Жаңартылған оқу бағдарламасына оқушылардың психо-физиологиялық бейімделу ерекшеліктерін зерттеу

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 13 бет
Таңдаулыға:

Иманалиева М.Т.[1], Бакирова А.С.[2], Қуат А.Н.[3], Мурзахметова М.К.[4]
[1] магистрант, е-mail: ymanalyeva@mail.ru
[2] магистрант, е-mail: bakirova.akmaral@inbox.ru
[3] магистрант, е-mail: nurtaskyzyaijan@gmail.com
4биология ғылымдарының докторы, биофизика және биомедицина профессор, еmail:murzahmetova2016@gmail.com,
әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті, Қазақстан, Алматы қ.

Жаңартылған оқу бағдарламасына оқушылардың
психо-физиологиялық бейімделу ерекшеліктерін зерттеу

Мақалада мектептің жаңартылған оқу бағдарламасына психофизиологиялық бейімделуі деңгейін зерттеу бойынша 2 түрлі деңгейдегі білім беру мектептерінен алынған ғылыми жұмыстарының нәтижелері келтірілген. Онтогенездің маңызды кезеңдерінің бірі болып табылатын жасөспірімдердің қарқынды нейрогуморальды өзгерістеріне байланысты бейімделу механизмдерінің күйзелісімен және осы кезеңнің ерекше психологиялық мазмұнымен сипатталады. Жасөспірім кезеңінің ерекшеліктері қоршаған ортаның қолайсыз әсер ету кезінде бейімделу бұзылыстарының даму қаупінің жоғарылауына әкеледі. Оқу жүктемелерінің күшеюі, әсіресе әртүрлі педагогикалық инновациялар жағдайында, жасөспірім ағзаның бейімделу қабілетіне қосымша талаптар қояды. Соңғы жылдары жүргізілген көптеген физиологиялық және гигиеналық зерттеулерде білім беру қызметіне бейімделу процесінде жасөспірімдер денесінің функционалдық жағдайының нашарлауы байқалады.
Зерттеудің мақсаты мен міндеттерін орындау үшін Алматы қаласындағы №181 жалпы білім беретін мектеппен №176 гимназияның 12-13 жас аралыгындағы 56 оқушы тексерілді. Барлық топтарда оқитын жасөспірімдер организмінің морфофукциялық жай күйін сандық бағалау бойынша зерттеулермен катар кардиореспираторлық жүйенің функциялық қорын зерттеу өткізілді. Зерттеу нәтижелері Стьюдент өлшемі бойынша вариациялық статистика әдісімен өңделді.
Түйін сөздер: психофизиология, жасөспірім, бейімделу, мектеп оқушылары.

Иманалиева М.Т.1 , Бакирова А.С.[2], Қуат А.Н.[3], Мурзахметова М.К.[4] [1] магистрант, е-mail: ymanalyeva@mail.ru
[2] магистрант, е-mail: bakirova.akmaral@inbox.ru
[3] магистрант, е-mail: nurtaskyzyaijan@gmail.com
4доктор биологических наук, профессор кафедры биофизики и биомедицины, еmail:murzahmetova2016@gmail.com,
Казахский национальный университет имени аль-Фараби, Казахстан, г. Алматы

Изучение особенностей психо-физиологический адаптации школьников к обновленной образовательной программе

В статье представлены результаты исследования уровня психофизиологической адаптации к обновленной учебной программе 2-х школ с разным уровнем образования. Одним из наиболее важных этапов онтогенеза является угнетение адаптационных механизмов, связанных с интенсивными нейрогуморальными изменениями у подростков и специфическим психологическим содержанием этого периода. Особенности подросткового возраста могут привести к повышению риска адаптационных расстройств при неблагоприятных воздействиях окружающей среды. Повышенная образовательная нагрузка, особенно в случае различных педагогических инноваций, предъявляет дополнительные требования к адаптивности подростков. Во многих физиологических и гигиенических исследованиях установлено, что в процессе адаптации к учебной деятельности наблюдается ухудшение функционального состояния организма подростка.
Для достижения цели и задач исследования были обследованы 56 учащихся 12-13 лет гимназии № 176 и общеобразовательной школы № 181 г. Алматы. Помимо количественной оценки морфологического состояния подростков, во всех группах было проведено исследование функционального фонда кардиореспираторной системы. Результаты исследований были обработаны методом вариационной статистики по критерию Стъюдента.
Ключевые слова: психофизиология, подросток, адаптация, школьники.

