Палеографияның қазақ жазбаларындағы (хан- би жарлықтары, ресми қатынас кағаздары, жеке тұлғалардың хаттары, т. б. əр тұрлі құжаттар) таңбалардың қолданылу ерекшелігін анықтау

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 47 бет
Таңдаулыға:

Кіріспе

Зерттеу жұмысының өзектілігі . Жазу-сызудың жалпы адамзат тарихындағы калыптасуы, филогенездік дамуы өте көне замандардан бүгінгі күндерге дейін ұзақ ғасырларды басынан өткеріп, талай өзгерістерге ұшырап, түрленіп жеткені мəлім. Ал кез келген жазу өз қызметін белгілі бір ұйымдасқан жүйе арқылы жүзеге асыратыны даусыз. Олай болса, байырғы қазақ қоғамында араб жазуының қазақ сөздерін таңбалауда өзіндік жүйесі болды, сондықтан ол ұзақ ғасыр қолданыста болып, белгілі бір жұртшылықтың рухани, мəдени, саяси қажетін өтеді. Мəдени құндылыктарды, рухани байлықтарды осы дə-уірге жеткізген жазба жəдігерлердің біркатары XVIIІ-XІX ғ. ғ. араб жазулы жазбалары (құжаттар, хан-би жарлықтары, ресми қатынас кағаздары, жеке тұлғалардың бір-бірімен жазысқан хаттары) болып табылады. XVIII-XIX ғ. ғ. араб жазулы үлгілер өз заманының сұранысы мен қажетін іс жүзінде өтеп, қоғамға қызмет еткені даусыз. Сондай-ақ алғашкы мерзімді басылымдар, атап айтқанда, Дала уалаяты мен Түркістан уалаяты газеттері жəне 1905 жылғы төңкерістен кейінгі қазақ даласында шыққан баспа өнімдері де араб жазуымен халыққа тарап отырғаны мəлім. Ал бұдан кейінгі XX ғ. бас кезеңінде араб жазуын қолдану я болмаса өзгерту, ұлттық əліпбидің төл дыбыстарға сəйкес болуы тəрізді аса маңызды мəселелер зиялы қауым назарынан тыс қалған емес. Бүгінгі таңда тарихи ғылым бірқатар ортақ тарихтарды, сондай-ақ арнайы және қосалқы тарихи пәндерді қамтиды. Жалпы тарихи пәндерге қоғамның дамуы мен жекелеген елдер мен халықтардың тарихын зерттейді. Қосалқы тарихи пәндердің ерекше тобы жазбаша Тарихи дереккөздердің жекелеген түрлерінің ғылыми сыни тәсілдерін тұжырымдайды. Бұған, мысалы, дипло-матика тарихына және ақтылықтарды зерттейтін әдеби шығармалардың мәтініне назар аударатын текстология жатады. 1970-1971 ж. ж. педагогикалық институттардың оқу жоспарына Қосалқы тарихи пәндер курсы енгізілді. Олардың ішінде тарих мұғалімдері практикалық жұмысқа ерекше мән береді: палеография, хронология, метрология, нумизматика және тарихи география. Егер арнайы пәндер болса, онда қоғамдық өмірдің жекелеген жақтары-экономикалық, саяси, әскери, материалдық, мәдени және құқықтық, қоғамдық ойдың тарихы қарастырылады. Бірқатар тарихи пәндердің тарихы зерттеудің әдіснамасы мен техникасының жалпы және жеке мәселелерін тұжырымдайды. Мұндай ғылыми пәндер көмекші пәндер деп аталады. Қосалқы тарихи пәндер арасында тарихи дереккөздерді анықтау, оларды ғылыми