ӨСІМДІК ШАРУАШЫЛЫҒЫ БОЙЫНША ӨНДІРІСТІК ІС-САНА БОЙЫНША ЕСЕП

Жұмыс түрі: Іс-тәжірибеден есеп беру
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 33 бет
Таңдаулыға:

цҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ АУЫЛ ШАРУАШЫЛЫҒЫ МИНИСТРЛІГІ

С. СЕЙФУЛЛИН АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ АГРОТЕХНИКАЛЫҚ
УНИВЕРСИТЕТІ АҚ

ӨНДІРІСТІК ІС-САНА БОЙЫНША
ЕСЕП

Орындаған:Апбасов Айсұлтан

Іс-сана жетекшісі: Бахралина А.С.

Нұр-Сұлтан, 2019

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
1-ТАРАУ. Кәсіби іс-сана өткен орны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..4
2-ТАРАУ. Аймақтың климаты, шаруашылықтың топырақтар ... ... ... ... ... ... . ..9
3-ТАРАУ.Өсімдік шаруашылығы,Жалпы сипаттама ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... 13
4-ТАРАУ..Жүгері өсіру технологиясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...14
4.1 Жүгерінің шығу тегі, халық шаруашылығындағы маңызы ... ... ... ... ... ... ..14
4.2 Жүгері дақылының биологиялық ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... .20
4.3 Қолданылатын тыңайытқыштар жүйесі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... 23
4.4 Топырақ өңдеу жүйесі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..23
4.5 Тұқымды себуге өзірлеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 24
4.6 Тұқым себу мерзімі, мөлшері және әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 25
4.7 Егістікті күтіп баптау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 26
4.8 Өнімді жинау ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .29
5-ТАРАУ. Өткен іссанаға сапалық жағынан бағдарлама сұрақтарын қамти отырып, іссана үрдісінде үйренгендеріне өзінің жеке бағасы ... ... ... ... ... ... ..30
6- ТАРАУ. Еңбекті және қоршаған ортаны қорғау жағдайы ... ... ... ... ... ... ... 31
6.1 Еңбек қорғау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .32
6.2 Қоршаған ортаны қорғау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 34
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...36
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ..38

КІРІСПЕ

Өсімдік шаруашылығы Ауыл шаруашылығы өндірісінің бір саласы болып табылады. Ел дамуының 2030 жылға дейінгі ұзақ мерзімді стратегиялық бағдарламасында, Қазақстан Республикасы Президентінің "жаңа жүзжылдықтағы елдің тұрақтылығы мен қауіпсіздігі" атты Қазақстан халқына Жолдауында ауыл шаруашылығы өндірісін ғылыми қамтамасыз ету айқындалған. Бағдарламаның мақсаты - табиғи ресурстарды тиімді пайдалану, аграрлық-өндірістік кешенде жаңа технологияларды жасау және өндіріске енгізу жөніндегі ғылыми ұсынымдар негізінде Қазақстан халқын азық-түлік өнімдерімен және елдің азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету.
Елдің ауыл шаруашылығы өндірісі негізінен екі саланы біріктіреді-өсімдік шаруашылығы мен мал шаруашылығы. Күн тәртібінде осы салаларды қарқынды дамыту ғана емес, сондай-ақ азық-түлік өнімдерінің өзіндік құнын төмендету, осы салалардағы еңбек өнімділігін арттыру мәселесі болды.Жүгері морфологиялық ерекшеліктеріне қатысты.Оларға: жүгері тамырлары, сабақтар, жемістер және т. б. жатады.
Жүгері тамырлары бірінші кезеңде қарқынды дамиды, үшінші табақты салу кезінде 35-55 см тереңдікке жетеді. Бұл жеміс, гипотокилді немесе бүйір, эпикотилді, түйінді және пероральді тамырлар. Тұқым тамырлары өсімдіктерді сумен және қоректік заттармен бірінші ай бойы қамтамасыз етуде маңызды рөл атқарады. Жүгері жапырағы кең сызғышқа ие. Оның өсу кезеңінің ұзақтығын және гибридтерді жапырақтар саны бойынша ажыратуға болады. Жүгері жемістері ақ, сары, қызыл, қызғылт, қоңыр-шие, күлгін түсті ірі астық. Жүгері тобы дәнінің түсі мен түріне байланысты мынадай түрлер бар: сірке, кремний, крахмал, қант, балауыз және қабықтар. Әр түрлі будандар мен сорттарға байланысты 1000 тұқымның салмағы-ұсақ дәндерде-100-150 г., ірі дәндерде-300-400 г.жүгері жарық сүйгіш, қысқа түсті өсімдік. [9]
Мен, Апбасов Айсұлтан Байгелдіұлы, "Байсерке-Агро" оқу - ғылыми орталығында өндірістік тәжірибеден өту кезінде 29.03.2019-25.10.2019 аралығында шаруашылықтың негізгі мақсаттары мен міндеттерімен таныстым. Мал шаруашылығын дамыту және арзан және сапалы өніммен қамтамасыз ету арқылы халықты етпен, сүтпен, жүнмен және т.б. қамтамасыз ету шаруашылықтың негізгі мақсаты болып табылады. Өндірістік практикадан өту барысында мен тәжірибе жүзінде университет тарапынан алған теориялық білімдерін толықтырдым. Өндірісте жұмыс істеген негізгі қызметі басшымен бірге алаңда әр түрлі жұмыс түрлерімен шұғылданды.Жұмыс барысында біз озық технологиялармен таныса алдық.

