СЫНИ ТҰРҒЫСЫНАН ОЙЛАУ ТЕХНОЛОГИЯСЫН ҚОЛДАНУ АРҚЫЛЫ АҒЫЛШЫН ТІЛІ САБАҒЫНДА МӘТІНМЕН ЖҰМЫС ЖАСАУ

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 10 бет
Таңдаулыға:

СЫНИ ТҰРҒЫСЫНАН ОЙЛАУ ТЕХНОЛОГИЯСЫН ҚОЛДАНУ АРҚЫЛЫ АҒЫЛШЫН ТІЛІ САБАҒЫНДА МӘТІНМЕН ЖҰМЫС ЖАСАУ

Бүгінгі таңдағы білім беру - өсіп келе жатқан ұрпақтың ақыл-ойы мен дамуының, мәдениетінің деңгейін анықтаушы фактор. Мемлекетіміздің елбасы Н. Ә. Назарбаев айтқандай, экономиканың қарқынды дамуы үшін қазіргі нарық қатынасы талаптарына жауап бере алатын, сыни ойлана алатын, шығармашыл адамдар қажет. Қазіргі кезеңде білім берудің сапасын жақсарту, әдістемелік негізін өзгерту заман талабына сәйкес туындап отырған қажеттілік. Өйткені, мектептің әр күні көптеген ғылыми жаңалықтарға, терең әлеуметтік өзгерістерге толы. Бұрын оқу үрдісінде мұғалім басты роль атқарған болса, қазір оқушының белсенділік көрсететін кезі туды. Сабақ мұғалімнің емес, оқушының іс-әрекетімен бағаланады. Қазіргі заманда нені оқыту емес, қалай оқыту маңыздырақ болып отыр. Сабақ барысында оқушының ізденуі мен зерттеу дағдыларын қалыптастыра отырып, пәнге деген қызығушылықтарын арттыру мақсатында қолданылатын технологиялар баршылық. Солардың бірі «Сын тұрғысынан ойлау технологиясы».

«Оқу мен жазу арқылы сын тұрғысынан ойлауды дамыту» оқушылардың шығармашылық әрекетін қамтамасыз етуде алатын орны ерекше.

Сын тұрғысынан ойлау әдісі оқушының еркін сөйлеуіне, өз пікірін айтуға, достарының ойын тыңдауға, жағдаяттарды шешу жолдарын іздей отырып, қиындықты шешуге бағытталған бағдарлама. Сыни тұрғыдан ойлау дегеніміз - ой қозғай отырып, оқушының өз ойымен өзгелердің ойына сыни қарап, естіген-білгенін талдап салыстырып, білмегенін өзі зерттеп, дәлелдеп, өз бетімен және бірлесіп шығармашылық жұмыс жасау.

Сыни ойлауды дамыту технологиясының дәстүрлі оқытудан басты айырмашылығы - оқушыға білімнің дайын күйінде берілмеуі. «Не істеу керектігін» нақты жағдайда көрсетпей, мұғалімнің шеберлігі арқылы оқушының өзінің шығармашылық ойлауын, білімге қызығушылығын ояту, шешім қабылдауға үйрету, жауапкершілігін арттыру.

Сын тұрғысынан ойлауды дамыту бағдарламасы әлемнің түкпір-түкпірінен жиылған білім берушілердің бірлескен еңбегі. Тәжірибені жүйеге келтірген АҚШ ғалымдары Джинни Стилл, Куртис Мередит, Чарльз Темпл. Бұл жоба атақты ғалым зерттеушілер Ж. Пиаже мен Л. С. Выготскийдің даму теорияларын басшылыққа алады. Сыни тұрғыдан ойлауды дамыту жобасының мақсаты барлық жастағы оқушыларға кез келген құбылыс пен заттарға, әрекет пен мазмұнға сыни тұрғыдан қарап, көптеген пікірдің ішінен біреуін таңдауға саналы шешім қабылдауға сабақтарда үйрету. Бұл технология Совет өкіметі кезінде 1973 жылдан, Қазақстан қоры жанынан 1998 ж. қазан айынан бастап жүргізіліп келеді. Оқу мен жазу арқылы сыни тұрғыдан ойлау, яғни, RWCT жобасы 29 мемлекетте қолданылады.

