Мемлекет және азаматтық қоғам қағидаларын қарастыру
Жоспар:
-Мемлекет және азаматтық қоғамның мәнін,түсінігін анықтау;
-Мемлекет және азаматтық қоғам қағидаларын қарастыру;
-Мемлекет және азаматтық қоғам идеясын және оны қалыптастыруды зерттеу т.б
Кіріспе
Адами әлеуетті,азаматтардың іскерлігін жандандыру,азматтық қоғамды одан әрі қалыптастыру негізінде ғана Қазақстанды өмір сүру сапасының стандарттары жоғары,қазіргі заманғы,серпінді мемлекет ретінде дамытуға болады.Қазақстан Республикасында азаматтық қоғамды дамытудың 2006-2011 жылдарға арналған тұжырымдамасы (бұдан әрі-Тұжырымдама) Қазақстан Республикасы Президентінің 2006 жылғы 1 наурыздағы ел халқына жолдауында белгіленген Демократиялық реформалардың жалпыұлттық бағдарламасына және Қазақстанның әлемдегі бәсекеге барынша қабілетті елу елдің қатарына кіру стратегиясына сәйкес әзірленді.Бұл Тұжырымдамада қазіргі кезеңде Қазақстанда азаматтық қоғамды дамытудың негізгі үрдістері талданады,сондай-ақ азаматтық қоғамды дамытудың алдағы жылдарға арналған жолдары мен нақты тетіктері баяндалған.Тұжырымдама азаматтық қоғам институттарын дамытудың негізгі бағыттары мен азаматтық бастамаларды іск асыру мүмкіндіктерін айқындайды.Ол азаматтық институттардың жұмыс істеуі үшін қолайлы жағдай жасауға бағытталған мақсатты бағдарламар,заңнамалық және басқа нормативтік құқықтық актілер әзірлеу үшін негіз болады.Елбасы Н.Ә.Назарбаевтың:Егер біз мемлекет болғымыз келсе,өзіміздің мемлекеттігімізді ұзақ уақытқа меңзеп құрғымыз келсе,онда халық руханиятының бастауларын түсінгеніміз жөн-деуінің мәні ерекше.Азаматтық қоғам-мемлекеттік құрылымнан тыс қалыптасатын әлеуметтік-экономикалық және мәдени-рухани қоғамдық қатынастардың жиынтығы.Оған қатынасушылардың табиғи және азматтық құқықтарын,бостандығы мен міндетін автономиялық даму жолы қамтамасыз етеді.Азаматтық қоғамда үзіліс болмайды,уақыты шектелмейді,өлкеге-аймаққа бөлінбейді,мемлекеттің барлық жерін ,барлық халқын біріктіреді.Азаматтық қоғам-мемлекетке тәуелді емес,дербес,ашық,жариялы қоғам.Қазақстанда азаматтық қоғамның қалыптасу ерекшеліктері:кеңестік мейлінше мемлекеттендірілген күйден шығу,қоғам мен мемлекеттің арақатынасынан тәуелсіз дербестікке дамыту.Республика Конституциясы Қазақстандағы азаматтық қоғамның барлық даму сатыларын мемлекетке бағындырмастан әлеуметтік бағдарлы нарық экономикасы мен жеке адамның автономиясын тұрақты қалыптастыру үшін оған қажетті құқықтық жағдайлардың негізін қалайды.Оған:тең дәрежеде танылатын және қорғалатын мемлекеттік меншік пен жеке меншікті; адам және азамат құқықтарының кең ауқымды және біртұтас кешенің;отбасын;ана мен әке және баланы мемлекеттің қорғауын;идеологиялық және саяси әр алуандылықты және тағы басқа жаңа Конституцияда бекітілген қазақстандық азаматтық қоғамды ерікті дамытудың алғы шарттарын жатқызуға болады. Қандай да болмасын қоғамдық мәні бар идеяларды қабылдау қашанда сұхбатты, яғни сұхбаттасушы жақтардың түрлі көзқарастарын және маңызды тепе-тендігін білдіреді. Ешкім ешкімге өз түсінігін мойындатуды да, ешкім ешкімді дәлме-дәл қайталауды да мақсат етпейді.
Идеялар белгілі қоғамның, әлеуметтік дамудың талаптарына сәйкес келетіндіктен қабыл алынады. Сондай идеялардың қатарына азаматтық қоғам идеясы жатады. Азаматтық қоғам туралы әр түрлі көзқарастар, әр түрлі бағдарлар бар.
Қазірде азаматтық қоғамның жалпыға бірдей ортақ анықтамасы жоқ. Дегенмен әлемдік әлеуметтік-философиялық ғылымда бұл феноменді зерттеудің екі түрлі бабы бар.
Біріншісі азаматтық қоғамды әлеуметтік әмбебап категория ретінде қарастырады. Бұл ұғынға олар мемлекетке, өкімет құрылымдарына қарама-қарсы қойылған қоғамдық қарым-қатынастардың бүкіл жиынтығын сыйғызады.
Екіншілері азаматтық қоғам ұғымының мағынасына шынайы батыстық феноменді жатқызады да, оны буржуазиялық (нарықтық-демократиялық) қарым-қатынастардың қалыптасуымен байланыстырады. Азаматтық қоғам аса дамыған экономикалык, мәдени, саяси, құқықтық қарым-қатынастар болуын талап етеді. Егер біз мемлекетті билік институты, бақылау және жазалау көзі ретінде қарастыратын болсақ, онда азаматтық қоғамды оған қарама-қарсы құрылым ретінде абсолютті еркіңдік -- анархия деп түсіну дұрыс емес. Шындығында әлеуметтік біртұтастықты қалыптастыратын осы екі белік бірін-бірі толықтыра отырып емір сүреді. Мемлекетсіз азаматтық қоғам жоқ. Онсыз ретсіздік, тәртіпсіздік, хаос, ұйымдаспағандық, ыдырау ғана мүмкін. Және де, керісінше, дамымаған азаматтық қоғамсыз демократиялық, құқықтық мемлекет те жоқ, тек зорлық-зомбылық, басыбайлық, тирания ғана бар. Азаматтық қоғамның пайда болуын іс-әрекеттің субъектісі ретіндегі азаматтың пайда болуымен байланыстыратын көзқарастар да жоқ емес.
Азамат белгілі құқықтар мен міндеттерге ие болған іс-әрекет субъектісі. Азаматтық қоғамды осы тұрғыдан түсіндірудің бастамасы антикалық полис феноменімен байланысты. Өзінің бастауын тану -- адамзат болмысының маңызды құбылысы болып табылады. Бәрімізге белгілі, әрбір ұрпақ тарихты өзіне жаңаша ашады.
Азаматтық қоғам деп адамның жеке тұлғасының және бейресми, мемлекеттік емес қоғамдық ұйымдардың дамуына қолайлы жағдай туғызатын әлеуметтік тәртіп түрін айтады. Аталған мемлекеттік емес ұйымдардың іс-әрекеті арқылы ғана жеке адам социумның, әлеуметтің даму жолына әсерін тигізе алады. Сондықтан да азаматтық қоғамды коммуникациянын, қарым-қатынастың өзіндік ерекше формасы деп қарастырса да болғандай, себебі азаматтық қоғам арқылы мемлекет пен азамат арасындағы сұхбат жүзеге асады. Азаматтық қоғам өкімет, билік құрылымдарынан тысқары жатқан әлеуметтік байланысты танытады.
I.Мемлекет:түсінігі,ұғымы және белгілері
Мемлекеттің пайда болуының жалпы заңдылықтары.
Ру дәуірінде адамдар тек жаратылыстың даяр өнімдерін жинап қорек етіп,өмір сүрген.Келе-келе адамдар өндіріс құралдарын жасап алып,өздері шаруашылықпен айналысады.Сөйтіп,терімшілітенөндір іс шаруашылығына ауыса бастайды.Мал бағудан егіншілікке ауысады.Егіншіліктің нәтижесінде отырықшылық қалыптасып,елді мекендер,қалалар салына бастайды.Қалаларда қолөнері пайда болып,ол мал шаруашылығы және диқаншылық сияқты табыс көзіне айналады.Экономиканың аталған салалары бірінен-бірі бөлініп шығып,дербес өмір сүре бастағаннан кейін,бірінің өндірген өніміне келесісі мұқтаж екендігі байқалады.Диқандарға-мал өнімі,малшыларға-жер өнімі,қолөнершілерге-тамақ қажет болады.Сөйтіп,соларға делдалдық жасайтын алыпсатарлар қалыптаса бастады.Алғашқы қауымдық құрылыс,яғни рулық қауым жетілу деңгейі төмен,даму жағы тұралап қалған қоғам болатын.Мұнда бірлесіп еңбектенудің негізгі түрлері-терімшілік,аң және балық аулау болатын.Еңбектенудің осындай түрлеріне сай,еңбек құралдары да қарапайым,жетілдірілмеген болып келетін.Алғашқы қауымдық құрылыста (рулық қауымда)әлеуметтік билік,әдетте, ең алдымен еңбектенуге негізделетін де,онда күштеп еңбек етуге мәжбүрлеу болмайтын.Адамдар міндеттерін өз еркімен атқаратын,еңбек ету қауымдағы адамдардың барлығына бірдей болатын,еңбектену нәтижесінде табылған қоректер рулық қауым адамдары арасында теңдей етіп бөлінетін,қауымдастардың құқықтары да,міндеттері мен жауапкершіліктері де тең болған.Рулық қауым,яғни алғашқы қауымдық құрылыстың негізгі басқару органдары көсем-ру басы,яғни қауым бастығы,ру ағалар кеңесі және қауымдастардың жалпы жиналысынан тұратын.Рулық қауымның болмысына байланысты ең маңызды мәселелерді шешу күн тәртібіне қойылғанда ғана қауымдастардың жалпы жиналысы шақырылатын болған.Рулық қауымның әрбір ересек мүшесі қандай да болсын мәселелерді талқылауға,оларды шешуге,қатысуға хақылы болатын.Рулық қауымдағы негізгі мәселелерді дер кезінде шешуді ұйымдастырып,басқарып отыру үшін қауымның ең беделді мүшелері арасынан қауым бастығы көсем сайланатын.Бұл лауазымға адамдар сайлау арқылы ие болатын.Ру ағасы қауымның басқа мүшелерімен тең болатын және барлық қауымдастар сияқты солардың үлесіндей мөлшерде үлес алатын болған.Оның биліктік беделі тек қана қауымдастарының оған деген құрметіне,сеніміне негізделеді.Соғыс туындағанда әскерге басшылық ету үшін әскери көсем сайланатын,қауым ішінде осылайша көсемдер кеңесі құрылатын.Уақыт өте келе,рулар өзара бірігіп тайпаларды құрайды.Өз кезегінде олар әлгі рулар өкілдерінен тұратын көсемдер кеңесі арқылы басқарылатын.Тайпаны басқаратын көсемдер кеңесі тайпа көсемін сайлайды.Бұл лауазым да қоғам дамуының алғашқы кезеңдерінде алмастырылып отыратын және ол лауазым иесіне ешқандай артықшылық бермейді. Қоғам дамуының барысында тайпалар да бірігуі тұрақты сипат ала бастайды.Сөйтіп,тайпалар одағы қоғам дамуының қозғаушы күштерінің біріне айналды.Тайпалар одағы тайпа көсемдері кеңесі арқылы басқарылатын,олар болса одақ көсемін сайлайды.Қоғам дамуы барысында кейін көсемдер өз қызмет бағыттарын өмір бойы атқаратын болды.Жоғарыда айтылғандарды тұжырымдай келгенде,алғашқы қауымдық құрылыс жөнінде оларға ғана тән мынадай сипаттарды атауға болады:
1.Ру мүшелері ортақ шаруашылықпен айналысуында қандас туыстастығына,бір аумақта бірлесіп өмір сүруіне сүйенген;
2.Ортақ тілде сөйлеген және дәстүрлері,әдет-ғұрыптары жалпы барлығына бірдей болған;
3.Ру адамдары арасында некелік қатынастардың орын алуына тыйым салынған.Мысалы,қазақтарда некелік қатынастарына тыйым салу жеті атаға жеткенге дейін сақталып келген, яғни жақын туыстар түгілі,жамағайындар арасындағы некелік қатынастарға да тыйым салынатын болған;
4.Ру өлген адамды барлық қауымдастарға ортақ қабірге жерлейтін болған;
5.Әрбір рудың өзіне тән атауы болатын;
6.Руды ең беделді қауым мүшесі-көсем(ру ағасы) басқаратын,оның өзі қауымның жалпы жиналысында сайланатын.
