Азаматтық құқық және заңды тұлға

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 30 бет
Таңдаулыға:

КІРІСПЕ
Құқық негіздерін оқуға кірісерден алдын, əлеуметтік қатынастарды тек құқықтың ғана реттемейтіндігін есте ұстау қажет. Бір қоғамды өмір сүретін адамдар өзін-өзі ұстаудың əралуан ережелеріне мысалы, əдет-ғұрып, мораль нормалары, діни жəне корпоративтік нормаларға бағынады.
Бүгінде рөлі артып келе жатқан діни нормаларға рухани ұстанымдар арқылы қоғамдық қатынастарды реттестіру міндеті жүктелуде. Адам Алланың еркін яғни, басқалай айтқанда, өсиеттерді өзін-өзі ұстаудың ережесі ретінде қабылдайды жəне Алланы осы өсиеттердің бекітушісі ретінде мойындайды.
Құқық адам қоғамының дамуының белгілі бір сатысында мемлекетпен бірге пайда болады. Құқық ұғымының екі мағынасы бар.
Біріншісі, субъективті мағынасы субъектінің (тұлғаның жəне тұлға- лартобының) бостандығына жəне өзін-өзі ұстаудың шегіне байланысты болады. Мысалы, білім алуға құқығы, еңбек ету бостандығына құқық, сайлау жəне (мемлекеттік органдарға) сайлану құқығы.
Екіншісі, объективтік мағынадағы құқық. Ол дегеніміз - мемлекет шығарған немесе бекіткен, мемлекеттік аппараттың күшімен қамтамасыз етіліп отыратын жалпыға бірдей қоғамдық қатынастарды реттейтін нормалардың жиынтығы.
Құқық жүйесі - оның бөлімдерінің ұйымдастырылуы мен орналасуының белгілі тəртібі. Құқық жүйесінің құрамдас бөлігі болып құқық салалары, құқық институттары жəне құқық нормалары танылады.
Азаматтық құқық - ол тауар, ақша қатынастары жəне қатысушылардың теңдігіне негізделген өзге де мүліктік қатынастар, сондай-ақ мүліктік қатынастарға байланысты мүліктік емес жеке қатынастарын реттейтін нормалардың жиынтығы болып табылады.
Азаматтық заңдағы құқықтық нормалар өз бетімен азаматтық құқықтық қатынастарды тудырмайды, өзгертпейді жəне жоймайды. Ол үшін құқықтық нормалармен қарастырылған жағдайлар туындауы қажет, оларды азаматтық заңды дерек деп атаймыз.
Шарт термині азаматтық құқықта әртүрлі мағынаға ие. Шартты жағдай негізіндегі заңды деректі міндеттемелік құқықтық қатынастарды бекітетін құжат деп те түсінуге болады. Осыған сәйкес шарт азаматтық құқықтар мен міндеттердің пайда болуына, өзгеруіне немесе тоқтатылуына әкелетін бір немесе бірнеше тұлғалар арасында жасалатын келісім.
Заңды тұлға деп меншiк, шаруашылық жүргiзу немесе жедел басқару құқығындағы оқшау мүлкi бар жəне сол мүлiкпен өз мiндеттемелерi бойынша жауап беретiн, өз атынан мүлiктiк жəне мүлiктiк емес жеке құқықтар мен мiндеттерге ие болып, оларды жүзеге асыра алатын, сотта талапкер жəне жауапкер бола алатын ұйым танылады. Заңды тұлғаның дербес балансы немесе сметасы болуға тиiс.

1 АЗАМАТТЫҚ ҚҰҚЫҚ
1.1 Азаматтық құқықтың жалпы ережелері
Құқық негіздерін оқуға кірісерден алдын, əлеуметтік қатынастарды тек құқықтың ғана реттемейтіндігін есте ұстау қажет. Бір қоғамды өмір сүретін адамдар өзін-өзі ұстаудың əралуан ережелеріне мысалы, əдет-ғұрып, мораль нормалары, діни жəне корпоративтік нормаларға бағынады.
Ұзақ мерзім бойы сансыз көп қайталануы нəтижесінде қалыпқа айналып, өзін-өзі ұстаудың тарихи қалыптасқан ережесі əдет-ғұрып болып есептеледі. Мысалы, əр алуан халықтардағы үйлену əдет - ғұрпы.
Ал, моральдық нормалар адалдық жəне қиянат, əділеттілік жəне əділетсіздік, ар-намыс жəне арсыздық жəне т.б. осы сынды өнегелік құндылықтар туралы қоғамда қалыптасқан түсінікті сипаттайды. Өз жолдастарына сатқындық істемеу, сүйікті адамыңның көзіне шөп салмау, жалған сөйлемеу жəне т.б. ережелер қандай да бір арнайы түсіндіруді талап етеқоймас.
Бүгінде рөлі артып келе жатқан діни нормаларға рухани ұстанымдар арқылы қоғамдық қатынастарды реттестіру міндеті жүктелуде. Адам Алланың еркін яғни, басқалай айтқанда, өсиеттерді өзін-өзі ұстаудың ережесі ретінде қабылдайды жəне Алланы осы өсиеттердің бекітушісі ретінде мойындайды.
Құқық адам қоғамының дамуының белгілі бір сатысында мемлекетпен бірге пайда болады. Құқық ұғымының екі мағынасы бар.
Біріншісі, субъективті мағынасы субъектінің (тұлғаның жəне тұлға- лартобының) бостандығына жəне өзін-өзі ұстаудың шегіне байланысты болады. Мысалы, білім алуға құқығы, еңбек ету бостандығына құқық, сайлау жəне (мемлекеттік органдарға) сайлану құқығы.
