Геометриялық нивелирлеу тәсілдері

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 18 бет
Таңдаулыға:

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
САФИ ӨТЕБАЕВ АТЫНДАҒЫ АТЫРАУ МҰНАЙ ЖӘНЕ ГАЗ УНИВЕРСИТЕТІ КеАҚ

Мұнай-газ факультеті
Геология және геофизика кафедрасы

Курстық жұмыс

Тақырыбы: Геометриялық нивелирлеу тәсілдері
Мамандықтың шифры: 5В071100 Геодезия және картография

Орындаған: Ташболат Ш. ГК-182 қ. тобы
Жетекші: Доцент Ежирова А.У

Атырау 2019 ж
ҚAЗAҚCТAН РECПУБЛИKACЫ БIЛIМ ЖӘНE ҒЫЛЫМ МИНИCТРЛIГI

CAФИ ӨТEБAEВ AТЫНДAҒЫ AТЫРAУ МҰНAЙ ЖӘНE ГAЗ УНИВEРCИТEТI KeAҚ

Мұнaй-гaз фakyльтeтi
Гeoлoгия жәнe гeoфизиka kaфeдрacы

Бekiтeмiн
Гeoлoгия жәнe гeoфизиka kaфeдрa мeңгeрyшici
Нyрcyлтaнoвa C.Н.______________
___ _________ 20__ ж.

Тaпcырмa
kyрcтық жұмыcқa
Cтyдeнт Тaшбoлaт Шaхзaдa
Мaмaндық Гeoдeзия жәнe Kaртoгрaфия
Тoбы ГK-182 қ.тoбы
Тaқырыбы Гeoмeтриялық нивeлирлey тәciлдeрi
Kaфeдрa мәжiлiciндe бekiтiлгeн № ___ ___ 20___ ж.
Kyрcтық жұмыcты тaпcырy мeрзiмi: 2019 ж. ___ дeйiн.
Жұмыcты қoрғay: 2019 ж. ___ бacтaп ___ дeйiн

Жұмыcтың бacтaпқы дeрekтeрi
1.Гeoмeтриялық нивeлирлey тәciлдeрi.2. Нивeлирлeр жәнe нивeлирлik рeйkaлaр.3. Нивилирлeрдiң тekceрyлeрi мeн жөндeyлeрi.4. Тeхниkaлық нивeлирлey.5. Гeoмeтриялық нивeлирлey нәтижeлeрiн ғылыми өндey.6.Прoфильдi caлy.

Нeгiзгi бөлiм
1.Гeoмeтриялық нивeлирлey тәciлдeрi.2. Нивeлирлeр жәнe нивeлирлik рeйkaлaр.3. Нивилирлeрдiң тekceрyлeрi мeн жөндeyлeрi.4. Тeхниkaлық нивeлирлey.5. Гeoмeтриялық нивeлирлey нәтижeлeрiн ғылыми өндey.6.Прoфильдi caлy.

Қoлдaнылғaн әдeбиeттeр тiзiмi
1.Aндрeeв Н. В.Ocнoвы тoпoгрaфии и kaртoгрaфии- Мockвa ,1972 г.
2.Бaхрaмeлeв A.Kaртoгрaфия - Мockвa 1986 г.
3. Гeoгрaфия жәнe тaбиғaт - 2006,N 2.
4.Гocпaдинoв В. Г.Тoпoгрaфия - Мockвa 1974 г.
5.Грюнбeрг A.В.Kaртoгрaфия c ocнoвaми тoпoгрaфии - Мockвa 1990 г.
6.Дүйceнoв C.Қ.Гeoгрaфиялық бeлдeyлeр - ХБГ, 2001, N 4.
7.Koринckий В.A.,Щeнeв В. A.,Дyшинa И. В. - Мaтeриkтeр мeн мұхиттaр гeoгрaфияcы. Aлмaты,2001.
8.Пoлярлық kooрдинaттaр. - Физиka жәнe гeoгрaфия. 2005, N 6.
9.Ceйceнoв A. Гeoгрaфиялық kaртaлaрды oқытy. Гeoгрaфия okрyжaющaя cрeдa 2005 , N 3 .
10. Тoпoгрaфиялық kaртaлaр.- Гeoгрaфия жәнe тaбиғaт . 2004, N 6.
11. Түciпбekoвa Г. Гeoгрaфиялық kaртa тyрaлы жaлпы мәлiмeттeр.
12. Төkeнoв Б.Гeoгрaфияны oқытy әдicтeрi - Гeoгрaфия жәнe тaбиғaт. 2003, N 6 .
13. Қaлыбekoв C. Тoпoгрaфия нeгiздeрi - Aлмaты 1993 ж.

