азаматтық құқықтағы өкілдік түсінігін ашу және оны сипаттау

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 28 бет
Таңдаулыға:

КІРІСПЕ

Жұмыстың жалпы сипаттамасы. Азаматтық құқықтық қатынастардың субъектілері: жеке тұлғалар және заңды тұлғалар. Бұл субъектілер мәмілелер жасағанда тікелей қатысады, кейбір жағдайдалда өздері тікелей қатыса алмай басқа бір тұлға арқылы мәміле жасау қажет болады. Осындай жағдайларды реттеу үшін азмататтық заңнамада өкілдік институты көрсетілген.
Өкілдік (ағылш. representation) - бұл бір тұлғаның (өкілдің) басқа тұлға (өкіл беруші) үшін құқықтар мен міндеттер туғыза отырып (өзгертіп, тоқтатып) өзінің уәкілеттігі негізінде соның атынан әрекет жасау бойынша құқықтық қатынас. өкіл өкіл берушінің атынан әртүрлі мәмілелер жасай алады (тұрғын үйді сату-сатып алу, жалға беру, айрбастау, т.б.).
Жұмыстың өзектілігі. Өкілеттік түрінде басқа тұлға атынан және қызығушылығмен өзінің құқық шегінде әрекеттің бір тұлғамен, оөкілімен жасалуын түсіндіреді. АК 169 бабына сәйкес, өкілмен жасалатын мәміле өкілетттіктің азаматтық құқығы мен міндеттемелерін құрайды, өзгертеді және жояды.
Азаматтық айналымда өкілеттілік институты кең қолдану сферасын иемденеді. Оған қажеттілік өкіл өзінің құқықтары мен міндеттемелерін орындай алмаған жағдайда ғана туындамайды (ауыр-сырқаттан, іс сапардан, жұмыс бастылығымен, т.б) Өкілдік қызметтерге өкілдің арнайы білімі мен тәжірибесін қолдануға, уақыты мен қаражатын үнемдеу үшін келеді. Көпетеген заңды тұлғалардың қызметі өкілет көмегінсіз мүлкінді болмайды. Өкілеттілік көмегімен тек мүліктік емес, кейбір жеке мүліктік емес құқықтар да жүзеге асырылады.
Өкілеттілік субъектілерін анықтау қажет Өкілеттік қатынасында үш субъектіні ажыратады - өкілет беруші, өкіл және үшінші тұлға. Өкілет беруші түрінде азаматтық құқықтың кез келген субъектісі бола алады - заңды тұлға немесе азамат. Біріншіден, өкілдер толық әрекет қабілеттілікті иемденуі қажет. Екіншіден, заңды тұлғалар тұлғалар өкілдік қызметтерді өз мойнына ала алады. Үшіншіден, заң кейбір субъектілердің өкілдік қызметтерді орындау қатынасында бірқатар тыйым салуларды құрайды. Азаматтық құқықтың кез келген субъектісі үшінші тұлға бола алады.
Өкілеттікте құқықтық байланыстар күрделі құрылымды иемденіп, келесі үш түрлі қатынастан жасалады: 1) өкілет беруші мен өкіл арасында; 2) өкіл мен үшінші тұлға арасында; 3) өкілет беруші мен үшінші тұлға арасында.
Өкілеттіктің оған ұқсас құқықтық қатынастардан айырмашылығы. Өкіл өкілет беруші атынан әрекет жасаса да; мәміле және басқа да заңдық әрекет жасауда өз еркін білдіреді. Осы жағдаймен оның қабілетіне жоғары талаптар және мәміле жасау шынайылығының тікелей тәуелділігі байланысты. Өкілге қарағанда жіберушібір тұлға еркін (пікірін, ойын) екіншісіне өткізеді, бірақ өз еркін білдірмейді.
Жұмыстың басты мақсаты - азаматтық құқықтағы өкілдік түсінігін ашу және оны сипаттау болып табылады.
Мақсатқа сай келесі міндеттер анықталды:
Өкілдіктің құқықтық теориялық негіздерін зерттеу;
Азаматтық құқық жүйесінде өкілдік түсінігін ашу;
Өкілдіктің құқықтық реттелуін талдау.
Жұмыстың объектісі - Қазақстан Республикасының азаматтық құқығындағы өкілдік түсінігі.
Жұмыстың пәні - азаматтық құқық.
Жұмыстың құрылымы. Аталған тақырыбына жазылған жұмыстың көлемі кіріспеден, екі бөлімнен, қорытынды және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.

