Мотив түрлері, мотивацияны зерттеу рөлі

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 8 бет
Таңдаулыға:

Пайдалынылған әдебиеттер:

-А. К. Маркова ПСИХОЛОГИЧЕСКАЯ ХАРАКТЕРИСТИКА МОТИВАЦИИ УЧЕНИЯ школьников -Дружинин В. Психология

Мотив түрлері, мотивацияны зерттеу рөлі

Мотив түрлеріне тоқталмай жатып, «Мотивация» сөзінің мағынасын біліп алайық.

Мотивация сөзі қазақшаға аударғанда бірнеше мағына білдіреді. Яғни ол сөзді ыңғайына байлансысты қолданады. Мотивация - "ниет", "түрткі", "кірісу", "жігерлену", "ынталану" сөздерінің мағынасына жақын келетін, қазіргі заман мәдениеті мен гуманитарлық ғылымдарында кең қолданылатын ұғым.

Көптеген адамдарға «МОТИВ» сөзін айтатын болсақ, олар бұл сөзді «мотивация» сөзімен шатастырып алуы әбден мүмкін. Бірақ бұл екі сөздің мағынасы ұқсағанымен қолдану аяасы бөлек.

Мотивация - жеке тұлғаның белсенділігін туғызатын мотивтер жиынтығы. Яғни, мінез-құлықты анықтайтын факторлар жүйесі;

- тәрбие процесі, мотивтерді қалыптастыру, процестің сипаттамалары.

Мінез-құлықтың кез-келген түрін келесі себептермен түсіндіруге болады:

- ішкі: мінез-құлық субъектісінің психологиялық қасиеттері (себептер, қажеттіліктер, ниеттер, тілектер, қызығушылықтар)

- сыртқы: оның қызметінің шарттары мен жағдайлары.

Ішкі және сыртқы мотивация өзара байланысты. Ішкі мотивация белгілі бір жағдайдың әсерінен жаңартылуы мүмкін, ал белгілі бір мотивтердің, қажеттіліктердің белсенділенуі субъектінің жағдайды қабылдауының өзгеруіне әкеледі. Оның назары таңдамалы болады, субъект жағдайды нақты қызығушылықтар мен қажеттіліктерге негізделген қабылдайды және бағалайды. Сондықтан адамның кез-келген әрекеті екі анықтаушы ретінде қарастырылады: ішкі және сыртқы. Адамның бір сәттік әрекеті оның психологиялық қасиеттері мен жағдайының үздіксіз өзара әрекеттесуінің нәтижесі ретінде қарастырылуы керек.

Осылайша, адамның мотивациясы - бұл іс-қимыл мен жағдай бір-біріне өзара әсер ететін және нәтижесі байқалатын мінез-құлық болып табылатын үздіксіз өзара әсер ету мен өзгерудің циклдік процесі. Мотивация - мінез-құлықтың балама нұсқаларына негізделген үздіксіз таңдау және шешім қабылдау процесі.

Мотив, мотивациядан айырмашылығы, мінез-құлық субъектісіне жататын, белгілі бір әрекеттерді орындауға итермелейтін оның тұрақты жеке меншігі.

Мотивтердің өзі адамның қажеттіліктерінен қалыптасады. Қажеттілік дегеніміз - адамның белгілі бір өмір сүру жағдайындағы немесе әрекетіндегі немесе объектілеріндегі қажеттілік жағдайы.

Ынталандырушы фактор - бұл мақсат. Мақсат - бұл қазіргі уақытта қажеттілікке сәйкес келетін іс-әрекетке бағытталған саналы нәтиже. Психологиялық тұрғыдан алғанда, мақсат - адам өзінің іс-әрекетінің күтілетін нәтижесі ретінде қабылдайтын сана-сезімнің мотивациялық-ынталандырушы мазмұны.

Мотивацияның психологиялық теориялары

1 кезең. Адам саналы және ерік-жігері бар ұтымды рационалды болмыс. Жануар - ағзаның биологиялық заңдылықтарына сүйене отырып, ақыл-ойынан айырылған. Адам мен жануарлардың мінез-құлқына қарама-қайшы.