Imanaliyeva M.T.1, Bakirova A.C. 2, Kuat A.N.3, Murzakhmetova M.K.4
1M.А. Student, е-mail: ymanalyeva@mail.ru
2M.А. Student, е-mail: bakirova.akmaral@inbox.ru
3M.А. Student, е-mail: nurtaskyzyaijan@gmail.com
4Doctor of biological sciences, Professor of the Department of Biophysics and Biomedicine,
еmail:murzahmetova2016@gmail.com,
Al-Farabi Kazakh National University, Kazakhstan, Almaty

Features of pupil's psycho-physiological adaptation to renewd educational program

The article presents the results of a study of the level of psychophysiological adaptation to the updated curriculum of 2 schools with different levels of education. One of the most important stages of ontogenesis in adolescents is the inhibition of adaptive mechanisms associated with intense neurohumoral changes and the specific psychological content of this period. Peculiarities of adolescence can lead to an increase in the risk of adaptive disorders with adverse environmental influences. The increased educational load, especially in the case of various pedagogical innovations, imposes additional requirements on the adaptability of adolescents. In many physiological and hygienic studies, it was found that in the process of adaptation to educational activity, a deterioration in the functional state of the adolescent's body is observed.
To achieve the goal and objectives of the study, 56 students of 12-13 years of gymnasium No. 176 and secondary school No. 181 of Almaty were examined. In addition to quantifying the morphological state of adolescents, a study was carried out in all groups of the functional fund of the cardiorespiratory system. The research results were processed by the method of variation statistics according to the Student criterion.
Key words: psychophysiology, teenager, adaptation, schoolchildren.

Кіріспе

Жаңа экономикалық қатынастарға көшуге байланысты біздің қоғамда қарқынды болып жатқан өзгерістер білім берудің дамуына елеулі әсер етті. Оқу орындарының жаңа түрлері пайда болды, оқытудың дифференциациясы күшейе түсті, дамыту технологиялары кең таралды.
Білім беру жүйесінің инновациялық оқу орындарындағы педагогикалық процестің құрылымы өте күрделі. Олардың өздігінен мақсаттары мен міндеттерін анықтауға, оқытудың жаңа технологиялары мен әдістерін қабылдап енгізуге мүмкіндіктері бар (Колпаков, 2001; Антропова, 1999; Тулегенова, 2005). Бастапқыда психофизиологиялық ғылыми негіздемесіз енгізілген жаңа әдістер мен технологиялар балалардың денсаулығына кері әсерін тигізді. Ой еңбегінің шамадан тыс көп болуы ең алдымен жоғарғы жүйке қызметіне (ЖЖҚ) және оқушылардың жұмысқа қаблеттілігіне кері әсерін тигізеді. Оқу процесі окушылардың психофизиологиялық жағдайына әсер етуші стресс факторы ретінде қарастырылады (Барабанов, 1998).
Қазіргі әлеуметтік өмір жағдайында жаңартылған оқу бағдарламасы бойынша оқу жүктемелерінің шамадан тыс күрделі болуы оқушылардың ой еңбегінің қаблеті төмендеп, тез шаршағыш, денсаулығының нашарлауына, депрессияға тез бейім болады (Шуров, 2003). Оқу процессі барысында көптеген жағдайлар әсерінен ЖЖҚ функциясының бұзылуы пайда болады яғни психикалық дамудың тежелуі және ішкі мүшелер кызметінің бұзылу неврозға әкелүі мүмкін (Заркешев, 2006, Тель, Даленов, 2005).
Оқушылардың жас ерекшеліктері жайлы накты ілімдер негізінде ой енбегінің тиімділігін арттыру міндетін іске асыру үшін жаңартылған оқу бағдарламасымен білім алатын оқушылардың өзіне тән психофизиологиялық функцияларын зерттеу қажет. Бейімделудің нәтижелілігін көрсететін өлшемдерді жан-жақты зерттеу керек (Щедрина, 1999). Сол себепті біз мектеп оқушыларына көңіл аудардық. Зерттеу топтарын қалыптастыру барысында биологиялық жетілу процесі аяқталмаған 12-13 жастағы ұлдар мен қыздар таңдап алынды.
Зерттеу жұмысының мақсаты мен міндеттері. Алматы қаласындағы жалпы білім беру мектебінде және гимназияда білім алатын 12-13 жастағы оқышылардың жаңартылған оқу бағдарламасына психофизиологиялық бейімделу ерекшеліктерін зерттеу.
Жұмыстың міндеті:
1. Жасына, жынысына қарай 12-13 жастағы оқушылардың морфо-функциялық күйіне баға беру.
2. Жаңартылған бағдарламамен білім алатын 12-13 жастағы оқушылардың психофизиологиялық көрсеткіштерін зерттеу.
3. Жалпы білім беру мектеп пен гимназиядағы зерттелетін топ оқушылардың жүрек-қантамыр көрсеткіштерін зерттеу.