1. ӨКІЛДІК ТҮСІНІГІНІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
0.1. Өкілдіктің түсінігі мен маңызы

Өкілдік - тапсырылған өкілет бойынша бір тұлғаның атынан басқа тұлғаның мәміле не басқа да құқықтық маңызы бар әрекет (мысалы, талапкер атынан сотқа қатысу) жасауы. Өкілет сенімхат не құзыретті органның актісі арқылы тапсырылады немесе заңда көрсетілуі мүмкін. Өкіл тікелей өкілет беруші үшін азаматтық құқықтар мен міндеттер туындатады, өзгертеді немесе тоқтатады. Өкілдік адамның мүліктік қатынастарға тікелей қатысуына әрекет[1] қабілеттілігі жоқтығына, науқастығына, жұмысбастылығына немесе жер шалғайлығына байланысты қолданылады. Заңда көрсетілген реттерде және өзінің сипатына қарай мәмілелердің жекелеген түрлерін (өсиет қалдыру, некеге тұру, рента шартын жасасу) өкілдік арқылы жасауға жол берілмейді. Заңды өкілдік әрекетке қабілетсіз (науқас, мүгедек) адамдарға қатысты тағайындалады. Ерікті өкілдік шарт (тапсырма шарты, еңбек шарты, т.с.с.) негізінде пайда болады. Өкілдіктің ерекше түрі - коммерциялық өкілдік. Мұнда өкіл кәсіпкердің атынан үнемі және дербес өкілдік етеді. Коммерциялық өкілдік ақылы қызмет болып табылады, өкілге төленетін ақыны тараптар шартпен белгілейді; қысқаша Дипломатиялық өкілдік. 2) Халықаралық қатынаста өкілдік шетелдік ұйымдарды немесе олардың субъектілерін білдіреді.[2]
Өкіл арқылы басқа да заңды әрекеттер жасалуы мүмкін - претензия қою, жалақы, жәрдем-ақы алу, т.с.с. Өкіл арқылы сипаты бойынша тұлғаның жеке өзі жасауға тиіс мәмілелер жасалынбайды (некеге тұру туралы өтініш, кейбір неке-отбасы қатынастары, асырап алу). Өкілдік арқылы тікелей заңды маңызы жоқ әрекеттер жасалынбайды (мысалы, жұмыс істеу).
Өкілдің уәкілеттігі көбінесе сенімхат арқылы рәсімделеді. Кейбір жағдайларда заңның негізінде (мысалы, заңды өкіл ретінде ата-аналардың өз кәмелетке толмаған балаларының атынан өкілдік жасауы, қамқоршының қамқорындағы адамның өкілі болуы), әкімшілік акт негізінде (мысалы, әрекет ететін жағдайға байланысты сатушы, кассир, жүк қабылдаушы, т.б. лауазымдарды тағайындау).
Өкіл болатын азаматтар әрекет қабілеттілікке ие болу керек. Заңды тұлғаның өһкіл болуы оның жарғысына қайшы болмау керек. Заңды тұлғалар өзінің тұрғылықты жерінен тыс орындарда заңмен көрсетілген тәртіпте өкілдік функцияларын орындау үшін арнайы бөлімдер ашуы мүмкін; өкілдік сәйкес заңды тұлғаның сенімхаты негізінде осындай бөлімдердің бастығы арқылы жүзеге асырылады. Өкіл әр жағдайда өкіл берушінің мүдделерін қорғау мақсатында әрекет ету керек, сондықтан ол өкілдің атынан өз өзімен мәміле жасай алмайды және тағы басқа бір тұлғаның өкілі болса екі өкіл берушілердің арасында мәміле жасай алмайды.
Жалпы ереже бойынша, азаматтық құқық субъектілерінің басқа тұлғалардың - өкілдіктің жәрдеміне жүгінбей-ақ мүліктік айналымға өз бетінше қатысу мүмкіндігі болады. Солай болса да, азаматтық айналымда өкілдік институты кеңінен қолданылады. Азаматтық құқықта бір адамның екінші адамның атынан жасаған мәмілелері немесе басқа да заңдық маңызы бар әрекеттері (мысалы, сотқа талап-арыз беру немесе сот отырысына қатысу) тікелей екінші адам үшін азаматтық құқықтар мен міндеттерді туғызатын, өзгертетін немесе тоқтататын құқықтық қатынастар өкілдік деп аталады. Басқа адамның мүдделері үшін мәміле жасайтын адам өкіл деп, оның мүддесіне мәмiле жасалатын адам - сенім білдіруші немесе өкілдік беруші деп, ал сенім білдірушінің (өкілдік берушінің) мүдделері үшін өкіл мәміле жасайтын адамдар - үшінші жак деп аталады.
Бірқатар мәмілелер немесе заңдық маңызы бар әрекеттер, мысалы, некелесу, еңбек шартын жасасу, өмір бойы күтіп-бағатын келісіммен үйді иеліктен шығару шартын жасасу заң актілерінде тікелей тыйым салынбағанның өзінде өзінің сипаты бойынша өкілдің өзі қатысуын талап етеді, сондықтан оларды өкіл арқылы жасау мүмкін емес.
Өкілдің өкілдік беруші адамның мүддесіне заңцық мәмілелер жасауы өкілдіктің елеулі қызметі болып табылады. Бұл АК-ның өкілдікке анықтама беретін 163-бабында тікелей баянды етілген.
Өкілдік өкілдiң сенім білдіруші адамның атынан мәміле жасалуын көздейді.
Өкілдік қатынастардың субъектілері.Өкілдікте өкіл, өкілдік беруші (сенім білдіруші) және үшінші тұлға арасында қатынастар туындайды. Өкілдікте және өкілдіктің көмегімен жасалған мәміле бойынша қатынастардың тууы үшін үш тұлғаның бірлескен және үйлесімді еркі болуы қажет: өкілдік беруші адам арқылы құқықтар мен міндеттерді белгілеу үшін - өкілдің; өкілдік беруші адаммен қатынас орнату үшін - үшінші адамның; өкіл арқылы мәміле жасауға өз келісімін ертерек немесе кешірек беру үшін - өкілдік берушінің еркі болуы керек.