Қазақстанда сын тұрғысынан ойлауды дамыту жобасы 90 жылдарда мұғалімдер үшін әйгілі бола бастады. Мазмұны жағынан бұл бағдарлама оқыту әдістері бағытының бірі болып табылады. «Оқу мен жазу арқылы сын тұрғысынан ойлауды дамыту» жобасы - RWCT ағылшынша Readinq and Writinq for Critical Thinkinq, яғни орысша аударғанда «Развитие критического мышления через чтение и письмо». RWCT жобасында сабақ құрылымы анық көрсетілген және оқушылардың әрекеттері үшін нақты стратегиялар беріледі. СТО жобасында 160-тан аса «стратегиялар» бар. Оларды мақсатты, тиімді қолдана білу мұғалімнің шеберлігіне байланысты.

Біздің елімізде Джордж Соростың ашық қоғам институты, «Сорос-Қазақстан» қоры арқылы келген бұл технология орыс және қазақ тілдерінде мектеп тәжірибелеріне ене бастады [Ф. Б. Бөрібекова, Н. Ж. Жанатбекова, 2014ж., 360 б. ] .

Сыни тұрғыдан ойлауды дамыту жобасымен жұмыс істеу үшін осы ұғымның сырын түсініп алуымыз керек. Көптеген зерттеуші ғалымдар «сын тұрғысынан ойлау» ұғымын белгілі бір идеяларды қабылдай отырып, оның неге қатысты екенін зерттеу, оларды жеңіл септикалық ойларға қарсы қоя білу, салыстыра алу, сол идеяларға қарсы көзқарастармен тепе-теңдікте ұстап зерттеу, оларға сеніммен қарау деп түсіндіреді. Сындарлы ойлау ой-дамытудың негізі әрбір тұлғаның терең білімділігі мен тәжірибесінде. Сын тұрғысынан ойлауды көптеген мұғалімдер мен зерттеушілер «сынау» деген ұғыммен шатастырады. Сондықтан да жұмыстарының нәтижесін көре алмайды. Сыни ойлауға ғалымдар әр түрлі анықтамалар береді. Солардың ішінде психолог ғалым В. Г. Крутецкийдің берген анықтамасы біздің көңілімізден шықты. Ол: «ойдың сыншылдығы - бұл адамның өзінің және басқалардың ойларын белсенді бағалау дағдысы, барлық ұсынылған ережелер мен қорытындыларды нақты және жан-жақты тексеру» дейді. Сыни тұрғыдан ойлау - шыңдалған ойлау. Бірақ бұл деңгейдегі ойлау тек ересек адамдарға, жоғары сынып оқушыларына ғана тән деп ойлау дұрыс емес. Жас балалардың да бұл жұмысты дұрыс ұйымдастырған жағдайда өз даму деңгейіне сәйкес ойы шыңдалып, белгілі бір жетістіктерге жетері сөзсіз.

Мектеп жасындағы балалардың ойлауын зерттеу нәтижелері олардың меңгерген теориялық жалпылауларының маңызды рөлін көрсетті. Дамыта оқыту технологиясының негізін қалаған ғалымдардың бірі В. В. Давыдов былай деп жазады: «В настоящее время можно считать установленным, что при определенном содержании и методах обучения уже у младших школьников обнаруживаются такие познавательные возможности, которые позволяют детям успешно усваивать математические и лингвистические знания теоретического характера. Это в свою очередь закладывает у них фундамент теоретического мышления, теоретического отношения к действительности» [Давыдов В. В., 1995, с. 144] . Ал теориялық ойлау ақыл-ой әрекетінің өз еркімен өзін реттеуіне жағдай жасайды. Атақты ғалым Л. С. Выготский: өзінің психологиялық үрдістерін түсіну және игеру «ғылыми ұғымдардың есігі арқылы келеді» деген еді [Выготский Л. С., 2000] . Ойлау үрдістерін өз бетімен ұйымдастыру ең алдымен бірлескен оқу әрекетінде пайда болады. Оқушы әрекеттің мақсаттары, құралдары мен шарттарының арасындағы қатынасты біртіндеп түсіне бастайды. Қазіргі кезде балада ойлаудың ерекшеліктерін жоғары қарқынмен мақсатты қалыптастыру мүмкін екені дәлелденіп отыр. Ойлау - бұл оқуға, жазу іскерлігіне, сөйлеу мен тыңдауға ұқсас үрдіс.