Зерттеу материалдары мен әдістері

Эксперименттік әдістер, мақсаттар, міндеттер, қайта құру процесінің зерттеу мәселесі қазіргі заманда өте өзекті болып табылады.
Білім берудің қазіргі заманғы реформасы балалардың және жасөспірімдердің физиологиялық және психологиялық оқылатын бағдарламалардың көлемі мен күрделілігін арттыру, білім беру
Зерттеудің мақсаты мен міндеттерін орындау үшін Алматы қаласындағы №181 жалпы білім беретін мектеппен №176 гимназияның 12-13 жас аралыгындағы 56 оқушы тексерілді. Барлық топтарда оқитын жас өспірімдер организмінің морфофукциялық жай күйін сандық бағалау бойынша зерттеулермен катар кардиореспираторлық жүйенің функциялық қорын зерттеу өткізілді.
Қолданылған әдістер: оқушылардың психоэмоционалдық мәртебесін бағалау Спилбергер-Ханин мен САН (самочувствие, активность, настроение) тестілік сауалнамалардың көмегімен жүзеге асырылды. Оқушылардың стресске төзімділігі Горбов-Шульте әдістемесінің негізінде психофизиологиялық көрсеткіштер бойынша (орнықтылық және назар аудару) анықталды, ШРЛТ (шкала реактивной (ситуативной) и личностной тревожности - реактивті (ситуативті) және жеке қобалжу шкаласы) тест методикасы және психологиялық жағдайы, көңіл күйі, cитуативті қобалжуды бағалау. Бейімделу қабілетін анықтау үшін Г. Маклаковтың "Адаптивность" көп деңгейлі жеке сауалнамасы негізінде тұлғалық бейімделу потенциалы анықталды. қобалжуды өзіндік бағалау, фрустрацияны, агрессивтілікті және регидтілікті бағалау методикасы пайдаланылды. Оқушылардың ағзасының бейімделу мүмкіндіктері жүрек-қантамыр жүйесінің (ЖҚЖ) келесі параметрлері бойынша бағаланды: жүрек жиырылу жиілігі (ЖЖЖ), систолалық (САҚ), диастолалық (ДАҚ), пульстік (ПАҚ) артериялық қысым және Р. М. Баевскийдің бейімделу потенциалы (БП). Зерттеулер бөлімдік жиынтық бағалау (БЖБ) кезінде жүргізілді.
12 және 13 жастағы қыздардың сабақ кезіндегі үдерісінде оқытудың инновациялық технологияларын пайдалану, шаршау мен созылмалы стрестің қалыптасуына әкеледі, сонымен қатар оқушылардың ұзақ гиподинамиясына жағдай жасайды. Осының барлығы өсіп келе жатқан ұрпақтың денсаулығы мен физикалық дамуына жаңа факторлардың әсер етуі.
Балалар организмінің жүрек қантамырлар жүйесінің жағдайын зерттеу жүректің жиырылу жиілігін есептеу, артериалық кысымды өлшеу арқылы іске асырылды.
12 және 13 жастағы қыздардың сабақ кезіндегі қысым көрсеткіші және жүрек соғысы қалыпты жағдайда жасына байланысты тұрақты. Қалыпты жағдайда систолалық қысым 90 мм сынап бағанасынан 149 мм дейін ауытқиды. Диастолалық қысым 60 мм сынап бағанасынан 85 мм сынап бағанасына дейін.
Деректерді статистикалық өңдеу.
Алынған нәтижелер Microsoft Excel бағдарламасын пайдалана отырып, орташа арифметикалық параметрді, орташа квадраттық ауытқуды, орташа арифметикалық қатені есептей отырып, статистикалық өңделді. Фишер-Стьюдент критерийін ескере отырып жасалынды. Критерий қалыпты үлестірімі бар іріктемелердің орташа мәндерінің айырмашылықтарын бағалауға мүмкіндік берді