Өкіл мен өкілдік беруші адам арасындағы құқықтық қатынас өкілдіктiң өзі болады, оны ішкі қатынасдеп атайды. Өкіл мен үшінші адам арасындағы қатынас сыртқы қатынасболады, ол өкiлдік бойынша өкілеттікті жүзеге асыру болып табылады, оның дербес сипаты жоқ, өйткені өкілдіктiң мәні - өкіл жасаған мәміле бойынша тікелей өкілдік берушіде құқықтар мен міндеттер пайда болады. Бір тарабы өкіл болатын мәміледе өкілдік беруші адам құқықтар мен міндеттер субъектісіне айналады, ал үшінші жақ үшін өкіл фигурасының айтарлықтай мәні болмайды, өйткені үшінші жақ өкіл арқылы тікелей өкілдік берушімен құқықтық қатынас орнатады.
Өкілдің мәмілесі - бұл заңдық факт, ол өкілдік беруші мен үшінші адам активті және пассивті субъектілері болып табылатын қатынастарды туғызады.
Өкілдік өкілеттіктер.Өкілдің жасауына рұқсат етілген мәмілелер ауқымын өкілеттік деп атайды. Өкілеттік өкіл үшін ғана емес, сондай-ақ оның өкілдік берушінің атынан құқықтық қатынас орнататын адамдары үшін де міндетті, өйткені кейін оларды өкілдік беруші мақұлдайтын жағдайлардан басқа реттерде өкілеттігі жоқ немесе өкілеттігі көп өкілдік заңдық салдар туғыза алмайды. Сондықтан, жалпы ереже бойынша, өкілдің өкілеттігі оларды үшінші жақтың танысуына және тексеруіне болатын әдістермен бекітіледі. Өкілдің өкілеттігі, әдетте, өкілдікке негіз болған заңдық фактінiң мазмұнынан туындайды.
Заң немесе шарт өкiлдіктің пайда болуының негізі болып табылады. Заң арқылы пайда болатын өкілдік заңды немесе қажетті өкілдік деп аталады. Шарттың негізінде пайда болатын өкілдік шарттық немесе ерікті өкілдік деп аталады.
Белгілі бір адам кемістіктерінің немесе әрекетке қабілетсіздігінің орнын толтыру қажет болатын жағдайларда заңды өкілдік пайда болады. Әрекетке қабілетсіз немесе әрекетке қабілеттілігі шектеулі деп танылған кәмелетке толмағандарға (есі ауысқан, нашақор, маскүнем және т.с.с. науқастарға) қамқоршылық белгілеу заңды өкілдікке мысал болады. Заңды өкілдіктің пайда болу жағдайлары зандарда баянды етілген. Заңда заңды өкілдіктің пайда болуына қажетті заңдық фактілердің белгілі құрамы көрсетілген.
Заңды өкілдік тікелей мынадай заңдық фактілердің негізінде пайда болады:
- өкілдік қатынастардың басталуына себепші болатын оқиғалар,мысалы, заң баланың туылуына байланысты ата-аналарға өкілдік қызметін атқару уәкілеттігін береді;
- өкілдік қатынастарды белгілейтін сот шешімі,мысалы, соттың шешімімен азаматты әрекетке қабілетсіз деп тану және оған қамқоршылық белгілеу әрекетке қабілетсіз азамат пен оның қамқоршысы арасында өкілдік қатынастар орнатады;
- заңға сәйкес өкілдік қатынастар туғызатын әкімшілік акт,мысалы,бала асырап алушылықты ресімдеу.
Коммерциялық өкілдік.Құқықтық реттелуінде елеулі ерекшеліктер бар коммерциялық өкілдік ерікті өкілдіктің ерекше түрі болып табылады, оның құқықтық реттелу ерекшеліктері АК-ның 166-бабында баянды етілген. Коммерциялық өкілдіктің айырым ерекшелігі - өкілдікке ерекше субъект - коммерциялық өкілдің қатысуында. Кәсіпкерлер өкілдік беруші адаммен еңбек қатынастары жоқ, өкілдік беруші адаммен жазбаша түрде жасасқан шарттың негізінде жұмыс жүргізетін, өзінің қызметі үшін сыйақы алатын және өзіне берілген тапсырманы орындауда әдеттегі кәсіпкердің қамқорлығындай әрекет етуге міндетті кәсіпкерлік қызмет саласында шарт жасасуда кәсіпкерлердің атынан ұдайы және өз бетінше әрекет ететін адам коммерциялық өкілдеп танылады. Коммерциялық өкілдік кәсіпкерлік қызметтің дербес түрі болып табылады.
Өкілдік деп басқа адамның (өкілдік берушінің) атынан бір адамның (өкілдің) сенімхатқа, заңдарға, сот шешіміне не әкімшілік құжатқа негізделген өкілеттігі күшімен жасаған мәмілесін айтамыз. Өкілдік берушінің азаматтық құқықтары мен міндеттерін тікелей туғызады, өзгертеді және тоқтатады.
Өкілдік инсттутының маңыздылығы сонда, ол тұлғаға бір мезгілде бірнеше нарықта, оның ішінде шетелде жұмыс істеуіне мүмкіндік береді, сондай-ақ істің көзін білетін әрі ұйымдастыра алатын мамандарды тартуға қолайлы келеді.
Іс-әрекеттердің бәрін өкіл арқылы істеуге бола бермейді. Заң бойынша кейбіреулер үшін оның өзі қатысуы керек болады. Заңдылық әрекеттерді өзі ғана жасауы керектігі заңда айтылмаған немесе сол әрекеттердің сипатынан тумаған жағдайлардың бәрінде де өкілдікке рұқсат беріледі. Мәселен, өсиет қалдыру мәселесіне өкілдік болмайды, өйткені, қағазға өсиет қалдырушы өзі қол қоюы керек, некені тіркеуде, лекция оқу, сахнада ойнау тәрізді жеке өзіндік міндеттерді орындағанда арада өкілдік жүрмейді. (АК-тің 163 -бабының 5-тармағы).