Сонымен,мемлекеттілік кезеңге дейінгі әлеуметтік билік тікелей түрде қоғамдық болған,оның құрылуы алғашқы қауымдық демократияға,өзін-өзі басқаруға негізделетін, оның ықпалы тек ру тегіне ғана таралатын а,сол рудың ықынбілдіретін,қандас туыстардың өзара қарым-қатынастарына негізделетін,мұнда қауымның жиналысы биліктің органы ретінде іс атқаратын,ру ағалары алғашында ешқандай артықшылықтарға ие болмаған деп тұжырым жасауға болады.Неміс ойшылы философ Фридрих Энгельс отбасы,жеке меншік және мемлекеттің пайда болуы деген еңбегінде алғашқы қауымдық құрылысты алғашқы қауымдық коммунизм,адамзаттың алтын ғасыры деп атаған.Алғашқы қауымдық кезеңде қоғамдық қатынастарды нормативтік реттеу рулар мен тайпалардың әлеуметтік-экономикалық бірлігін білдірді және оны қамтамасыз етіп отырған адамдардың тіршілік ету әрекеттерінде орын алды.Мұның өзі еңбек құралдарының жетілдірілмеген қарапайымдылығына ,еңбек өнімділігінің мардымсыздығына байланысты еді.Осыдан барып бірлесіп тұру еңбек құралдарына қоғамдық меншіктің болуынжәне өндірілген қоректі өнімдерді теңдей етіп бөлу қажеттілігін туындатты.Ал мұның өзі алғашқы қауымдық қоғам нормаларының табиғи болмысына әжептәуір ықпалын тигізді.Нормалар алғашында табу-тыйымдар түрінде болды,бірте-бірте олар әдет-ғұрыптарға ұласты.Кейініректе моральдық нормалар пайда бола бастады.Әдет-ғұрып-қауымдағы адамдардың қарым-қатынасын реттейтін,дағдыға айналған географиялық,ұлттық,экономикалық факторларға байланысты тарихи қалыптасқан,жазылмаған міңез-қағидасы.Олар ру тұрмысының дамуына байланысты,ру мүшелерінің арасындағы қатынасты жөнге салып,реттеу үшін,олардың өсіп-өніп,өмір сүруін қамтамасыз ету үшін қажетті құрал ретінде қолданылды.Ру әдеттері барлық ру мүшелерінің еркін білдіріп, мүдделерін қорғайтын қағидалар деп танылып,оны мүлтіксіз орындау әрбір ру мүшелерінің дағдысына айналды.Ру әдептерін сақтау,орындау міндет пе,әлде құқық па деген сауал ру мүшелерінің ойына кіріпте шықпайтын.Олардың түсінігінше,ру әдеттерін,дәстүрлерін бұлжытпай орындау табиғи,өзін-өзі түсінікті жағдай болып саналды.Құрал-саймандардың жетілдіруіне байланысты,еңбек өнімділігі де өседі.Соның нәтижесінде артық өнім пайда болды.Рулық қауымда барлық жиналған,табылған өнім ру мүшелерінң жалпы меншігі болған еді.Енді, еңбек өнімділігінің өсуіне байланысты,артық өнім жеке адамдардың меншігіне айнала бастады.Сөйтіп,малға,жерге,қолөнер бұйымдарына жекелеген иелер пайда болды.Ақырын,ру қауымының жалпы мешігінің орнына жеке адамдардың меншігі пайда болып,меншіктің айрықша түрі-жеке меншік қалыптасты.Жеке меншіктің пайда болуына байланысты,қоғам таптарға бөлінді.Бір жағынан,құрал-жабдықтар,өндірілген бұйымдар,мүлік-дәулет адамдардың бір тобының қолында шоғырланады да,байлар пайда бола бастады,Екінші жағынан,кедейлер,жарлылар пайда болды.Сөйтіп рулық қауым өзіне тән белгілерінен айырылып,құлдырады.Оның орнына жеке меншікке негізделген,айрықша екі үлкен әлеуметтік топтан тұратын қоғам қалыптасты.Мұндай жағдайда рулық қоғамдағы барлық ру мүшелерінің игілігін көздеп,еркін білдіретін қауымдық билеу құрылымы өз міндетін,қызметін атқара алмады.Меншік иелерінің-байлардың айрықша мүдделері болғандықтан,басқа ру мүшелерімен,кедей-жарлылармен қатар отырып,мәселелерді тең негізде шешуге бармайды.Содан байлар мен кедейлердің арасында қайшылықтар пайда бола бастады.Қоғамдағы осындай түбегейлі экономикалық-әлеуметтік өзгерістердің нәтижесінде қоғамды билеу,басқару жүйесіде өзгерді.Зулық биліктің орнын саяси билік,саяси құрылым баса бастайды.Сөйтіп,қоғамның белгілі бір сатысында мемлекет пайда болды.Қазақстан Республикасы заң-мемлекеттің жылдам қалыптасуы,Қазақстан қоғамының қалыпты қозғалысы мен үнемі жаңарып отыруы шеңберінде болып жатқан оң өзгерістерді басқаша көзқарастар тұрғысынан зерделеп,бағамдап алу міндетін алдыға тартады.Мелекет пайда болуы қоғамдық ұйымдық құрылымды обьективті түрде қажет ететін ішкі эволюциясымен байланысты.Мемлекеттің пайда болуының бірнеше түсіндірмелері бар.Ең алдымен,теологиялық теория,ол мемлекеттің пайда болуын құдайдың құдыретімен байланыстырылады.Бұл теорияның негігі идеологтары Августин(354-430) және Фома Аквинский(1225-1274)болып табылады.Сонымен,мемлекет - қоғамның ұйымдық құрылымды обьективті қажет ететін ұйым ретінде жұмыс жүргізеді.
Мемлекет ұғымы және белгілері
Мемлекет - басқару функциясын орындайтын және соның көмегімен қоғамның тіршілік-тынысын қамтамасыз ететін,оған қажетті жағдайлар мен алғышарттар жасауға ұмтылатын адамзат қоғамын ұйымдастырудың айрықша нысаны.Өзіне тән ерекше белгілері мен қажетіне,сондай-ақ өзіндегі аса маңызды мүмкіндіктеріне қарай мемлекет экономиканы дамытудың,әлеуметтік саяси,рухани,ұлтаралық және жеке адамдардың арасындағы қатынастардың маңызды мәселелерін шешуге нақты қатысып,қоғамдағы істердің жағдайын белсенді түрде әсер ете алады.Мемлекет тек өзіне ғана тән функциялары,әсер ету нысандары мен әдістері бар айрықша құрылым ретінде сипатталады.Соның арқасында оны қоғамда,ұйымда,құрылымдар мен институттарда әрекет ететін басқалардан ерекшелігімен көзге түсетінкүрделі саяси организм ретінде ұғынамыз.Көрсетілген негізгі жағдайлар біздің түсінігімізде мемлекетті анықтауда өзінің көрінісін табуы керек.Өзінің көрінісін тапқан құбылыстың күрделлігі мен аспектілігіне қарай оның біржақты болуы үмкін емес.Мемлекет дегеніміз - адамзат қоғамы дамуының нәтижесінде пайда болған саяси ұғым. Мемлекет - қоғамды басқару міндетін атқаратын,адамдардың,топтардың,тапт ардың қарым-өатынастарын реттеп отыратын, заңдарды қабылдайтын саяси ұйым.Мемлекет-қоғамның саясатын жүзеге асыратын саяси ұйым.Мемлекет туралы ұғымның толық болуы үшін оның белгілеріне егжей - тегжейлі тоқталып,олардың мазмұны мен мәнін тереңірек ашу қажет.Мемлекеттік билік әлеуметтік биліктің ерекше түрі болып табылады.Бұл мемлекеттің мәжбірлеуіне сүйенетін субьектілердің арасындаы үстемдік пен бағынушылықтың саяси бұқаралық қатынасы.Көрсетілген негізгі жағдайлар біздің түсінігімізде және мемлекетті анықтауда өзінің көрінісін табу керек.Өзінің көрінісін тапқан құбылыстың күрделілігі мен көп аспектілігіне қарай оның біржақты болуы мүмкін емес және бірнеше қабатты қабатты қамтиды.Мемлекет дегеніміз бұл-адамзат қоғамының дамуы маңызды кезеңдеріне тән саяси ұйым;
а)қоғамды басқару міндетін атқару,адамдардың,топтардың,таптард ың және басқа да әлеуметтік субьектілердің қарым-қатынасын реттеп-бағыттау,олардың бірлескен іс-қимылына жағдай жасау жүктелген;
б)Оның саясатын жүзеге асыру жүктелген кең тармақты органдар жүйесі және биліктің ұйымдастырушылқ құралдары бар;
в)тапсырмасының орындалуын қоғамдық өмірдің барлық субьектілері қамтамасыз ететін әкімшілік-мәжбүрлеу өкілеттігі берілген.Мемлекеттік билік толып жатқан субьектілердың сан алуан нақты қызметтері арқылы іске асып, орындалып жатады.Осы мемлекеттің сан алуан қызметтерін мемлекеттік биліктің орындалуының құқықтық нысаны дейді.Бұл мемлекеттік биліктің нақты орындалуының құқықтың нысаны екіге бөлінеді:
-Нормативтік актілер арқылы орындалу нысаны;
-жалпылама нормативтік актілер арқылы орындалу нысаны.
Нақты нысанның өзі үшке бөлінеді:
-құқық шығармашылық;
-құқықты орындаушылық;
-құқықты қорғаушылық;Мемлекеттік билікті орындаудың ерекше нақты түрі-әкімшілік шарт арқылы іске асыру.Шарттың түрлері толып жатыр.Оның біржақты немесе екіжақты субьектісінің мемлекеттік органдары болады.
Мемлекеттік биліктің ерекшеліктері мынлардан көрінеді:
-бұқаралық саяси бірлік;
-аппарттық билік;
-легитимдік би
Мемлекет -- тәуелсіз биліктің саяси ұйымы, өзінің пайдалы қызметтері арқылы қоғамның алдында тұрған шешуші мәселелерді іске асырады.
Мемлекет - саяси биліктің ұйымы, нақтылы мүдделерді (таптық, жалпыадамдық, діни, ұлттық т.с.с.) айырықша іске асыруға белгілі аумақ көлемінде ықпал етуші.
Мемлекетті рулық құрылыстың әлеуметтік билігінен айырып қарауға көмектесетін оның мынадай белгілері:
Көпшілік биліктің болуы, қоғамнан бөлініп алынған және елдің тұрғындарына сай келмейді (мемлекеттің міндетті түрде басқару және мәжбүрлеу аппараты болады, себебі көпшілік билік - шенеуліктер, әскер, полиция, соған қоса абақты және басқа мекемелер).
Алым - салық жүйесі (мемлекеттік аппаратты және заттар өндірмей, тек басқару жұмысымен шұғылданатын адамдарды асырауға қажет).
Тұрғындарды аумақтарға бөлу (мемлекет өз аумағында тұратын тұрғындарды өзінің билігімен біріктіріп, қорғайды).
Тәуелсіздік (мемлекетке тән өз аумағындағы үстемдік және халықаралық қатынастардағы тәуелсіздік).
Құқық (мемлекет құықсыз өмір сүре алмайды, себебі ол мемлекеттік билікті заң жүзінде бекітеді және соған байланысты оны басқаларға мойындатады, заңды қалпын және мемлекеттің қызметінің нысанын белгілейді.
Мемлекеттің қоғамнан және басқа да қоғамдық ұйымдардан айырмасын білуге көмектесетін, өзіне тән белгілері болады.
Біріншіден, мемлекеттің тұтас аумағы болады, онда сол елдің өз халқы тұрады және оған сол мемлекеттің саяси өктемдігі жүреді. Сол аумақта өмір сүретін адамдар конституциялық құқықтары мен міндеттерін пайдаланып сол мемлекеттің азаматтарына айналады. Қандай мемлекет болмасын өзінің аумағын сыртқы басқыншылықтан қорғау үшін көп жағдайларды ұйымдастырады және шешеді.
Мемлекеттің даму барысында халықтың аумақтық принципі бірқатар мемлекеттік-құқықтық институттармен тұтас алғанда жанама түрде байланыс орната алды, ол оны нақтылай түсуге, тереңдетуге, айқын мазмұнмен толықтыруға бағытталған еді. Олардың ішінде қандай да бір мемлекетке тиесілілігі бекітілген азаматтық институт ерекшеленеді.