Екіншісі, объективтік мағынадағы құқық. Ол дегеніміз - мемлекет шығарған немесе бекіткен, мемлекеттік аппараттың күшімен қамтамасыз етіліп отыратын жалпыға бірдей қоғамдық қатынастарды реттейтін нормалардың жиынтығы. Бұл анықтамадан құқықтың келесідей белгілерін шығаруға болады: нормативтілігі, жалпыға міндеттілігі, мемлекеттің кепілдік беруі, формалды айқындылығы, жүйелілігі.
Құқық жүйесі - оның бөлімдерінің ұйымдастырылуы мен орналасуының белгілі тəртібі. Құқық жүйесінің құрамдас бөлігі болып құқық салалары, құқық институттары жəне құқық нормалары танылады.
Құқық саласы - қоғамдық қатынастардың белгілі бір түрлерін реттейтін құқықтық нормалардың жиынтығы.
Құқық институттары - бұл жүйеге бір-бірімен байланысты нормалардың жəне қоғамдық қатынастардың ұқсастығына қарай реттеп, басқару.
Құқық нормалары - ол қоғам мүшелерінің мінез құлқын, іс - əрекетін реттейтін мемлекетпен қамтамасыз етілетін нормативтік құқықтық актілерде бекітілген ережелердің арнайы бір түрі. Құқық жария жəне жеке құқық деп бөлінеді. Жария құқығы - мемлекет пен өзге де тұлғалардың арасындағы қатынастарды реттейтін жəне бұқаралық, қоғамдық мүддені көбірек білдіретін құқық саласы болып табылады. Жеке құқық - азаматтық құқықтың қатысушыларының арасындағы қатынастарды реттейтін құқық саласы болып табылады. Жария құқық мынадай салаларды құрайды: қылмыстық құқық, əкімшілік құқық, салық құқығы. Оған императивті (міндеттемелі) нормалар тəнболады.
Жеке құқық (азаматтық құқық) мүліктік қатынастар мен жеке мүліктік емес қатынастарды негізінен өзара қатынастарының сипатын дербес айқындауға тараптарға мүмкіндік беретін диспозитивтілік (уəкілдік беруші нормалар) бастамалардареттейді.
Азаматтық құқық - ол тауар, ақша қатынастары жəне қатысушылардың теңдігіне негізделген өзге де мүліктік қатынастар, сондай-ақ мүліктік қатынастарға байланысты мүліктік емес жеке қатынастарын реттейтін нормалардың жиынтығы болып табылады.
Құқық теориясы курсынан белгілі болғандай, құқық нақты жүйе құрады, оның ең үлкен буындары құқықтың салалары деп аталады. Құқық салаларын шектеу белгілері ретінде əдетте құқықтық реттеу пəні мен əдісін қолданады. Пəн мен əдіс азаматтық құқықты қазақстандық құқықтың жүйесінен бөліп алып, оқырмандардың азаматтық құқық туралы көзқарасының қалыптасуына əкелетін ерекшеліктерін айқындауға мүмкіндік береді.
Кез келген сала сияқты азаматтық құқықта қоғамдық қатынастарды реттейтін жəне қалыптастыратын құқықтық нормалардан тұрады. Бірақ та азаматтар қатысатын қатынастардың барлығы да азаматтық құқықпен реттелмейді, сонымен қатар азаматтық құқық, азаматтар мүлде қатыспайтын қоғамдық қатынастарға да əсер ете алады. Азаматтық құқық нормалары өндірілген өнімді сатып алу, оны теміржол, теңіз, өзен немесе əуе жолдары арқылы тасымалдау, осы жүкті сақтандыру, тасымалданған жүк үшін төлемдер алу жəне т.б. қоғамда кездесетін тараптар арасындағы қатынастарды реттейді.
Азаматтық құқық реттейтін қоғамдық қатынастар шеңбері өте кең жəне əртүрлі, сондықтан оларды толықтай атап өту мүмкін емес. Бұны істеудің қажеті де жоқ, өйткені азаматтық-құқықтық ғылымының пəніне азаматтық құқық реттейтін қоғамдық қатынастардың барлығын нақтылықпен атап өту кірмейді, оған азаматтық құқық деп аталатын саланың бір пəнін де олардың барлығын біріктіруге мүмкіндік беретін жалпы қасиеттерін анықтау жатады.
Азаматтық құқықтың пəні болып мүліктік жəне мүліктік емес қатынастар табылады. Азаматтық құқықтың мүліктік қатынастармен айналысатыны бірден көзге түседі. Мүліктік қатынастар деп əдетте түрлі материалдық қажеттіліктер, яғни заттар, жұмыстар, қызметтер жəне басқа мүліктер жайында туындаған қоғамдық қатынастарды айтады.
Бірақ азаматтық құқық біздің қоғамда пайда болатын барлық мүліктік қатынастарды реттемейді, ол тек қана мүліктік-бағалы қатынастар деп аталатын нақты бөлігін ғана реттейді.
Дамыған ақша жүйесі шарттарында мүліктік-құнды қатынастардың негізгі көлемін тауарлық-ақшалы қатынастары құрады. Біздің қоғамда бар тауарлық-ақшалы қатынастардың өте тез дамуы оларға адекватты құқықтық нысан қолданған кезде ғана мүмкін бола алады. Азаматтық заңдылыққа сəйкес азаматтық құқық пəнінің екінші бір құрамдас бөлігін жеке мүліктік емес қатынастарқарастырады. Өзіне тəн белгілеріне сəйкес жеке мүліктік емес қатынастар, ең аз дегенде екі қасиетке сүйене отырып, келесі түрлерде сипатталады. Біріншісі, көрсетілген қатынастар мүліктік емес қажеттіліктер негізінде көрініс табады, мысалы, ар, намыс, іскерлік бедел, азамат аты,авторлық шығарма, өндірістік үлгі, т.б. жайында туындайды. Екіншіден, жеке мүліктік емес мүлікпен байланысты қатынастар (мəселен, бұған белгілі бір құқықтар жатқызылады). Бұл қатынастарда азаматтардың немесе ұйымдардың даралығы көрініп, олардың əлеуметтік қасиеттерін бағалау жүргізіледі.