жүйелеу, сыни талдау, зерттеу және пайдалану әдістерін түсіндіру және ақырында адамзат тарихын, өткенді баяндау үшін нақты деректер бере алатын барлығын анықтау міндеті болып табылатын шынайы дереккөздерді тану ерекше орын беріледі. Кейбір қосалқы тарихи пәндер өз алдына тар мақсаттар қояды. Көтерілісшілердің бірі тарихи бастауларды, жекелеген түрлерді зерттеумен айналысады. Мысалы, эпиграфика тас плиталарды, металл сүйектердегі, ағаштағы, сазды бұйымдардағы жазуларды, үстіңгі бетіндегі жазуларды, папирологиядағы - папирустағы жазуларды, ал нумизматика басқа міндеттермен қатар стильдегі мәтіндерді зерттейді. Жекелеген қосалқы тарихи пәндер жазбаша көздерді, сыртқы белгілерді зерттеуге назар аударады. Палеография, мысалы, жазбаша және сызба материалдарын және оның құрамын, жазу және өрнектеу ерекшеліктерін, сфрагистиканы-пресстерді, оның қосымша құжаттарын, ал геральдика - герб, орта ғасырларда неғұрлым кең таралған ерекше ерекшелік белгілерін зерттейді. Қосалқы тарихи пәндердің ерекше тобы жазбаша Тарихи дереккөздердің жекелеген түрлерінің ғылыми сыни тәсілдерін тұжырымдайды. Бұған, мысалы, актілерді зерттейтін дипломатика және әдеби шығармалар мәтінінің тарихына назар аударатын текстология жатады. Тарихи бастауларды зерттеу үшін деректерді тұжырымдау міндетін қойған бірқатар тарихи пәндерді атап өткен жөн. Оларға ең алдымен, тарихи хронология, өлшеу және ақшалай есеп жүйесін зерттейтін, белгілі бір тарихи оқиғаларды, уақытты анықтаумен айналысатын метрология жатады. Шынайы дереккөздерді ғылыми сынау үшін тарихи топонимиканың көптеген көздері бар, ол тарихи өткеннің географиялық географиясын және этимологиялық құрылымын, онымен тығыз байланысты жекелеген географиялық атаулардың қандай да бір тіліне қатыстылығын зерттейді. Тарихи деректерді зерттеу үшін босану, босану және жеке адамдардың шығу тегі мен тарихын зерттейтін көмекші тарихи пән де маңызды. Палеография-бұл жазбаша дереккөздердің сыртқы жағын, оның ішінде графиктерді, олар жазылған материалды, қағаздағы белгілерді, қолжазбалардың форматы мен безендірілуін зерттейтін көмекші тарихи пән. Ол ғылыми ұғым ретінде XVIII ғасырдың бірінші жартысында Францияда пайда болды. Палеография-жазбаша дереккөздердің сыртқы жағын, оның ішінде графиктерді, олар жазылған материалды, қағаздағы су белгілерін, қолжазбалардың форматы мен безендірілуін зерттейтін көмекші тарихи пән. Палеографияны білу қолжазбаны дұрыс оқуға, оның пайда болған уақыты мен орнын, автордың атын, оның дұрыстығын немесе бұрмалығын, мәтін тарихын анықтауға көмектеседі, грек нысаны "жазу"; s - "ежелгі"; және т. б. палеография сөзінен шыққан. Сондықтан бұл ғылым көне қолжазбаларды зерттеумен айналысты. [1]