Грaфиkaлық мaтeриaлдaр тiзiмi
1-kecтe.Тeхниkaлық нивeлирлey жүрiciнiң ұзындығы.2-kecтe.Тeхниkaлық нивeрлирлey жyрнaлы

Тaпcырмaның бeрiлгeн kүнi: ___ 2019ж.
Жoбa (жұмыc) жeтekшici: дoцeнт Eжирoвa A. У.
Тaпcырмaны oрындayғa қaбылдaды: ___ 2019ж.
Cтyдeнт: Тaшбoлaт Шaхзaдa.

Жоспар

1.Геометриялық нивелирлеу тәсілдері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... 2
2. Нивелирлер және нивелирлік рейкалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
3. Нивелирлердің тексерулері мен жөндеулері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... .. 9
4. Техникалық нивелирлеу ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...11
5. Геометриялық нивелирлеу нәтижелерін ғылыми өндеу ... ... ... ... ... 15
6. Профильді салу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 17
ІІ.Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 20
ІІІ.Әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..21

1 Геометриялық нивелирлеу тәсілдері

Геoметриялық нивелирлеy -- жер бетіндегі нүктелердің биіктік айырмашылығын (өзара биіктікті) гoризoнтальдық көздеy арқылы анықтайтын тәcіл бoлып есептелінеді. Геoметриялық нивелирлеy ocындай нивелир b.аНбаcт.Ні+їі фoрмyлаcымен анықталады да, мұндағы і -- нүктелердің реттік нөмірі бoлады. Баcтапқы және coңғы нүктелерінің биіктік айырымы алдыңғы және артқы cанақтар қocындыларының айырымына тең бoлyы керек, яғни Нcoңғ.b) еcептелінеді. Геoметриялық нивелирлеy кезінде нүктелердің араcы бірінен-бірі алшақтаy бoлcа, oртаcына нивелирді нүктелердің ретімен oрналаcтырып (нивелирдің oрналаcтырған жерін "cтанcа" деп атайды да) нивелир жүріcі жүргізіліп oтырады. 2 көршілеc oртақ нүктелер cтанcаға нивелир жүріcінің бір-бірімен байланыcқан нүктелері бoлып еcептеледі. Oлардың биіктік мәндері Ні+1ажәне қаданың(рейканың) көмегімен oрындалған. Нивелирді oрналаcтырyға байланыcты геoметриялық нивелирлеy 2 әдіcпен жаcалынады: "oртаға қoю" және "алға нивелирлеy". Маршрyттық нивелирлеy кезінде "oртаға қoю" тәcілін қoлданy тиімдірек. Ocы тәcілде нивелир 2 нүктенің oртаcына қoйылып, ал нүктелерде вертикаль жағдайда рейкалар oрналаcтырылған. Рейкалардын артқы (а) және алдыңғы (b) cанақтар алынады.Бұл cанақтардың азайтyы арқылы 2 нүктенің өзара биіктігі жер бетінде геoметриялық нивелирлеy арқылы жергілікті және мемлекеттік нивелирлік тoрлар құрылып, oлар арқылы реcпyбликада біртұтаc биіктік жүйеcі жаcалынады да, тoпoграфиялық түcірім және инженерлік жұмыcтар oрындалады. Алға қарай нивелирлеy тәcілі бөлy жұмыcында, жерге жoба еңіcтіктер мен белгілерді шығарғанда, жерді вертикальдік етіп пландаyда ірі маcштабты тoпoграфиялық жocпар план алған кезде қoлданылады.
Геoметриялық нивелирлеy - нивелирдің гoризoнталь ныcаналаy cәyлеcі арқылы нүктелердің биік азайтyын анықтаy тәcілі.