Пəннің осы екі құрамдас бөліктерінің сыртқы қарама қайшылығына қарамастан, мүліктік-құнды жəне жеке мүліктік емес қатынастарды азаматтық құқық деп аталатын салада біріктіретін жалпы қасиетін анықтау керек.
Мүліктік-құнды қатынастарға қатысушылар осы қатынастарды құрған материалдық қажеттіліктер болып табылатын еңбектің саны мен сапасын өзара бағалай алады деп анықтайды. Жеке мүліктік емес қатынастар өз кезегінде осы қатынастарға қатысатын азаматтардың, тұлғаның дара қасиеттерін өзара бағалай алады депесептейді.
Азаматтық-құқықтық реттеу əдістері. Азаматтық құқық пəнінің түсінігі азаматтық құқық пен реттелетін қоғамдық қатынастар туралы мəселелермен байланысты болса, əдіс түсінігі осы қоғамдық қатынастардың азаматтық құқық нормаларымен қалай реттелетіні туралы мəселелермен байланысты. Сондықтан құқықтық реттеу пəні мен əдісі арасында қатты байланыс бар. Əдіс құқықтық реттеу пəнінің ерекшеліктерімен қайта анықталады.
Азаматтық құқық пəнін құрайтын қоғамдық қатынастар өзара бағалау сипатына ие. Қоғамдық қатынастарға қатысушылардың өзара бағалауы тек қана бағалаушы тараптар тең болғанда ғана қалыптаса алады. Сондықтан мүліктік-құнды жəне жеке мүліктік емес қатынастар тараптардың теңдік негізінде реттелсе ғана толық дами алады. Қорытындылай келсек, азаматтық құқықтарда тараптардың заңдық теңдігі əдісі қолданылады. Азаматтық құқықта бұны диспозитивтік қағида деп қарастырады.
Азаматтық құқықта тараптардың теңдігі дегеніміз - екі қатынасқа түсуші тараптың ешқайсы да азаматтық құқықтық қатынастарда өзінің осы құқықтық қатынастарда алатын орнын жоғары қоя алмаушылығымен айрықшаланады. Тараптардың заңдық теңдік əдісін қолдану азаматтық құқықтық қатынастарға қатысушыларға тəуелсіздік қамтамасыз етеді, заңмен рұқсат етілген кез келген əрекеттер орындауға мүмкіндік береді. Бұл нарықтық экономика шарттарында азаматтық айналымның дамуы үшін өтемаңызды.
Осылайша, азаматтық құқық деп тараптардың заңдық теңдігі бастауларында мүліктік-құнды жəне жеке мүліктік емес қатынастарды реттейтін құқықтық нормалар жиынтығын қарастырамыз.
Азаматтық құқық қағидалары түсінігі. Азаматтық құқық қағидалары деп қоғамдық қатынастарды азаматтық-құқықтық реттеудің негізгі бастауларын айтады. Азаматтық құқық қағидалары бүкіл азаматтық заңдылықтарды қамтиды, оның ең маңызды қасиеттерін сипаттайды. Сондықтан азаматтық заңдылықтардың нормаларын түсіну жəне қолдану азаматтық құқықтың жалпы қағидаларын ескергенде ғана жүзеге асырылуы мүмкін.
Азаматтық құқық қағидалары бүкіл азаматтық заңдылықтарды қамтып қана қоймай, азаматтық заңдылықтардың толық көлемін қамти отырып, АК 2-бабында көрініс тапқан.
Азаматтық құқық қағидалары, азаматтық қатынастарды заңдылық қарастырмаған жағдайларда, құқық аналогияның негізінде қолдануда танылады, яғни, азаматтық құқықтың нақты нормасымен реттелмеген қоғамдық қатынастарды реттеу үшін азаматтық заңдылықтардың негізгі бастаулары азаматтық құқық қағидалары қолданылады. Азаматтық құқықтың мынадай қағидалары бар (ҚР АК 2 бабы):
Азаматтық құқықтар құқық қатынасқа түсуші тараптардың теңдігілігін;
Меншікке қол сұқпаушылық;
Жеке істерге рұқсатсыз кіріспеушілік;
Нұқсан келтiрiлген құқықтардың қалпына келтiрiлуiн қамтамасыз ету, олардың сотта қорғалуы;
Келісімнің, шарттың еріктілік қағидасы жəне т.б.
Азаматтық құқық жүйесі. Тараптардың заңдық теңдігі негізінде мүліктік-бағалы жəне жеке мүліктік емес қатынастарды реттейтін азаматтық құқықтық нормалары ретсіз емес, олар нақты жүйеде орналасқан. Азаматтық құқық жүйесі объективті тұрғыда құрылған жəне азаматтық құқық пəніне кіретін қоғамдық қатынастардың өзіндік ерекшелігіне негізделген. Көптеген азаматтық құқық пəніне кіретін қоғамдық қатынастардың жалпы қасиеттері оларды құқықтық реттелуінің бірегейлігін, ал осы қатынастардың нақты түрлерінің кейбір сипаттамалары олардың құқықтық реттелуінің дифференциациясын қайта анықтайды. Азаматтық құқық жүйесі бойынша екі бөлімге бөлінеді, олар жалпы жəне ерекше бөлім. Азаматтық құқық бөлімінің пəніне кіретін қоғамдық қатынастардың бір сипаттылығы кез келген мүліктік-бағалы жəне жеке мүліктік емес қатынастарды реттеу кезінде қолданылатын азаматтық құқық нормаларын бөліп алуға мүмкіндік береді. Бұл құқықтық нормалардың жиынтығы азаматтық құқықтың жалпы бөлігін құрайды. Ол салалық реттеу пəнінің бір түрін көрсетіп, барлық салалық нормалар үшін біріктіруші бастау ретінде қызмет етеді, олардың заңды мазмұнының жалпылығын анықтайды. Жалпы бөлік табиғаты бірдей қоғамдық қатынастарды құқықтық реттеуде қарама-қайшылықтарды болдырмауға жəне азаматтар мен ұйымдардың əрекеттерінің жеке салаларында пайда болатын қоғамдық қатынастарды азаматтық-құқықтық реттеудің қажетті бірегейлігін қамтамасыз етеді. Жалпы бөлім азаматтық құқықтың жалпы ережелерін, меншік жəне өзге де заттық құқытарды, міндеттемелік құқықтарды, шарт жөніндегі жалпы ережелерді қарастырса, ерекше бөлім міндеттемелердің жекелеген түрлерін, интелектуалдық меншік құқығын, мұралық құқық жəне халықаралық жеке құқық қатынастарын зерделейді.