Курыстық жұмыс бойынша деректер . Палеография ғылыми пән ретінде Францияда XVIII ғасырдың бірінші жартысында пайда болды, бірақ бұған дейін палеографиялық талдау әдістері практикалық мақсатта қолданылды. XIX ғасырдың бірінші жарты-сында ғалымдар қолжазбалардың палеографиялық ерекшеліктеріне ерекше көңіл бөле бастады, ал ғасырдың ортасында ежелгі славян қолжазбаларын құнды палеографиялық бақылаулары бар А. В. Горский, К. Невоструевтың еңбектері пайда болды. 1885 жылы И. И. Срезневский палеографиясы бойын-ша алғашқы оқу құралы басылып шығарылды, содан кейін сода оқулықтары, соның ішінде Е. Ф. Карский, Н. П. Лихачев, И. С. Беляев және А. И. Собо-левскийдің еңбектері шығарылды. Кеңес ғалымдары әрдайым палеография-ға көп көңіл бөлді. 1918 жылы В. Н. Щепкиннің орыс палеографиясы бойын-ша оқулық жарық көрді, ал 1928 жылы Е. Ф. Карский курсы қайта басылып шықты. Ұлы Отан соғысынан кейін Н. С. Чаев пен Л. В. Черепниннің (1947) оқулықтары, сондай-ақ бірнеше палеографиялық альбомдар жарияланды. 1966 жылы М. Ғ. Тихомиров және А. В. Жоғары оқу орындарының студент-тері үшін Муравьевтің "Русская палеография" арнайы құралы дайындалды. Тарихи зерттеулер процесінде палеографияны пайдалану. Графиканың даму заңдылықтарын анықтай отырып, палеография ең алдымен, қолжазбаны дұрыс оқу және оқу үшін күрделі болып көрінетін жерлерді ажыратуға мүмкіндік береді. Ол үшін қолжазбаны оқыған кезде кесте туралы жоғарыда келтірілген материалға сүйену керек. Сонымен қатар, жеке палеографиялық белгілер мен олардың жиынтығы филологиялық жағынан ғана емес, тарихи тұрғыдан да аса маңызды мәселелерді анықтауға мүмкіндік береді. Олардың бірі құжаттардың шығу уақыты туралы мәселе болып табылады. Көздің пайда болу уақыты оның графигін әрдайым дәл көрсетпейді. Бұл бұрын қолжазба пайда бола алмайтын шепті анықтай алады. Қазіргі заманғы техникалық құралдардың көмегімен пергаментті дайындау уақытын анықтау қиын емес, себебі ол әдетте жатқан жоқ және шығарылуына қарай пайдаланылды, сондықтан оның шығу уақытын білуге болады. Қағазға жазылған мәтін су белгісі бойынша дәлірек көрсетіледі. Ол үшін уақыт дәл көрсетілген жоғарыда аталған альбомдардың су белгілері бар даталы емес қолжазбалардың су таңбасын салыстыру қажет. Қол қоюға байланысты қолжазбаларға кім тиесілі екенін анықтаумен өте сақ болу керек. Құжатты басқа тұлға тіркелмеген түпнұсқадан көшіруі немесе жазып беруі мүмкін. Мұндай жағдайларда авторды анықтау үшін қолды жазу тұрудың қажеті жоқ. Бірақ, шынайы опция сақталғанына қарамастан, қолды жазу әртүрлі болады. Бұл жерде мәтіннің мазмұны мен тарихына сүйене отырып, авторға кеңсе ке-рек-жарақтарының көшірмелеріне не тиесілі екенін анықтау керек. Палеографиялық деректер тарихи материалдар арасында жиі кездесетін жалған деректерді табуға мүмкіндік береді. Бұл мақсаттар, ең алдымен, қандай материалға және құжаттың не жазылғанын зерттеуге тиіс. Егер қолжазба Отан деп есептелсе, бірақ ол әлі пайдаланылмаған материалдарда немесе филиграньдарда кейін пайда болған қағазда жазылған болса, қолжазба мерзімі көрсетілген түрде жазылған. Алайда жалған құжат үшін оны жасау уақытына сәйкес келетін материал табылуы мүмкін. Құсбелгіні табу үшін құжат графигі көмектеседі. Қандай да бір фальсификатордың жұмысында, ең алдымен, оның графика туралы түсінігі өзі тұратын уақытқа сәйкес келетін қателіктер бар. Оның палеография саласындағы танымы, әдетте, шектеулі. Көбінесе фальсификаторлар өзінің жалған еместеріне қатысты уақытты жазу сипаты туралы жалпы түсінік болуы жеткілікті деп санайды. Тіпті олардың арасында ең мамандануы жалпы түрде XI-XIV ғасырлардағы жоғарыда келтірілген қолжазбаларды жарғы жазушысы пайдаланғанын білді. Бірақ оған палеографтар XIX ғасырдың екінші жартысында ғана анықталатын жазу кезеңіне байланысты ерекшеленеді. Ол сондай-ақ XIV ғасырдың соңында жартылай стационарлық жарғылардың пайда болғанын білмеген. Ал кейбір жағдайларда XIV ғасырдан бастап және ежелгі қолжазбада ол кейіннен жедел хат үшін ғана тән сызықтарды пайдаланды. Жалпы Палеографияның көмегімен ескерткішті құру мерзімі, шеберханалар жасалған және басқа да маңызды сұрақтарға жауап беруге болады. Бүгінгі таңда тарихи ғылым бірқатар ортақ тарихтарды, сондай-ақ арнайы және қосалқы тарихи пәндерді қамтиды. Жалпы тарихи пәндерге қоғамның дамуы мен жекелеген елдер мен халықтардың тарихын зерттейді. Қосалқы тарихи пәндердің ерекше тобы жазбаша Тарихи дереккөздердің жекелеген түрлерінің ғылыми сыни тәсілдерін тұжырымдайды. Бұған, мысалы, дипломатика және актілерді зерттейтін әдеби шығармалардың мәтіндік тарихы жатады - бұл тарихқа өз назарын аударатын теология. 1970-1971 ж. ж. педагогикалық институттардың оқу жоспарына қосымша Тарихи курс енгізілді. Олардың ішінде тарих мұғалімдері практикалық жұмысқа: палеография, хронология, метрология, нумизматика және тарихи географияны енгізілді.