1-ТАРАУ
Кәсіби іссана өткен орын

Байсерке-Агро жауапкершілігі шектеулі серіктестігі Алматы облысы, Талғар ауданы, Панфилов ауылдық округіне қарасты Арқабай ауылында 2002 жылы қазан айының 28 жұлдызында өз бетінше жеке шаруашылық болып құрылған (тіркелу нөмірі 9558-1907-ТОО). Өзінің жеке есеп шоты бар, өнімдерін толық есеп айырысу арқылы, тек келісім шарт бойынша ғана сатып таратып отырады. Қазіргі таңда серіктестіктің төрағасы Досмұхамбетов Темірхан Мыңайдарұлы, директоры Кенжебаев Алтай Абдрахманұлы, оқу-ғылыми өндірістік орталығының директоры Алиев Мұрат болып табылады.Шаруашылық Алматы-Нарынқол трассасының бойында, аудан орталығы Талғар қаласынан солтүстік-шығысқа қарай 20, Алматы қаласынан шығысқа қарай 15, облыс орталығы Талдықорған қаласынан оңтүстікке қарай 230 шақырымдай жерде орналасқан.Орталықта 2 ветеринарлық паталого-анатомиялық зертханалар, мал азығын зоотехникалық талдау зертханасы, сонымен қатар агрохимия зертханасы орналасқан. Ветеринарлық дәріхана да бар.
Шаруашылық 2013 жылы асыл тұқымды шаруашылық статусына ие болды.Шаруашылық үш сала - мал шаруашылығы, ветеринария және егіншілікпен айналысатын бұл ұжымда 300-ден аса адам еңбек етеді. Шаруашылықтың барлық жер көлемі 43332,3 гектар, мұның ішінде негізгі жері табиғи жайылымдылық жерлер - 39822,1 гектар (мал шаруашылығының барлық түрлерін өсіріп-өндіріп дамытуға, өркендетуге өте қолайлы), өндірістік активінде 3600 гектар егістік алқабы бар,соның ішінде 500 гектары тамшылатып суарылады, 114,5 гектар көп жылдық отырғызылатын жерлер, 29,9 гектар шабындық жерлер болып табылады.
Шаруашылықтың негізгі бағыты - астық шаруашылығы, етті, сүтті бағыттағы мал шаруашылығы және солардың өнімдерін өсіп-өндіру болып табылады. Атап айтқанда, шаруашылық етті бағыттағы Қазақтың ақбас тұқымын, Әулиекөл тұқымын, Абердин ангус тұқымын, Герефорд тұқымын және сүтті бағыттағы Голштино-фриз тұқымды ірі қара малдарының асыл тұқымдарын, Еділбай, Сарыарқа және Қазақтың биязы жүнді асыл тұқымды қой шаруашылығын, Қазақ түйлерін, Қазақы жылқылар мен спорттық жылқыларды өсіріп-өндірумен айналысады.Бұл жерлер далалы, ойлы-қырлы, қыратты болып келеді де, мал өсіруге өте қолайлы. Осы жерлерде шаруашылықтың қыстаулары, күздеуі мен күздеуі, сонымен қатар мал өсіріп-өндіретін бөлімшенің орталығы мен мал қоралары орналасқан. Малдар қыстауларда қыстатылып, ірі қара малдар қыс-көктем айларында төлдетіліп, қойлар көктемде төлдетіліп, ал жаз айларында алыстағы жайлауларында семіртіліп бағылады да, күзге қарай күздеулерге қайта оралады.

1-кесте - 20 ж. Байсерке Агро шаруашылықтың жер пайдалану жағдайы (жерлерді мемлекеттік есептеу деректері бойынша)

Жерлер
га
%
Жалпы жер көлемі
43332,3
100
Барлық ауыл шаруашылықта пайдаланатын жерлер, соның ішінде:
-
-
Жайылымдық жерлер
39822,1
91,9
Шабындық жерлер
29,9
0,07
Көп жылдық екпелер
114,5
0,27
Жырытынды жер көлемі
3600
8,31
Суармалы егістіктің болуы
500
1,16
Басқа да жерлер
442,2
1,02