Екіншіден, мемлекеттің қоғамды, оның қызметін өз жөнінде басқаруға құрылып, ерекше аппараты бар, саяси (өкіметі) билігі болады. Демократиялық қоғамда өкімет халықпен бірге болады, себебі ол мемлекеттің аппаратын құрғанда тікелей қатынасып, бөліктерінің қызметіне бақылау жүргізеді. Өзіне жүктелген қызметті орындау үшін, саяси өкімет, заңдар қабылдайды және басқа да бәріне бірдей шешімдер шығарады.
Құқықтық заңдар, ел азаматтарының қолдауына ие болып, мемлекет жағынан заңды қимыл жасамай - ақ ерікті түрде іске асырылады. Өкімет өзін азаматтық қоғамға қарсы қоймайды және оның мүддесін қамтамасыз етуге, экономикасының дамуына барынша материалдық жағдайлар жасап, қажетті өмір сүру деңгейіне жеткізуді көздейді.
Үшіншіден, тек мемлекет ғана өзін тәуелсіз билік иесі екендігін көрсетеді. Мемлекеттік өкімет- жоғарғы, тәуелсіз және бөлінбейді. Оның жоғарылығы және тәуелсіздігі өзінен басқа, мысалы, партияларға не болмаса басқа да ұйымдарға бөлінбейді, себебі мемлекет өзінің өкімет билігін ешқандай басқа ұйымдармен бөліспейді. Мемлекеттің тәуелсіздігі халықтың тәуелсіздігіне қарсы қойылмаған.
Қазақстан Республикасының 1995 жылғы Конституциясы бойынша тек халық қана өкіметті және тәуелсіздікті ұстайды. Халық референдум арқылы мемлекеттік және қоғамдық, маңызды мәселелерді шешуге құқығы бар. Мемлекеттің тәуелсіздігіне оның әртүрлі, қандай болса да өкіметтен тәуелсіздігі, ішкі және сыртқы проблемаларын шешу мүмкіндігіне ие болғандығы.
Төртіншіден, мемлекеттің өзі ғана, бәрін тегіс қамтитын ұйым. Ол барлық халықты біріктреді және оның атынан шығады. Оның шешімінің, барлық азаматтарға және олардың ұйымдарына міндеттілік маңызы бар.
Бесіншіден, тек мемлекет қана, әлеуметтік қажеттілікке, отан қорғауға, мемлекеттік аппаратты ұстауға, өз азаматтарынан және барлық ұйымдардан алым - салық жинайды.
Мемлекет билігі жалпылыма нормативтік актілерінің орындалу нысаны бірнеше түрге бөлінеді:экономимкалық,саяси,идеоло гиялық ұйымдастырушылық,халықаралық,мемлек етаралық т.б.Мемлекеттік билікті орындау құқықтық нысандармен шектелмейді.Бұл іске мемлекеттің ұйымдастыру қызметі көп үлес қосады.Мемлекеттің ұйымдастыру қызметі заңға тәуелді іс-әрекет, әр мемлекеттік аппарат, әр мемлекеттік орган қоғамдағы заңға,нормативтік актілерге сәйкес қызмет атқарады.Бұл қызметке нормативтік актілердің қажеті жоқ.
Мемлекеттің ұйымдастыру қызметінің түрлері:
-Жаңа шыққан заңдарды,нормативтік актілерді насихаттау,түсінік беру;
-Мемлекеттік органдарға көмек көрсету,бақылау,тексеру жүргізу;
-материалдық-техникалық операциялар жүргізу,баяндамалар,іс-қағаздарын дайындау, заңдарды,нормативтік актілерді басып шығару т.б.құжаттардың өмірге келуін қамтамасыз ету;
-әртүрлі жиналыстар,мәжілістер,конференцияла р өткізу;
-Мемлекеттік органдарының тәжірибелерін жинақтап,қорытынды жасау;
-Мемлекеттік органның жұмысына халықты,қоғамдық ұйымдарды,саяси партияларды қарастыруды ұйымдастыру;
-шет елдермен қарым-қатынасты ұйымдастырып,т.б. қызмет істері; Таптық қоғамдағы саяси биліктің негізгі құралы болып табылатын мемлекет қоғамдық еңбек бөлінісінің,жеке меншік пен антагонистік таптардың түзілунің нәтижесінде пайда болған.Егер,мемлекетке дейінгі рулық қоғамда билікті ақсақалдар жүргізіп,өмір әдет-ғұрыптар арқылы реттеліп отырған болса,ал мемлекеттің құрылуына орай,өкімет билігі пайда болды.Үстем таптың еркін жүзеге асыратын әскер,сот органдары,түрме мекемелері құрылып,оның мүддесін қорғау үшін құқық пайда болды.Осылайша,үстем таптың мүддесін қорғау үшін қалыптасқан құқық нормалары бірте-бірте әдет-ғұрыптарды ығыстыра бастайды.Мемлекет алғашқы қауымдық құрылыстан мемлекет билігін жүзеге асыратын айрықша органдар мен мекемелер жүйесі,яғни басқарудың айрықша қызметін күштеп жүргізетін аппараты болуымен;мемлекет санкция берген белгілі бір нормалар жүйесін бекіткен құқықтың,сондай-ақ осы мемлекеттің юрисдикциясы жүетін белгілі бір аумақтың болуымен да ерекшеленеді.Сөйтіп,мемлекет дегеніміз-өзі орналасқан аумақтағы бүкіл ел көлемінде билік жүргізетін басқару және мәжбүрлеу аппараты бар,өз алдына дербес ерекше саяси ұйым.Мемлекеттің пайда болуына орай,адамдар тура мағынасында айтқанда нақты бір аумаққа байланып қалады.Қондырма ретіндегі мемлекеттің мәні нақты қоғамдағы өндірістік қатынастардың тиісті түрлеріне орай айқындалады.Бүгінгі таңдағы мемлекеттің басты ерекшелігі азаматтарды мемлекеттік және қоғамдық істерге нақтылы қатыстыруды қамтамасыз ететін,шын мәніндегі, демократиялық қоғам құру болып табылатындағында.Республика Конституциясының 3-бабында:Мемлекеттік биліктің бірден-бір бастауы-халық деп көрсетілсе,1-бабында Қазақстан Республикасы демократиялық,зайырлы,құқықтық және әлеуметтік мемлекет ретінде орнықтырады деп атап көрсетілген.Мұның мәні неде? Оның мәні бәрінен бұрын ізгілік іргетасының қалануында,яғни азаматтың, жеке адамның бостандығы,ар-ожданы,ар-намысы қорғалатындығында.Бұл халықтың, қоғам мен мемлекеттің өмірінде заңның үстем болуы арқылы қол жеткізілген нәрсе.Ол адамның құқығы мен бостандығын,бейбітшіл азаматтық қоғам құруды және ұлтаралық татулықты,сондай-ақ адамның өзі және өз ұрпақтары үшін лайықты өмір сүруін қамтамасыз етеді.Мемлекетті рулық құрылымдағы әлеуметтік биліктен ажырататын мынадай белгілері болады:
1.Басқарушы билеуші органдарының болуы.Мемлекеттің орталық және жергілікті билік органдары жүйесі болады,оған заң шығарушы,заңды атқарушы,және сот органдары жатады.Ерекше атап кету жөн,мәжбүрлеу органдары-әскер,полиция,абақты.Осы органдар қоғамдағы заңды орнықтырылған тәртіпті қамтамасыз ету үшін керек.Мемлекет органдарында тек басқару қызметімен шұғылданатын шенеуніктер болады.Сыртқы жаулардың жансыздарынан сақтану үшін қарсы барлау органың ұйымдастырады;
2.Халық-мемлекеттің тұрғындары әкімшілік-аумақтық бірлестіктерге бөлінеді (облыс,аудан,ауыл т.с.с) бөлінеді,ол бірлестік әр елде түрліше аталады.Мемлекет өз аумағында өмір сүруші барлық адамдарды өз билігімен және қорғау арқылы біріктіреді.
3.Мемлекет аумағы - мемлекеттің шекарасы анық белгіленген аумағы болады.Сол аумақта мемлекет құрылады,өз қызметін атқарады,билік жүргізеді.Өз аумағының тұтастығын мемлекет барлық күш қуатымен сақтап, қорғауға тынымсыз әрекет жасайды.Мемлекет арасындағы қайшылықтар,келіспеушіліктер,соғыст ар көбінесе осы жер,аумақ мәселесіне байланысты.Мемлекеттің аумағы басқаруды тиімді жүзеге асыру үшін әкімшіліктерге бөлінеді.Халық әкімшілік-аумақтық бөліктерге бөлініп тұрғандықтан,олардың құқықтық жағдайы соған байланысты болды.
4.Салық жән салық жүйесі - мемлекеттің әскерді,полицияны,сотты,басқа мемлекеттік мекемелерде қызмет істейтін шенеуніктерді ұстауы үшін салық жинайды.Салықтар - мемлекеттік бюджетке заңды және жеке тұлғалардан белгілі бір мөлшерде түсетін міндетті төлемдер. Салықтар мемлекеттің өмір сүріп,дамуының негізі болып табылады.Мемлекет құрылымының өзгеруі,өркендеуі қашан да болса оның салық жүйесінің қайта құрылуымен,жаңаруымен бірге қалыптасады.Салық салу жүйесі - мемлекетте алынатын салық түрлерінің,оны құру мен алудың нысандары мен әдістерінің,салық қызметі органдарының жиынтығы.Жалпы олар мемлекеттік аппараттарының өмір сүруін қамтамасыз ету үшін қажет.
5.Заңдар - мемлекет заңдар және басқа нормативтік құқықтық актілер шығарады,заңдар негізінде қоғамда тәртіп орнатады.Әр мемлекеттің құқықтық жүйесі болады. Құқықтық нормалардың жиынтығы мемлекеттің құқықтық жүйесін құрайды.Мемлекет құқықсыз өмір сүре алмайды,себебі құқық мемлекеттік билікті заңдастырады.
6.Егемендік - мемлекет басқа мемлекеттерден тәуелсіз болады,оларға бағынышты емес.Мемлекет өзінің ішкі және сыртқы саясатын өзі қалыптастырып,өз еркімен жүзеге асырады.Былайша айтқанда,басқа мемлекеттерге жалтақтамай,өзінің ішкі және сыртқы істерін өзі атқарады.Мемлекет - қоғамды басқаратын және мәжбүрлеу аппараты болатын бұқаралық биліктің саяси-аумақтық егеменді ұйымы.
II.Азаматтық қоғам және оның қағидаларының теориялық негіздері. Азаматтық қоғам, оның тарихы,қалыптасу белгілері,құрылымы және қағидалары. Адам қоғамы қалай қалыптасты, оның себептері - қандай бұл туралы бір қорытындыы жоқ.Бірақ бұл түсінікті ең бірінші ғылымға енгізген Адам Смит,Давид Рикардо,оған саяси сипаттама берген Гегель.Дүниежүзілік ғылыми,саяси қайраткерлердің ойшылдардың айтуынша - қоғам саналы адамдардың ерікті түрде бірігіп өмір сүруі.Бұл бірігудің негізгі себептері адамдардың бір мүдделігі,бір тілектестігі.Мұнсыз бірігу мүмкін емес.Мүдде екі түрде болады:жеке адамның мүддесі және қоғамның мүддесі.Қоғам осы екі мүдде - мақсатты біріктіріп,дамытып отырады.Осы обьективтік даму процесінде адамдардың өзара ынтымақтастығы қалыптасты.Сол арқылы жеке адамның қолынан келмейтін, әлі жетпейтін істерді атқаруға мүмкіншілік туды.К.Маркс қысқаша:"Қоғам - адамдардың өзара еңбек жасауының одағы",-дейді.Қоғамдық мүдде - мақсат, қоғамдық тілек уақытша емес,түпкілікті,нақты,обьективтік мағынада қалыптасу керек.Сонда ғана қоғамның жақсы дамуға,нығаюға мүмкіншілігі болады.Себебі,қоғам саналы адамдардың ерікті түрде қалыптасқан одағы.Егер бұл одақ,бұл бірлік еріксіз,озбырлық түрде ұйымдастырылса,ондай қоғам нәтижесіз тез тарқап кетер еді.Адам қоғамының бірінші - клеткасы.Қоғам адамдардың күрделі әлеуметтік бірлестігі.Бұл бірлестік,бұл қоғам дұрыс,жақсы даму үшін оның ішіндегі қарым-қатынастарды еттеп,басқару керек болды. Оны қоғамның обьективтік даму процесінің заңдарына сүйене отырып,адамдар өздері әлеуметтік нормалар арқылы реттеп,басқарып отырады.Адамдар өз таризын өздері жасайды,- деп жазды Маркс,-бірақ олар оны өз қалауынша жасай алмайды,қолындағы барды, бұрынғыдан қалған мұраны қолдануға мәжбүр болады.Азаматтық қоғамның тарихи обьективтік қалыптасқан негізгі белгілері:
- Саналы адамдардың ерікті түрде бірлесіп одақ құруы;
-Қоғамдық түпкіліті,нақты,обьективтік мүдде мақсаттың болуы;
- Адамдардың өзара ынтымақтастығының,бірлігінің қалыптасуы;
-Қоғамдық мүдде - мақсат,тілек арқылы қарым-қатынастарды реттеп басқаруы;
-Қоғамды басқаратын,қоғамдық тәртіпті қорғайтын аппараттың,мемлекеттік биліктің өмірге келуі.
