Ежелгі Шығыстың құлиеленушілік құрылысы, оның ерекшеліктері

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 7 бет
Таңдаулыға:

Ежелгі Шығыстың тарихы
Ежелгі Шығыстың құлиеленушілік құрылыс, оның ерекшеліктері.
Ежелгі Шығыс - Африканың солтүстік - шығысы мен Жерорта теңізінен бастап Қытайға дейін созылып жатқан Азияның орталық және оңтүстік белдеуіндегі ежелгі таптық қоғамдар мен мемлекеттерді айтамыз немесе ежелгі заманда грек-рим дүниесінің шығыс және оңтүстік - шығыс жағында орналасқан елдер жиынтығы. Алғашқы қауымдық құрылыстың ыдырауының бастамасы да, жеке меншіктің пайда болуы да, таптық антагонизмде, мемлекеттік өкімет те тұңғыш Шығыста болды, тіпті жазу-сызудың ең алғашқы ежелгі жүйесі де Шығыстан шықты.
Құлдық - адамзат тарихындағы қанаудың дөрекі түрі. Құлдық алғашқы қауымдық қоғам ыдырай бастаған кезеңде пайда болды. Алғашқыда соғыс тұтқындары, қарыздарын өтей алмаған кедейлер құлға айналдырылды. Кейіннен құл саудасы кеңінен өріс алды. Құлдықтың классикалық үлгісі ежелгі Вавилонда, Египетте, Грекияда, Римде болды. 5 ғасырдан бастап құл еңбегі маңызын жоя бастады. Себеп: 476 жыл тарихта құлиеленушілік құрылыстың жойылу жылы.
16 ғасырда Батыс Еуропада капиталистік қатынастар дамып, жаңадан ашылған жерлерді жаппай отарлау нәтижесінде құлдық қайта өріс алды. Мылтық пен зеңбіректің күшімен еуропалықтар Америка, Азия, Африка құрлықтарының көптеген халықтарын еріксіз құлға айналдырды. Құлдық, әсіресе, Америкада кең етек жайды. Үндістерден тартып алынған жерлерді игеруге адам күші жетпегендіктен, отаршылар Африкадан әкелінген негрлердің еңбегін кеңінен пайдаланды. Сөйтіп Америка және Африка материктері арасында құл саудасы басталды. Құлдыққа және құл саудасына қарсы көтерілістер жиі болып, зиялы қауым арасында наразылық қозғалысы пайда болды. 18 ғасырдың аяғында Францияда революция жеңіске жеткеннен кейін француз отарларында құлдыққа және құл саудасына тыйым салынғанымен, жергілікті жерлерде бұл шешім көп уақытқа дейін орындалмады. 1807 жылы ағылшын өкіметі де осындай шешім қабылдап, 1826 жылдан кейін ғана толық жүзеге асыруға қол жеткізді. 19 ғасырдың ортасына қарай АҚШ-та құлдыққа қарсы қоғамдық пікір күрт күшейді. Нәтижесінде 1861 - 65 жылдары елде құлдық жойылған солтүстік штаттар мен құл еңбегін пайдаланатын оңтүстік штаттар арасында азамат соғысы басталды. Соғыста солтүстік штаттар жеңіске жетіп, АҚШ-та құлдық толық жойылды. Осыдан кейін Америка құрлығының басқа да елдерінде құлдық пен құл саудасына тыйым салына бастады. Орта ғасырларда шығыс елдерінде (Египет, Сирия, т.б.) көшпелі тайпалардан (түркілер, кавказдықтар, арабтар, т.б.) әкелінген құлдар әскери қызметке кеңінен тартылды. Бұл елдерде әскери құлдардың көптеп жиналуы нәтижесінде олар бірте-бірте алдымен әскери, кейіннен саяси билікті өз қолдарына алды. Дәстүрлі қазақ қоғамында да құлдықтың кейбір белгілері сақталды. Мысалы, соғыс тұтқындары құлға айналдырылды, бірақ мұнда ежелгі Грекия, Египет, Рим елдеріндегі сияқты құлдықтың классикалық үлгісі болған жоқ. Көшпелі тұрмыста құл еңбегі тиімсіз болды. Сондықтан қазақ қоғамы құлдарды ерікті қауым мүшелері ретінде ұстауға тырысты. Нәтижесінде олар қазақ қоғамына сіңісіп кетті. 19 ғасырда Қазақстан толығымен Ресей отарына айналып, сыртқы соғыстар тоқтатылғаннан кейін құлдық мүлдем жойылды. 19 ғасырда Еуропа мен Америкада құлдыққа қарсы басталған күрес 20 ғасырда жалғасын тауып, халықаралық мәселеге айналды. 1926 жылы 40 мемлекет құлдыққа тыйым салу жөніндегі Женева конвенциясына қол қойды. 1948 жылы БҰҰ қабылдаған Адам құқықтарының жалпыға ортақ декларациясы құлдық пен құл саудасының барлық түріне тыйым салды. 1956 жылы 59 мемлекет өкілдері қатысқан Женева конференциясы құлдықты, құл саудасын, құлдыққа жақын әдет-ғұрыптар мен институттарды жою жөнінде қосымша конвенция қабылдады.
