ҚР жер қоры

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 27 бет
Таңдаулыға:

І.Теориялық бөлім
1.1 ҚР жер қоры
Қазақстан орасан зор жер қорымен қамтамасыз етілген және әлемде тоғызыншы орын алады. Ақырғы деректер бойынша республикада адам басына 15 га ауыл шаруашылығы жерлері келеді, бұл көрсеткіш бойынша 20 әлемде екінші орын аламыз, тек Австралияны алға жібереміз. Жер қорының жалпы ауданы 272490,2 мың га немесе б. ССРО жерлерінің 12,2 %. Ауыл шаруашылығы алқаптарының көлемі 222491,8 мың га (81,6%), оның іщінде егістік 21791,6 мың га, шабындықтар 5021,6 мың гажайылымдар 185187,8 мың га, көпжылдық екпелер 138,6 мың га.
Қазақстан Республикасының жер қоры нысаналы мақсатына сәйкес мынадай санаттарға бөлінеді және аудандары 2006 жылғы есеп бойынша мынандай:
ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлер - 85,0 млн га;
елді мекендердің (қалалардың, кенттер және ауылдық елді мекендердің) жері - 21,2 млн га;
өнеркәсіп, көлік, байланыс, қорғаныс жері және өзге де ауыл шаруашылығы мақсатына арналмаған жер - 2,5 млн га;
ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың жері, сауықтыру мақсатындағы, рекреациялық және тарихи-мәдени мақсаттағы жер - 3,3 млн га;
орман қорының жері - 23,4 млн га;
су қорының жері - 3,7 млн га;
босалқы жер - 122,0 млн га.
Жер қорын табиғи-ауыл шаруашылығы аймақтары бойынша былай бөлінеді: орманды дала - 0,8 млн. га (0,3 %); дала аймағы - 26,5 млн.га (9,7 %); қуаң дала аймағы - 62,4 млн. га (22,9%); шөлейтті - 37,2 млн.га (13,7%); шөлді аймағы - 112,1 млн.га (41,1%); тау етегі-шөлді-далалық - 12,3 млн.га (4,5%); субтропикалық шөлді - 4,4 млн.га (1,6%); субтропикалық-тау етегішөлді - 3,5 млн.га (1,3%); орта азиялық таулы - 10,1 млн.га (3,7%); оңтүстіксібір таулы аймақтар - 3,2 млн.га (1,2%).
I Ауыл шаруашылығы мақсатындағы жер. Ауыл шаруашылығының қажеттері үшін берілген немесе осы мақсаттарға арналған жер ауыл шаруашылығы мақсатындағы жер деп танылады. Ауыл шаруашылығы мақсатындағы жер құрамына ауыл шаруашылығы алқаптары мен ауыл шаруашылығының жұмыс істеуіне қажетті ішкі шаруашылық жолдары, коммуникациялар, тұйық су айдындары, мелиорациялық жүйе, қора-жайлар мен ғимараттар орналасқан жер, сондайақ басқа да алқаптар (сор, құм, тақыр және ауыл шаруашылығы алқаптарының алабына қосылған басқа да алқаптар) жатқызылады. Ауыл шаруашылығы алқаптары айрықша қорғалуға тиіс. Бұл жерді ауыл шаруашылығы өндірісіне байланысты емес мақсаттарға пайдалануға ерекше жағдайларда жол беріледі. Ауыл шаруашылығы мақсатындағы жер: 1) жеке меншікке - Қазақстан Республикасының азаматтарына өзіндік қосалқы шаруашылығы, бағбандықты, саяжай құрылысын дамыту үшін; 2) жеке меншікке немесе пайдалануға - Қазақстан Республикасының жеке және заңды тұлғаларына шаруа (фермер) қожалығын жүргізуге, тауарлы ауыл шаруашылығы өндірісі, орман өсіру, ғылыми-зерттеу, тәжірибе жүргізу және оқыту мақсатында, қосалқы ауыл шаруашылығын, бақша және мал шаруашылығын жүргізу үшін; 3) шетелдіктер мен азаматтағы жоқ адамдарға 10 жылға дейінгі мерзімге жалдау шарттарымен уақытша жер пайдалануға беріледі. Азаматтар мен заңды тұлғаларға жер пайдалануға немесе меншікке берілетін ауыл шаруашылығы алқаптарының сапасын мемлекеттік бақылау мақсатында республикалық бюджет қаражаты есебінен топырақты зерттеу, топырақ-мелиорациялық, геоботаникалық зерттеулер мен топырақты бағалау материалдары деректерінің негізінде ауыл шаруашылық мақсатындағы жер учаскелерінің паспорты жасалады.