Қоғам - саналы адамдардың бір мүддені,бір мақсатты орындау үшін саналы түрде өзара бірігуі.Мұнда міндетті түрде екі шартты элемент бар: мүдде - мақсаттың қалыптасуы және саналы адамдардың саналы түрде бірігуі.Адамның обьективтік тарихи даму процесіне және күнделікті қарым-қатынасында қоғамның бірнеше түрлері болады: өндірістік қоғам,шаруашылық қоғам,әлеуметтік қоғам,азаматтық қоғам т.б.Осылардың ішіндегі ең күрделісі,ең түпкіліктісі адаммен бірге дамып келе жатқан азаматтық қоғам.Қоғамның басқа түрлері тез құрылып,тез тарап жатады.Олардың өмірі,әрекеттерінің шеңбері,кеністігі көп өлкеге жайылмайды,уақыты көпке созылмайды.Азаматтық қоғам - мемлекеттік құрылымнан тыс қалыптасатын әлеуметтік-экономикалық және мәдени-рухани қоғамдық қатынастардың жиынтығы.Оған қатынасушылардың табиғи және азаматтық құқықтарын,бостандығы мен міндетін автономиялық даму жолы қамтамасыз етеді.Азаматтық қоғамда үзіліс болмайды,уақыты шектелмейді,өлкеге және аймаққа бөлінбейді,мемлекеттің барлық жерлерін, барлық халқын біріктіреді.Азаматтық қоғам - мемлекетке тәуелді емес,ашық,жариялы қоғам. Қазақстанда азаматтық қоғамның қалыптасу ерекшеліктері: кеңестік мейлінше мемлекеттендірілген күйден шығу, қоғам мен мемлекеттің арақатынасын тәуелсіз - дербестікке дамыту.Республика Конституциясы Қазақстандағы азаматтық қоғамның барлық даму сатыларын мемлекетке бағындырмастан әлеуметтік бағдарлы нарық экономикасы мен жеке адамның автономиясын тұрақты қалыптастыру үшін оған қажетті құқықтық жағдайлардың негізін қалайды.Оған: тең дәрежеде танылатын және қорғалатын мемлекеттік меншік пен жеке меншікті адам және азамат құқықтарының кең ауқымды және біртұтас кешенің;отбасын,ана мен әке және баланы мемлекеттің қорғауын,идеологиялық және саяси әр алуандылықты және тағы басқа жаңа Конституцияда бекітілген қазақстандық-азаматтық қоғамды ерікті дамытудың алғы шарттарын жатқызуға болады.
Қазақстан Республикасының Конституциясында елімізде азаматтық қоғамды қалыптастырып,демократиялық,зайырлы ,құқықтық,әлеуметтік мемлекет құру бағыттары көрсетілген.Бұл бағыт мемлекетіміздің ең күрелі,ең жауапты мүдде мақсаты.
Азаматтық қоғамның құрылымы.
Қоғамды өзінің табиғи мүдде мақсаттарына сәйкес құрушы реттеп,басқарушы адам.Адам қоғам құрылымының негізгі элементі - діңгегі.Адамдардыңбірлестіктері,ұйы мдары,одақтары,еңбек ұжымдарысаяси партиялары,мемлекет,олардың арақатынастары - азаматтық қоғамның элементтері.Қазіргі Қазақстанның азаматтық қоғамын бес жүйеге бөлуге болады: әлеуметтік,саяси, экономикалық,рухани - мәдени және ақпараттық жүйелер.Әлеуметтік жүйелер-обьективтік тұрғыдан қалыптасқан адамдардың бірлестіктері,ұйымдары,одақтары т.б.,олардың өзара байланысы.Бұл жүйе азаматтық қоғамның ең негізгі ұйымдастырушы жүйесі,өзі үш топқа бөлінеді:
Бірінші тобы - қоғамның үзіліссіз өмір сүру негізін жасаушы,дамытушы топ: отбасы,бала тәрбиелеу,табиғи өмірді жалғастыру;
Екінші тобы - адамдардың өзара,бір-бірімен байланысы,қатынасы;
Үшінші тобы - қоғамдық ұйымдардың,топтардың,таптардың,ұлтт ардың арақатынастары.
Экономикалық жүйе - қоғамдағы меншіктің түрлері,өндіруші күш пен өндірістік қатынастар,материалдық кірісті әділ бөлуді қалыптастыру.Бұл жүйеніңқұрылымэлементтері:жеке,муни циалдық,акционерлік,кооперативтік,м емлекеттік,фермерлік, меншіктер мен шаруашылықтар және қоғамдық ұйымдар,бірлестіктер және жеке адамдар,депутаттар т.б.,олардың ар қатынастары.Оның ішінде ең күрделісі мемлекеттік билікті іске асырудағы қатынастар.Қатынастардың даму процесінде субьектілерге бостандық берілуге тиіс.Күштеу тек заңдылықты, тәртіпті бұзса,ғана қолданылу қажет Рухани - мәдени жүйесі осы бағыттағы мемлекеттік,қоғамдық,органдан мен ұйымдар,олардың арақатынастары.Бұл жүйенің негізгі бағыттары:білім, ғылым, мәдениет, рухани сана, сезім, дін, адамдардың денсаулығы.Ақпараттық жүйе - осы ақпараттық бағыттағы барлық ұйымдар, бірлестіктр, мемлекеттік органдар, саяси партиялар , олардың жұмыстары мен арақатынастары.Бұл бағыттағы іс әрекеттерге толық бостандық берілуі қажет.Осы көрсетілген азаматтық қоғам жүйелерінің жақсы, сапалы дамуына зор маңызды үлес қосатын мемлекет пен құқық, қоғамдық ұйымдар мен партиялар және қоғамдағы демократияның жоғарғы дәрежеде болуы.
Саяси жүйе -- мемлекет, саяси партиялар, қоғамдық ұйымдар, бірлестіктер және жеке адамдар, депутаттар, т.б., олардың ара қатынастары. Оның ішінде ең күрделісі мемлекеттік билікті іске асырудағы қатынастар. Қатынастардың даму процесінде субъектілерге бостандық берілуге тиіс. Күштеу тек заңдылықты, тәртіпті бұзса ғана қолданылу қажет.
Рухани -- мәдени жүйесі -- осы бағыттағы мемлекеттік, қоғамдық, органдар мен ұйымдар, олардың арақатынастары. Бұл жүйенің негізгі бағыттары: білім, ғылым, мәдениет, рухани сана-сезім, дін, адамдардың денсаулығы.
Ақпараттық жүйе -- осы ақпараттық бағыттағы барлық ұйымдар, бірлестіктер, мемлекеттік органдар, саяси партиялар, олардың жұмыстары мен арақатынастары. Бұл бағытта іс әрекеттерге толық бостандық берілуі қажет.
Азаматтық қоғамның белгілері мен нысандары:
- адамдардың экономикалық, әлеуметтік, саяси бостандығы мен құқықтарының қамтамасыз етілуі;
- қоғамда бостандықтың, жариялықтың болуы, ақпараттың жұмысына азаматтардың қатысуы, ішкі және сыртқы байланыстарға қатысуға, жүріп тұруға толық құқықтарының болуы;
- азаматтардың қоғамдық ұйымдар, бірлестіктер құрып,өз мүдделері мен мақсаттарын орындауға, іске асыруға және шет елдерінің сондай ұйымдарымен байланыс жасауға құқықтарының болуы;
- жергілікті өзін басқаруға толық бостандық болуы, оның жұмысына мемлекеттің араласпауы, қажет болса тиісті көмегін көрсету; Жергілікті өзін басқаратын мекеме жергілікті мемлекеттік органмен тығыз байланыста жұмыс жасауы;
- азаматтық қоғам - толық бостандық, демократия қалыптасқан қоғам болуы қажет,ол болашақ құқықтық мемлекеттің талаптарын іске асырып, сол мемлекеттің обьективтік негізі болуға тиісті.Сонымен, азматтық қоғам және мемлекет екеуі қатар дамып, өрескел қайшылықтарды бірлесіп реттеп, қоғамның бейбітшілік, прогрестік жолмен дамуына толық мүмкіншілік жасаулары қажет.Қазақстан Республикасының Конституциясында бұл мәселелерінің негізгі бағыттары көрсетілген.Оның бірінші бабында азаматтық қоғамның және құқықтық мемлекеттің ең негізгі қағидалары былай деп жарияланған: Қазақстан Республикасы өзін демократиялық зайырлы, құқықтық және әлеуметтік мемлекет ретінде орнықтырады; оның ең қымбат қазынасы - адам және адамның өмірі, құқықтары мен бостандықтары.