Өкілдік институтының мазмұны субъектілер құрамы туралы ережемен айқындалады, ал ол өз кезегінде құқықтар мен міндеттердің пайда болуына, олардың мазмұндарына, қорғану түрлеріне негізделеді. Аталған негізгі элементтердің сипаты өкілдік ұғымы арқылы көрінеді. Өкілдіктің субъектілерінің құрамы үш адамнан -- өкілдік беруші, өкіл, және үшінші жақтан тұрады. Өкілдік беруші өкілге іс-әрекеттерді жасауды тапсырып, тиісті сенімхат берген болса ғана немесе өкіл өзінің қызметтерін оның нүсқауы немесе заңды тұлғаның құжаттары бойынша істейтін болса ғана өкілдің іс-әрекеттері өкілдік беруші үшін құқықтар мен міндеттер тудыра алады. Азаматтық құқықтың кез келген субъектілері, құқық қабілеттілігі бар немесе жоқ адам да, заңды тұлға да өкілдік беруші бола алады .
Ал Азаматтық құқық субъектілерінің бәрі бірдей өкіл бола алмайды. Азаматтық әрекет қабілеттілігі бар кез келген тұлға, яғни азаматтар мен заңды тұлғалар өкіл бола алады. Мұның өзі алдымен азаматтың 18 жасқа толу керектігін көрсетеді, өйткені, бұл жаста оған азаматтық әрекет қабілеттігі толықтай тән, ал заңды тұлғадағы өкілдік жарғымен айқындалған құқық қабілеттілікке қайшы келмеуі тиіс.
Үшінші жак, -- азамат немесе заңды тұлға. Өкілдің онымен әрекетке түсуі нәтижесінде өкілдік берушінің азаматтық құқық қатынастары белгіленеді, өзгереді және тоқтатылады.
Өкілдік негізінде бір тұлғаның (өкілдік беруші, сенім беруші) екінші тұлғамен (өкілмен) өкілеттікті бөлісуі жатыр. Мұндай өкілеттік болмаған және өкілдік қатынасын асыра пайдаланғанда екінші жақтың өкілдік беруші тұлғаның атынан жасалған мәмілесі жарамсыз болып табылады. Бірақ, Азаматтық кодекстің 165-бабына сәйкес өкілдігі жоқ басқа бір адамның атынан немесе өкілеттігін асыра пайдаланып жасаған мәмілесі өкілдік беруші осы мәмілені кейіннен мақұлдаған ретте ғана ол үшін азаматтық құқықтар мен міндеттерді туғызады, өзгертеді және тоқтатады. Әрі өкілдік берушінің кейіннен мақұлдауы мәмілені оның жасаған кезінен бастап жарамды етеді.
Өкілеттіктің туындауының негізі -- заң фактісі болып табылады. Заңда мынадай өкілдіктің негіздері бар: шартта немесе алдын-ала келісімде көрсетілген өкіл ұстауға тілек білдірген өкілдік берушінің еркі; заңда көрсетілген фактілер; мәселен, ата-ана өздерінің балаларының заңды өкілдері бола алады, әрі олардың құқықтары мен міндеттерін кез келген жеке және заңды тұлғалар алдында қорғай алады, сондай-ақ балалары үшін сотта арнайы өкіл болып қатыса алады ( АК-тің 164-бабы); уәкілетті органның актісі -- тұлғаға өкіл болып қатысуға рұқсат беретін акт. Мысалы, өкілеттік міндетті атқаруды талап ететін лауазымға тағайындау өкілеттік, сондай-ақ өкілдің (бөлшек сауда жүйесіндегі сатушы, кассир және т.с.с.) әрекет жасайтын жағдайынан да көрінуі мүмкін ( АК-тің 163-бабының 1-тармағы). Өкілдік заңды және ерікті деп бөлінеді. Заңды өкілдік тікелей заңнан туындайды, әрі ол өкілдік берушінің еркіне қарамайды. Мысалы, Теңіз жолы сауда кодексі бойынша кеме капитаны қызмет бабында жасалған мәмілеге байланысты кеме иесінің және жүк иесінің өкілі болып табылады, жолшыбай не барған жерінде кеме иесінің немесе жүк иесінің өкілдері болмаса, жағдайға байланысты талап қою мәселесін өзі шеше береді, кейбір мәмілелерге билік етеді.
Шартқа негізделген өкілдік ерікті өкілдік деп аталады. Мұның өзі өкілдік берушінің еркіне байланысты болады. Өкілдік беруші өкілді тауып қана қоймай, оның өкілеттігін де айқындайды. Сонымен бірге өкілдік берушінің атынан заңдық әрекет жасарда өкілдің өзімен де келісім жасау талап етіледі. Өкілдік беруші мен өкіл арасында шарт жасалып, онда өздерінің ішкі қарым-қатынастарын айқындайды (мысалы, тапсырма шарты).
Өз атынан болу -- заңды тұлға өкілді өз құрылымынан тағайындайды және ол арқылы өзінің құқықтары мен міндеттерін орындап, мүддесін қорғайды. Мұндай өкілдікте бір субъект болады, сырттан бөтен тұлғаны аиналымға қатыстырмайды (АК-тің 163-бабының 1-тармағы).