К.Маркс, Ф.Энгельс, В.И.Ленин тұңғыш әлеуметтік - экономикалық таптық формация деп құлиеленушілік формацияны есептеген. Энгельс Англиядағы жұмысшы табының жағдайы Азиялық және классикалық ежелгі заманда таптық езудің басым формасы құлдық болды, яғни бұқара жерін экспроприациялаудан гөрі, олардың жеке басын иемдену басым болды.
Құлдық - Ежелгі әлемнің барлық қоғамдарына тән әлеуметтік институт. Шығыс мемлекетінде оны ежелгі құлдықтан ажырататын бірқатар ерекшеліктер болған. Ұзақ уақыт бойы ғылыми әдебиеттерде құл туралы қате анықтама болған. Онда құл дегеніміз - мүліктік құқығынан айырылған,экономикалық емес мәжбүрлеу нәтижесінде жұмыс істейтін және қатыгездікпен пайдаланылатын тұлға делінген. Шын мәнінде, құл - бұл құлдардың меншігіне жататын, яғни қолданыстағы заң бойынша құл ретінде танылған, басқа адамдарға, ұжымға немесе тіпті Құдайға тиесілі, міндетті түрде мүліктен айырылмайтын және міндетті түрде қатыгездікпен пайдаланылмайтын адам.
Ежелгі Шығыстағы құлдықтың көздері:
әскери тұтқындау
қарызға байланысты болу - бұл мәңгілік және шектеуші болуы мүмкін (Мысалы, Хаммурапи заңдары сияқты)
құлдықтағы өзін-өзі сату
қарақшылық және тонау
қылмыстарға қамау
табиғи көбею
Ерекшеліктері:
Шығыста оның отбасы мен қоғам мүшелерін құлдыққа алуға рұқсат етілді
Шығыстағы құлдар азшылықты құрады
Құлдар материалдық байлықтың негізгі өндірушісі болған жоқ
Құлдық қанау әдісі емес
Экономиканың жекелеген салаларында құлдық жұмыстың үлес салмағы аз болды
Құл еңбегі, ең алдымен тұрмыстық қызметте қолданылды
Құлдардың мүлкі әртүрлі болды олар заңның субъектілері болды.

Ежелгі Шығыстағы ежелгі әлемнің жағдайымен салыстырғанда құлдар қоғамның салыстырмалы түрде маңызды емес бөлігін құрады, ал құлдық еңбектің үлесі шамалы болды, яғни материалдық байлықтың негізгі бөлігін құлдар емес, басқа нысандарда пайдаланылған адамдар өндірді. Құлдық негізінен патрирхалды болды. Мемлекеттіәк құлдардың экономикалық жағдайы ежелгі әлемнің құлдарының жағдайына қарағанда патшалық фермерлер мен қолөнершілердің жағдайына жақын болды.
XIX ғасырдың басында ашылған Вавилон патшасы Хаммурапидің заңдар жинағы мен одан кейін табылған Хетт заңдары жергілікті халықты ерікті және құл деп екіге бөлді.