Азаматтық қоғамның негізгі қағидалары
Азаматтық қоғамды одан әрі дамыту мынадай принциптерге негізделеді:
- адам мен азаматтың іргелі құқықтары мен бостандықтарын сақтау;
- эволюциялық және кезеңдік;
- қоғамдық өмір салаларында, ең алдымен экономикалық салада, әлемдік дамудың жаһандық үрдістерін ескере отырып қайта құруларымен бірге бағдарланушылық;
- заңның үстемділігі, барлығының бөле жармастан заң алдында теңдігі;
- мемлекеттің істерін басқаруға және басқа да қоғамдық пайдалы міндеттерді шешуге Қазақстан Республикасының азаматтары мен олардың өкілетті өкілдерінің қатысуы;
- елдегі демократиялық процестерге азаматтардың қатысу үшін тең мүмкіндіктерді қамтамасыз ету;
- азаматтарды демократиялық мәдениет міңездері мен құлқына тарту;
- билік пен қоғамның үндесу мен ынтымақтастық мәдениетіне бейімді;
Азаматтардың бірлестіктері мен олардың құрылымдық бөлімшелерінің ешқайсы да көпшілік билікпен өзара қатынастарда азаматтық бастаманың бүкіл секторының мүддесін қорғай алмайды.Осы тұжырымдаманы әзірлеу мен іске асыру үшін мыналар құқықтық негіздер болып табылады:Қазақстан Республикасының Конституциясы;Азаматтық және саяси құқықтар туралы халықаралық пакт (1966 жылғы және 16 желтоқсанада жасалған, Қазақстан Республикасы 2005 жылғы 28 қарашада ратификацияланған); Ассоциация бостандығы және ұйымдастыру кіру құқығын қорғау туралы халықаралық еңбек ұйымының №87 конвенциясы (1948 жылғы 9 шілдеде қабылданған,Қазақстан Республикасы 1999 жылғы 30 желтоқсанда ратификацияланған); Қазақстан Республикасы Президентінің 1997 жылғы 10 қазандағы Қазақстан - 2030;Барлық қазақстандықтардың өркендеуі, қауіпсіздігі, және ауқаттарының артуы, атты Қазақстан халқына жолдауы. Азаматтық қоғамның барлық институттарына қол жеткізу үшін қолайлы құқықтық база қалыптастыру керек, өмір сүру сапасының жоғарғы стандарттарына қол жеткізу керек, еңбек қатынастарын үйлестіру, халықтың бай және кедей жіктері кірістерінің арасындағы айырмашылықтарды қысқа расындағы айырмашылықты қысқарту қажет. Азаматтық қоғам институттарының дамуы үшін мемлекет бұл процестің жасампаздық сипатта өрбуіне, азаматтардың саяси белсенділік танытуына қажетті жағдайлар жасап, қолдауы қажет. Бұл тұрғыда ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
-Мемлекет және азаматтық қоғамның мәнін,түсінігін анықтау;
-Мемлекет және азаматтық қоғам қағидаларын қарастыру;
-Мемлекет және азаматтық қоғам идеясын және оны қалыптастыруды зерттеу т.б
Кіріспе
Адами әлеуетті,азаматтардың іскерлігін жандандыру,азматтық қоғамды одан әрі қалыптастыру негізінде ғана Қазақстанды өмір сүру сапасының стандарттары жоғары,қазіргі заманғы,серпінді мемлекет ретінде дамытуға болады.Қазақстан Республикасында азаматтық қоғамды дамытудың 2006-2011 жылдарға арналған тұжырымдамасы (бұдан әрі-Тұжырымдама) Қазақстан Республикасы Президентінің 2006 жылғы 1 наурыздағы ел халқына жолдауында белгіленген Демократиялық реформалардың жалпыұлттық бағдарламасына және Қазақстанның әлемдегі бәсекеге барынша қабілетті елу елдің қатарына кіру стратегиясына сәйкес әзірленді.Бұл Тұжырымдамада қазіргі кезеңде Қазақстанда азаматтық қоғамды дамытудың негізгі үрдістері талданады,сондай-ақ азаматтық қоғамды дамытудың алдағы жылдарға арналған жолдары мен нақты тетіктері баяндалған.Тұжырымдама азаматтық қоғам институттарын дамытудың негізгі бағыттары мен азаматтық бастамаларды іск асыру мүмкіндіктерін айқындайды.Ол азаматтық институттардың жұмыс істеуі үшін қолайлы жағдай жасауға бағытталған мақсатты бағдарламар,заңнамалық және басқа нормативтік құқықтық актілер әзірлеу үшін негіз болады.Елбасы Н.Ә.Назарбаевтың:Егер біз мемлекет болғымыз келсе,өзіміздің мемлекеттігімізді ұзақ уақытқа меңзеп құрғымыз келсе,онда халық руханиятының бастауларын түсінгеніміз жөн-деуінің мәні ерекше.Азаматтық қоғам-мемлекеттік құрылымнан тыс қалыптасатын әлеуметтік-экономикалық және мәдени-рухани қоғамдық қатынастардың жиынтығы.Оған қатынасушылардың табиғи және азматтық құқықтарын,бостандығы мен міндетін автономиялық даму жолы қамтамасыз етеді.Азаматтық қоғамда үзіліс болмайды,уақыты шектелмейді,өлкеге-аймаққа бөлінбейді,мемлекеттің барлық жерін ,барлық халқын біріктіреді.Азаматтық қоғам-мемлекетке тәуелді емес,дербес,ашық,жариялы қоғам.Қазақстанда азаматтық қоғамның қалыптасу ерекшеліктері:кеңестік мейлінше мемлекеттендірілген күйден шығу,қоғам мен мемлекеттің арақатынасынан тәуелсіз дербестікке дамыту.Республика Конституциясы Қазақстандағы азаматтық қоғамның барлық даму сатыларын мемлекетке бағындырмастан әлеуметтік бағдарлы нарық экономикасы мен жеке адамның автономиясын тұрақты қалыптастыру үшін оған қажетті құқықтық жағдайлардың негізін қалайды.Оған:тең дәрежеде танылатын және қорғалатын мемлекеттік меншік пен жеке меншікті; адам және азамат құқықтарының кең ауқымды және біртұтас кешенің;отбасын;ана мен әке және баланы мемлекеттің қорғауын;идеологиялық және саяси әр алуандылықты және тағы басқа жаңа Конституцияда бекітілген қазақстандық азаматтық қоғамды ерікті дамытудың алғы шарттарын жатқызуға болады. Қандай да болмасын қоғамдық мәні бар идеяларды қабылдау қашанда сұхбатты, яғни сұхбаттасушы жақтардың түрлі көзқарастарын және маңызды тепе-тендігін білдіреді. Ешкім ешкімге өз түсінігін мойындатуды да, ешкім ешкімді дәлме-дәл қайталауды да мақсат етпейді.
Идеялар белгілі қоғамның, әлеуметтік дамудың талаптарына сәйкес келетіндіктен қабыл алынады. Сондай идеялардың қатарына азаматтық қоғам идеясы жатады. Азаматтық қоғам туралы әр түрлі көзқарастар, әр түрлі бағдарлар бар.
Қазірде азаматтық қоғамның жалпыға бірдей ортақ анықтамасы жоқ. Дегенмен әлемдік әлеуметтік-философиялық ғылымда бұл феноменді зерттеудің екі түрлі бабы бар.
Біріншісі азаматтық қоғамды әлеуметтік әмбебап категория ретінде қарастырады. Бұл ұғынға олар мемлекетке, өкімет құрылымдарына қарама-қарсы қойылған қоғамдық қарым-қатынастардың бүкіл жиынтығын сыйғызады.
Екіншілері азаматтық қоғам ұғымының мағынасына шынайы батыстық феноменді жатқызады да, оны буржуазиялық (нарықтық-демократиялық) қарым-қатынастардың қалыптасуымен байланыстырады. Азаматтық қоғам аса дамыған экономикалык, мәдени, саяси, құқықтық қарым-қатынастар болуын талап етеді. Егер біз мемлекетті билік институты, бақылау және жазалау көзі ретінде қарастыратын болсақ, онда азаматтық қоғамды оған қарама-қарсы құрылым ретінде абсолютті еркіңдік -- анархия деп түсіну дұрыс емес. Шындығында әлеуметтік біртұтастықты қалыптастыратын осы екі белік бірін-бірі толықтыра отырып емір сүреді. Мемлекетсіз азаматтық қоғам жоқ. Онсыз ретсіздік, тәртіпсіздік, хаос, ұйымдаспағандық, ыдырау ғана мүмкін. Және де, керісінше, дамымаған азаматтық қоғамсыз демократиялық, құқықтық мемлекет те жоқ, тек зорлық-зомбылық, басыбайлық, тирания ғана бар. Азаматтық қоғамның пайда болуын іс-әрекеттің субъектісі ретіндегі азаматтың пайда болуымен байланыстыратын көзқарастар да жоқ емес.
Азамат белгілі құқықтар мен міндеттерге ие болған іс-әрекет субъектісі. Азаматтық қоғамды осы тұрғыдан түсіндірудің бастамасы антикалық полис феноменімен байланысты. Өзінің бастауын тану -- адамзат болмысының маңызды құбылысы болып табылады. Бәрімізге белгілі, әрбір ұрпақ тарихты өзіне жаңаша ашады.
Азаматтық қоғам деп адамның жеке тұлғасының және бейресми, мемлекеттік емес қоғамдық ұйымдардың дамуына қолайлы жағдай туғызатын әлеуметтік тәртіп түрін айтады. Аталған мемлекеттік емес ұйымдардың іс-әрекеті арқылы ғана жеке адам социумның, әлеуметтің даму жолына әсерін тигізе алады. Сондықтан да азаматтық қоғамды коммуникациянын, қарым-қатынастың өзіндік ерекше формасы деп қарастырса да болғандай, себебі азаматтық қоғам арқылы мемлекет пен азамат арасындағы сұхбат жүзеге асады. Азаматтық қоғам өкімет, билік құрылымдарынан тысқары жатқан әлеуметтік байланысты танытады.
I.Мемлекет:түсінігі,ұғымы және белгілері
Мемлекеттің пайда болуының жалпы заңдылықтары.
Ру дәуірінде адамдар тек жаратылыстың даяр өнімдерін жинап қорек етіп,өмір сүрген.Келе-келе адамдар өндіріс құралдарын жасап алып,өздері шаруашылықпен айналысады.Сөйтіп,терімшілітенөндір іс шаруашылығына ауыса бастайды.Мал бағудан егіншілікке ауысады.Егіншіліктің нәтижесінде отырықшылық қалыптасып,елді мекендер,қалалар салына бастайды.Қалаларда қолөнері пайда болып,ол мал шаруашылығы және диқаншылық сияқты табыс көзіне айналады.Экономиканың аталған салалары бірінен-бірі бөлініп шығып,дербес өмір сүре бастағаннан кейін,бірінің өндірген өніміне келесісі мұқтаж екендігі байқалады.Диқандарға-мал өнімі,малшыларға-жер өнімі,қолөнершілерге-тамақ қажет болады.Сөйтіп,соларға делдалдық жасайтын алыпсатарлар қалыптаса бастады.Алғашқы қауымдық құрылыс,яғни рулық қауым жетілу деңгейі төмен,даму жағы тұралап қалған қоғам болатын.Мұнда бірлесіп еңбектенудің негізгі түрлері-терімшілік,аң және балық аулау болатын.Еңбектенудің осындай түрлеріне сай,еңбек құралдары да қарапайым,жетілдірілмеген болып келетін.Алғашқы қауымдық құрылыста (рулық қауымда)әлеуметтік билік,әдетте, ең алдымен еңбектенуге негізделетін де,онда күштеп еңбек етуге мәжбүрлеу болмайтын.Адамдар міндеттерін өз еркімен атқаратын,еңбек ету қауымдағы адамдардың барлығына бірдей болатын,еңбектену нәтижесінде табылған қоректер рулық қауым адамдары арасында теңдей етіп бөлінетін,қауымдастардың құқықтары да,міндеттері мен жауапкершіліктері де тең болған.Рулық қауым,яғни алғашқы қауымдық құрылыстың негізгі басқару органдары көсем-ру басы,яғни қауым бастығы,ру ағалар кеңесі және қауымдастардың жалпы жиналысынан тұратын.Рулық қауымның болмысына байланысты ең маңызды мәселелерді шешу күн тәртібіне қойылғанда ғана қауымдастардың жалпы жиналысы шақырылатын болған.Рулық қауымның әрбір ересек мүшесі қандай да болсын мәселелерді талқылауға,оларды шешуге,қатысуға хақылы болатын.Рулық қауымдағы негізгі мәселелерді дер кезінде шешуді ұйымдастырып,басқарып отыру үшін қауымның ең беделді мүшелері арасынан қауым бастығы көсем сайланатын.Бұл лауазымға адамдар сайлау арқылы ие болатын.Ру ағасы қауымның басқа мүшелерімен тең болатын және барлық қауымдастар сияқты солардың үлесіндей мөлшерде үлес алатын болған.Оның биліктік беделі тек қана қауымдастарының оған деген құрметіне,сеніміне негізделеді.Соғыс туындағанда әскерге басшылық ету үшін әскери көсем сайланатын,қауым ішінде осылайша көсемдер кеңесі құрылатын.Уақыт өте келе,рулар өзара бірігіп тайпаларды құрайды.Өз кезегінде олар әлгі рулар өкілдерінен тұратын көсемдер кеңесі арқылы басқарылатын.Тайпаны басқаратын көсемдер кеңесі тайпа көсемін сайлайды.Бұл лауазым да қоғам дамуының алғашқы кезеңдерінде алмастырылып отыратын және ол лауазым иесіне ешқандай артықшылық бермейді. Қоғам дамуының барысында тайпалар да бірігуі тұрақты сипат ала бастайды.Сөйтіп,тайпалар одағы қоғам дамуының қозғаушы күштерінің біріне айналды.Тайпалар одағы тайпа көсемдері кеңесі арқылы басқарылатын,олар болса одақ көсемін сайлайды.Қоғам дамуы барысында кейін көсемдер өз қызмет бағыттарын өмір бойы атқаратын болды.Жоғарыда айтылғандарды тұжырымдай келгенде,алғашқы қауымдық құрылыс жөнінде оларға ғана тән мынадай сипаттарды атауға болады:
1.Ру мүшелері ортақ шаруашылықпен айналысуында қандас туыстастығына,бір аумақта бірлесіп өмір сүруіне сүйенген;
2.Ортақ тілде сөйлеген және дәстүрлері,әдет-ғұрыптары жалпы барлығына бірдей болған;
3.Ру адамдары арасында некелік қатынастардың орын алуына тыйым салынған.Мысалы,қазақтарда некелік қатынастарына тыйым салу жеті атаға жеткенге дейін сақталып келген, яғни жақын туыстар түгілі,жамағайындар арасындағы некелік қатынастарға да тыйым салынатын болған;
4.Ру өлген адамды барлық қауымдастарға ортақ қабірге жерлейтін болған;
5.Әрбір рудың өзіне тән атауы болатын;
6.Руды ең беделді қауым мүшесі-көсем(ру ағасы) басқаратын,оның өзі қауымның жалпы жиналысында сайланатын.