Коммерциялық өкілдіктің екінші түрі -- басқалардың мүдделері үшін болса да өз атынан әрекет ететін адамдар (коммерциялық делдалдар, мұрагерлік кезіңде өсиетті орындау тапсырылған адамдар және т. б.).
Коммерциялық өкілдің өкілеттігі жазбаша шартта тікелей көрсетілуі тиіс немесе оған берілетін сенімхатта да жазылады. Коммерциялық өкіл бір мезгілде өзінің қатысуымен жасалатын шарттың түрлі тараптардың мүлделерін білдіре алады. Бұл орайда ол өзіне берілген тапсырмаларды кәдімгі кәсіпкердің ыждағаттылығымен орындауға міндетті.
Коммерциялық өкіл өзіне белгілі болған сауда мәмілелері туралы мәліметтерді өзіне берілген тапсырманы орындағаннан кейін де құпия сақтауға міндетті (АК-тің 166-бабының 4-тармағы).
Кәсіпкерлік қызметтің жекелеген салаларындағы коммерциялық өкілдіктің ерекшеліктері заңмен белгіленеді.[1]

1.2. Өкілдіктің белгілері және қағидалары

Өкілдік беруші адамға қатысты алғанда, коммерциялық өкіл қашан да бөгде адам болып саналады. Лауазымдық немесе еңбек қатынастарына сәйкес заңды тұлға өкілдігін коммерциялық өкілдікке жатқызуға болмайды, өйткекі коммерциялық өкіл өкілдікті кәсіпкерлік қызмет ретінде жүзеге асыратын тұлға болыл табылады.
АК-ның 166-бабының 2-тармағына сөйкес, коммерциялық өкілдіктің ерекшелігі, ол сонымен бір мезгілде өзінің қатысуымен жасалатын шарттың түрлі тараптарының мүдделерін білдіре алады.
Кәсіпкерлік кызметті жүзеге асыратьщ заңды тұлғалар да, азаматтар да коммерциялық өкілдер бола алады. Мысалы, өкілдік беруші (сенім білдіруші) кәсіпкерлердің атынан және тапсыруы бойынша қор биржасында үзақ мерзімді мәмілелердің негізінде мәмілелерді жүзеге асыратын брокерлер және бағалы қағаздар рыногының өзге де кәсіби қатысушылары, шарт бойынша клиенттің бағалы қағаздар пакетіне басшылықты жүзеге асыратын бағалы қағаздар рыногының кәсіби қатысушылары, шарттың негізінде сенім білдірушінің атынан оның ақша қаражатына және өзге мүлкіне басшылықты жүзеге асыратын сенімгер басқарушылар, оның ішінде клиенттің атынан сенім операцияларын жүзеге асыратын банктер де өкілдер болып табылады.
Коммерциялық өкіл кәсіпкерлік қызметті жүзеге асыратындықтан, оған заңда көзделген, кәсіпкерлік құқықтық қызметті реттеудің барлық ерекшеліктері, атап айтқанда, АК баптарының кәсіпкерлік қызметке байланысты міндеттемелерді мерзімінен бүрын орындау туралы, кәсіпкерлік қызметке байланысты ортақ міндеттемелерді орындау туралы, кәсіпкерлік қызметті жүзеге асыру барысыңда міндеттемелерін орындамаған немесе тиісінше орындамаған адамдардың жауапкершілігі туралы, борышқордың үшінші жақтың әрекеттері немесе әрекетсіздігі жауапкершілігі туралы нормалары таралады. Коммерциялық өкілге кәсіпкерлікті жүзеге асыратын адамдардың жауапкершілігі туралы заңдардың барлық нормалары қолданылады (кінәсыз жауаптылық).
Коммерциялық өкілге сыйақы төлеу тәртібін, мөлшерін және тапсырманы орындау барысында оның шеккен шығындарының орнын толтыру тәртібін, сыйақы төлеу жөніндегі міндетті бөлу және коммерциялық өкіл өкілдік ететін тұлғалар арасындағы шығындардың орнын толтыру тәртібін тараптардың келісімі анықтайды. Сонымен бірге, заңда коммерциялық өкілге төленетін сыйақыны бірдей үлесте бөлу және ол шеккен шығынды тапсырманы орындау барысында коммерциялық өкіл осымен бір мезгілде олардың мүдделерін қорғаған кәсіпкерлер арасында бөлу тәртібі туралы толықтыратын норма бар.
Заңда, атап айтқанда, АК-ның 166-бабының 4-тармағында коммерциялық өкіл өзіне белгілі болған сауда мәмілелері туралы мәліметтерді өзіне берілген тапсырманы орындағаннан кейін деқұпиясақтауға міндетті екені айтылған. Бұл норма заңда коммерциялық (кәсіпкерлік) құпияны қүрайтын мәліметтер тізбесін белгілеу мүмкіндігін көздейтін коммерцияпық құпия туралы заңдар ережелерінің дамуы болып табылады. Коммерциялық өкіл тапсырманы орындау барысыңда, сондай-ақ оны орыңдағаннан кейін де мүндай мәліметтерді күпия сақтауға міндетті. Қүпияны сақтау туралы талаптарды орындамау коммерциялық өкілцің коммерциялық (кәсіпкерлік) қүпияны жария ету арқылы келтірген залалының орнын толтыру түріндегі жауаптылығына негіз болып табылады.