II Елді мекендер жері. Қалаларды, кенттерді, ауылдарды, селолар мен басқа да қоныстарды дамыту үшін берілген жер учаскелері елді мекендер жерінің санатына жатады. Елді мекендердің жері өзге әкімшілік-аумақтық құрылымдардың жерінен қаланың шегі, кенттің шегі, ауылдық (селолық) елді мекеннің шегі арқылы шектеледі. Елді мекендер жерінің құрамына: 1) тұрғын жай салатын жер; 2) қоғамдық іскерлік құрылыс салатын жер; 3) өндірістік құрылыс салатын жер; 4) көлік, байланыс, инженерлік коммуникациялар жері; 5) ерекше қорғалатын табиғи аумақтар, сауықтыру, рекреациялық және тарихи-мәдени мақсатындағы жер; 6) су айдындары мен акваториялар жері; 7) ауыл шаруашылығына пайдаланылатын жер; 8) ортақ пайдаланудағы жер; 9) қала құрылысы қызметіне тартылмаған, елді мекенді аумақтық тұрғыдан дамытуға және өзіндік үй (қосалқы) шаруашылығын дамытуға арналған резервтегі және өзгеде жер; 10) арнайы мақсаттағы жер; 11) қорғаныс қажеттері және өзге де пайдалану режиміндегі жер.
III Өнеркәсіп, көлік, байланыс, қорғаныс жері. Жер Кодексі және Қазақстан Республикасының өзге де заң актілеріне белгіленген тәртіппен тиісті нысаналы мақсат үшін азаматтар мен заңды тұлғаларға берілген жер өнеркәсіп, көлік, байланыс жері және ауыл шаруашылығынан өзге мақсаттқа арналған жер деп танылады. Өнеркәсіп жеріне өнеркәсіп объектілерін орналастыру мен пайдалану үшін берілген жер, оның ішінде олардың сангитарлық-қорғау және өзге де аумақтар жатады. Автомобиль, теңіз, ішкі су, темір жол, әуе және өзге де көлік түрі объектілерінің қызметін қамтамасыз ету және (немесе) оларды пайдалану үшін берілген жер көлік жері болып танылады. Байланыс, радио хабарларын тарату, теледидар, ақпарат қажеттеріне арналған жерге тиісті инфрақұрылымдардың объектілерін орналастыру, байланыстың кабель, радиореле және әуе желілері, соның ішінде жер астындағы желілер үшін бөлініп берілген жер, сондай-ақ олардың күзет аумақтары жатады. Энергетика жеріне: 1) су электр станцияларын, атом станцияларын, жылу станциялары мен олардың құрылыстары мен объектілеріне қызмет көрсетенін басқа да электр станцияларын орналастыру; 2) электр тарату әуе желілерін, электр таратудың кабель желілерінің жер бетіндегі құрылыстарын, шағын станцияларды, тарату пункттерін, энергетиканың басқа да құрылыстары мен объектілерін орналастыру үшін бөлініп берілген жер учаскелері жатады. Қарулы Күштердің әскери бөлімдерін, әскери полигондарын, әскериоқу орындары мен өзге де ұйымдарын және қорғаныс пен қауіпсіздік саласындағы міндеттерді атқаратын басқа да әскердің объектілері мен ғимараттарын орналастыру және олардың тұрақты қызметі үшін Қазақстан Республикасының Үкіметі берген жер учаскелері қорғаныс қажеттеріне арналған жер деп танылады.