Кесте - 2. 2019 ж. Байсерке Агро шаруашылықта бартехника және онымен қамтамасыз етілуі
Атауы
Маркасы
Саны
Трактор тіркемелері
2ПТС-4
2
Трактор тіркемелері
2ПТС-6
12
Дискілі тырма
Б20Т-7
4
Дискілі тырма
Б10Т-3
3
Жыртатын агрегат
ПЗК-5
1
Тұқым сепкіштер
СЗ-3,6
4
Астық-шөпті сепкіш
СЗПТ-3,6
1
Қызылша тұқым сепкіші
Украина
1
Жүгері тұқым сепкіші
СУПП-8
1
Жүгері тұқым сепкіші
СПЧ-6
1
Культиватор
КРЛ 4,2
1
Культиватор
КРМ 5,6
3
Минералды тыңайтқыш бүріккіш
РУМ-3
2
Органикалық тыңайтқыш бүріккіш
РОУ-6
1
Органикалық тыңайтқыш бүріккіш
ПРТ-7
1
Соқа
ПП-5-35
4
Соқа
ПП-4-35
2
Прес жинағыш
АРФ-350
2
Прес жинағыш
АРФ-145
3
Кескіш-ұсақтағыш
КПИ-2,4
2
Азық таратқыш
КТУ-10
2
Азық ұсақтағыш
КИС-8
2
1
2
3
Грейферлі жүктегіш
ПЭ-08
3
Грейферлі қондырғы
ПЭ-01
1
Жүктегіш
КУН-10
3
Жүктегіш
ПКУ-0,8
1
Жүктегіш
ЭО2626
1
Бүріккіш
ОВТ-1н
1
Бүріккіш
ОП-2000
2
Тісті тырмалар
ЗБН.01
100
Тығыздағыш
ЗКК-6
1
Ысырма
КТ-10
2
Тракторлар, барлығы
LANDINI(пресс), МТЗ-80
БЕЛАРУСЬ-80, МТЗ-50
30
Комбайн
Case II. Claas(Tucano. Jaguar). MauseУБОРОЧНАЯ
5
А\ш машиналары
ГАЗ-53, ГАЗ-52 т.б
60

90%-дан аса ауыл шаруашылығы машиналарын шетелдік жетекші фирмалар құрайды, мысалға Италия, Германия, АҚШ, Канада, Англия, Франция.

2ТАРАУ
Аймақтың климаты, шаруашылықтың топырақтары

Климаттық және метеорологиялық жағдайлар

Алматы облысы, Талғар ауданы, Панфилов ауылы Батыс Тянь-Шаньдің эфемероидты, қысқа шөп, саваналы тау жүйесі ауданында теңіз деңгейінен 450-500 м биіктікте орналасқан.
Дала, тау бөктеріндегі күн күндері 120-150 күнге жетеді, ал жылдық ылғалдылығы-350-550 мм.
Таулы аймақта ылғалдың құрамы 175-тен 300 мм-ге дейін көтеріледі.
Жердің оңтүстік жағының биіктігі 680-760 метр, ал солтүстік жағы-625-680 метр.
Таулы аймақ негізінен 700-1000 метр биіктікте орналасқан, бұл жерлердің топырағы әртүрлі типтерді құрайды. Негізінен қара топырақ.
Дала, тау бөктеріндегі жер қара-қоңыр және ашық-қоңыр немесе қоңыр болып табылады. Негізінен мұнда ауыл шаруашылығы дақылдары өсіріледі.
Шаруашылықтың өсімдіктері, негізінен, жусанды құбылмалы. Бұл жерлерде бидай, сілекей, сілекей, сілекей және т.б. сияқты өсімдіктердің түрлері өседі. Жазық таулы жерлерде көбінесе жусанды дақылдар өседі.
Шалғынды, шабындық жерлерде негізінен от, каштан, жаңғақ, бидай сияқты өсімдіктердің түрлері кездеседі.
Таулы аймақтардың жайылымдары өте құнарлы және өсімдік. Жазғы кезеңде малшылар осы таулы жайылымдарға, яғни жайылымдарға айдайды.
Аумақтың рельефі Батыс Тянь-Шань аймағына жақын орналасқан биік таулы адырлы-Шань жазығы болып табылады. Көлбеу жазыққа жанасу орындарының салыстырмалы биіктігі 10-нан 20 м-ге дейін ауытқиды.
Жалпы климат өзгергіштігімен, көп жылулықпен, мол жарықпен, ұзақ суық кезеңмен, ерте көлде түсетін жауын-шашынның көп болуымен ерекшеленеді. Климаттың өзіндік ерекшелігі - күзгі - қысқы көктемгі кезеңде (қыркүйек - мамыр) жылдық жауын-шашынның 80-90% түсуі.
Жылы кезеңде жауын-шашын біркелкі түспейді, жаз шығыс және солтүстік бағытта 4-5 мс жылдамдықпен ыстық желмен, тез құрғатушы топырақпен, аз мөлшерде-жауын-шашынның түсуімен ерекшеленеді.
Қыс-қысқа, қар аз, қаңтар айының орташа температурасы -2,60 С, ал ең азы-300С.
Тұрақты қар жамылғысының ерте кезеңі-қараша айының соңғы он күндігінде, ал ерінің соңғы күндері - 30 наурыз. Қысқы кезеңде тұрақсыз қар жамылғысы 56% құрайды.
Көпжылдық мәліметтер бойынша жыл бойы орташа тәуліктік температура 11,9 ОС құрайды. Аязсыз ұзақтығы орта есеппен 205 тәулік. Соңғы суық сәуір айының басында тоқтайды және қазан айының соңында жаңартылады. Орташа жылдық салыстырмалы ауа ылғалдылығы 57% құрайды.
Қысқы кезеңде (жаңбыр, қар түрінде) ылғалдылығы жылдық жауын-шашынның 30-40%, көктемгі-28-36, жазғы - 6-10, күзгі - 20-25% құрайды.
Шілдеде, тамызда, қыркүйекте түсетін жауын-шашынның төмен мөлшері топырақтың ылғалдылығына айтарлықтай әсер етпейді.
Шамадан тыс құрғақшылық және жаз мезгілінде өте төмен жауын-шашын топырақтың үлкен құрғауына және оның ылғалының ең аз шегіне жетуіне ықпал етеді. Сондықтан көп ылғалды қажет ететін ауыл шаруашылығы дақылдарын суармалы егістіктерге орналастыру жақсы.
Алматы облысы Талғар ауданы бойынша 2019 жылы ең көп жауын-шашын (1-кесте) сәуірде (122 мм) түсті.Жауын-шашынның ең аз мөлшері Шілдеде (16 мм) байқалды. Вегетациялық кезеңде жауын-шашын деңгейі 174 мм құрады .
Жыл бойы ауа температурасының орташа деңгейі 14,5 ОС, ал вегетациялық кезеңде-18,4 ОС құрайды. Ауа райының орташа ең төменгі деңгейі Қаңтарда (-3,1 0С), ал ең жоғары көрсеткіш Маусымда (26,5 0С))
Кесте -3. Көпжылдық орташа көрсеткіштермен салыстырғандағы 2019 ж. түскен ылғалдың орташа мөлшері (мм)
(Талғарметеопунктің деректері)
Жыл
Айлар
Жыл бойы
Өсіп-даму кезеңінде