Кәсіпкерлік қызметтің жекелеген салаларында коммерциялық өкілдіктің ерекшеліктері АК-ның 166-бабының 5-тармағына сәйкес белгіленуі мүмкін. Атап айтқаңца, банк заңдарында сенім операцияларын жүзеге асыру ерекшеліктері, бағалы қағаздар рыногы туралы заңдарда - бағалы қағаздар рыногының кәсіби қатысушыларының қызметін жүзеге асыру ерекшеліктері көзделеді.
Өкілеттігі жоқ өкілдік. Өкілдік берушінің еркімен, заң, сот шешімі немесе әкімшілік акт және уәкілеттігі белгілеген шекте ғана уәкілеттігі бар адам өкіл ретінде әрекет ете алады. Сонымен бірге, бір адам ешқандай заңды негізсіз, оның заңды өкілі болмастан, сондай-ақ өкілдікке сенім білдірушімен тиісінше рәсімделген келісімсіз не тиісінше рәсімделген сенімхатсыз басқа адамның атынан және оның мүддесіне мәмілелер жасайтын көптеген өмірлік жағдайлар кездеседі. Туыстық қатынастар, достық, серіктестік және бірлескен кәсіпкерлік қызмет және т.с.с. осындай әрекеттерге себеп болады. Мысалы, бір адам өз туысының тұрғын үйге мүқтаж екенін, бірақ езі осында болмағандықтан, оны іздеп таба алмайтынын білетіндіктен, оның атынан пәтер жалдау шартын жасауы мүмкін.
Өкілдікті белгілеу туралы мәміленің заң талап ететін нысаны бұзылғанда да осындай жағдай пайда болады. Сенімхаттың жазбаша не нотариаттық түрі бұзылғанда өкілдікті белгілеу туралы мәміле не сенімхат жарамсыз деп танылады және өкілдікті тиісті дәрежеде жүзеге асыру жөнінде сөз етуге болмайды. Тиісті уәкілеттілік берілген адам өкілдікті жүзеге асыруда өзіне берілген өкілеттік көлемінен шығып кететін жағдайлар да болуы мүмкін, мысалы, ол үй жалдауға өкілетті бола отырып, сатып алу-сату шартын жасайды.
Уәкілеттігі жоқ адамның немесе өкілеттігі көп адамның әрекеттері өкілеттігі жоқ өкілдік немесе нақты өкілдік деп аталады. Мұндай әрекеттер АК-ның 165-бабына сөйкес, мәміле жасауға уәкілдік берілмеген адамның басқа адамның атынан немесе уәкілеттігін асыра пайдаланып жасаған мәмілесі өкілдік беруші осы мәмілені кейіннен мақүлдаған ретте ғана ол үшін азаматтық құқықтар мен міндеттерді туғызады, өзгертеді жэне тоқтатады. Егер уәкілетті емес адамның немесе өкілеттігі кең адамның әрекеттері өкілдік беруші адам тарапынан қолдау таппаса, онда мұндай әрекеттер өкілдік берушіге құқықтық салдар туғызбайды және өкілдікке жатқызылмайды.
Өкілдіктің мәнін басшылыкқа ала отырып, уәкілеттіксіз немесе өкілдіктің шегін асыру арқылы жасалған кез келген мәміленің өкілдік берушіні, егер ол кейін оларды мақүлдамайтын болса, ештенеге міндеттеменің атап көрсету қажет.
Өкілдік дегеніміз құқықтық қатынас болғандықтан, оған сәйкес белгілі бір адам -- өкіл басқа адам -- өкілдік берушінің мүддесіне мәміле немесе өзге де заңдық маңызы бар әрекеттер жасайтын болса, онда өкілдің өз өкілеттігін асыра пайдаланып жасайтын немесе осыған уәкілеттігі бар адамның жасайтын мәмілесі немесе басқа да заңдық маңызы бар әрекеттері басқа тарапты (үшінші жақты) әрекеттен айырады, өйткені оларға тәуекелге бара отырып, ол уәкілеттігінің жоқ екенін немесе өкілдің өз өкілеттігін асыра пайдаланып отырған және ол жарамды болуы үшін мәмілені кейін мақұлдау қажеттігін білді. Егер өкілдік беруші адам кейін мәмілені қолдайтын болса, оңда екінші тарап өкілдің уәкілеттігі жоқтығын желеу етіп, одан жалтаруға құқысыз болады.
Мәмілені мақұлдау түрліше нысанда, мысалы, жазбаша құжат түрінде, өкіл жасаған мәміленің нәтижелерін иелену, атап айтқанда, өнімді қабылдау, келіп түскен ақшаны есепке алу және т.б. түрде жүргізіледі.
Уәкілеттігі жоқ немесе өкілеттігі көп адамның басқа адамның атынан жасаған мәмілелерін немесе заңдық маңызы бар өзге де әрекеттерін кейіннен мақұлдау жасалған мәмілені және заңдық маңызы бар өзге де әрекеттерді жасалған кезден бастап жарамды етеді.
Өкілдік заңды және ерікті деп бөлінеді. Заңды өкілдік тікелей заңнан туындайды, әрі ол өкілдік берушінің еркіне қарамайды. Мысалы, Теңіз жолы сауда кодексі бойыншакеме капитаны қызмет бабында жасалған мәмілеге байланысты кеме иесінің және жүк иесінің өкілі болып табылады, жолшыбай не барған жерінде кеме иесінің немесе жүк иесінің өкілдері болмаса, жағдайға байланысты талап қою мәселесін өзі шеше береді, кейбір мәмілелерге билік етеді (ТЖСК-нің 50-бабы) Шартқа негізделген өкілдік ерікті өкілдік деп атайды. Мұның өзі өкілдік берушінің еркіне байланысты болады. Өкілдік беруші өкілдік тауып қана қоймай, оның өкілеттігін де айқындайды (мысалы, тапсырма шарты).