Сонымен,мемлекеттілік кезеңге дейінгі әлеуметтік билік тікелей түрде қоғамдық болған,оның құрылуы алғашқы қауымдық демократияға,өзін-өзі басқаруға негізделетін, оның ықпалы тек ру тегіне ғана таралатын а,сол рудың ықынбілдіретін,қандас туыстардың өзара қарым-қатынастарына негізделетін,мұнда қауымның жиналысы биліктің органы ретінде іс атқаратын,ру ағалары алғашында ешқандай артықшылықтарға ие болмаған деп тұжырым жасауға болады.Неміс ойшылы философ Фридрих Энгельс отбасы,жеке меншік және мемлекеттің пайда болуы деген еңбегінде алғашқы қауымдық құрылысты алғашқы қауымдық коммунизм,адамзаттың алтын ғасыры деп атаған.Алғашқы қауымдық кезеңде қоғамдық қатынастарды нормативтік реттеу рулар мен тайпалардың әлеуметтік-экономикалық бірлігін білдірді және оны қамтамасыз етіп отырған адамдардың тіршілік ету әрекеттерінде орын алды.Мұның өзі еңбек құралдарының жетілдірілмеген қарапайымдылығына ,еңбек өнімділігінің мардымсыздығына байланысты еді.Осыдан барып бірлесіп тұру еңбек құралдарына қоғамдық меншіктің болуынжәне өндірілген қоректі өнімдерді теңдей етіп бөлу қажеттілігін туындатты.Ал мұның өзі алғашқы қауымдық қоғам нормаларының табиғи болмысына әжептәуір ықпалын тигізді.Нормалар алғашында табу-тыйымдар түрінде болды,бірте-бірте олар әдет-ғұрыптарға ұласты.Кейініректе моральдық нормалар пайда бола бастады.Әдет-ғұрып-қауымдағы адамдардың қарым-қатынасын реттейтін,дағдыға айналған географиялық,ұлттық,экономикалық факторларға байланысты тарихи қалыптасқан,жазылмаған міңез-қағидасы.Олар ру тұрмысының дамуына байланысты,ру мүшелерінің арасындағы қатынасты жөнге салып,реттеу үшін,олардың өсіп-өніп,өмір сүруін қамтамасыз ету үшін қажетті құрал ретінде қолданылды.Ру әдеттері барлық ру мүшелерінің еркін білдіріп, мүдделерін қорғайтын қағидалар деп танылып,оны мүлтіксіз орындау әрбір ру мүшелерінің дағдысына айналды.Ру әдептерін сақтау,орындау міндет пе,әлде құқық па деген сауал ру мүшелерінің ойына кіріпте шықпайтын.Олардың түсінігінше,ру әдеттерін,дәстүрлерін бұлжытпай орындау табиғи,өзін-өзі түсінікті жағдай болып саналды.Құрал-саймандардың жетілдіруіне байланысты,еңбек өнімділігі де өседі.Соның нәтижесінде артық өнім пайда болды.Рулық қауымда барлық жиналған,табылған өнім ру мүшелерінң жалпы меншігі болған еді.Енді, еңбек өнімділігінің өсуіне байланысты,артық өнім жеке адамдардың меншігіне айнала бастады.Сөйтіп,малға,жерге,қолөнер бұйымдарына жекелеген иелер пайда болды.Ақырын,ру қауымының жалпы мешігінің орнына жеке адамдардың меншігі пайда болып,меншіктің айрықша түрі-жеке меншік қалыптасты.Жеке меншіктің пайда болуына байланысты,қоғам таптарға бөлінді.Бір жағынан,құрал-жабдықтар,өндірілген бұйымдар,мүлік-дәулет адамдардың бір тобының қолында шоғырланады да,байлар пайда бола бастады,Екінші жағынан,кедейлер,жарлылар пайда болды.Сөйтіп рулық қауым өзіне тән белгілерінен айырылып,құлдырады.Оның орнына жеке меншікке негізделген,айрықша екі үлкен әлеуметтік топтан тұратын қоғам қалыптасты.Мұндай жағдайда рулық қоғамдағы барлық ру мүшелерінің игілігін көздеп,еркін білдіретін қауымдық билеу құрылымы өз міндетін,қызметін атқара алмады.Меншік иелерінің-байлардың айрықша мүдделері болғандықтан,басқа ру мүшелерімен,кедей-жарлылармен қатар отырып,мәселелерді тең негізде шешуге бармайды.Содан байлар мен кедейлердің арасында қайшылықтар пайда бола бастады.Қоғамдағы осындай түбегейлі экономикалық-әлеуметтік өзгерістердің нәтижесінде қоғамды билеу,басқару жүйесіде өзгерді.Зулық биліктің орнын саяси билік,саяси құрылым баса бастайды.Сөйтіп,қоғамның белгілі бір сатысында мемлекет пайда болды.Қазақстан Республикасы заң-мемлекеттің жылдам қалыптасуы,Қазақстан қоғамының қалыпты қозғалысы мен үнемі жаңарып отыруы шеңберінде болып жатқан оң өзгерістерді басқаша көзқарастар тұрғысынан зерделеп,бағамдап алу міндетін алдыға тартады.Мелекет пайда болуы қоғамдық ұйымдық құрылымды обьективті түрде қажет ететін ішкі эволюциясымен байланысты.Мемлекеттің пайда болуының бірнеше түсіндірмелері бар.Ең алдымен,теологиялық теория,ол мемлекеттің пайда болуын құдайдың құдыретімен байланыстырылады.Бұл теорияның негігі идеологтары Августин(354-430) және Фома Аквинский(1225-1274)болып табылады.Сонымен,мемлекет - қоғамның ұйымдық құрылымды обьективті қажет ететін ұйым ретінде жұмыс жүргізеді.
Мемлекет ұғымы және белгілері
Мемлекет - басқару функциясын орындайтын және соның көмегімен қоғамның тіршілік-тынысын қамтамасыз ететін,оған қажетті жағдайлар мен алғышарттар жасауға ұмтылатын адамзат қоғамын ұйымдастырудың айрықша нысаны.Өзіне тән ерекше белгілері мен қажетіне,сондай-ақ өзіндегі аса маңызды мүмкіндіктеріне қарай мемлекет экономиканы дамытудың,әлеуметтік саяси,рухани,ұлтаралық және жеке адамдардың арасындағы қатынастардың маңызды мәселелерін шешуге нақты қатысып,қоғамдағы істердің жағдайын белсенді түрде әсер ете алады.Мемлекет тек өзіне ғана тән функциялары,әсер ету нысандары мен әдістері бар айрықша құрылым ретінде сипатталады.Соның арқасында оны қоғамда,ұйымда,құрылымдар мен институттарда әрекет ететін басқалардан ерекшелігімен көзге түсетінкүрделі саяси организм ретінде ұғынамыз.Көрсетілген негізгі жағдайлар біздің түсінігімізде мемлекетті анықтауда өзінің көрінісін табуы керек.Өзінің көрінісін тапқан құбылыстың күрделлігі мен аспектілігіне қарай оның біржақты болуы үмкін емес.Мемлекет дегеніміз - адамзат қоғамы дамуының нәтижесінде пайда болған саяси ұғым. Мемлекет - қоғамды басқару міндетін атқаратын,адамдардың,топтардың,тапт ардың қарым-өатынастарын реттеп отыратын, заңдарды қабылдайтын саяси ұйым.Мемлекет-қоғамның саясатын жүзеге асыратын саяси ұйым.Мемлекет туралы ұғымның толық болуы үшін оның белгілеріне егжей - тегжейлі тоқталып,олардың мазмұны мен мәнін тереңірек ашу қажет.Мемлекеттік билік әлеуметтік биліктің ерекше түрі болып табылады.Бұл мемлекеттің мәжбірлеуіне сүйенетін субьектілердің арасындаы үстемдік пен бағынушылықтың саяси бұқаралық қатынасы.Көрсетілген негізгі жағдайлар біздің түсінігімізде және мемлекетті анықтауда өзінің көрінісін табу керек.Өзінің көрінісін тапқан құбылыстың күрделілігі мен көп аспектілігіне қарай оның біржақты болуы мүмкін емес және бірнеше қабатты қабатты қамтиды.Мемлекет дегеніміз бұл-адамзат қоғамының дамуы маңызды кезеңдеріне тән саяси ұйым;
а)қоғамды басқару міндетін атқару,адамдардың,топтардың,таптард ың және басқа да әлеуметтік субьектілердің қарым-қатынасын реттеп-бағыттау,олардың бірлескен іс-қимылына жағдай жасау жүктелген;
б)Оның саясатын жүзеге асыру жүктелген кең тармақты органдар жүйесі және биліктің ұйымдастырушылқ құралдары бар;
в)тапсырмасының орындалуын қоғамдық өмірдің барлық субьектілері қамтамасыз ететін әкімшілік-мәжбүрлеу өкілеттігі берілген.Мемлекеттік билік толып жатқан субьектілердың сан алуан нақты қызметтері арқылы іске асып, орындалып жатады.Осы мемлекеттің сан алуан қызметтерін мемлекеттік биліктің орындалуының құқықтық нысаны дейді.Бұл мемлекеттік биліктің нақты орындалуының құқықтың нысаны екіге бөлінеді:
-Нормативтік актілер арқылы орындалу нысаны;
-жалпылама нормативтік актілер арқылы орындалу нысаны.
Нақты нысанның өзі үшке бөлінеді:
-құқық шығармашылық;
-құқықты орындаушылық;
-құқықты қорғаушылық;Мемлекеттік билікті орындаудың ерекше нақты түрі-әкімшілік шарт арқылы іске асыру.Шарттың түрлері толып жатыр.Оның біржақты немесе екіжақты субьектісінің мемлекеттік органдары болады.
Мемлекеттік биліктің ерекшеліктері мынлардан көрінеді:
-бұқаралық саяси бірлік;
-аппарттық билік;
-легитимдік би
Мемлекет -- тәуелсіз биліктің саяси ұйымы, өзінің пайдалы қызметтері арқылы қоғамның алдында тұрған шешуші мәселелерді іске асырады.
Мемлекет - саяси биліктің ұйымы, нақтылы мүдделерді (таптық, жалпыадамдық, діни, ұлттық т.с.с.) айырықша іске асыруға белгілі аумақ көлемінде ықпал етуші.
Мемлекетті рулық құрылыстың әлеуметтік билігінен айырып қарауға көмектесетін оның мынадай белгілері:
Көпшілік биліктің болуы, қоғамнан бөлініп алынған және елдің тұрғындарына сай келмейді (мемлекеттің міндетті түрде басқару және мәжбүрлеу аппараты болады, себебі көпшілік билік - шенеуліктер, әскер, полиция, соған қоса абақты және басқа мекемелер).
Алым - салық жүйесі (мемлекеттік аппаратты және заттар өндірмей, тек басқару жұмысымен шұғылданатын адамдарды асырауға қажет).
Тұрғындарды аумақтарға бөлу (мемлекет өз аумағында тұратын тұрғындарды өзінің билігімен біріктіріп, қорғайды).
Тәуелсіздік (мемлекетке тән өз аумағындағы үстемдік және халықаралық қатынастардағы тәуелсіздік).
Құқық (мемлекет құықсыз өмір сүре алмайды, себебі ол мемлекеттік билікті заң жүзінде бекітеді және соған байланысты оны басқаларға мойындатады, заңды қалпын және мемлекеттің қызметінің нысанын белгілейді.
Мемлекеттің қоғамнан және басқа да қоғамдық ұйымдардан айырмасын білуге көмектесетін, өзіне тән белгілері болады.
Біріншіден, мемлекеттің тұтас аумағы болады, онда сол елдің өз халқы тұрады және оған сол мемлекеттің саяси өктемдігі жүреді. Сол аумақта өмір сүретін адамдар конституциялық құқықтары мен міндеттерін пайдаланып сол мемлекеттің азаматтарына айналады. Қандай мемлекет болмасын өзінің аумағын сыртқы басқыншылықтан қорғау үшін көп жағдайларды ұйымдастырады және шешеді.
Мемлекеттің даму барысында халықтың аумақтық принципі бірқатар мемлекеттік-құқықтық институттармен тұтас алғанда жанама түрде байланыс орната алды, ол оны нақтылай түсуге, тереңдетуге, айқын мазмұнмен толықтыруға бағытталған еді. Олардың ішінде қандай да бір мемлекетке тиесілілігі бекітілген азаматтық институт ерекшеленеді.
Екіншіден, мемлекеттің қоғамды, оның қызметін өз жөнінде басқаруға құрылып, ерекше аппараты бар, саяси (өкіметі) билігі болады. Демократиялық қоғамда өкімет халықпен бірге болады, себебі ол мемлекеттің аппаратын құрғанда тікелей қатынасып, бөліктерінің қызметіне бақылау жүргізеді. Өзіне жүктелген қызметті орындау үшін, саяси өкімет, заңдар қабылдайды және басқа да бәріне бірдей шешімдер шығарады.