І
ІІ
ІІІ
ІV
V
VІ
VІІ
VІІІ
ІХ
Х
ХІ

ХІІ

2019
26
53
31
122
61
81
16
77
51
42
55
80
695
174
Орташа көпжылдық
60
63
87
68
42
17
7
3
7
37
42
64
497
238
Ауытқуы
-34
-10
-56
+54
+19
+64
+9
+74
+44
+5
+13
+24
+198
64

Кесте-4. Көпжылдық мәліметтер салыстырғанда жылы кезеңдердегі ауаның тәуліктік температурасы,0С (Талғар метеопунктінің деректері)
Жыл
Айлар
Жыл бойы
Өсіп-даму кезеңінде

І
ІІ
ІІІ
ІҮ
Ү
ҮІ
ҮІІ
ҮІІІ
ІХ
Х
ХІ
ХІІ

2019
-3,8
-3,8
+6,5
+12,4
+16,2
+21,5
+26,3
+23,7
+17,2
+9,8
+8,8
-2,5
11,0
23,8
Орташа көпжылдық
-2,6
-0,3
5,4
12,8
18,7
23,2
26,1
24,5
19,1
11,9
4,8
0
11,9
14,5
Ауытқуы
+1,2
+3,5
+1,1
-0,4
-2,5
-1,7
+0,2
-0,8
+1,9
-2,1
+4,0
-2,5
-0,9
+9,3

Кесте -5. Топырактардың құнарлылық сипаттамасы.

Танап
№
Қарашірік мөлшері, %
Сіңімді қоректік заттар мөлшері (мг1кг топырақта)
РН
көрсеткіші

Азот (NO3)
Фосфор (Р2О5)
Калий (К2О)

0-10
1,3
10-20
2,7
40,6
8,2
10-20
1,2
20-35
2,7
43,9
8,2
20-35
0,5
35-50
1,6
30,8
8,3
35-50
0,3
50-100
1,4
32,0
8,5
50-100
-
-
-
-
8,5

Агрономиялық шама бойынша, бұл топырақ екінші топқа жатады, яғни жоғары,бағаланады.

3-ТАРАУ
Өсімдік шаруашылығы, мал азығын өндіру, көкөніс шаруашылығы, өнімді сақтау технологиясы. Жалпы сипаттамасы

Кесте-6. Жыртынды жерлер және егістік аумағы

Атауы
Га
Өнімділік, цга
Жалпыөндірілуі, т

2018 ж.
2019 ж.
2018 ж.
2019 ж.
Аударылатынжерлер
3365,8
-
-
-
-
Оныңішінде, астық
1882
46,2
44,4
869,4
805,6
- бидай
740
57,4
53,2
424,7
405,3
- арпа
889
42,7
40,5
379,6
315,6
-сұлы
253
38,4
35,3
971,5
887,2
Майлыдақылдар, барлығы, майбұршақ
557
44,6
41,6
248,4
198,6
Мал азықтықдақылдар
752
127,6
119,4
959,5
913,6
Оныңішінде, сүрлемдікжүгері
296
127,6
119,4
377,6
305,7
Көпжылдықшөптер, барлығы
456
234,5
205,6
106,9
99,7
Оныңішінде, жоңышқа
456
234,5
205,6
106,9
99,7
Шабындықтар
29,9
12,3
11,3
367,7
289,8
Жайлымдықтар
39822,1
5,4
4,7
215,0
199,6

Кесте-6 мәліметтері бойынша бидайдың жалпы өнім көлемінің басым бөлігі сатылып отырылады сондықтан оны тауарлық мақсатта өсіріледі деп болжауға толық негіз бар.
Сорт сынау учаскелерінде көкөніс дақылдары үнемі өсіріліп отырады. Негізінен алынған өнімнің барлығына жуығы өткізіліп отырылады.
Байсерке Агро ЖШС 2002 жылы құрылды. Шарушылықтың айналысатын негізгі бағыттары:
* астық дақылдарын өндіру;
* етті-сүтті асыл тұқымды мал шарушылығы,
* асыл тұқымды жылқы шаруашылығы,
* қой шаруашылығы;
* ет өңдеу;
* сүт өнімдерін өндіру;
* Болашақта, ЖШС базасындаинновациялықтігіненинтегра цияланған кластер құружоспарланғанын.
Шаруашылықтың қолданыстағы жер аумағы - 43332,3 га, соның ішінде:

Сүт-тауар фермасы (СТФ): Қазіргі уақытта 1400 мал басына жоспарланған СТФ құрылысы жүргізілуде.2014 жылың маусым айының басында СТФ кешенінің 300 мал басына жоспарланған 1-кезегі қолданысқа берілді.Канададан МІҚ-ның гольштин тұқымының 634 басы әкелінді, оның ішінде 376 бұқа және 258 ұрғашы сиыр. Ағымдағы жылда ет бағытындағы МІҚ 2800 басын әкелу жоспарлануда,оның ішінде КАФ бағдарламасы бойынша 916 бас ет бағытындағы Ангус және Герефорд тұқымдары әкелінді. Қазіргі кезде фермада 340 бас сауылуда. Күніне 6,8 тонна сүт алынады.
Оқу ғылыми-өндірістік орталық: Орталықта 2 ветеринарлық поталого-анатомиялық зертхана орналасқан, азыққа зоотехникалық анализ жасау зертханасы , сонымен қатар агрохимия зертханасы . Мал дәрігерлік дәріханасы бар. Орталықтың жұмысы егіншілікте инновациялық технологияларды жасау және енгізу бағытына да негізделге . Кешен құрылысы оқу залдары мен қондырғыларын , конференция залын, қоанқ үй, асхана мен қосымша құрылыстарды қамтиды.
Сүт зауыты: сүт зауытында Италиялық Megatex қондырғысы орнатылған.
Өнім түрлері:
* Сүт;
* Тетра пакеттегі айран;
* Қаймақ;
* Сүзбе;
* Йогурт;
* Жұмсақ және қаты ірімшік;
* Кілегейлі май;
Зауыт 2011 жылдың мамыр айында іске қосылған.
Өндіріс қуаты жылына 1800 тонна өнім. Күнделікті өнімділік 5,0 тонна. Жоба құны 1 374,3 млн. теңгені құрайды.
Ет комбинаты: Күнделікті ет комбинаты кешенінде 50 бас мүйізді ірі қара мал немесе 250 бас қой еті өңделеді.Вакуумды қаптамадағы мұздатылған ірі кесекті ет және шұжық өнімдерін өндіру жоспарлануда.
2011 жылдың желтоқсан айында эксплуатациға берілді.. Жоба құны 1 316,8 млн. теңгені
құрайды, өндіріс қуаты 1250 тонна өнім жылына.
Мал шаруашылығы: ЖШС-да МІҚ, МҰМ және жылқышаруашылығы долға қойылған. Оның ішінде: МІҚ-2400;Түйе-149; Жылқы-556; Қой-9243 бас.
Өсімдік шаруашылығы: Егіс алқаптарының аумағы, га: Майбұршақ-557, Сүрлемдік жүгері- 296, Күздік бидай-740, Арпа-889, Сұлы-253, Көп жылдық мал азықтық дақылдар-456.
Ат-спорт кешені: Таза қанды ағылшын, араб, ақалтеке, орловский, липициан және басқа жылқылардың тұқымдары дамытылуда. Барлығы 115 бас таза қанды жылқы тұқымдары және 55 жартылай таза қанды.Ипподром және жабық манеж орналасқан.
Құс фабрикасы: 1 545 000 долларға АҚШ -тан қондырғы сатып алынды.
Жұмыртқа өндіру жоспарлануда.Қуаты жылына 3000000жұмыртқа.
Балық шаруашылығы: 1 215 000 долларға АҚШ-тан қондырғы сатып алынды. Жылына 100 мың тонна өнім өндіру қуаты бар балық шаруашылығын жолға қою жоспарлануда.