Заңды өкілділік сот шешіміне немесе әкімшілік актіге негізделеді. Азаматтық хал актілерін тіркеу органында тіркелген туу куәліктері негізінде ата-аналар өз балаларының өкілі бола алады. Балаларды асырап алу жағдайында дәл солай тіркеу жүргізіледі және асырап алушыларды ата-ана ретінде жасылуына және жаңа туу туралы куәліктің берілуіне жергілікті атқарушы органның әкімшілік шешім-актісі негіз бола алады.
Рыноктық қатынасқа өту және мүліктік айналымның дамуы жағдайында тауар-ақша қатынасында коммерциялық өкілдік маңызды орын алады. Коммерциялық өкіл - бұл шарт жасасу кезінде кәсіпкер атанынан тұрақты және еркіті өкіл бола алатын тұлға.
Өз атынан болу - заңды тұлға өкілді өз құрылымына тағайындайды және ол арқылыөзінің құқықтарымен міндеттерін орындап, мүделерін қорғайды. Мұндай өкілетте бір субъект болады, сырттан бөтен тұлғаны айналымға қатыстырмайды (АК-тің 163-бабының 1- тармағы). Мысалы, жұмыс беруші атынан басқа субъектілермен құқықтық қатынаста өзінің қызметтік міндетін атқаратын жұмысшы, кәсіпорыннң ісін жүргізуші немесе сауда мәмілесін жасаушы кәсіпорын қызметкері сәйкес заңды тұлғаның өкілі болып табылады. (дүкен сатушысы, кәсіпорынның заңды кеңесшісі, т.б.).

2. ӨКІЛДІКТІҢ ТҮРЛЕРІ ЖӘНЕ ФУНКЦИЯЛАРЫ
2.1. Өкілдіктің қолдану аясы

Өкілдік деп басқа адамның өкілдік берушінің атынан бір адамның өкілдің сенімхатқа,заңдарға ,сот шешіміне не әкімшілік құжатқа негізделген өкілеттігі күшімен жасаған мәмілесін айтамыз.Өкілдік берушінің азаматтық құқықтары мен міндеттерін тікелей туғызады.өзгертеді және тоқтатады Өкілдік институтының маңыздылығы сонда,ол тұлғаға бір мезгілде бірнеше рынокта оның ішінде шет елде жұмыс істеуінемүмкүндік береді.сондай ақ істің қөзін білетін әрі үйымдастыра алатын мамандарды тартуға қолайлы келеді.Өкілдік институтының мазмұны субьектілер қүрамы туралы ережемен айқындалады.ал ол өз кезегінде құқықтар мен міндеттердің пайда болуына олардың мазмұндарына қорғану түрлеріне негізделеді Аталған негізгі элементтер діңсипаты өкілдік ұғымы арқылы көрінеді Өкілдіктің субьектілерінің құрамы үш адамнан өкілдік беруші,өкіл және үшінші жақтан тұрады.Өкілдік беруші өкілге іс әрекеттерді жасауды тапсырады,тиісті сенімхат берген болса ғана немесе өкіл өзінің қызметтерін заң нұсқауы немесе заңды тұлғаныңқұжаттары бойыншаістейтін болса ғана өкілдің іс әрекеттері өкілдік берушіүшін құқықтар мен міндеттер тудыра алады азаматтық құқықтың кез келген субьектілері,құқық қабілеттілігі бар немесе жоқ адам да заңды тұлға да өкілдік беруші бола алады.Мұның өзі
алдымен азаматгың 18 жасқа толу керектігін көрсетеді, өйткені, бүл жаста оған азаматтык өрекет қабілеттігі толыктай тән, ал заңды тұлғадағы өкілдік жарғымен айқындалған КҰКЫК кабілеттілікке кайшы келмеуі тиіс.
Үшінші жак -- азамат немесе занды тұлға. Өкілдін оны мен әрекетке түсуі нәтижесіңде өкілдік берушінің азаматтық құқык қатынастары белгіленеді, езгереді және токтатылады.
ӨкІлдІк негізінде бІр түлғаның (өкілдік беруші, сенім беруші) екІншІ тұлғамен (өкілмен) өкілеттікті бөлісуі жатыр. Мұндай өкілеттік болмаған және өкіддік қатынасын асыра пайдаланғанда екіншІ жақтың өкілдік беруші түлғаның атынан жасалған мәмілесі жарамсыз болып табылады. Бірак,. Азаматтык кодекстін 165-бабына сәйкес өкілдігі жок басқа бір адамның атынан немесе өкілеттігін асыра пайдаланып жасаған мәмілесі өкілдік беруші осы мәмілені кейіннен макұлдаған ретте ғана ол ушін азаматтык күкыктар мен міндетгерді туғызады, өзгертеді және тоқтатады. Әрі окілдік берушінің кейіннен мақұлдауы мәмілені оның жасаған кезінен бастапжарамды етеді.