Құқықтық заңдар, ел азаматтарының қолдауына ие болып, мемлекет жағынан заңды қимыл жасамай - ақ ерікті түрде іске асырылады. Өкімет өзін азаматтық қоғамға қарсы қоймайды және оның мүддесін қамтамасыз етуге, экономикасының дамуына барынша материалдық жағдайлар жасап, қажетті өмір сүру деңгейіне жеткізуді көздейді.
Үшіншіден, тек мемлекет ғана өзін тәуелсіз билік иесі екендігін көрсетеді. Мемлекеттік өкімет- жоғарғы, тәуелсіз және бөлінбейді. Оның жоғарылығы және тәуелсіздігі өзінен басқа, мысалы, партияларға не болмаса басқа да ұйымдарға бөлінбейді, себебі мемлекет өзінің өкімет билігін ешқандай басқа ұйымдармен бөліспейді. Мемлекеттің тәуелсіздігі халықтың тәуелсіздігіне қарсы қойылмаған.
Қазақстан Республикасының 1995 жылғы Конституциясы бойынша тек халық қана өкіметті және тәуелсіздікті ұстайды. Халық референдум арқылы мемлекеттік және қоғамдық, маңызды мәселелерді шешуге құқығы бар. Мемлекеттің тәуелсіздігіне оның әртүрлі, қандай болса да өкіметтен тәуелсіздігі, ішкі және сыртқы проблемаларын шешу мүмкіндігіне ие болғандығы.
Төртіншіден, мемлекеттің өзі ғана, бәрін тегіс қамтитын ұйым. Ол барлық халықты біріктреді және оның атынан шығады. Оның шешімінің, барлық азаматтарға және олардың ұйымдарына міндеттілік маңызы бар.
Бесіншіден, тек мемлекет қана, әлеуметтік қажеттілікке, отан қорғауға, мемлекеттік аппаратты ұстауға, өз азаматтарынан және барлық ұйымдардан алым - салық жинайды.
Мемлекет билігі жалпылыма нормативтік актілерінің орындалу нысаны бірнеше түрге бөлінеді:экономимкалық,саяси,идеоло гиялық ұйымдастырушылық,халықаралық,мемлек етаралық т.б.Мемлекеттік билікті орындау құқықтық нысандармен шектелмейді.Бұл іске мемлекеттің ұйымдастыру қызметі көп үлес қосады.Мемлекеттің ұйымдастыру қызметі заңға тәуелді іс-әрекет, әр мемлекеттік аппарат, әр мемлекеттік орган қоғамдағы заңға,нормативтік актілерге сәйкес қызмет атқарады.Бұл қызметке нормативтік актілердің қажеті жоқ.
Мемлекеттің ұйымдастыру қызметінің түрлері:
-Жаңа шыққан заңдарды,нормативтік актілерді насихаттау,түсінік беру;
-Мемлекеттік органдарға көмек көрсету,бақылау,тексеру жүргізу;
-материалдық-техникалық операциялар жүргізу,баяндамалар,іс-қағаздарын дайындау, заңдарды,нормативтік актілерді басып шығару т.б.құжаттардың өмірге келуін қамтамасыз ету;
-әртүрлі жиналыстар,мәжілістер,конференцияла р өткізу;
-Мемлекеттік органдарының тәжірибелерін жинақтап,қорытынды жасау;
-Мемлекеттік органның жұмысына халықты,қоғамдық ұйымдарды,саяси партияларды қарастыруды ұйымдастыру;
-шет елдермен қарым-қатынасты ұйымдастырып,т.б. қызмет істері; Таптық қоғамдағы саяси биліктің негізгі құралы болып табылатын мемлекет қоғамдық еңбек бөлінісінің,жеке меншік пен антагонистік таптардың түзілунің нәтижесінде пайда болған.Егер,мемлекетке дейінгі рулық қоғамда билікті ақсақалдар жүргізіп,өмір әдет-ғұрыптар арқылы реттеліп отырған болса,ал мемлекеттің құрылуына орай,өкімет билігі пайда болды.Үстем таптың еркін жүзеге асыратын әскер,сот органдары,түрме мекемелері құрылып,оның мүддесін қорғау үшін құқық пайда болды.Осылайша,үстем таптың мүддесін қорғау үшін қалыптасқан құқық нормалары бірте-бірте әдет-ғұрыптарды ығыстыра бастайды.Мемлекет алғашқы қауымдық құрылыстан мемлекет билігін жүзеге асыратын айрықша органдар мен мекемелер жүйесі,яғни басқарудың айрықша қызметін күштеп жүргізетін аппараты болуымен;мемлекет санкция берген белгілі бір нормалар жүйесін бекіткен құқықтың,сондай-ақ осы мемлекеттің юрисдикциясы жүетін белгілі бір аумақтың болуымен да ерекшеленеді.Сөйтіп,мемлекет дегеніміз-өзі орналасқан аумақтағы бүкіл ел көлемінде билік жүргізетін басқару және мәжбүрлеу аппараты бар,өз алдына дербес ерекше саяси ұйым.Мемлекеттің пайда болуына орай,адамдар тура мағынасында айтқанда нақты бір аумаққа байланып қалады.Қондырма ретіндегі мемлекеттің мәні нақты қоғамдағы өндірістік қатынастардың тиісті түрлеріне орай айқындалады.Бүгінгі таңдағы мемлекеттің басты ерекшелігі азаматтарды мемлекеттік және қоғамдық істерге нақтылы қатыстыруды қамтамасыз ететін,шын мәніндегі, демократиялық қоғам құру болып табылатындағында.Республика Конституциясының 3-бабында:Мемлекеттік биліктің бірден-бір бастауы-халық деп көрсетілсе,1-бабында Қазақстан Республикасы демократиялық,зайырлы,құқықтық және әлеуметтік мемлекет ретінде орнықтырады деп атап көрсетілген.Мұның мәні неде? Оның мәні бәрінен бұрын ізгілік іргетасының қалануында,яғни азаматтың, жеке адамның бостандығы,ар-ожданы,ар-намысы қорғалатындығында.Бұл халықтың, қоғам мен мемлекеттің өмірінде заңның үстем болуы арқылы қол жеткізілген нәрсе.Ол адамның құқығы мен бостандығын,бейбітшіл азаматтық қоғам құруды және ұлтаралық татулықты,сондай-ақ адамның өзі және өз ұрпақтары үшін лайықты өмір сүруін қамтамасыз етеді.Мемлекетті рулық құрылымдағы әлеуметтік биліктен ажырататын мынадай белгілері болады:
1.Басқарушы билеуші органдарының болуы.Мемлекеттің орталық және жергілікті билік органдары жүйесі болады,оған заң шығарушы,заңды атқарушы,және сот органдары жатады.Ерекше атап кету жөн,мәжбүрлеу органдары-әскер,полиция,абақты.Осы органдар қоғамдағы заңды орнықтырылған тәртіпті қамтамасыз ету үшін керек.Мемлекет органдарында тек басқару қызметімен шұғылданатын шенеуніктер болады.Сыртқы жаулардың жансыздарынан сақтану үшін қарсы барлау органың ұйымдастырады;
2.Халық-мемлекеттің тұрғындары әкімшілік-аумақтық бірлестіктерге бөлінеді (облыс,аудан,ауыл т.с.с) бөлінеді,ол бірлестік әр елде түрліше аталады.Мемлекет өз аумағында өмір сүруші барлық адамдарды өз билігімен және қорғау арқылы біріктіреді.
3.Мемлекет аумағы - мемлекеттің шекарасы анық белгіленген аумағы болады.Сол аумақта мемлекет құрылады,өз қызметін атқарады,билік жүргізеді.Өз аумағының тұтастығын мемлекет барлық күш қуатымен сақтап, қорғауға тынымсыз әрекет жасайды.Мемлекет арасындағы қайшылықтар,келіспеушіліктер,соғыст ар көбінесе осы жер,аумақ мәселесіне байланысты.Мемлекеттің аумағы басқаруды тиімді жүзеге асыру үшін әкімшіліктерге бөлінеді.Халық әкімшілік-аумақтық бөліктерге бөлініп тұрғандықтан,олардың құқықтық жағдайы соған байланысты болды.
4.Салық жән салық жүйесі - мемлекеттің әскерді,полицияны,сотты,басқа мемлекеттік мекемелерде қызмет істейтін шенеуніктерді ұстауы үшін салық жинайды.Салықтар - мемлекеттік бюджетке заңды және жеке тұлғалардан белгілі бір мөлшерде түсетін міндетті төлемдер. Салықтар мемлекеттің өмір сүріп,дамуының негізі болып табылады.Мемлекет құрылымының өзгеруі,өркендеуі қашан да болса оның салық жүйесінің қайта құрылуымен,жаңаруымен бірге қалыптасады.Салық салу жүйесі - мемлекетте алынатын салық түрлерінің,оны құру мен алудың нысандары мен әдістерінің,салық қызметі органдарының жиынтығы.Жалпы олар мемлекеттік аппараттарының өмір сүруін қамтамасыз ету үшін қажет.
5.Заңдар - мемлекет заңдар және басқа нормативтік құқықтық актілер шығарады,заңдар негізінде қоғамда тәртіп орнатады.Әр мемлекеттің құқықтық жүйесі болады. Құқықтық нормалардың жиынтығы мемлекеттің құқықтық жүйесін құрайды.Мемлекет құқықсыз өмір сүре алмайды,себебі құқық мемлекеттік билікті заңдастырады.
6.Егемендік - мемлекет басқа мемлекеттерден тәуелсіз болады,оларға бағынышты емес.Мемлекет өзінің ішкі және сыртқы саясатын өзі қалыптастырып,өз еркімен жүзеге асырады.Былайша айтқанда,басқа мемлекеттерге жалтақтамай,өзінің ішкі және сыртқы істерін өзі атқарады.Мемлекет - қоғамды басқаратын және мәжбүрлеу аппараты болатын бұқаралық биліктің саяси-аумақтық егеменді ұйымы.
II.Азаматтық қоғам және оның қағидаларының теориялық негіздері. Азаматтық қоғам, оның тарихы,қалыптасу белгілері,құрылымы және қағидалары. Адам қоғамы қалай қалыптасты, оның себептері - қандай бұл туралы бір қорытындыы жоқ.Бірақ бұл түсінікті ең бірінші ғылымға енгізген Адам Смит,Давид Рикардо,оған саяси сипаттама берген Гегель.Дүниежүзілік ғылыми,саяси қайраткерлердің ойшылдардың айтуынша - қоғам саналы адамдардың ерікті түрде бірігіп өмір сүруі.Бұл бірігудің негізгі себептері адамдардың бір мүдделігі,бір тілектестігі.Мұнсыз бірігу мүмкін емес.Мүдде екі түрде болады:жеке адамның мүддесі және қоғамның мүддесі.Қоғам осы екі мүдде - мақсатты біріктіріп,дамытып отырады.Осы обьективтік даму процесінде адамдардың өзара ынтымақтастығы қалыптасты.Сол арқылы жеке адамның қолынан келмейтін, әлі жетпейтін істерді атқаруға мүмкіншілік туды.К.Маркс қысқаша:"Қоғам - адамдардың өзара еңбек жасауының одағы",-дейді.Қоғамдық мүдде - мақсат, қоғамдық тілек уақытша емес,түпкілікті,нақты,обьективтік мағынада қалыптасу керек.Сонда ғана қоғамның жақсы дамуға,нығаюға мүмкіншілігі болады.Себебі,қоғам саналы адамдардың ерікті түрде қалыптасқан одағы.Егер бұл одақ,бұл бірлік еріксіз,озбырлық түрде ұйымдастырылса,ондай қоғам нәтижесіз тез тарқап кетер еді.Адам қоғамының бірінші - клеткасы.Қоғам адамдардың күрделі әлеуметтік бірлестігі.Бұл бірлестік,бұл қоғам дұрыс,жақсы даму үшін оның ішіндегі қарым-қатынастарды еттеп,басқару керек болды. Оны қоғамның обьективтік даму процесінің заңдарына сүйене отырып,адамдар өздері әлеуметтік нормалар арқылы реттеп,басқарып отырады.Адамдар өз таризын өздері жасайды,- деп жазды Маркс,-бірақ олар оны өз қалауынша жасай алмайды,қолындағы барды, бұрынғыдан қалған мұраны қолдануға мәжбүр болады.Азаматтық қоғамның тарихи обьективтік қалыптасқан негізгі белгілері:
- Саналы адамдардың ерікті түрде бірлесіп одақ құруы;
-Қоғамдық түпкіліті,нақты,обьективтік мүдде мақсаттың болуы;
- Адамдардың өзара ынтымақтастығының,бірлігінің қалыптасуы;
-Қоғамдық мүдде - мақсат,тілек арқылы қарым-қатынастарды реттеп басқаруы;
-Қоғамды басқаратын,қоғамдық тәртіпті қорғайтын аппараттың,мемлекеттік биліктің өмірге келуі.