IV Ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың жері, сауықтыру, рекреацяилық және тарихи-мәдени мақсаттағы жер Ерекше қорғалатын табиғи аймақтардың жеріне биосфералық, мемлекеттік ұлттық табиғи парктердің, мемлекеттік табиғи резерваттардың, мемлекеттік табиғи парктердің, мемлекеттік табиғи ескерткіштерінің, мемлекеттік қорық аймақтарының, мемлекеттік табиғи қорықшалардың, мемлекеттік зоологиялық парктердің, мемлекеттік ботаникалық бақтардың, мемлекеттік дендрологиялық парктердің, мемлекеттік табиғи қорықсепортерлердің жерін қосқанда, мемлекеттік табиғи қорықтардың жері жатады. Ерекше қорғалатын табиғи аймақтардың жері мемлекеттік меншігінде болады және жекешелендіруге жатпайды. Ерекше қорғалатын табиғи аймақтардың жерін өзге қажеттерге алып қоюға жол берілмейді. Сауықтыру мақсатындағы жерге табиғи шипалы факторлары бар курорттар, сондай-ақ аурудың алдын алу мен емдеуді ұйымдастыру үшін қолайлы жер учаскелері жатады. Халықтың ұйымдасқан түрдегі жаппай демаласы мен туризміне арналған және сол үшін пайдаланылатын жер рекреациялық жер деп танылады. Тарихи-мәдени қорықтар, мемориалдық парктер, қорымдар, археологиялық парктер (қорғандар, қала орындары, тұрақтар), сәулетландшафт кешендері, жартастағы бейнелер, ғибадат құрылыстары, шайқас және ұрыс алаңдары болған жер учаскелері тарихи-мәдени мақсаттағы жер деп танылады.
VОрман қорының жері. Орманды, сондай-ақ ағаш өспеген, бірақ орман шаруашылығының қажеттеріне берілген жер учаскелері орман қорының жері деп танылады. Орман қорының жері мемлекеттік және жекеше орман қоры жерінен тұрады. Табиғи өскен орманы бар және мемлекеттік бюджет қаражаты есебінен отырғызылған жасанды орманы бар жер, сондай-ақ орман шаруашылығын жүргізетін мемлекеттік ұйымдарға тұрақты жер пайдалануға берілген ормансыз жер мемлекеттік орман қорының жеріне жатады. Жекеше орман қоры жеріне жеке және мемлекеттік емес заңды тұлғалар қаражаты есебінен отырғызылған және олардың жеке меншігіне берілген жасанды орманы бар жер жатады.
VI Су қорының жері.Су айдындары (өзендер және олармен теңдестірілген каналдар, көлдер, су қоймалары, тоғандар мен басқа да ішкі су айдындары, аумақтық сулар), мұздақтар, батпақтар, су көздерінде орналасқан, ағысты реттейтін су шаруашылығы құрылыстары алып жатқан жер, сондай-ақ осы құрылыстардың су күзет аймақтары мен белдеулеріне және ауыз сумен қамтамасыз етудің бас саға жүйелерін санитарлық күзет аймақтарына бөлінген жер су қорының жері деп танылады. Бұл жерлер мемлекеттік меншігінде болады. Ауданаралық (облыстық) және шаруашылықаралық (аудандық) маңызы бар су шаруашылығы құрылыстары (суару және кәріз жүйелері) алып жатқан су қорының жерінің құрамындағы жер учаскелері, сондай-ақ шаруашылық жүргізуші бір субъектінің жер учаскесіне қызмет ететін ирригациялық құрылыстары, аталған құрылыстар жекешеліндірілген жағдайда, Қазақстан Республикасының азаматтары мен мемлекеттік емес заңды тұлғаларының жеке меншігінде болуы мүмкін. Бұл жер учаскелері, жер учаскелерінің екі немесе одан көп меншік иелері мен жер пайдалаушыларға қызмет көрсететін су шаруашылығы құрылыстарының жер учаскелері оларға ортақ меншік немесе ортақ жер пайдалану құқығымен беріледі.