Өкілеттіктің туыңдауының негізІ -- заң фактісі болып табылады. Занда мынадай өкілдіктің негіздерІ бар: шартта немесе аддын-ала келісімде көрсетІлген өкіл үстауға тілек білдірген өкілдік берушінің еркі; занда көрсетілген фактілер; мәселен, ата- ана өздерінің балаларынын занды өкілдері бола алады, әрі олардың қүкыктары мен мшдеттерін кез келген жеке және занды тұлғалар аддында корғай алады, сондай-ак балалары үшін сотта арнайы өкіл болып катыса алады (АК-тің 164-бабы); уәкілетті органның актісі түлғаға өкіл болып қатысуға рұксат беретін акт. Мысалы, екілеттік міндетті атқаруды талап ететін лауазымға тағайындау өкілеттік, сондай-ак өкілдің (бөлшек сауда жүйесіндегі сатушы, кассир және т.с.с.) әрекет жасайтын жағдайынан да көрінуі мүмкін (АК-тін, 163-бабының 1-тармағы).
2 Өкілдік занды және ерікті деп бөлінеді. Заңды өкілдік тікелей заңнан туындайды, әрі ол өкілдік берушінің еркіне қарамайды. Мысалы,ТеңІз жолы сауда кодексі бойынша кеме капитаны кызмет бабында жасалған мәмілеге байланысты кеме иесінік және жүк иесІнін екілі болып табылады, жолшыбай не барған жерінде кеме иесінің немесе жүк иесінің өкілдерІ болмаса, жағдайға байланысты талап кою мәселесін өзі шеше береді, кейбІр мөмілелерге билік етеді (ТЖСК-нің 50-бабы).
3 Бір адамнын (сенім берушІнің) ез атынан өкілдік ету үшін
екінші адамға (сенім білдірген) берген жазбаша уәкілдігі сенімхат деп танылады (АК-тің 167-бабының 1-тармағы).
Сенімхатты пайдалану кезінде "уәкілдік" және "өкілетті" деген термиңдерді ажырата білу керек. Уәкілдік дегеніміз өкілдің өкілдік беруші атынан іс-әрекетке катынасуы, ал өкілеттік -- өкілдік беруші үшін өкілдің жасауға кұқылы әрекеттерінін. шеңбері болып табылады.
Заң жағынан карағанда сенімхат беру -- бір жакты мәміле, яғни бұл өкілеттікті беру үшін бір тараптың өкілдік берушінін ерік білдіруі кажет және жеткілікті, сондықтан да өкілдің келісімі талап етілмейді.
Заң сенімхаттың жазбаша түрін міндетгі түрде сақтауды талап етеді. Сонымен бірге мәміле жасауға берілетін сенімхат нотариалды жолмен куәландырылуы талап етілетін болса, онда ол нотариалдық жолмен куәландырылады (АК-тің 167-бабының 2-тармағы). Сенім ауыстыру жөнінде берілген сенімхаттың қолданылу мерзімі куәландырылуы ол негізгі алынып берілген алғашкы сенімхаттын қолданылу мерзімінен аспауы керек (АК-тің 169-бабының 3-тармағы).
Өкілдік беруші қайсыбір құкык өкілеттігІн екілге тапсырарда оның мерзімін шектеп, белгілі бір уақыт аралығын корсетеді. Сондыктан сенімхат -- әр кезде де мерзімді күжат. Азаматтык кодекстің 68-бабына сәйкес сенімхат уш жылдан аспайтын мерзімге берілуі мүмкін. Егер сенімхатта неғүрлым үзак мерзім көрсетілсе, ол үш жыл бойы, ал егер колдану мерзімі көрсетілмесе -- берілген күннен бастап бір жыл бойы жарамды болады. Егер сенімхаттың берген күні көрсетілмесе, ол жарамсыз деп танылады.
Өкілдің алған өкілеттігінің көлемі мен мазмұнына орай сенімхаттың үш түрі болады: а) бас (жалпы) сенімхат, ол белгілі бір кезенге арналып, әртүрлі мәмілелер жасайтын өкілге беріледі; ә) арнайы сенімхат -- ол бір текті мәмілелер жасайтын өкілге беріледі (мысалы, заң кеңесшісіне сотга іс жүргізу үшін беріледі); б) бір мәрте берілетін сенімхат -- ол тек бір әрекет жасау үшін беріледі {мысалы, поштадан алатын хат бума үшін берілетін сенімхат).
Өзіне арнап өкілеттік құкык берілген әрекеттерді сенім алушының өзі атқаруы тиіс. Егер алған сенімхат бойынша осылай етуге өзіне өкілеттік күкық берілген немесе сенім берушінің мүдделерін корғауға жағдайлардың салдарынан осылай етуге мәжбүр болған ретте ғана ол сенімхат бойынша әрекет етуді басқа біреуге сенім ауысуы аркылы бере алады.
Сенім алушы өз өкілеттігін басқа біреуге сеніп тапсырғаннан кейін өзінің сенім берушісіне бұл жөнінде білдіруге және ол адам туралы, оның тұрағы туралы қажетті мәліметтерді хабарлауға тиіс. Бул міндеттІ орындамаса, сенім алушыға өзінің өкілеттік кұкықтарын сеніп тапсырған адамның әрекеттері үшін өзінің істегені сияқты жауаптылық жуктеледі.
Сенімхаттың күші мынадай жағдайларда жойылады;
1 сенімхат мерзімінің етуі;
сенімхатта көзделген әрекеттердің жұзеге асуы;
2 сенімхатты беруші адамның оның күшін жоюы;
3 сенімхат берілген адамның одан бас тартуы;
... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.