1.2 Азаматтық құқықтық қатынастар түсінігі,ерекшеліктері, түрлері, субъектілері, объектілері
Азаматтық құқықтық қатынастар. Түрлі нормативті актілердегі азаматтық-құқықтық нормалар азаматтық құқық пəнін құрайтын қоғамдық қатынастарды реттеуге шақырылған. Азаматтық-құқықтық реттеу механизмін ашуда басты рөлді азаматтық құқықтық қатынас түсінігі атқарады.
Қоғамдық қатынастардың азаматтық құқық нормаларын реттеу нəтижесінде олар құқықтық нысанды иемденіп, азаматтық құқықтық қатынасқа айналады. Азаматтық құқықтық қатынас - бұл азаматтық құқық нормасымен реттелген қоғамдық қатынас. Оның пəніне мүліктік жəне жеке мүліктік емес қатынастар кіреді. Мүліктік қатынастарды азаматтық құқықпен реттеу нəтижесінде азаматтық мүліктік құқық қатынастары туындайды. Егер жеке мүліктік емес қатынастар азаматтық құқық нормаларымен реттелмесе, жеке мүліктік емес құқық қатынастар тағайындалады.
Азаматтық құқық ең алдымен, қоғамның экономикалық базисі төңірегіндегі жатқан мүліктік қатынастармен байланысты. Олардың құқықтық реттелуі азаматтық құқықтық қатынастарда көрінбейтін бірқатар ерекшеліктермен сипатталады.
Азаматтық құқықтық қатынастардың ерекшеліктері. Азаматтық құқық пəнін екі ретін қоғамдық қатынастар тараптардың заңдық теңдігі əдісімен реттеледі. Тараптардың заңдық теңдігі азаматтық құқықтық қатынастың негізгі қасиеті болып табылады. Осы қасиеттің жойылуынан құқықтық қатынас табиғаты да өзгереді. Азаматтық құқықтық қатынас оның құрамы мен элементтері түрінде қарастырылады, оларға құқықтық қатынастың мазмұны, нысаны, субъектілері мен объектілерікіреді.
Азаматтық құқықтың элементтерін талқылайтын болса, алдымен қатынасқа түсуші тараптары, яғни азаматтық құқықтық қатынас субъектілерінің құқықтық жағдайына зейін салу керек.
Азаматтық құқықтық қатынастардың түрлері:
1. Мүліктік, жеке мүліктік емес;
2. Абсолюттік, салыстырмалы;
3. Заттық, міндеттемелік.
Азаматтық құқық қатынас субъектілері деп қатынасты қалыптастырушы тарапты қарастырамыз. Негізінен оларды басты үш түрге жіктеуге болады жеке тұлғалар, заңды тұлғалар жəне мемлекет деп. Азаматтық құқық қатынас адамдар арасында қалыптасады. Сондықтан субъект түрінде жеке индивидтер, əйтпесе белгілі бір адамдар ұйымы көрінеді. Біздің елде субъект түрінде тек Қазақстан Республикасының азаматтары ғана емес, шетел азаматтары жеке азаматтығы жоқ тұлғалар бола алады.
Сонымен, азаматтық құқық қатынас субъектілері мыналар:
- Қазақстан азаматтары, шетел азаматтары жəне азаматтығы жоқ тұлғалар
- Қазақстандық жəне шетелдік заңды тұлғалар
- Қазақстан Республикасы əкімшілік-территориялық бірлестер
Азаматтық құқық қатынас объектілері. Азаматтық құқық қатынас объектісі түрінде оның субъектілерінің материалдық жəне жеке материалдық емес игіліктерге бағытталған əрекеттері мен нақты азаматтық құқықты қалыптастырушы жағдайларды жатқызамыз. Азаматтық мүліктік-құқықтық қатынастың спецификасы оның мүшелері өз əрекеттері мен тек бір-біріне ғана емес, белгілі бір материалдық игіліктерге əсер ете алатындығында. Жалпы азаматтық құқықтың объектілерін мынадай түрлерге жіктеу арқылы зерттеуге болады: мүлік - зат сипатындағы, мүліктік емес қатынастар, жұмыс жəне қызмет, ақпарат, интелектуалдық меншік нəтижелері. Мүліктік қатынас деп мүліктік-құнды қатынастарға қатысушылар осы қатынастарды құрған материалдық қажеттіліктер болып табылатын еңбектің саны мен сапасын өзара бағалай алады деп анықтайды. Жеке мүліктік емес қатынастар өз кезегінде осы қатынастарға қатысатын азаматтардың, тұлғаның дара қасиеттерін өзара бағалаужағдайларын қарастырған.