Зерттеудің нысаны . Палеографияның қазақ жазбаларындағы (хан- би жарлықтары, ресми қатынас кағаздары, жеке тұлғалардың хаттары, т. б. əр тұрлі құжаттар) таңбалардың қолданылу ерекшелігін анықтау. Қазақ қоғамында қолданылған жазу түрлерін зерттеу.

Зерттеудің мақсаты мен міндеті . Ескі қазақ жазба тілі пайдаланған жазуыдың құрылымдық жүйесін талдау елегінен өткізіп, теориялық тұрғыдан тиянақтау зерттеу жұмысымыздың негізгі мақсаты болып табылады. Осымен байланысты қазақ жазбалары пайдаланған əліпбиінің қазақ тілінің дыбыстық ерекшеліктеріне сəйкес келетін-келмейтінін, халық тілінің дыбыстық жүйесін əліпбиі қаншалықты дəрежеде бейнелей алатынын, атап айтқанда, вокализм жүйесінің қандай тəсіл арқылы берілетінін, консонанттар жүйесінің таңбалану ерекшеліктерін айқындау зерттеу жұмысымыздың негізгі міндеті болып табылады.

Зерттеу əдістері . Зерттеу барысында сипаттау, компонентті талдау, кұрылымдық-семантикалық, салыстырмалы-тарихи, статистикалық, лексико-графиялық сипаттау, синхрондық сипаттау əдістері қолданылды. Жаңадан жасалган терминдерді анықтауда ғылыми зерттеулер, оқулықтар, баспасөз құралдарына шолу жасалды.

Зерттеу жұмысының құрылымы . Зерттеу жұмысы кіріспеден, тараудан, қорытынды жəне пайдаланылған əдебиеттер тізімінен тұрады.

Палеография ғылымының дамуы

1. 1 Палеография ғылымының дамуы

Егер арнайы пәндер болса, онда қоғамдық өмірдің жекелеген жақтары-экономикалық, саяси, әскери, материалдық, мәдени және құқықтық, қоғамдық ойдың тарихы қарастырылады. Бірқатар тарихи пәндердің тарихы зерттеудің әдіснамасы мен техникасының жалпы және жеке мәселелерін тұжырымдайды. Мұндай ғылыми пәндер көмекші пәндер деп аталады. Қосалқы тарихи пәндер арасында тарихи дереккөздерді анықтау, оларды ғылыми жүйелеу, сыни талдау, зерттеу және пайдалану әдістерін қалыптастыру және ақырында адамзат тарихын, өткенді баяндау үшін нақты деректер бере алатын барлық деректерді анықтау міндеті болып табылатын шынайы дереккөздерді тану ерекше орын беріледі. Кейбір қосалқы тарихи пәндер өз алдына тар мақсаттар қояды. Көтерілісшілердің бірі тарихи бастауларды, жекелеген түрлерді зерттеумен айналысады. Мысалы, эпиграфика тас плиталарды, металл сүйектердегі, ағаштағы, сазды бұйымдардағы жазуларды, үстіңгі бетіндегі жазуларды, папирологиядағы - папирустағы жазуларды, ал нумизматика басқа міндеттермен қатар стильдегі мәтіндерді зерттейді. Жекелеген қосалқы тарихи пәндер жазбаша көздерді, сыртқы белгілерді зерттеуге назар аударады. Палеография, мысалы, жазбаша және сызба материалдарын және оның құрамын, жазу және өрнектеу ерекшеліктерін, сфрагистиканы-пресстерді, оның қосымша құжаттарын, ал геральдика - герб, орта ғасырларда неғұрлым кең таралған ерекше ерекшелік белгілерін зерттейді.