Зерттеу нәтижелері және талқылау

Гимназия және жалпы білім беру мектебінің оқу процесінің ұйымдастырылуы

Бекітілген оқу жоспары бойынша жалпы білім беру мектебінде апталық оқу жүктемесінің көлемі 8 сыныптар үшін - 36 сағат, гимназия оқу жоспары бойынша 8-ші сыныптың оку жүктемесінің көлемі 40 сағат.
Көп әдістемелер қобалжудың бір жағын ғана өлшейді. Қобалжуды дифференциалды өлшейтін жалғыз әдістеме бар, ол Ч.Д.Спилбергер әдістемесі. Оны орыс тіліне Ю. Л. Ханин бейімдеген. Бұл әдістеме тұлғаның интегралды сапасы туралы маңызды дәлелдемелерді анықтауға көмектеседі. Бұл өзіндік бағалаудың тұрақсыздығы ситуативті немесе орнықты болып табылады (яғни тұлғалық). Әдістеменің нәтижелер тек қана тұлғаның психо-диагностикалық ерекшеліктеріне сүйеніп қана қоймай, сонымен қатар тұлғаның темпераментінің жалпы талаптарына сай да алынады. Бұл әдістеме тұлғаның толық субъективті мінездемесін бағалаудың бір өлшемі болып табылады.
Берілген тест ситуациялық қобалжу 20 пікірден тұратын сұрақтар, ал қалған 20 пікір жекелеген қобалжуды бағалауға мүмкіндік береді. Көптеген эксперименталды зерттеулерде бұл әдістеме өте жоғары сенімділік пен алынған нәтижелердің статистикалық мәңділігін көрсетті.
Ситуативті (актуальды) түсінігі, яғни реактивті және тұлғалық қобалжу, яғни активті қобалжу жоғарыда келтірілген сипаттамалармен қатар ортақ психологиялық мағынаға ие. Тәжірибе бойынша реактивті және активті қобалжудың диагностикасы тұлғаның әрекетіне қатынасын, әрекет-қылық ерекшеліктерін нақты жорамалдауға көмектеседі.
1) Реактивті қобалжу үшін алынған ұпай бойынша тұлғаның реактивтілік көрсеткіштерін бағалау мүмкіндігі ашылды. Реактивті қобалжуда, біз индивид қабілеттерінің көріністерін және адамның жеке қабілеттерін көреміз, әсіресе қабілет кұрамында оның тұлғалық темпераменті және психодинамикасы байқалады. Реактивтіліктің жоғары болуы Я. Стреляу бойынша; темпераменті - меланхоликтер мен флегматиктерде реактивтілік төмен, реактивтілік тым жоғары болса - холерик және сангвиник екендігін анықтайды.
2) Белсенді тұлғалық қобалжу үшін алынатын ұпайларды талқылау барысында тұлғаның мінездемелік қабілеттерінің белсенділігін алдын ала бағалау.
3) Әрбір қасиеттері бойынша ең жоғарғы балл саны - 80. Төмен, орташа және жоғарғы градациялар. Ол яғни жеке қобалжу (ЖҚ1) және ситуативті қобалжу (СҚ1): төмен 20-30; орташа 31-45; жоғарғы 46 және одан жоғары.
Жалпы білім беру мектептерінде білім алатын 12 жас және 13 жас ұлдардың сабақ кезіндегі мазасыздық деңгейінің мәнін анықтай келе біз алаңдаушылықтың жоғары көрсеткішін көрдік (сурет 1). Мектеп оқушылары алаңдаушылық (ситуативті қобалжу) жағдайы бойынша бжб кезінде 13 жастағы ұлдар ең жоғары 47,8 нәтижелерін көрсетті, ал 12 жастағы ұлдарда орташа 39,8 мәні байқалды. Жеке қобалжу мәндерінде аса өзгеріс байқалмады, көрсеткіш мәндері 13 жастағы ұлдар 44,3, ал 12 жастағы ұлдарда 46,4. СҚ2- көрсеткіш мәндері жас бойынша үлкен айырмашылық көрсетпеді. ЖҚ2 13 жастағы ұлдар көрсеткіш мәндері 12 жастағы ұлдардаға қарағанда 1,9 баллдық мәнге кіші болды.