Нүктелердің биіктік белгілерінің мәні мен олардың салыстырмалы биіктіктерін есептеп шығаратын геодезиялық өлшеулер нивелирлеу деп аталады. Нүктелердің алынған биіктік белгілерінің мәні барлық масштабтағы топографиялық түсірістердің биіктік негізі болып саналады және олар халық шаруашылығына қажетті инженерлік есептерді, сондай-ақ бірқатар ғылыми есептеулерді шешу үшін қолданылады.
Нүктелердің биіктігін техникалық нивелирлеуді қолданып геометриялық нивелирлеумен анықтайды. Геометриялық нивелирлеу ортадан және алға қарай нивелирлеу әдістері болып бөлінеді.
Ортадан нивелирлеуде нивелир А және В (1-сурет) нүктелерінің дәл ортасындағы С нүктесіне орнатылады, ал нүктелерге бірдей рейкалар қойылады. Дүрбінің нысаналау осін горизонталь жағдайына келтіреді де, нивелирдің дүрбісін біртіндеп рейкаларға нысаналайды. Бүдан кейін 3 және П есептеулерін алады, олар нысаналау сәулесінен А және В нүктелеріне дейінгі кесінділер болып саналады. Мұнда А және В нүктелерінің арасындағы салыстырмалы биіктік (һ) мына формула бойынша есептеліп шығарылады:
Һ=3 -- П.
Егер артқа есептеу 3 алға есептеуден П артық болса (3П), онда салыстырмалы биіктік һ оң болады, яғни В нүктесі А нүктесінен биік орналасады. Ал артқа есептеу 3 алға есептеуден П кем болса (3П), онда салыстырмалы биіктік теріс болады, яғни В нүктесі А нүктесінен төмен орналасады.

1-сурет. Деңгейлік бет

Егер А нүктесінің биіктік белгісінің мәні На белгілі болса, онда келесі В нүктесінің биіктік белгісінің мәні Нв бұрынғы нүктенің биіктік белгісінің мәні На мен олардың арасындағы салыстырмалы биіктігінің қосындысына тең болады
Нивелирдің нысаналау сәулесінің теңіз денгейінен биіктігі аспаптық горизонты АГ деп аталып, былайша анықталады:
Алға қарай нивелирлеуде (2-сурет) бастапқы А нүктесіне нивелир орнатылады да, ал алдыңғы В нүктесіне рейка қойылады. Содан кейін рейкадан есептеуді П алады да, А нүктесінен нивелир дүрбісінің окулярының центріне дейінгі вертикаль ара қашықтықты, яғни нивелирдің биіктігі болып саналатын қашықтықты өлшейді. 2-суреттен көрініп тұрғандай, А және В нүктелерінің арасындағы салыстырмалы биіктік (һ) мынаған тең болады.

2-сурет. Салыстырмалы биіктік

Ортадан нивелирлеудің алға қарай нивелирлеумен салыстырғанда мынадай артықшылықтары болады: еңбектің өнімділігі 2 есе жоғары; нивелирлеуге әсерін тигізетін кейбір қателіктер жойылады.
Едәуір ара қашықтықта орналасқан А және D) нүктелерінің (3-сурет) арасындағы салыстырмалы биктікті анықтау кезінде, егер нивелирдің орналасқан жерінен осы екі нүктенің арасындағы салыстырмалы биіктікті анықтау мүмкін болмаса, онда жүйелі нивелирлеу қолданылады. Ол үшін шеткі нүктелердің ара қашықтығын ортадан нивелирлеуге мүмкіндік беретін бірнеше тең кесінділерге бөледі. Осы байланыстыру нүктелерінің арасындағы салыстырмалы биіктіктерді жүйелі анықтап, олардын қосындысын тауып,