Мотивацияның алғашқы психологиялық теориясы 17-18 ғасырда пайда болды:

- шешім қабылдау теориясы (теория адамның мінез-құлқын түсіндіруде математикалық білімді қолданумен байланысты, ол экономикада адамның таңдау проблемалары қарастырылды, кейінірек бұл теорияның ережелері адамның іс-әрекетін түсінуге көшті) .

- автоматика теориясы (механика жетістіктерінің арқасында пайда болған теория, бұл теорияның орталық мәні рефлекс туралы ілім, ал рефлекс - тірі ағзаның сыртқы әсерлерге автоматты, туа біткен реакциясы) .

2 кезең. Дарвиннің эволюциялық теориясы пайда болғаннан кейін, олар адамдар мен жануарлар арасындағы түбегейлі айырмашылықтарды азайтуға тырысты. Мотивациялау факторы ретінде адам бұрынғысынша жануарға ғана қажет болатын органикалық қажеттіліктерді айта бастады. Инстинкттер теориясының пайда болуы:

Зигмунд Фрейд - өмір инстинкті, өлім инстинкті, агрессивті инстинкт

В. Макдоул - инстинкттер: өнертабыс, құрылыс, қызығушылық, көбею, табын және т. б.

3 кезең. Мотивация теориясының пайда болуы, тек адамдарға қатысты.

К. Левин өзінің «өріс теориясында» мотивацияның ситуациялық көрінісін ғана қарастырады. Оның пайымдауынша, адамның іс-әрекеті мен мінез-құлқы оның интрапсихологиялық қажеттіліктері мен себептерімен анықталады.

Дж. Мюррейдің мотивациялық тұжырымдамасы: МакДугалл анықтаған органикалық немесе бастапқы қажеттіліктердің тізбесімен қатар, ол тәрбиелеу мен оқытудың нәтижесінде инстинктік тәрізді жетектер негізінде пайда болатын қайталама (психогендік) қажеттіліктерді анықтады (жетістікке жету, үстемдік ету, сәтсіздікке жол бермеу және т. б. ) .

А. Маслоу мінез-құлқының мотивациясы туралы түсінік: туылғаннан бастап адам дәйекті түрде пайда болады және оның жеті класты өсуімен бірге жүреді: физиологиялық, қауіпсіздік қажеттіліктері, меншікке және махаббатқа деген қажеттілік, сыйластық, танымдық қажеттіліктер, эстетикалық қажеттіліктер, өзін-өзі тану қажеттіліктері.

ХХ ғасырдың 2-жартысында Макклеланд, Аткинсон, Келли, Роттердің мотивациялық тұжырымдамалары пайда болды. Олар белгілі бір дәрежеде бір-біріне жақын және бірқатар жалпы ережелерге ие. Адамның мотивациясының сипаттамаларын көрсететін нақты тұжырымдамалар ретінде біз «әлеуметтік қажеттіліктер, мотивтер» (МакКеллэнд, Аткинсон), «өмірлік мақсаттар» (Роджерс, Май), «танымдық факторлар» (Роттер, Келли) қолдандық.

Мотивациялық сфераның даму заңдылықтары.

Орыс психологиясында мотивациялық сфераның қалыптасуы мен дамуы А. Н. Леонтьев. Леонтьев мотивтердің қалыптасуының бір ғана механизмін - мақсатты мотивке айналдыру механизмін сипаттады, яғни. Адамның алға қойған мақсатына, әрекет ету процесіне уақыт өте келе ол өзі тәуелсіз қозғаушы күшке айналады, яғни. себеп. Бұл теорияның орталық мәні: адамның мақсатқа жетуге тырысатын мотиві белгілі бір қажеттіліктерді қанағаттандырумен байланысты. Бірақ уақыт өте келе ол қол жеткізген мақсат шұғыл қажеттілікке айналуы мүмкін. Осылайша, адамның мотивациялық сферасын дамыту тетігі қажеттіліктер санының кеңеюі болып табылады, ал қажеттіліктер санының кеңеюі оның қызметі процесінде пайда болады.

Орыс психологиясында адамның онтогенез процесінде мотивациялық сферасының қалыптасуы адамның танымдық қызығушылықтарын қалыптастыру аясында оны іс-әрекеттің дамуына түрткі болатын негізгі себептер ретінде қарастырылады.