Сыни ойлау және оқыту мұғалімдер идея мен тәжірибенің әртүрлілігін түсінгенде және қолданғанда пайда болады [Менчинская Н. А., 1989, с. 218] .

Бастауыш мектеп жасында - интеллектуалдық даму қарқыны. Оқу үдерісінде жеке білімдер мен дағдыларды игеру ғана емес, оларды жалпылау, сондай-ақ зияткерлік операцияларды қалыптастыру ғана емес. Осылайша, осы сатыдағы ең елеулі өзгерістер мектеп оқушыларының орта буынға өту кезеңінде дерексіз және жалпылама сипатқа ие болатын ойлау саласында байқалады.

Қазіргі заманғы шығармашылық тұлғаны қалыптастыру қажеттілігіне негізделген, тиімді тұлғааралық және кәсіби қарым-қатынас, білім беру ғана емес, сонымен қатар оларды пайдалану қабілетін дамытып, сонымен қатар әмбебап оқыту ісін қалыптастыру қажет. Қазіргі өмір өзінің басымдықтарын айқындайды: ақпаратты тек қана меңгеріп қана қоймай, оны әртүрлі көзқарастардан қарауға үйрену керек, өз қорытындыларыңызды жасау керек. Cыни ойлауды дамыту технологиясы балаларды белсенді түрде ойлауға, талқылау, басқа адамдармен қарым-қатынас жасау мүмкіндігін дамытады.

RWCT технологиясы - оқу және жазу арқылы ақпаратпен жұмыс істеу дағдыларын қалыптастыратын тұтас жүйе.

Сын тұрғысынан ойлау технологиясының даму мақсаты:

Ашықтық, икемділік, рефлексиялық, позициялар мен көзқарастардың ішкі анықталмағанын, балама шешімдерді білетін жаңа ойлау стилін қалыптастыру.
Сыни ойлау, қарым-қатынас, шығармашылық, ұтқырлық, дербестік, толеранттылық, өз таңдауына жауапкершілік және олардың қызметінің нәтижесі сияқты негізгі жеке қасиеттерді дамыту.

Негізгі міндеттері:

- мектеп оқушыларына себеп-тиімді қарым-қатынасты анықтауға үйрету;

- мектеп оқушыларына ақпараттың әртүрлі бөліктерінің қалай байланысты екендігін түсінуге үйрету.

Бұл мақалада ағылшын тілінде сыныптарда 2-сынып оқушыларымен жұмыс істеуде RWCT технологиясының әдістерін қалай пайдалануға болатынын айтуға тырысамыз.

Бұл технология үш фазалық құрылымға негізделген:

Қызығушылығын ояту фазасы (Evocation) .

Осы фазаның негізгі міндеттері:

- оқушылардың осы тақырыпқа қызығушылығын арттыру;

- осы тақырып бойынша өз білімдерін күшейту.

Бұл кезеңде келесі әдістемелерді (стратегиялар) қолданылады:

1. Кластер

Бұл материалды графикалық түрде ұйымдастыруға мүмкіндік береді. Бұл әдіс қызығушылығын ояту кезеңінде, сондай-ақ көрсету кезеңінде қолданылады. Бұл оқушылардың сөйлеуінде зерттелген сөздік қорын белсендіруге, түрлі грамматикалық құрылымдарды оқытуға мүмкіндік береді.

Ақпарат кластерлер (кластерлер) түрінде жүйелендіріледі. Орталықта - бұл тақырыпқа қатысты сөздердің басты тұжырымдамасы.

Мысалға, «Wild and domestic animals» («Жабайы және үй жануарлары») тақырыбында ақпаратты жүйелеуге болады:

2. Жұмбақ

Бұл әдіс тілдің лексикалық жағында жұмыс істеу кезінде өте тиімді. Бұл оқушылардың есту және визуалды естеліктерін дамытуға ықпал етеді. Алғашында мұғалім жұмбақтарды жасайды, содан кейін оқушылар жұмбақтарды құрайды.