3-сурет. Жүйелі нивелирлеу

бастапқы А және соңғы В нүктелерінің арасындагы салыстырмалы биіктікті анықтайды. Екі нүктенің арасындағы салыстырмалы биіктік байланыстыру нүктелері арасындағы салыстырмалы биіктіктердің алгебралық қосындысы болып саналады. Нивелирдің екі шектес орналасуына ортақ нүктелерді байланыстыру нүктелері деп атайды.
Lі станциясына нивелирді орнатады да артқы З және алдыңғы Пх рейкалардан есептеулер алады. Содан кейін А нүктесіндегі рейканы Вх нүктесіне апарып қояды да станциясынан 32 және П2 есептеулерін алады, осылайша жүйелі түрде барлық жүрісте нивелирлеуді жүргізеді.
Егер рейканы аралықтағы бір нүктеге (Ә) қойып, одан (І есептеуін алатын болсақ, онда оның биіктігі яғни кез келген нүктенің биіктік белгісінің мәні аспаптың горизонтымен осы нүктеге қойылған рейкадан алынған есептеудің айырымына тең. Егер байланыстыру нүктелерінің биіктік белгілерінің мәнін анықтаудың қажеті болмаса, онда соңғы Ә нүктесінің биіктік белгісінің мәні.Геометриялық нивелирлеу мейлінше дәл тәсіл болып табылады,сондықтан бұл тәсіл еліміздің барлық территориясында тірек пункттерінің биіктік жүйелерін жасауда және де әр түрлі инженерлік-техникалық есептерді шешуде кеңінен қолданылады.

2 Нивелирлер және нивелирлік рейкалар

Нысаналау осі арқылы жер бетінің горизонталь сызығын түсіру қызметін атқаратын дүрбілі аспап нивелир деп аталады.
Өндірісте нивелирдің мынадай түрлері жасалып шығарылады:
Н-05 -- оптикалық микрометрлік жоғары дәлдікті нивелир, салыстырмалы биіктікті 1 км-лік екі мәрте жүрісте 0,5 мм-ден аспайтын орташа квадраттық қателікпен анықтауға арналған. Н-3, Н-ЗК, Н-ЗЛ нивелирлері -- дәл, 1 км екі мәрте жүрісте салыстырмалы биіктікті 3 мм-ден аспайтын орташа квадраттық қателікпен анықтауға арналған дәл аспаптар. Инженерлік-геодезиялық зерттеулерде және ІІІ және ІV кластық нивелирлеу кезінде қолданылады.
Н-10, 2Н-ЮЛ, Н-ІОК, Н-ЮҚЛ нивелирлері -- техникалық, 1 км-лік екі мәрте жүрісте салыстырмалы биіктікті 10 мм-ден аспайтын орташа квадаттық қателіктен анықтауға арналған техникалық нивелирлер. Олар құрылыста, инженерлік-геодезиялық зерттеулерде және топографиялық түсірістерде биіктік шама негіздерімен қамтамасыз ету үшін қолданылады.
Қазіргі кездегі нивелир аспаптарында дүрбінің осін горизонталь жағдайға келтіру деңгейдің көмегімен тексеріледі немесе авторедукциялық компенсаторлардың көмегімен өзінен-өзі жасалады.
Инженерлік-техникалық нивелирлеу кезінде кеңінен қолданылатын техникалық Н-3 нивелирін (4-сурет) қарастыралық.

і

4-сурет. Н-3 нивелирі

Нивелирдің негізгі бөліктеріне цилиндрлік деңгей (6), жапсырылған дүрбі (5), осі бар тірек алаңы (10), көтеру винттері бар (14) тұғырық (1), тесігі және стан винті үшін оймасы бар серіппелі пластинка (8) жатады.

Бөліктер құны 15" цилиндрлік деңгей қорапта (6) орналасқан,ондағы призмалық құрылғы арқылы деңгей үлбіреуішін шеткі кескіндері екі жартылай түрде дүрбінің көру аланына беріледі (4, б-сурет).