Азаматтық құқықтың тағы бір қажетті элеметтінің бірі ретінде мазмұны қарастырылады, мазмұны деп осы азаматтық қатынасты қалыптастырушы тараптардың арасындағы негізгі құқықтары мен міндеттерін айтамыз. Ал азаматтық құқықтың нысаны деп осы жоғарыдағы жағдайларды рəсімдеу тəртібін айтамыз, мысалы азаматтық қатынасты ауызша немесе жазбаша нысанда рəсімдеуге болады.
Азаматтық қатынастар тақырыбын қарастыруда тағы бір зейін сала кететін жағдай ол азаматтық қатынастарды жіктеу болып табылады. Азаматтық қатынастарды мынандай түрлерге жіктеуге болады:
Азаматтық құқық көлеміне байланысты: мүліктік жəне жеке мүліктік емес;
Реттеу тəсіліне байланысты: заттық жəне міндеттемелік;
Тұлғаның құқықтық жағдайына байланысты: абсолютті жəне салыстырмалы;
Қатысушылардың арасындағы құқықтық жағдай бойынша: күрделі жəне қарапайым болып бөлінеді.

1.3 Азаматтық құқықтық қатынастардың пайда болу негіздері
Азаматтық заңдағы құқықтық нормалар өз бетімен азаматтық құқықтық қатынастарды тудырмайды, өзгертпейді жəне жоймайды. Ол үшін құқықтық нормалармен қарастырылған жағдайлар туындауы қажет, оларды азаматтық заңды дерек деп атаймыз. Сондықтан заңдық деректер құқықтық норма мен азаматтық құқық қатынас арасындағы байланыстырушы бөлік түрінде көрінеді. Заңдық дерексіз бірде-бір азаматтық-құқықтық қатынастар бекітілмейді, өзгертілмейді жəне жойылмайды.
Заңдық деректер азаматтық құқықтық қатынас негізінде жатқандықтан жəне оларды бекітуді, өзгертуді немесе жоюды тудыратындықтан, оларды азаматтық құқықтық қатынас негіздері деп атайды.
Азаматтық заңда азаматтық құқықтық қатынастар негізітүріндегі бірнеше заңдық деректер қарастырылған. Осы деректердің жалпы тізімі АК 7 бабында берілген. Жалпы азаматтық құқықта заңды деректердің пайда болуының негізгі екі түрін бөліп қарастырады, біріншісі нақты іс-əрекет негізінде, ал екіншісі оқиға негізінде. Жалпы заңдық деректер ағымдық сипатына қарай оқиға жəне əрекет деп бөлінеді. Оқиғаларға адам еркінен тыс шығатын жағдайлар жатады. Мысалы, апат жағдайлары, адамның тууы мен өлуі, белгілі бір уақыт аралығының аяқталуы, т.б. Ал əрекет адам еркімен жасалады. Мысалы, келісімге отыру, міндетті орындау, туынды жасау, ұрпақ қабылдау, т.б. Оқиға тек табиғат күшімен емес, адам əрекетімен де жасалады. Азаматтық құқық адамдардың қоғамдық қатынастарын реттейтіндіктен, азаматтық құқықта заңды фактілердің негізгі массасын адамдар əрекетіқұрайды.
Əрекет өз кезегінде құқықтық жəне құқықтық емес болып бөлінеді. Құқықтық емес əрекеттер заң талаптарына немесе басқа нормативтік актілерге қайшы келеді. Мысалы, басқа тұлғаға зиян келтіру оның орнын жабу бойынша міндет бекітуді тудырады. Ал құқықтық əрекеттер азаматтық заң талаптарына сай келеді. Азаматтық құқық экономикалық айналымның қалыпты дамуын қамтамасыз ететіндіктен, заңдық деректердің көбісін азаматтық құқықтық əрекеттер құрайды. Бірақ құқықтық əрекеттердің заңдық мағыналары азаматтық құқықта əрқашан бірдей емес.
Барлық құқықтық əрекеттер өзінің заңдық мəні бойынша заңдық əрекет жəне заңдық актілер деп бөлінеді. Заңдық əрекет - бұл заңдық əрекет жасаған тұлға еркінен тыс, ал кейде тəуелді азаматтық-құқықтық зардап тудыратын құқықтық əрекеттер. Ал заңдық əрекеттерге қарағанда заңдық актілер - бұл осы зардапты арнайы тудыру үшін жасалғанда заңдық зардаптарды тудыратын құқықтық əрекеттер. Заңдық актілер құрамына əкімшілік актілер мен мəмілелелерді жатқызады. Сонымен, азаматтық құқықтағы заңдық деректер келесідей жіктеледі: а) оқиға жəне əрекет; б) құқыққа жататын жəне құқықтық емес əрекеттер; в) заңдық əрекет жəне заңдық актілер; г) əкімшілік актілер мен мəлімелелер.

1.4 Азаматтық заңнама: ұғымы, құрамы, қолданылу шектері
Азаматтық құқықтың қайнар көздері - бұл жалпы міндетті сипатқа ие азаматтық - құқықтық нормаларды білдіру нысаны.
Қазақстан Республикасында құқықтың негізгі қайнар көзі нормативтік құқықтың акті болып табылады. Азаматтық - құқықтық қатынастарды реттейтің нормативтік құқықтық актілердің жиынтығы азаматтық заңнама деп аталады. Азаматтық құқықтың қайнар көздеріне құқықты қолданудың жеке актілері - шарттар, заңды тұлғалардың жарғылары жатпайды. Бұлар қатысушыларының ғана қатынастарын реттейді, оны қабылдағандарға ғана міндетті болып табылады.
Ұлттық заңдардың басқа ҚР қатысушысы болып табылатын халықаралық шарттардың нормалары да ҚР қолданылады. Халықаралық шарттар ҚР ұлттық заңдардың алдыңда артықшылықтарға ие. Егер ҚР нормативтік актісінде қолданылатын ережеге қарағанда халықаралық шартта өзгеше көзделсе, онда халықаралық шарт қолданылады.