4-ТАРАУ
Жүгері өсіру технологиясы

4.1 Жүгерінің шығу тегі, халық шаруашылығындағы маңызы

Жүгері Отаны-Оңтүстік Америка. Оның тропикалық-субтропикалық аймақтары Мексика және Гватемала. Жүгері дәнінің алғашқы үлгілері XV-ғасырдың соңында Еуропаға әкелінді. Бастапқыда сирек сәнді өсімдік, содан кейін астық және мал азығы ретінде бағаланды. Жоғары өнімділік, өсіру технологиясының қарапайымдылығы, оның құнын арттырады. Бірден жер шарының барлық тамырларына, оның ішінде мал шаруашылығы дамыған елдерге тарады. Бұл күндері жүгері алпыс елде өсіріледі.
Америкалық ғалым Мак-Милен жүгерісін кез келген қазбадан алынатын шикізат ретінде бағалады. Тұрақты пайдалану кезінде қазба қорлары, өсімдіктері, оның ішінде жүгері сарқылады, өз қорларын азайтпайды. Қазіргі уақытта жүгері егістігінің артуы оны әртүрлі мақсатта пайдалануға мүмкіндік берді.
Жүгері-тағамдық және жемдік дақыл.
Африка, Үндістан және Шығыс Азия елдерінде негізгі тағамдық дақылдар болып табылады. Сондықтан әлемде азық-түлік өсімдігі ретінде бидай мен күріштен кейін үшінші орынды алады. Қонақүйдегі жүгері-бұл әр түрлі мақсатта қолданылатын мәдениет. Астық-Азық, құрама жем, крахмал, спирт және қант өнеркәсібіндегі шикізат. Мейман жүгерінің дәнінде 100 кг-ға 119 жемшөп бірлігі, ал көкбауырда-23,5, сүрлемде-22,0, пішенде-49,2 жемшөп бірлігі бар. Қонақ үй 15% дейін жүгері дәніндегі протин, лизинге бай, қант сортында 10-15% қант бар, одан қалың шырын алынады. Перспективалы қант дақылдарының қатарына жатады.
Отельдегі жүгері отаны Африка болып саналады. Біздің күнімізге дейін 3 мың жыл бұрын Үнді және Қытай елдерінде,ал Орталық Азия елдерінде 2,5 мың жыл бұрын Ресейге өсірілді. Әлемде ауыл шаруашылығының жалпы өнімінің көлемі 48 млн. ТМД елдерінде қонақтық жүгері 150 мың га, орташа өнімділік-15 цга өсіріледі.
Бүкіл әлем бойынша шетелге шығарылатын дәнді дақылдардың жалпы санынан дәндік жүгерінің үлес салмағы 26% - ға жетеді (бидай 52, күріш -- 7, арпа -- 7 пайыз). Жүгері дәнін шетелге шығаратын негізгі Ел-Америка, онда оның үлес салмағы 52 пайызды құрайды. 1965-1967 жылдары Америкадағы жүгерінің өнімділігі гектарынан 45 центнерді, басқа да дәнді дақылдар гектарынан 20,8 центнерді құрады. Яғни, әр гектардан алынатын жүгері өнімділігінің мөлшеріне ешқандай дәнді дақылдар теңдестірілуі мүмкін емес.
Америкада Жемге берілетін жемнің 73 пайызы-жүгері дәндері. Қазіргі уақытта Америка Құрама Штаттары нақты өндірілген жүгерінің 44 пайызын береді.
Сүрлем үшін өңделетін жүгері алқабы барлық егіс алқабының 8 пайызына тең, әр гектардан 200-230 центнер өнім алады.
Республиканың оңтүстік және оңтүстік-шығыс облыстарында сүрлемге арналған жүгері егістіктерінің басым көпшілігі жылдық жауын -- шашын жиынтығы 200-250 мм болатын аймақтарда және мұндай топырақ қоректік органикалық заттарға кедей. Сондықтан біздің республика жер жазы мен Одақ ауқымында ерекше және қатаң климат -- топырақ аймағы болып табылады.
Дәндік жүгері өнімдер (20-25%), азық (55-60%) және әр түрлі техникалық мақсаттарда өнеркәсіпте шикізат (15-20%) ретінде пайдаланылады. Бұл заттарға қосымша кондитерлік, консерві өнеркәсібі үшін бояулар, әртүрлі ерітінділер, ацетон, фурфурол, желім, спирт, қағаз, жасанды тығын, пластмасса, дәрі-дәрмектер сатып алынады.
Жүгері басқа дақылдардан кем ақуыз. Қазіргі уақытта оны үлкен ақуыздармен (соямен) араластыру және неғұрлым құнарлы сүрлем дайындау жүзеге асырылады.
Құнарлылығы бойынша жүгері дәндері басқа дәнді дақылдардан артық. Мысалы, 1 кг жүгері дәнінде 1,34 азықтық бірлік, ал сұлы -- 1, арпа-2,26, қара бие -- 1,18 азықтық бірлік бар. Жүгері басқа дақылдардан аз, құрамында құрғақ заттың бір мөлшерін жасау үшін суды тұтынады. Сонымен қатар, жаздың екінші жартысында топырақтың төменгі қабатындағы ылғалды, қоректік заттарды жақсы пайдаланады.
Жүгері-өте жақсы озық мәдениет. Жүгері желден қорғау және аң аулайтын жерлерде қар ұстау кезінде аспаздық өсімдіктер ретінде ерекше маңызға ие. Жүгері егісі басқа да дәнді дақылдар сияқты оттегі қорын арттырады және қоршаған ортаның ауасын жақсартады.
Жүгері егістігін алдыңғы қатарлы дақылдардан артық таңдамайды. Сонымен қатар, ол топырақты жыртылған дақыл ретінде бірнеше рет өңдеуге, тыңайтқыштардың, гербицидтердің жеткілікті санына, агротехникалық іс-шаралар мен суарудың уақытылы жүргізілуіне байланысты, ауыспалы егісте жүгері өнімі мен жүгері егістігі бірнеше жыл қатарынан жоғары және бірдей болатынын атап өтті.