Қосалқы тарихи пәндердің ерекше тобы жазбаша Тарихи дереккөздердің жекелеген түрлерінің ғылыми сыни тәсілдерін тұжырымдайды. Бұған, мысалы, мысалы, дипломатика тарихына және актілерді зерттейтін әдеби шығармаларға назар аударатын текстология жатады. Тарихи бастауларды зерттеу үшін деректерді тұжырымдау міндетін қойған бірқатар тарихи пәндерді атап өткен жөн. Оларға ең алдымен, тарихи хронология, өлшеу және ақшалай есеп жүйесін зерттейтін, белгілі бір тарихи оқиғаларды, уақытты анықтаумен айналысатын метрология жатады. Шынайы дереккөздерді ғылыми сынау үшін тарихи топонимиканың көптеген көздері бар, ол тарихи өткеннің географиялық географиясын және этимологиялық құрылымын, онымен тығыз байланысты жекелеген географиялық атаулардың қандай да бір тіліне қатыстылығын зерттейді. Тарихи деректерді зерттеу үшін босану, босану және жеке адамдардың шығу тегі мен тарихын зерттейтін көмекші тарихи пән де маңызды. Палеография-бұл жазбаша дереккөздердің сыртқы жағын, оның ішінде графиктерді, олар жазылған материалды, қағаздағы белгілерді, қолжазбалардың форматы мен безендірілуін зерттейтін көмекші тарихи пән. Ол ғылыми ұғым ретінде XVIII ғасырдың бірінші жартысында Францияда пайда болды. Палеография-жазбаша дереккөздердің сыртқы жағын, оның ішінде графиктерді, олар жазылған материалды, қағаздағы су белгілерін, қолжазбалардың форматы мен безендірілуін зерттейтін көмекші тарихи пән. Палеографияны білу қолжазбаны дұрыс оқуға, оның пайда болған уақыты мен орнын, автордың атын, оның дұрыстығын немесе бұрмалығын, мәтін тарихын анықтауға көмектеседі.