Азаматтық қатынастар, егер әдеттегі құқықтар соның ішінде іскерлік қызмет өрісінде әдеттегі құқықтар Қазақстан Республикасы аумағында қолданылып жүрген азаматтық заңдарға қайшы келмесе, солармен реттелуі мүмкін ( ҚР АК 3 - бабының 4 - тармағы). Әдеттегі құқықтардың арасынан кәсіпкерлік қызмет саласында қалыптасып қолданылып жүрген іскерлік айналымды айтуға болады. Әсіресе, халықаралық сауда саласында қалыптасқан әдеттер жиі пайдаланылады.
Атап айтқанда, Париждік сауда - өнеркәсәптік палатасы құрастырған Инкотермс жиынтығында халықаралық сауда әдеттері бекітілген. Қазірде бұл әдеттерді ресми емес жүйелендірудің нәтижесі болып табылатын Инкотерм 2010 қолданылуда. Егер тараптар өз шарттарына олардың қатынастарына Инкотермстің қолдану туралы арнайы нұсқаулар енгізсе ғана қолданылады.
Азаматтық заңдар - әр нормативтік актінің заңи күшіне орай өз орны бар қатаң анықталған сатылық жүйені білдіреді.
Азаматтық - құқықтық актілер екі деңгейге бөлінеді:
а) заңнамалық актілер;
б) заңға тәуелді актілер.
ҚР АК 3 - бабының 1 - тармағында азаматтық - құқықтық заңнамалық актілердің жабық тізімі бекітілген. ҚР азаматтық заңдары Азаматтық кодекстен, Қазақстан Республикасының оған сәйкес қабылданған өзгеде заңдарынан, Қазақстан Республикасының Президентінің Заң күші бар Жарлықтарынан, Парламенттің қаулыларынан, Парламенттің Сенаты мен Мәжілісінің қаулыларынан тұрады.
Заңға тәуелді актілерге: ҚР Президентінің жарлығы және ҚР Үкіметінің қаулылары жатады. Мұның да тізімі жабық. Аталған актілер заңнамалық актілерге жатпайды.
Азаматтық заңдардың басты актісі болып Жалпы және Ерекше бөлімдерден тұратын ҚР АК болып табылады. ҚР Жоғары Кеңесінің қаулысымен Жалпы бөлім 1994 жылдың 27 желтоқсанында қабылданып, қолданысқа 1995 жылдың 1 наурызында енді. Ерекше бөлім 1999 жылдың 1 шілдесінде қабылданып, осы мерзіммен қолданысқа енгізілді.
Заңдар - жоғары өкілдік орган (Парламент) тарапынан ерекше тәртіпте қабылданатын, өзге НҚА қарағанда жоғары заңи күшке ие болатын және аса маңызды қоғамдық қатынастарды реттейтін нормативтік-құқықтық актілер болып табылады. Мысалы, ҚР 1998 жылғы ЖШС және ҚЖС туралы, 2001 жылғы Коммерциялық емес ұйымдар туралы, 1997 жылғы Банкроттық туралы заңдары және т.б.
Банктер және банктік қызмет туралы, Шаруашылық серіктестіктер туралы сияқты ҚР Президентінің заң күші бар Жарлықтары. Қазіргі күні бұлардың көбі заң мәртебесін алды.
Азаматтық заңдар тұрамындағы заңдарға тәуелді актілер - ол Президенттің Жарлығы және Үкіметің қаулылыры. Оларға міндетті АК сәйкестік талабы қойылады.
Министірліктер және өзге де орталық атқару органдары, сонымен қатар жергілікті өкілді органдар мен атқарушы органдар азаматтық құқықтық актілерді шығара алады, бірақ олардың құқық шығармашылығы күрт шектелуі. Аталған органдар актілерді азаматтық құқық саласында тек АК және өзге де азаматтық заңдарда көзделген жағдайлар мен шектерде ғана шығара алады.
Сондай-ақ, ҚР Конституциясында бекітілген қолданыстағы құқық назар аударған жөн. Оған Конституцияның, соған сәйкес заңдардың, қзге де нормативтік құқықтық актілердің, халықаралық шарттар мен Республиканың басқа да міндеттемелерінің, сондай-ақ Республика Конституциялық Кеңесінің және Жоғарғы Соты нормативтік қаулыларының нормалары жатқызылады.
Азаматтық заңдардың уақытқа қарай қолданылуы
Уақытына қарай қолданылуы. Жалпы ережеге сәйкес заң ресми жарияланған күннен бастап 10 күн ішінде күшіне енеді. Заңның өзге де тәртіп бойынша күшіне енуі мүмкін. Ол шұғыл күшіне енгізу қажет болған жағдайда қолданылады. Онда заңның өз мәтінінде қашан күшіне енетіні белгіленеді - ресми жарияланған күннен бастап.
Мысалы, кодекстерді қабылдау барысында негізгі заңды қолданысқа енгізу тәртібі туралы арнайы кіріспе актісі қабылданады.
Азаматтық заң құжаттарының кері күші болмайды және өздері күшіне енгізілгеннен кейін пайда болған қатынастарға қолданылады (АК 4-бабы). Сонымен бірге, азаматтық заңнама актілерінің заңдық күші өздері күшіне енгізілгенге дейін пайда болған қатынастарға, бұл оларда тікелей көзделген реттерде қолданылады.
Көптеген азаматтық құқықтық қатынастар созылмалы болып табылады. Мұндай қатынастардың қолданылу кезеңінде аталған қатынастарды реттейтін заңдар өзгеру немесе күшін жоғалтуы мүмкін. АК 4-бабында мынадай ереже бекітілген: азаматтық заң құжаттары күшіне енгізілгенге дейін пайда болған қатынастар бойынша ол өзі күшіне енгізілгеннен кейін пайда болған құқықтар мен міндеттерге қолданылады.