Мысалы, «Wildlife and Pets» тақырыбында жұмбақ:

It lives in the river.
It is from Africa.
It is big and angry.
It is green.
It likes meat.
Who is it? (a crocodile)

3. «Жуан» және «жіңішке» сұрақтарының кестесі

«Жіңішке» сұрақтар - қарапайым, біртұтас жауапты талап ететін сұрақтар. «Жуан» сұрақтар - егжей-тегжейлі, толық жауапты талап ететін сұрақтар.

Мысалы, сынақ сатысында оқушыларға «Танысу» / «Speaking about a new friend» тақырыбында «жуан» және «жіңішке» сұрақтарын қою ұсынылады.

“thin” questions

“thick” questions

“thin” questions: Where are you from?

“thick” questions: Why do you like Christmas?

“thin” questions: How old are you?

“thick” questions: Why are you sad?

“thin” questions: When is your birthday?

“thick” questions: Do you like winter? Why? Why not?

“thin” questions: Have you got a pet?

“thick” questions: What do you do to help your mum?

2. Мағынаны жүзеге асыру (Realization of meaning) .

Осы фазаның негізгі міндеттері:

- жаңа лексиканы, жаңа грамматикалық құрылымдарды зерттеу;

- мектеп оқушыларына жаңа ақпаратты өздерінің білімдеріне үйретуді үйрету.

Бұл кезеңде келесі әдістерді (стратегиялар) қолдануға болады:

1. Геометриялық фигуралар

Геометриялық фигуралар стратегиясы - бұл стратегияның құралдары геометриялық пішіндер. Мақсаты: оқушының сөздік қорын, әдеби, мәдени сөйлеу тілін, күрделі ойлау қабілетін дамыту. Себебі бала оқылып отырған мәтіннің кейіпкерлерінің мінез-құлқына, сипаттама бере отырып қорытынды жасайды. Кейіпкерлерді түрлі фигуралардың сипатына қарай ұқсастығын табады. Жұмыс жұпта немесе топта орындалады. Осы стратегияны Hansel and Gretel ертегісін түсіндіру барысында қолдануға болады. Балалар кейіпкерлердің жақсы немесе жаман қасиеттеріне сипаттама бере отырып қорытындылайды.

Мысалы: Hansel -

Gretel -

Their daddy -

Stepmother -

Witch -

2. Көп деңгейлі сұрақ

«Көп деңгейлі сұрақ» стратегиясы. Тура сұрақтар (Literal level) . Мұндай сұрақтар қандайда бір фразаны немесе түрлерін еске түсіру үшін қойылады. Сұрақтардың жауаптары мәтіннің ішінде кездеседі, оқушыдан оны жаттап алып, айтып беру талап етіледі. Өзгертуді талап ететін сұрақтар (translation questions) жауап берушіден мағлұматты басқа формада жеткізуді күтеді. Мұндай сұрақ қою кезінде оқушы ойша болатын жағдайды елестетіп көріністі суреттеп берулері керек. Яғни, оқушылар ойша елестеткен кейіптер мен дыбыстарды талқылайды. Олар ең алдымен елестету тәжірибесін жинайды, содан кейін сөйлеу арқылы басқаларды өз қабылдауымен таныстырады . Интерпретациялау сұрақтары (interpretation) оқушыларды идеялар мен фактілер, анықтамалар мен құндылықтар арасындағы байланыстарды табуға үйретеді . Сұрақ-тіркеме (application questions) оқушыларға мәселені шешуге немесе келесі мәселенің логикасы мен себептерін зерттеуге мүмкіндік береді. Сұрақ - баға (Evaluation questions) оқушыларды жақсы, жаман деген сияқты қорытынды шешім қабылдатады [http://www. vestnik-kafu. info/journal/13/493/] .

3. Сұрақ-жауап

Бұл жұппен жұмыс істеудің бір жолы. Екі оқушы мәтінді оқып, әр параграфтан кейін тоқтап, оқулардың мазмұны бойынша басқа деңгейдегі сұрақтар қойды. Бұл пішін қарым-қатынас дағдыларын дамытады.

Мысалы, Д. Биссетттің «Ақылды Миранда» (“Clever Miranda”) (УМК “Enjoy English” Биболетова М. З. және т/б. ) ертегісінің бірінші бөлігін оқып шығыңыз.