Абсцисс өсі: СҚ-ситуативті қобалжу, ЖҚ-жеке қобалжу; ординат өсі: мазасыздық шкаласы (p=0.05.)

1 сурет - 12 және 13 жастағы ұлдардың сабақ кезіндегі мазасыздық деңгейінің мәні

Ал гимназияда білім алатын 12 және 13 жастағы ұлдардың және қыздардың сабақ кезіндегі мазасыздық деңгейінің мәні орташа көрсеткіштен жоғары яғни 31-ден жоғары болды.
12 және 13 жастағы қыздардың сабақ кезіндегі мазасыздық деңгейінің мәні де орташа көрсеткіштен жоғары болды (сурет 2). Алаңдаушылық (ситуативтік қобалжу) жағдайы бойынша бөлімдік жиынтық бағалау кезінде 13 жастағы каздар көрсеткіш мәндері 12 жастағы қыздардаға қарағанда 8,6 жоғары болды. Жеке қобалжу мәндерінде аса өзгеріс байқалмады, СҚ2- көрсеткіш мәндері 13 жастағы қыздарда өте жоғары яғни 48,8 мәндік көрсеткішті көрсетті. ЖҚ2 13 жастағы қыздарда 12 жастағы қыздарға қарағанда 3,3 - ке төмен болды. 13 жастағы каздар көрсеткіш мәндерінің жоғарғы болуы гормональді қайта құрылу проссертердің себебінен болуы мүмкін.
Гимназияда білім алатын 12 жас және 13 жас ұлдардың сабақ кезіндегі мазасыздық деңгейінің мәнін анықтай келе біз алаңдаушылықтың жоғары көрсеткішін көрдік (сурет 3). Мектеп оқушылары алаңдаушылық (ситуативті қобалжу) жағдайы бойынша бжб кезінде 13 жастағы ұлдар ең жоғары 46,8 нәтижелерін көрсетті, ал 12 жастағы ұлдарда орташа 40,4 мәні байқалды. Жеке қобалжу мәндерінде аса өзгеріс байқалмады, көрсеткіш мәндері 13 жастағы ұлдар 47,8, ал 12 жастағы ұлдарда 45,1. СҚ2- мәндері өте жоғары көрсеткішіті көрсетті 13 жастағы ұлдар 51,1, 12 жастағы ұлдарда 46,2 көрсетті. ЖҚ2 көрсеткіш мәндері 13 жастағы ұлдар 43,1, ал 12 жастағы ұлдарда 39,1 мәндерге ие болды.
Гимназияда білім алатын 12 және 13 жастағы қыздардың ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.