Ұзақ мерзімді шарттар үшін ерекше ережелер бекітілген. Егер шарт жаңа заң күшіне енгенге дейін жасалынса, ал орындалуы кейін жүзеге асырылатын болса, қалай болуы тиіс? ҚР АК 383 бабына сәйкес, егер шарт жасалғаннан кейін шарт жасалған кезде қолданылып жүрген ережелерден өзгеше, тараптар үшін міндетті ережелер заңдармен белгіленген болса, жасалған шарттың ережелері оның күні бұрын жасалған шарттардан туындайтын қатынастарға да қолданылады деп заңдармен белгілегендегіден басқа жағдайларда өз күшін сақтайды.
Кеңістіктегі және тұлғаларға қатысты қолданылуы: азаматтық заңнаманың актілерге ҚР бүкіл аумағында заңи күші болады және ҚР аумағындағы барлық тұлғаларға (ҚР азаматтарына, заңды тұлғаларға, мемлекетке және әкімшілік-аумақтық бірлістерге) қолданылады.
Сондай-ақ, олар шетел азаматтарына, азаматтығы жоқ түлғаларға, ҚР аумағында жұмыс істейтін заңды тұлғаларға қатысты қолданылады. Өйткені, ҚР АК 3-бабының 7-тармағына сәйкес егер заң құжаттарында өзгеше көзделмесе, шетелдік жеке және заңды тұлғалар, сондай-ақ азаматтығы жоқ адамдар азаматтық заңдарда Қазақстан Республикасының азаматтары мен заңды тұлғалары үшін қандай құқықтар мен міндеттер көзделсе, нақ сондай құқықтарға ие болуға құқылы және сондай міндеттерді орындауға міндетті.
Жалпылай алғанда, қоғамдық қатынастарды және кейбір мүліктік қатынастарды тікелей реттейтін құқықтық нормалардың жоқтығы кейде кездесіп қалады. Мұндай жағдайлар құқықтағы ақтаңдақтар деп аталады. Осы ретте, қандай да бір дауды шешудің әдісі ретінде ұқсастықты қолдануға құқық жол береді. Ұқсастық екі түрде болуы мүмкін:
- заң ұқсастығы, заңдармен немесе тараптардың келісімімен тікелей реттелмеген және оларға қолдануға келетін әдет-ғұрып болмаған жағдайларда, мұндай қатынастарға, олардың мәніне қайшы келмейтін боғандықтан, азаматтық заңдардың ұқсас қатынастарын реттейтін қалыптары қолданылады. Мысалы, сатып алу сату шартты туралы нормаларды ұқсастық бойынша айырбас қатынастарына қолдануға болады.
- құқық ұқсастығы, тараптардың құқықтары мен міндеттері ҚР АК 2-бабында бекітілген азаматтық заңдардың жалпы негіздері мен мәні негізге алына отырып белгіленеді.

1.5 Азаматтық құқықтағы шарттың түсінігі, түрлері, мазмұны

Шарт термині азаматтық құқықта әртүрлі мағынаға ие. Шартты жағдай негізіндегі заңды деректі міндеттемелік құқықтық қатынастарды бекітетін құжат деп те түсінуге болады. Осыған сәйкес шарт азаматтық құқықтар мен міндеттердің пайда болуына, өзгеруіне немесе тоқтатылуына әкелетін бір немесе бірнеше тұлғалар арасында жасалатын келісім.
Шарт - бұл ең көп тараған мәміле. Осыған байланысты мәмілеге тарйтын барлық ережелер шартқада тарайды. Шарттан туындайтын міндеттемеліктер азаматтық құқықта туындайтын міндеттемеліктердің ережелері қолданылады. Кез келген мәміле сияқты шартта еріктілік қағидасының негізінде жасалады. Бір ерекшелігі, шартта еріктілік әрқашан екі тараптан туындауы керек. Сондықтан Азаматтық Кодексте шарт еріктілігін бекітетін бірнеше нормаларды көруге болады.
Біріншіден, азаматтық құқық субьектілерінің шартты жасауға немесе жасамауға байланысты еріктері бар. Азаматтық Кодексте көзделген реттерде ғана еріктілік шеттелуі мүмкін.
Екіншіден, шатты жасау барысында серік (партнер) таңдау еркі. Мысалға айталық, кепілге беруші не кепіл ұстаушы ерікті түрде кез келген сақтандырушыны таңдауға ерікті.
Үшіншіден, азаматтық қатынастарға түсушілердің шарт түрін таңдауға еріктілігі. Азаматтық Кодексе сәйкес, тараптар заңда немесе өзгеде нормативтік актілерде көзделген не көзделмеген шарттарды жасауға құқықтары бар. Сондай - ақ тараптар бірнеше шарттарды араластырып жасай алады.
Төртіншіден, тараптар шарт жағдайларын ерікті түрде қарастыра алады. Азаматтық кодекске сәйкес, шартта немесе өзге де актілерде шарттағы актілерге қарастырылмаса, таратар шартты өз еріктерімен қарастыра алады. Азаматтық Кодекске сәйкес, жалға алушы ағымдағы жөндеу жұмысын заңнамада немесе шартта өзгеше көзделмесе, өз себебінен жүргізеді. Ортақ келісім арқылы бұл арада жөндеу жұмстарын жалға алушы емес жалға беруші де өз себебінен жүргізуі мүмкін. Шарттың үлкен артықшылықтарының бірі - заңда болып жататын өзгерістер шартта көзделген нормаларды өзгерте алмайды, яғни сенімділік жоғары болады.