Қызығушылықтың алғашқы көріністері балаларда өмірдің бірінші жылында байқалады. Бұл қызығушылықтардың тән белгісі - төтенше тұрақсыздық және қазіргі қабылдауға шектеу. Бала қазіргі уақытта не қабылдағанына қызығушылық танытады.

Мотор белсенділігінің дамуымен бала біртіндеп басқаратын әрекеттерді өз бетінше орындауға қызығушылықты арттырады. Неғұрлым күрделі әрекеттерді игере отырып, ол оларды бірнеше рет орындауға қызығушылық танытады.

Сөйлеуді және басқалармен қарым-қатынасты дамыта отырып, бала танысатын объектілер мен әрекеттердің кеңеюімен оның танымдық қызығушылықтары едәуір кеңейеді - бұның айқын көрінісі түрлі сұрақтардың пайда болуы.

Мектепке дейінгі кезеңнің соңы мен мектеп жасына дейінгі кезең ойынға деген қызығушылықтың пайда болуымен сипатталады. Ойын - бұл жастағы баланың жетекші іс-әрекеті және оның қызығушылықтарының орталығында болады; ол өзі оған қызығушылық танытады және өз кезегінде баланың барлық басқа мүдделерін көрсетеді.

Мектеп жасына дейінгі балалардың танымдық қызығушылықтары өте кең, бірақ ол сонымен қатар жарқын, әсем, керемет, серпінді, қозғалмалы барлық нәрселерге қызығушылық танытады.

Мектепке дейінгі кезеңнің соңы мен мектеп жасының басталуы балада жаңа қызығушылықтардың - оқуға деген қызығушылықтың, мектепте пайда болуымен сипатталады. Әдетте, ол оқу процесінің өзіне, жаңа іс-әрекеттің мүмкіндігіне қызығушылық танытады, бірақ мектепке деген қызығушылық әлі де назардан тыс қалмайды, оны мектептегі барлық жұмыс түрлері қызықтырады.

Уақыт өте келе мектепке деген қызығушылық барған сайын сараланады: жекелеген пәндер барған сайын ерекшеленеді. Мектептен тыс қызығушылықтардан тыс, сыныптан тыс қызығушылықтар туындайды.

Өсіп келе жатқанда ойындарға деген қызығушылық енді жетекші орынға ие болмайды, бірақ ол өзгеріп отырады: бәрінен бұрын мектеп оқушысы бәсекелестік сәттерімен қозғалатын «тақта» ойындарына немесе динамикамен айналысады. Жинау - бұл бастауыш мектеп жасына тән қызығушылық.

Жасөспірім кезеңінде оқушылардың қызығушылығында тағы бір өзгеріс болады. Қоғамдық-саяси жоспардың мүдделері кеңейіп, тереңдей түсуде. Бала ағымдағы оқиғаларға, оның болашағына, қоғамдағы алатын орнына қызығушылық таныта бастайды. Бұл танымдық қызығушылықтар шеңберінің кеңеюіне әкеледі және олар болашақ іс-шаралар жоспарларына байланысты.

Мотив түрлері

Оқыту мотиві - оқушының оқу іс-әрекетінің әртүрлі аспектілеріне бағытталуы. Мысалы, егер оқушының іс-әрекеті зерттелетін объектімен (лингвистикалық, математикалық, биологиялық және т. б. ) жұмыс жасауға бағытталған болса, онда көбінесе бұл жағдайда танымдық мотивтердің әртүрлі түрлері туралы айтуға болады. Егер студенттің іс-әрекеті оқу барысында басқа адамдармен қарым-қатынас жасауға бағытталған болса, онда бұл әдетте әртүрлі әлеуметтік мотивтерге қатысты болады. Басқаша айтқанда, кейбір студенттер оқу барысында таным процесіне көбірек ынталандырылады, ал кейбіреулері оқу барысында басқа адамдармен қарым-қатынасқа түрткі болады.

Тиісінше, мотивтердің екі үлкен тобын ажырату әдеттегі;

1) білім беру іс-әрекетінің мазмұнына және оны жүзеге асыру процесіне байланысты танымдық мотивтер;

2) оқушының басқа адамдармен әр түрлі әлеуметтік қарым-қатынасымен байланысты әлеуметтік мотивтер.