Clever Miranda

We have got a letterbox in our street. He is very nice and people post their letters and postcards into him. Every day the postman comes and takes the letters and postcards.

Near the letterbox there stands a lamp.

They are very good friends.

The lamp shines in the dark night. He shows the people their way home and where to post their letters.

One night the lamp says the letterbox: I think I’ve caught a cold. I want to sneeze”.

And he sneezes.

Сұрақтары:

Is the letterbox nice?
What does the postman do every day?
What does people post into the letterbox?
Are the letterbox and the lamp good friends?
What does the lamp say to the letterbox?

4. Кесте «Кім? Нені? Қашан? Қайда? Неліктен?

Кесте мәтінмен жұмыс істеу барысында толтырылады.

Who?

What?

When?

Where?

Why?

Who?:

What?:

When?:

Where?:

Why?:

5. Су шеңберлері

Бұл әдіс оқушылардың білімін арттыру үшін қолданылады. Негізгі сөз - зерттелетін тұжырымдама немесе құбылыс. Ол бағанда жазылады. Сөздік әр сөзі үшін зерттелетін тақырып бойынша сөздік таңдалады.

Мысалы, сабақтың тақырыбы: «Жыл мезгілдері. Ауа-райы» / «Speaking about seasons and the weather»

windy

winter

warm

autumn

hot

summer

rainy

3. Рефлексия (Reflection) .

Осы фазаның негізгі міндеттері:

- оқушыларға жаңа ақпаратты жүйелеуге үйрету;

- оқушыларды өз пікірлерін дербес айтуға үйрету.

Бұл кезеңде келесі әдістерді (стратегиялар) қолдануға болады:

1. Синквейн

Француз тілінен аударылғанда «синквейн» деген сөз бес жолдан тұратын өлеңді білдіреді.

Синквейннің негізгі функциялары:

- оқушылардың сөздік қорын байытады;

- оқушыларды қысқа мерзімде дайындауға дайындайды;

- негізгі идеяны қалыптастыруды үйренеді (негізгі фраза) .

Синквейнді жазу ережесі:

1) Бірінші қатарға бір сөзбен тақырып жазылады (зат есім түрінде) .
2) Екінші қатарға тақырыпты екі сөзбен келтіруі (екі сын есім түрінде) .
3) Үшінші қатарға үш сөзбен осы тақырып бойынша іс - әрекет жазылады (етістік, көсемше) .
4) Төртінші қатарға төрт сөзден тұратын осы тақырыпқа қатысты сөйлем немесе сөз тіркесі.
5) Соңғы қатарға тақырып мәнін сипаттайтын бір сөзден тұратын синоним (метафора) жазылады.

Мысалы:

Camel
Kind and big
Help, carry, eat
Ship of the desert
A strong animal

2. Сұхбатқа негізделген эссе

Бұл техниканы жұппен жұмыс істеу кезінде пайдалануға болады. Бұл әдіс келесі қадамдарды қамтиды:

Оқушылар сұрақтар тізімін жасайды.

Бір-бірімен сұхбаттасу.

20 минутта шағын эссе құрылды.

Кезеңді өңдеу мәтіні. Бұл кезеңде топтық жұмыс та, жұптық жұмыс та болуы мүмкін.

Мәтінді өңдеу. Оқушылар өздерінің эсселерін қорытындылайды.

Жариялау. Оқушылар эссе оқып, бір-біріне беріп отырады.

«Менің досым» тақырыбындағы эссенің мысалы:

My friend

I have got a friend. His name is Ivan. His hair is blond, his eyes are grey. He likes to play computer games. Ivan has got a pet. It’s a black dog. Ivan is a good friend. He is kind and merry.

3. Кластерлерді, кестелерді толтыру

Кластер шақыру кезеңінде де, көрсету кезеңінде де пайдаланылуы мүмкін: алдын-ала кластерлерде дұрыс емес болжамдарды түзету, оларды жаңа ақпарат негізінде толтыру. Бұл кезеңде жаңа кластерлерді таныстыру өте маңызды. Бұл техниканы пайдалана отырып, оқушылар өздерінің монологтарын шет тілінде жасайды.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.