ҚР АК 378 - бабында шарттың ұғымы берілген. Екі немесе одан көп адамның азаматтық құқықтар мен міндеттерді белгілеу, өзгерту немесе тоқтату туралы келісімі шарт танылады.
Шарттан міндеттемелік, заттық, авторлық немесе өзгеде құқықтық қатынастар туындауы мүмкін.
Шарт еркіндігі шарттың негігі қағидасы болып табылады. Азаматтар және заңды тұлғалар шарт жасасуға ерікті. Осы Кодексте, заң құжаттарында немесе өз еркімен қабылдаған міндеттемеде шарт жасасу міндеті көзделген жағдайларды қоспағанда, шарт жасасуға мәжбүр етуге жол берілмейді.
Тараптар заңдарда көзделген шартты да, көзделмеген шарттыда жасаса алмайды.
Шарттың түрлері
Аралас шарт - тараптар заңдарда көзделмеген түрлі шарттардың элеметтері бар шарт жасаса алады, онда тараптардың аралас шарт бойынша қатынастарына, егер тараптардың келісімімен немесе аралас шарттың мәнінен өзгеше туындамаса, аралас шартта элеметтері бар шарттар туралы заңдардың тиісті түрлері қолданылады.
АК 387 бабында белгіленгендей, жария шарт: Коммерциялық ұйыммен жасалған және өз қызметінің сипатына қарй оған өтінішпен келетін әркімге қатысты жүзеге асырылатын тауарларды сату, жұмыстарды атқару немесе қызмет көрсету жөніндегі оның міндеттемелерін белгілейтін шарт жария шарт деп танылады (бөлшек сауда, көпшілік пайдаланатын көлікпен тасмалдау, байланыс қызметін көрсету, энергиямен қамтамасыз ету, медицина, мейманхана қызметін көрсету және т.б.).
Коммерциялық ұйымның заңдарда көзделген жағдайлардан басқасында, жария шарт жасасу жөнінде біреуге басқалардан артықшылық жасауға құқығы жоқ.
Тұтынушылардың кейбір каатегорияларына жеңілдік беру заңдармен жол берілетін жағдайларды қоспағанда, тауарлардың, жұмыс пен қызметтің бағасы, сондай - ақ шарттың өзге ережелері тұтынушылардың бәріне бірдей болып белгіленеді.
Тұтынушыға тиісті тауарлар ұсыну мүмкіншілігі бола тұра коммерциялық ұйымның жария шарт жасасудан бас тартуына жол берілмейді.
Заң құжаттарында көзделген жағдайларда Қазақстан Республикасының Үкіметі жария шарттарды жасу және орындау кезінде тараптар үшін міндетті ережелер шығаруы мүмкін.
Жария шарттардың белгіленген талаптарына сәйкес келмейтін ережелері жарамсыз болып табылады.
Ережелерін таратардың біреуі формулярлардан немесе өзгеде стандартты нысандарда белгіленген және басқа тарап оны ұсынылған шартқа тұтастай қосылу жолы деп қабылдай алатын шарт қосылу шарт деп аталады.
Егер қосылу шарт заңдарға қайшы келмегенімен, бұл тарапты осындай шарттар бойынша берілетін құқықтардан айыратын болса немесе міндеттемені бұзғаны үшін басқа тараптың жауапкершілігін жоятын немесе шектейтін болса не қосылған тарап үшін онда анық қиындық келтіретін, шарттың белгілеуіне қатысатын мүмкіндігі болып тұрғанда өзінің ақылға қонымды түсінілетін мүдделерін негізге ала отырып қабылдамай - ақ қоятын талаптары болса, шартқа қосылған тарап шартты бұзуды талап етуге құқылы.
Көзделген мән - жайлар болған кезде, өзінің кәсіпкерлік қызметін жүзеге асыруға байланысты шартқа қосылған тараптың шартты бұзу туралы қойған талабы, егер қосылған тарап шарттың қандай жағдайларда жасалғанын білсе немесе білуге тиіс болса, қанағаттандырылуға жатпайды.
Алдын ала жасалатын шарт бойынша тараптар алдын ала жасалатын шартта көзделген жағдайларда мүлік беру, жұмыс орындау немесе қызмет көрсету туралы болашақта шарт (негізгі шарт) жасасуға міндеттенеді.
Алдын ала жасалатын шарт негізгі шарт үшін заңдарда белгіленген нысанда, ал егер негізгі шарт нысаны белгіленбесе, жазбаша түрде жасалады. Алдын ала жасалатын шарт нысаны туралы ережелердің сақталмауы оның жарамсыз болып қалуына әкеліп соқтырады.
Алдын ала жасалатын шартта негізгі шарттың мәнін, сондай-ақ басқа да елеулі жағдайларын белгілеуге мүмкіндік беретін ережелер болуға тиіс.
Алдын ала жасалатын шартта тараптар негізгі шартты жасасуға міндеттенетін мерзім көрсетіледі. Егер алдын ала жасалатын шартта мұндай мерзім белгіленбесе, олар көздеген шарт алдын ала жасалған кезден бастап бір жыл ішінде жасалуға тиіс.
Алдын ала шарт жасасқан тарап өзі көздеген шартты жасасудан жалтарған реттерде, егер заңдарда немесе шартта өзгеше көзделмесе, осы арқылы келтірілген залалды екінші тарапқа өтеуге міндетті.
Алдын ала жасалатын шартта көзделген міндеттемелер, егер тараптар негізгі шартты жасасуға тиіс мерзім біткенге дейін ол жасалмаса не тараптардың бірі екінші тарапқа бұл шартты жасасуға ұсыныс жібермесе, тоқтатылады.
Егер ниеттер туралы хаттамада (ниеттер туралы шартта) тараптардың оған алдын ала жасалатын шарт күшін беру ниеттері тікелей көзделмесе, ол азаматтық-құқықтық шарт болып табылмайды және ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.