Палеография - palaios-грек сөзінен шыққан "Ежелгі"; және grajw - "жазу". Сондықтан бұл ғылым көне қолжазбаларды зерттеумен айналысты. Палеография ғылыми пән ретінде Францияда XVIII ғасырдың бірінші жартысында пайда болды, бірақ бұған дейін палеографиялық талдау әдістері практикалық мақсатта қолданылды. XIX ғасырдың бірінші жартысында ғалымдар қолжазбалардың палеографиялық ерекшеліктеріне ерекше көңіл бөле бастады, ал ғасырдың ортасында К. А. Горскийдің ең көне славян қолжазбаларын құнды палеографиялық бақылаулары бар. Невоструевтің еңбектері пайда болды. 1885 жылы И. И. Срезневскийдің палеографиясы бойынша бірінші оқу құралы жарияланды, содан кейін сода оқулықтары мен еңбектері, соның ішінде Е. Ф. Карский, Н. П. Лихачев, И. С. Беляев және А. И. Соболевскийдің еңбектері шығарылды. Кеңес ғалымдары әрдайым палео-графияға көп көңіл бөлді. 1918 жылы В. Н. Щепкиннің орыс палеографиясы бойынша оқулық жарық көрді, ал 1928 жылы Е. Ф. Карский курсы қайта басылып шықты. Ұлы Отан соғысынан кейін Н. С. Чаев пен Л. В. Черепнин-нің (1947) оқулықтары, сондай-ақ бірнеше палеографиялық альбомдар жарияланды. 1966 жылы жоғары оқу орындарының студенттері үшін М. Н. Тихомиров пен А. В. Муравьевтің "Русская палеография" арнайы құралы дайындалды. Тарихи зерттеулер процесінде палеографияны пайдалану. Граф-иканың даму заңдылықтарын анықтай отырып, палеография ең алдымен, қолжазбаны дұрыс оқу және оқу үшін күрделі болып көрінетін жерлерді ажыратуға мүмкіндік береді. Ол үшін қолжазбаны оқыған кезде кесте туралы жоғарыда келтірілген материалға сүйену керек. Сонымен қатар, жеке палео-графиялық белгілер мен олардың жиынтығы филологиялық жағынан ғана емес, тарихи тұрғыдан да аса маңызды мәселелерді анықтауға мүмкіндік береді. Олардың бірі құжаттардың шығу уақыты туралы мәселе болып таб-ылады. Көздің пайда болу уақыты оның графигін әрдайым дәл көрсетпейді. Бұл бұрын қолжазба пайда бола алмайтын шепті анықтай алады. Қазіргі зам-анғы техникалық құралдардың көмегімен пергаментті дайындау уақытын анықтау қиын емес, себебі ол әдетте жатқан жоқ және шығарылуына қарай пайдаланылды, сондықтан оның шығу уақытын білуге болады. Қағазға жазылған мәтіндер су таңбасы бойынша дәлірек көрсетіледі. Ол үшін уақыт дәл көрсетілген жоғарыда аталған альбомдардың су белгілері бар даталы емес қолжазбалардың су таңбасын салыстыру қажет. Қол қоюға байланысты қолжазбаларға кім тиесілі екенін анықтаумен өте сақ болу керек. Құжатты басқа тұлға тіркелмеген түпнұсқадан көшіруі немесе жазып беруі мүмкін. Мұндай жағдайларда авторды анықтау үшін қолды жазу тұрудың қажеті жоқ. Бірақ, шынайы опция сақталғанына қарамастан, қолды жазу әртүрлі болады. Бұл жерде мәтіннің мазмұны мен тарихына сүйене отырып, авторға кеңсе керек-жарақтарының көшірмелеріне не тиесілі екенін анықтау керек. Палео-графиялық деректер тарихи материалдар арасында жиі кездесетін жалған деректерді табуға мүмкіндік береді. Осы мақсатта зерттеуші ең алдымен құжаттың қандай материалға және не жазылғанын зерттеуі тиіс. Егер қолжазба Отан деп есептелсе, бірақ ол әлі пайдаланылмаған материалдарда немесе филиграньдарда кейін пайда болған қағазда жазылған болса, қолжазба мерзімі көрсетілген түрде жазылған. Алайда жалған құжат үшін оны жасау уақытына сәйкес келетін материал табылуы мүмкін. Құсбелгіні табу үшін құжат графигі көмектеседі. Қандай да бір фальсификатордың жұмысында, ең алдымен, оның графика туралы түсінігі өзі тұратын уақытқа сәйкес келетін қателіктер бар. Оның палеография саласындағы танымы, әдетте, шектеулі. Көбінесе фальсификаторлар өзінің жалған еместеріне қатысты уақытты жазу сипаты туралы жалпы түсінік болуы жеткілікті деп санайды. Тіпті олардың арасында ең мамандануы жалпы түрде XI-XIV ғасырлардағы жоғарыда келтірілген қолжазбаларды жарғы жазушысы пайдаланғанын білді. Бірақ оған палеографтар XIX ғасырдың екінші жартысында ғана анықталатын жазу кезеңіне байланысты ерекшеленеді. Ол сондай-ақ XIV ғасырдың соңында жа-ртылай стационарлық жарғылардың пайда болғанын білмеген. Ал кейбір жағдайларда XIV ғасырдан бастап және ежелгі қолжазбада ол кейіннен жедел хат үшін ғана тән сызықтарды пайдаланды. Жалпы Палеографияның көмегі-мен ескерткішті құру мерзімі, шеберханалар жасалған және басқа да маңыз-ды сұрақтарға жауап беруге болады.

1. 2. Қазақстан мемлекетіндег палеографиянын дамуы.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.