Қоғам - саналы адамдардың бір мүддені,бір мақсатты орындау үшін саналы түрде өзара бірігуі.Мұнда міндетті түрде екі шартты элемент бар: мүдде - мақсаттың қалыптасуы және саналы адамдардың саналы түрде бірігуі.Адамның обьективтік тарихи даму процесіне және күнделікті қарым-қатынасында қоғамның бірнеше түрлері болады: өндірістік қоғам,шаруашылық қоғам,әлеуметтік қоғам,азаматтық қоғам т.б.Осылардың ішіндегі ең күрделісі,ең түпкіліктісі адаммен бірге дамып келе жатқан азаматтық қоғам.Қоғамның басқа түрлері тез құрылып,тез тарап жатады.Олардың өмірі,әрекеттерінің шеңбері,кеністігі көп өлкеге жайылмайды,уақыты көпке созылмайды.Азаматтық қоғам - мемлекеттік құрылымнан тыс қалыптасатын әлеуметтік-экономикалық және мәдени-рухани қоғамдық қатынастардың жиынтығы.Оған қатынасушылардың табиғи және азаматтық құқықтарын,бостандығы мен міндетін автономиялық даму жолы қамтамасыз етеді.Азаматтық қоғамда үзіліс болмайды,уақыты шектелмейді,өлкеге және аймаққа бөлінбейді,мемлекеттің барлық жерлерін, барлық халқын біріктіреді.Азаматтық қоғам - мемлекетке тәуелді емес,ашық,жариялы қоғам. Қазақстанда азаматтық қоғамның қалыптасу ерекшеліктері: кеңестік мейлінше мемлекеттендірілген күйден шығу, қоғам мен мемлекеттің арақатынасын тәуелсіз - дербестікке дамыту.Республика Конституциясы Қазақстандағы азаматтық қоғамның барлық даму сатыларын мемлекетке бағындырмастан әлеуметтік бағдарлы нарық экономикасы мен жеке адамның автономиясын тұрақты қалыптастыру үшін оған қажетті құқықтық жағдайлардың негізін қалайды.Оған: тең дәрежеде танылатын және қорғалатын мемлекеттік меншік пен жеке меншікті адам және азамат құқықтарының кең ауқымды және біртұтас кешенің;отбасын,ана мен әке және баланы мемлекеттің қорғауын,идеологиялық және саяси әр алуандылықты және тағы басқа жаңа Конституцияда бекітілген қазақстандық-азаматтық қоғамды ерікті дамытудың алғы шарттарын жатқызуға болады.
Қазақстан Республикасының Конституциясында елімізде азаматтық қоғамды қалыптастырып,демократиялық,зайырлы ,құқықтық,әлеуметтік мемлекет құру бағыттары көрсетілген.Бұл бағыт мемлекетіміздің ең күрелі,ең жауапты мүдде мақсаты.
Азаматтық қоғамның құрылымы.
Қоғамды өзінің табиғи мүдде мақсаттарына сәйкес құрушы реттеп,басқарушы адам.Адам қоғам құрылымының негізгі элементі - діңгегі.Адамдардыңбірлестіктері,ұйы мдары,одақтары,еңбек ұжымдарысаяси партиялары,мемлекет,олардың арақатынастары - азаматтық қоғамның элементтері.Қазіргі Қазақстанның азаматтық қоғамын бес жүйеге бөлуге болады: әлеуметтік,саяси, экономикалық,рухани - мәдени және ақпараттық жүйелер.Әлеуметтік жүйелер-обьективтік тұрғыдан қалыптасқан адамдардың бірлестіктері,ұйымдары,одақтары т.б.,олардың өзара байланысы.Бұл жүйе азаматтық қоғамның ең негізгі ұйымдастырушы жүйесі,өзі үш топқа бөлінеді:
Бірінші тобы - қоғамның үзіліссіз өмір сүру негізін жасаушы,дамытушы топ: отбасы,бала тәрбиелеу,табиғи өмірді жалғастыру;
Екінші тобы - адамдардың өзара,бір-бірімен байланысы,қатынасы;
Үшінші тобы - қоғамдық ұйымдардың,топтардың,таптардың,ұлтт ардың арақатынастары.
Экономикалық жүйе - қоғамдағы меншіктің түрлері,өндіруші күш пен өндірістік қатынастар,материалдық кірісті әділ бөлуді қалыптастыру.Бұл жүйеніңқұрылымэлементтері:жеке,муни циалдық,акционерлік,кооперативтік,м емлекеттік,фермерлік, меншіктер мен шаруашылықтар және қоғамдық ұйымдар,бірлестіктер және жеке адамдар,депутаттар т.б.,олардың ар қатынастары.Оның ішінде ең күрделісі мемлекеттік билікті іске асырудағы қатынастар.Қатынастардың даму процесінде субьектілерге бостандық берілуге тиіс.Күштеу тек заңдылықты, тәртіпті бұзса,ғана қолданылу қажет Рухани - мәдени жүйесі осы бағыттағы мемлекеттік,қоғамдық,органдан мен ұйымдар,олардың арақатынастары.Бұл жүйенің негізгі бағыттары:білім, ғылым, мәдениет, рухани сана, сезім, дін, адамдардың денсаулығы.Ақпараттық жүйе - осы ақпараттық бағыттағы барлық ұйымдар, бірлестіктр, мемлекеттік органдар, саяси партиялар , олардың жұмыстары мен арақатынастары.Бұл бағыттағы іс әрекеттерге толық бостандық берілуі қажет.Осы көрсетілген азаматтық қоғам жүйелерінің жақсы, сапалы дамуына зор маңызды үлес қосатын мемлекет пен құқық, қоғамдық ұйымдар мен партиялар және қоғамдағы демократияның жоғарғы дәрежеде болуы.
Саяси жүйе -- мемлекет, саяси партиялар, қоғамдық ұйымдар, бірлестіктер және жеке адамдар, депутаттар, т.б., олардың ара қатынастары. Оның ішінде ең күрделісі мемлекеттік билікті іске асырудағы қатынастар. Қатынастардың даму процесінде субъектілерге бостандық берілуге тиіс. Күштеу тек заңдылықты, тәртіпті бұзса ғана қолданылу қажет.
Рухани -- мәдени жүйесі -- осы бағыттағы мемлекеттік, қоғамдық, органдар мен ұйымдар, олардың арақатынастары. Бұл жүйенің негізгі бағыттары: білім, ғылым, мәдениет, рухани сана-сезім, дін, адамдардың денсаулығы.
Ақпараттық жүйе -- осы ақпараттық бағыттағы барлық ұйымдар, бірлестіктер, мемлекеттік органдар, саяси партиялар, олардың жұмыстары мен арақатынастары. Бұл бағытта іс әрекеттерге толық бостандық берілуі қажет.
Азаматтық қоғамның белгілері мен нысандары:
- адамдардың экономикалық, әлеуметтік, саяси бостандығы мен құқықтарының қамтамасыз етілуі;
- қоғамда бостандықтың, жариялықтың болуы, ақпараттың жұмысына азаматтардың қатысуы, ішкі және сыртқы байланыстарға қатысуға, жүріп тұруға толық құқықтарының болуы;
- азаматтардың қоғамдық ұйымдар, бірлестіктер құрып,өз мүдделері мен мақсаттарын орындауға, іске асыруға және шет елдерінің сондай ұйымдарымен байланыс жасауға құқықтарының болуы;
- жергілікті өзін басқаруға толық бостандық болуы, оның жұмысына мемлекеттің араласпауы, қажет болса тиісті көмегін көрсету; Жергілікті өзін басқаратын мекеме жергілікті мемлекеттік органмен тығыз байланыста жұмыс жасауы;
- азаматтық қоғам - толық бостандық, демократия қалыптасқан қоғам болуы қажет,ол болашақ құқықтық мемлекеттің талаптарын іске асырып, сол мемлекеттің обьективтік негізі болуға тиісті.Сонымен, азматтық қоғам және мемлекет екеуі қатар дамып, өрескел қайшылықтарды бірлесіп реттеп, қоғамның бейбітшілік, прогрестік жолмен дамуына толық мүмкіншілік жасаулары қажет.Қазақстан Республикасының Конституциясында бұл мәселелерінің негізгі бағыттары көрсетілген.Оның бірінші бабында азаматтық қоғамның және құқықтық мемлекеттің ең негізгі қағидалары былай деп жарияланған: Қазақстан Республикасы өзін демократиялық зайырлы, құқықтық және әлеуметтік мемлекет ретінде орнықтырады; оның ең қымбат қазынасы - адам және адамның өмірі, құқықтары мен бостандықтары.
Азаматтық қоғамның негізгі қағидалары
Азаматтық қоғамды одан әрі дамыту мынадай принциптерге негізделеді:
- адам мен азаматтың іргелі құқықтары мен бостандықтарын сақтау;
- эволюциялық және кезеңдік;
- қоғамдық өмір салаларында, ең алдымен экономикалық салада, әлемдік дамудың жаһандық үрдістерін ескере отырып қайта құруларымен бірге бағдарланушылық;
- заңның үстемділігі, барлығының бөле жармастан заң алдында теңдігі;
- мемлекеттің істерін басқаруға және басқа да қоғамдық пайдалы міндеттерді шешуге Қазақстан Республикасының азаматтары мен олардың өкілетті өкілдерінің қатысуы;
- елдегі демократиялық процестерге азаматтардың қатысу үшін тең мүмкіндіктерді қамтамасыз ету;
- азаматтарды демократиялық мәдениет міңездері мен құлқына тарту;
- билік пен қоғамның үндесу мен ынтымақтастық мәдениетіне бейімді;
Азаматтардың бірлестіктері мен олардың құрылымдық бөлімшелерінің ешқайсы да көпшілік билікпен өзара қатынастарда азаматтық бастаманың бүкіл секторының мүддесін қорғай алмайды.Осы тұжырымдаманы әзірлеу мен іске асыру үшін мыналар құқықтық негіздер болып табылады:Қазақстан Республикасының Конституциясы;Азаматтық және саяси құқықтар туралы халықаралық пакт (1966 жылғы және 16 желтоқсанада жасалған, Қазақстан Республикасы 2005 жылғы 28 қарашада ратификацияланған); Ассоциация бостандығы және ұйымдастыру кіру құқығын қорғау туралы халықаралық еңбек ұйымының №87 конвенциясы (1948 жылғы 9 шілдеде қабылданған,Қазақстан Республикасы 1999 жылғы 30 желтоқсанда ратификацияланған); Қазақстан Республикасы Президентінің 1997 жылғы 10 қазандағы Қазақстан - 2030;Барлық қазақстандықтардың өркендеуі, қауіпсіздігі, және ауқаттарының артуы, атты Қазақстан халқына жолдауы. Азаматтық қоғамның барлық институттарына қол жеткізу үшін қолайлы құқықтық база қалыптастыру керек, өмір сүру сапасының жоғарғы стандарттарына қол жеткізу керек, еңбек қатынастарын үйлестіру, халықтың бай және кедей жіктері кірістерінің арасындағы айырмашылықтарды қысқа расындағы айырмашылықты қысқарту қажет. Азаматтық қоғам институттарының дамуы үшін мемлекет бұл процестің жасампаздық сипатта өрбуіне, азаматтардың саяси белсенділік танытуына қажетті жағдайлар жасап, қолдауы қажет. Бұл тұрғыда ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz
Реферат
Курстық жұмыс
Диплом
Материал
Диссертация
Практика
Презентация
Сабақ жоспары
Мақал-мәтелдер
1‑10 бет
11‑20 бет
21‑30 бет
31‑60 бет
61+ бет
Негізгі
Бет саны
Қосымша
Іздеу
Ештеңе табылмады :(
Соңғы қаралған жұмыстар
Қаралған жұмыстар табылмады
Тапсырыс
Антиплагиат
Қаралған жұмыстар
kz