Советтің Шығыс зерттеушісі В.С.Струвеннің 30-40 жылдар аралығында жүргізген зерттеулерінің нәтижесінде Шумердің б.з.д. III мыңжылдық аяғы патшалық және храмдық мекендерінде құл еңбегі басым болғаны анықталды.
И.М.Дьяконов, В.А.Белявский, Ю.Б. Юсупов, т.б еңбектерде Алдыңғы Азияның ежелгі әртүрлі елдерінде құлиеленушілік едәуір басым рөлі болғаны туралы айтылған.
Ежелгі Египеттегі құлиеленушілікті Ю.Я.Перепелкин дәлелдеген.
Д.Р.Чанан, Ш.А.Данге ежелгі Үндістандағы құл еңбегі туралы деректер жинаған.
Ежелгі дүние тарихының өн бойында құлмен қатар, ұсақ өндірушілер де еңбек етті. Құлдықтан басқа да қанаудың әртүрлі формалары байқалды мысалы,аренда, уақытша кіріптар ету, жалдамалы еңбек. Ежелгі Шығыс патшалары сондай-ақ храмдар мен бекзадалары поместьелерінде, барлық жерде құл еңбегі басым болды. Құл еңбегінің үлес салмағы б.з.д. III мыңжылдыққа қарағанда құлдардың саны б.з.д. II мыңжылдықта әлдеқайда көп болды. Еуропаға қарағанда, Шығыста құлиеленушілік құрылыс ертерек дамыды.(қалыптасу барысында өзіне тән формаға ие болды). Қауымдық жер иелену Батысқа қарағанда Шығыстың негізгі елдерінде ұзақ сақталды, жерге жекеменшік болу орнады.

Ежелгі Шығыстағы мемлееттер. Оның формалары, Шығыстағы деспотизм. Қала-мемлекеттер. Әскери монархия.
Ежелгі Шығыс тарихы ежелгі әлем тарихы жалпы курсының ажырамас бір бөлігі болып табылады. Сонымен қатар, ежелгі қоғамдардың (Ежелгі Греция, Ежелгі Рим) немесе классикалық ежелгі заманның тарихын қамтиды.
Ежелгі Шығыстағы мемлекеттер алғаш ұлы өзендер аймағында пайда болды.
Қосөзеннің төменгі ағысында адамзат тарихында алғаш өркениет ошағы қалыптасты. Олар шумерлік қала-мемлекеттер ретінде ерекшеленді. Аккад, Урдың III әулеті мемлекеттері тұсында шаруашылық - әлеуметтік қатынастар дами түсті. Бұл аймақтың одан арғы саяси-экономикалық гүлденуінде Хаммурапи патша ерекше рөл атқарды. Б.з.б. VII-V ғасыр аралығында Вавилон әсем қала ретінде әлемге әйгілі болды. Қосөзенде мифтік, діни, сына жазу, мүсін, құрылыс өнері дүниеге келді, ғылыми білімнің негізі қаланды. Б.з.б. IV мыңжылдықта Қосөзенде қала-мемлекеттер пайда болды: Ур, Урук, Лагаш, Ниппур.
Шумерлік басқару жүйесінде: басшыларын- нубанда, салық жинаушы-машки, қоймашы - дуггур, әскербасы - галуку, сауда-саттық басшысын - дамкар деп атаған. Шумерлік қала-мемлекеттердің ішінде алғаш ерекшеленгендердің бірі - Лагаш (Б.з.б. III м.ж. ортасы) болды. Урнанше билеуші тұсында күшейе түсті, құрылыс жұмыстары кең түрде жүргізілді. Эанату патша кезінде қуатты мемлекетке айналды. Ол Қосөзеннің оңтүстігін толық бағындырды, Ур мен Урук қалаларын өзіне қосты, Умма қаласын талқандады (жеңісін арнайы тас бағанаға бейнелеттірді). Шумер мемлекетінің құдіретті билеушілерінің бірі - Лугал-заггиси. Ол шумерлердің діни орталығы Ниппурды бағындырды, өзін Ур мен Уруктың патшасымын деп жариялады.
Аккад - б.з.б. XXIV ғасырда құрылды. Шаруккин немесе Саргон патша Шумер-Аккад мемлекетінің негізін қалады. Нарамсин патша тұсында гүлдене түсті.
Вавилон (аккад ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.