Жүгері егістігін ұлғайту басқа дақылдармен салыстырғанда экономикалық тиімді. Әр гектардан 30-35 центнер құрғақ астық және 210 центнер қосымша сабан алады. Бұл жемдік шамаға шаққанда 6750 болады.
Жүгері дәнінде 60-70% көмірсулар, 9-12% ақуыз, 4-7% май, минералды тұз және витаминдер бар. Сондықтан жүгері дәндері жануарлар мен құстардың барлық түрлері үшін өте құнды жем болып табылады.
Жүгерінің көк аспабы қоректік заттарға бай, одан малға бай, жоғары сапалы сүрлем жасалады. Бұл үшін ең тиімді кезең-жүгері дәнінің сүті мен тестілеуі. Қазіргі уақытта дайындалған жүгері сүрлемінде құрғақ заттардың көп мөлшері -- балқытылған протеин бар. Ғылыми мекемелердің мәліметтері бойынша 5 кг жүгері сүрлемінен 1 килограмм сүт алынады.
Гүлдеу кезінде жүгері де малға жасыл шөп ретінде беріледі. Бұл уақытта жүгері жақсы жапырақпен өседі, онда протеин мөлшері артады. Астық жинағаннан кейін жүгері сабаны, құрғақ жапырақтар мен сабақтар, басқа да дақылдар қоректік заттарға бай, мал азығының сапасы сабаннан жоғары.
Жүгерінің сабақтарының бесінші бөлігі көптеген қоректік заттар бар собықты өзекке батырылады. Сондықтан собықты өзек ұсақтап, ұсақтап, дәнмен араластырып, мал азығы ретінде береді.
Жүгері үлкен агротехникалық мәні бар. Оның қатар аралықтарын өсіру кезінде арамшөптер жойылып, алдағы уақытта себілген жүгері мен басқа да дақылдардың өсуі үшін жағдай жасалады. Жүгері жоғары деңгейде өседі, жердің бетін қалың жапырақпен жабады және микробиологиялық процестерді жақсартады. Мұнда жүгері басқа дақылдармен салыстырғанда жақсы алғышарт болып табылады. Республиканың оңтүстік-шығысындағы суармалы аймақта жүгеріні аңшылық дақылдардан кейін егуге болады.
Жүгері егістігінен жылына екі рет өнім алуға болады. Республикада жүгері мал азығын дайындау және егін шаруашылығы бойынша маңызды агротехникалық іс-шаралардың негізі ретінде үлкен маңызға ие. Қайта егілген кезде жер органикалық заттарға бай, нәтижесінде топырақтың физикалық қасиеттері жақсарады және зиянды арамшөптермен күресте басты рөл атқарады.
Осы міндетті орындау үшін оңтүстікте суармалы егіншілік аудандары үлкен маңызға ие. Бұл аудандарда көптеген ауыл шаруашылығы дақылдарының ерте жиналуына байланысты. Дәл осы жерде екінші өнімді алу үшін барлық қажетті жағдайлар жасалатын болады. Суармалы жерлерде жүгері егістігі Суарылмайтын жерлерде жүгері егістігіне қарағанда қоршалған орташа микроклиматқа қолайлы әсер етеді. Басқаша айтқанда, күн санын 30 градустан артық -- 2 есе, құрғақшылық -- 10 есе, ауаның абсолюттік температурасын 15 градусқа дейін төмендетіп.
Белгілі болғандай, аңыздарға себілген жүгері егістігі ауыл шаруашылығының жалпы өнімін ұлғайтады. Ол сондай-ақ суармалы жерлерді, ылғалды, күн энергиясын, жылуды, жұмыс күшін, техника мен құралдарды барынша тиімді және тиімді пайдалануға мүмкіндік береді.
Мұндай ауқымды міндеттерді орындау үшін осы уақытқа дейін пайдаланылмайтын табиғи резервтерді іске қосу маңызды. Республикада, әсіресе оның оңтүстік және оңтүстік-шығыс суару аймақтарында қазіргі уақытқа дейін пайдаланылмаған
келесі табиғи резервтердің бірі-аңыздар. Бұл өңірлерде кептірілген дақылдар-жаздық және күздік бидай, Күздік қара бидай, арпа, сұлы, бір жылдық шөптер, сүрлемге арналған жүгері-жаздың ортасында. Оларды жинағаннан кейін 70-100 күнде
ауа райы егін үшін қолайлы. Бұл жағдайда дайын алаңдарда күн жылуы да, жауын-шашын да пайдаланылмайды. Өз уақытында К. А. Тимирязев: жылына бір рет егін жинауға негізделген егін шаруашылығында жаздың бірінші жартысы ғана пайдаланылады, ал оның егуге ыңғайлы және екінші жартысы мүлдем пайдасын жоғалтпайды, ол үшін біз болашақ ұрпақ алдында ұяламыз. Ұлы ғалымның бұл ойы өз мағынасын жоғалтпады.
Өсіп-өну және даму.
Морфологиялық сипаттамасы: қонақжай жүгері тамыр жемістерінің отбасына жатады. Біздің еліміздің көптеген түрлерінде жүгері мен малазаға арналған ботқа өсірілетін болады.
Жүгерінің тамыр жүйесі қонақжай, жақсы дамыған, топырақтың 2,5 м және одан да терең қабатына жылжиды. Сабақтарының биіктігі 2 м, ал суармалы жағдайда-3-5 м, ішінде-бос өзек.
Гүл шоғы-щетка, ұзындығы 15-60 см, әрбір бұтақтың соңында екі масақ отырады, олардың біреуі-немере, екіншісі-Гүлден кейін түседі. Негізінен айқас шашыраңқы мәдениет.
Астық-ғасырлық немесе жалаңаш, пішіні-дөңгелек, жұмыртқа, түсі-ақ, қоңыр, сары, қоңыр. 1000 дәннің массасы 25-45г.