Мотивтердің бұл топтары психологиялық әдебиетте сипатталған. Мотивтердің алғашқы үлкен тобын бірнеше кіші топтарға бөлуге болады:

1) студенттерді жаңа білімді игеруге бағыттаудан тұратын кең танымдық мотивтер. Олар сондай-ақ әртүрлі деңгейде болады. Бұл деңгейлер білімге деген қызығушылықтың тереңдігімен анықталады. Бұл жаңа ойын-сауық фактілеріне, құбылыстарға немесе құбылыстардың маңызды қасиеттеріне қызығушылық, алғашқы дедуктивті тұжырымдар немесе оқу материалындағы заңдылықтарға, теориялық принциптерге, негізгі идеяларға және т. б. қызығушылық болуы мүмкін . ;

2) мектеп оқушыларының білім алу әдістерін ассимиляциялауға бағытталған оқу-танымдық мотивтері: білімді өз бетімен игеру әдістеріне, ғылыми таным әдістеріне, тәрбие жұмысын өзін-өзі реттеу тәсілдеріне, тәрбие жұмысын ұтымды ұйымдастыруға қызығушылық;

3) оқушылардың білім алу әдістерін өзін-өзі жетілдіруге бағыттайтын өзіндік білім беру мотивтері.

Когнитивті мотивтердің бұл деңгейлері оқушының «жетістік мотиві» деп аталатындығына кепілдік бере алады, ол оқушының өзімен тұрақты бәсекелестікте, алдыңғы нәтижелерімен салыстырғанда жаңа, жоғары нәтижелерге жетуге деген ұмтылысында тұрады.

Барлық осы танымдық мотивтер оқушылардың оқу жұмысындағы қиындықтарын жеңуге мүмкіндік береді, танымдық белсенділік пен бастаманы тудырады, адамның құзырлы болуға деген ұмтылысының, «ғасыр деңгейінде» болуға деген ұмтылыстың, уақыт талабының және т. б. негізін құрайды.

Мотивтердің екінші үлкен тобы - әлеуметтік мотивтер де бірнеше кіші топтарға бөлінеді:

1) Отанға, қоғамға пайдалы болу үшін білім алуға деген құштарлықтан, білім алу қажеттілігін түсінуде және жауапкершілікті сезінуде өз міндетін орындауға деген ұмтылыста болатын кең әлеуметтік мотивтер. Бұл жерде әлеуметтік қажеттілік, парызды түсіну мотивтерінің маңызы зор.

Кең әлеуметтік мотивтер сонымен қатар таңдаған мамандыққа жақсы дайындықты қалауды қамтуы мүмкін;

2) белгілі бір позицияны, басқалармен қарым-қатынаста болуды, олардың мақұлдауын алуға, беделге ие болуға ұмтылудан тұратын тар әлеуметтік, позициялық мотивтер.

Бұл мотивтер адамның қарым-қатынасқа деген қажеттілігімен, қарым-қатынас үдерісінен, басқа адамдармен қарым-қатынас орнатудан, олармен эмоционалды түрлі-түсті қарым-қатынастан қанағаттануға ұмтылуымен байланысты.

Мұндай мотивтердің бір түрі «әл-ауқаттың мотивациясы» деп аталады, ол тек мұғалімдерден, ата-аналардан және жолдастардан мақұлдау алғысы келеді (олар осындай студенттер туралы айтады, олар тек «оң қолдаумен» жұмыс істейді) .

Кейде позициялық мотив студенттердің бірінші орынға ие болуға деген ұмтылысында көрінеді, олар кейде «беделді мотивация» туралы айтады.

Позициялық мотив лидердің орнын алу, басқа студенттерге ықпал ету, топқа немесе ұжымға үстемдік ету және басқаларға деген ұмтылыстағы өзін-өзі растаудың әртүрлі түрлерінен болуы мүмкін.

3) әлеуметтік ынтымақтастық мотивтері деп аталатын әлеуметтік мотивтер, бұл оқушының басқа адамдармен қарым-қатынас жасауды және өзара әрекеттесуді қалап қана қоймай, сонымен қатар мұғаліммен және сыныптастарымен қарым-қатынасы мен тәсілдерін, формалары мен формаларын түсінуге, талдауға ұмтылатындығынан тұрады, осы формаларды үнемі жетілдіріп отырады. . Бұл мотив өзін-өзі тәрбиелеудің, тұлғаның өзін-өзі жетілдірудің маңызды негізі болып табылады.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.