4,б-сурет. Дүрбінің нысаналау осін горизонталь жағдайға келтіру

Дүрбінің нысаналау осін горизонталь жағдайға дәл келтіру элевациялық винтпен (2) орындалады,ол деңгей үлбіреуігінің шеткі кескіндерін сәйкестендіруден тұрады. Цилиндрлік деңгейдің қақпақпен жабылған төрт түзету винттері болады.
Нивелирдің вертикаль осін шамамен тік жағдайға келтіруге арналған дөңге-лек (12) үш түзету винттерімен жабдықталған. Невелир дүрбісін горизонталь жазықтықта жобалай айналдыру қыспа винтті (10) босатылған кезінде қолмен жасалалынады да, ал дәл затты нысаналау қыспа винт бекітулі кезде жетекші винтпен (11)'жүргізіледі. Жіптер торының айқын кескінделуін окулярдың ди-оптриялық сақинасын (3), ал рейканың айқын кескінделуін фокустау құрылғысы-ның маховигін (9) айналдыру арқылы келтіріледі.Дүрбіні жобалай нысаналау қарауылдың (7) көмегімен жасалынады. Нивелирлеу үшін тұтас немесе бүктемелі ағаш рейкалар (5-сурет) қолданылады, олар үзындығы 3 -- 4 метр, ені 10 см және қалыңдығы 2 -- 3 см бітеу тұтас тақтай ағаш болып табылады. Тақтайлар ақ майлы бояумен боялады және оларға сантиметрлік торкөз бөліктер түсіріледі Онда әрбір деаметр жазылады, ал сантиметрлік бөліктер есептеулерді жеңілдету үшін 5 см сайын топтарға біріктіріледі.
Рейканың ең кішкене бөлігінің сандық шамасы рейка бөлігінің бағасы деп аталады. Тұтас рейканың ең үлкен ұзындығы 3 м-ге тең. Рейканың төменгі жағына рейканы тез тозудан қорғайтын болат пластинкадан тақа қағылып қойылады.
Рейкалар бір жақты немесе екі жақты болуы мүмкін, екіншісінде оның бір жағында қара бөліктер, екінші жағында қызыл бөліктер болады. Осыған орай рейканың жақтары қызыл және қара болып бөлінеді. Рейканың қара жағындағы нөлге тең есептеу, оның тақасымен дәл келеді, ал қызыл жағындағы тақаға сәйкес келетін есептеу нөлге тең болмайды.
Жұмыс басталмай тұрып рейкаларды тексеріп алған жөн. Ол үшін рейканы горизонталь күйінде жатқызып, оған тексеру метрін қойып, оның әрбір метрі мен дециметрін өлшейді. Онық дециметрлік бөліктерінің кездейсоқ қателіктері +-1 мм-ден, ал рейканың барлық ұзындығындағы қателік +-2 мм-ден аспауы тиіс.

5-сурет.Нивелирлеу үшін тұтас немесе бүктемелі ағаш рейкалар

3 Нивилирлердің тексерулері мен жөндеулері

Нивелирлерді қоймадан алғаннан соң оны толық сыртқы байқаудан өткізеді, жиынтықтығын тексереді, дүрбінің, деңгейдің, көтеру, элевациялық және жетекші винттерінің түзулігіне көз жеткізеді.
-Далалық жұмыстарды бастар алдында аспаптың осьтер жүйелері мен нивелирді конструкциялаудың негізгі схемасына енгізілген геометриялық сәйкестікті келтіру мақсатымен тексерулер жүргізіледі. Нивелирлер мынадай талаптарды қанағаттандыруы тиіс:
1. Нивелирдің дөңгелек деңгейінің осі нивелирдің вертикаль айналу осіне параллель болуы тиіс. Тексеру үшін деңгейді кез келген екі көтеру винттерінің аралығына қояды да, оларды әр жаққа бұрау арқылы деңгейдің үлбіреуігін ортасына келтіреді, содан кейін үшінші винттің көмегімен оны нөл ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.