Сурет 1. Жүгері дақылының сүттене пісу кезеңі

2 сурет. Жүгері дақылының гүлдену кезеңі

Жүгері 5 жапырақты болғанда оның тамыры жан-жаққа 11 -- 13 -сантиметрге дейін тарамданып өседі. Жүгерінің басқа дәнді дақылдардан ерекшелігі сол сабағы біреу болады да, сорт өзгешеліктеріне қарай биіктігі 0,6 -- 6 метрге жетеді.
Жүгері -- бір ұялы және қос жынысты өсімдік. Аталығы түбірінің жоғары жағында шашағында орналасқан, аналық жынысы собығында, жапырақтар қабығымен қоршалған. Шыққан сабағы жуан, цилиндр тәрізді, қалыңдығы 2 -- 7 см, жақсы жапырақтанады, жапырақтарының саны 13 пен 28 арасында болады. Жүгері жер шарының солтүстік ендігінің 58 градусынан оңтүстік ендіктің 40 градусына дейінгі аралықта -- ойпаттарда, қыратта да, тіпті тау бөктерлерінде де өсіріледі. Мұның өзі жүгерінің топырақ - климат жағдайлары әр түрлі жерге өсуге бейімділігін, өміршеңдігін көрсетеді. Әйтсе де, бұл дақылдың бейімділігіне қарамастан, әр түрлі өсіп-өну, даму сатыларында оған қоршаған ортаның әсерін білу жүгерінің биологиясын жетік меңгеруімізге, тиімді агротехникалық шараларды жүзеге асыруымызға мүмкіндік береді.

4.2 Жүгері дақылының биологиялық ерекшеліктері

Ылғалға талабы. Топырақ құрамында ылғал неғұрлым көп болса, маусым тамыз айларыңда жаңбыр неғұрлым көп жауса, өсімдік солғұрлым ылғалды тиімді пайдаланады және жедел өседі. Қуаңшылық жылдары, жаңбыр аз жауғанда жүгері өсімдігі бір өлшемдік құрғақ затын құрау үшін көп су жұмсайды.
Павлодар облыстық тәжірибе станциясында 1972 -- 1974 жылдары жүргізілген бақылаулар бойынша орта есеппен жүгері 1 центнер құрғақ затын түзеуге 8,2 миллиметр ылғал жүмсады. Ал танапқа 20 тонна көң шашқанда -- 6,92 миллиметр және әр жүйекке Р20 тыңайтқышын енгізіп, 20 тонна көң шашқанда -- 6,65 миллиметр ылғал жұмсады. Демек, тыңайтқыштарды пайдалану нәтижесінде ылғал үнемді жұмсалады.
Академик И. В. Якушиннің пікірі бойынша, жүгері егістігі топырақтын ылғалдылығы оның толық су сыйымдылығының 65 -- 75 процентіне тең болса, өсімдіктің дамуына қолайлы жағдай туады. Егер осы көрсеткішті 30 процентке күрт азайтып жіберсе, дақыл ылғал тапшылығын сезініп, өсуін баяулатады.
Өзінің вегетациялық дамуы кезінде жүгері ылғалды бірқалыпты пайдаланбайды. Алғашқы өсу дәуірінде жүгеріге ылғал онша қажет емес. Өйткені, бұл кезде ол өте баяу жетіледі. Осынау биологиялық ерекшеліктеріне қарай кеш және орта мерзімде пісетін жүгері сорттары мен будандары құрғақшылыққа төзімді келеді. Әйтсе де бұл кездегі топырақ ылғалының аздығы дақылдың алғашқы дамуына, күш жинауына, қалыптасуына, сайып келгенде, мол өнім беруіне айтарлықтай кері әсер етуі мүмкін.
Вегетациялық дамуының екінші кезеңінде жүгері ылғалды көп қажет етеді. Әсіресе, күлтеленуіне 10 күн қалғанда су өте көп қажет бола бастайды. Бұл қажеттілік дақыл шашақтанып болғаннан кейінгі 20 күн ішінде өсе түседі. Осы кезеңде дақылдың органикалық заттарының 70 -- 80 проценті кұрылады. Егер дәл осы мерзімде қажетті ылғал жетіспесе өнім азаяды. Кез-келген өсімдік өзінің даму кезеңдері әр басқа, топырақ ылғалдылығы әртүрлі болуына байланысты қоректік заттарды әртүрлі пайдаланады. Сондықтан, дәндік жүгеріге әртүрлі тыңайтқыштарды қолданғанда олардың мерзімін, тәсілдерін білудің маңызы зор.
Тыңайтқыштардың дәндік жүгерінің өнімі мен сапасына әсері тек қана топырақ құнарлығы, тыңайтқыштардың мөлшері, мерзімі, егу тәсілдері ғана емес, суару жуйесіне де байланысты болады.
Г. М. Титев, Э. Н. Гарме, С. Ерімбетовтың (1966) зерттеу ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.