VII Босалқы жер. Меншікке немесе жер пайдалануға берілмеген, аудандық атқарушы органдардың қарамағындағы барлық жер босалқы жер болып табылады. Берілген мерзіміне қарай жер пайдалану құқығы тұрақты және уақытша болып бөлінеді. Тұрақты жер пайдаланушылыр - жер пайдалану құқығының мерзімі шектеусіз сипатта болатын тұлғалар. Уақытша жер пайдаланушылар - жер пайдалану құқығы белгілі бір мерзіммен шектелген тұлғалар. Уақытша өтеусіз жер пайдалану құқығы 5 жылға дейінгі мерзімге табысталады. Уақытша өтеулі жер пайдалану құқығы қысқа мерзімді (5 жылға дейін) және ұзақ мерзімді (5 жылдан 49 жылға дейін) болуы мүмкін. Жер пайдалану құқығын алу ретіне қарай бастапқы және кейінгі жер пайдалану болып бөлінеді. Бастапқы жер пайдаланушылар - жер пайдалану құқығын тікелей мемлекеттен не осы құқықтан айыру тәртібімен басқа да бастапқы жер пайдаланушылардан алған тұлғалар. Кейінгі жер пайдаланушылар - өзінің бастапқы жер пайдаланушы мәртебесін сақтап қалатын жер пайдаланушыдан кейінгі жер пайдалану туралы шарт негізінде уақытша жер пайдалану құқығын, алған тұлғалар. Қостанай облысы жерінің аумағы 2008 жылғы есеп бойынша 19600,1 мың. га, онда 230961 жер учаскесін иеленгендер мен жер пайдаланушылар шаруашылықпен айналысады. Ауыл шаруашылығына арналған жерлер 162,4 мың га артты және ауданы 24 8645,9 мың га немесе Қостанай облысының жалпы ауданынан 44,1 %. Елді мекендердің жерлері - 1620,8 мың га; өнеркәсіп, көлік, байланыс, қорғаныс жері және өзге де ауыл шаруашылығы мақсатына арналмаған жерлер - 194,5 мың га; ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың жерлері - 103,8 мың га; орман қорының жерлері - 523,7 мың га; су қорының жерлері - 66,7 мыңга; босалқы жер - 8444,7 мың га. Ауыл шаруашылығы алқаптарының ауданы - 18127,6 мың га, оның ішінде егістік - 5659,3 мың га, шабындықтар - 351,6 мың га, жайылымдар - 12072,2 мың га, көпжылдық екпелер
1.2 Жерді пайдалану мен қорғауды мемлекет тарапынан бақылау
Жерді пайдалану мен қорғауды мемлекеттік бақылау - бұл жерді тиімді пайдалану мен қорғау мақсатындағы жер заңдарын орындауға бағытталған шаралар жүйесі. Қазіргі жайдайларда біздің мемлекетте жерге мемлекеттік меншік пен қатар жеке меншік те заң жүзінде бекітілген. Қазақстан Республикасы азаматтарының жеке меншiгiнде шаруа немесе фермер қожалығын , өзiндiк қосалқы шаруашылық жүргiзу, орман өсiру, бағбандық, жеке тұрғын үй және саяжай құрылысы үшiн, сондай-ақ үйлердi (құрылыстарды, ғимapaттарды) oлардың мақсатына сәйкес қызмет көрсетуге арналған жердi қоса алғанда, өндiрiстiк және өндiрiстiк емес, оның iшiнде тұрғын үйлердi (құрылыстарды, ғимараттарды) мен олардың кешендерiн салуға берiлген (берiлетiн) немесе олар салынған жер учаскелерi болуы мүмкiн. Шаруа немесе фермер қожалығын , өзiндiк қосалқы шаруашылық жүргiзу, орман өсiру, бағбандық, жеке тұрғын үй және саяжай құрылысы үшiн берiлген жер учаскесiнiң меншiк иесi болып табылатын азамат Қазақстан Республикасының азаматтығынан шыққан кезде меншiк құқығы иелiктен алынуға немесе қайта ресiмделуге тиiс. Жер жылжымайтын мүлік болып танылған, олай болса оған мүліктік құқықтар таралады меншік, пайдалану, сервитут, кондоминиум және б., онда ол сатып алу-сату, кепілдік, сыйлыққа беру және басқада заңдалған келісімдер объектісі бола алады. Мемлекеттік бақылаудың негізгі мақсаты барлық меншік және пайдалану құқығы бар субъектілері бойынша жерді тиімді пайдалануы мен қорғауына жету. Ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлердің басқа жер санаттарына қарағанда басымдылығы заң жүзінде бекітілген. Олай болса ауыл шаруашылығына жарамды жерлер тура мағынасында пайдалануы тиіс немесе ең алдымен ауыл шаруашылық өндірісіне бөлінеді. Ал басқа да нысаналы пайдалану жағдайларына ауыл шаруашылығына жарамсыз немесе құнарлылығы нашар жерлер бөлінеді. Мемлекеттік бақылау жұмысында жалпы міндеттер және жекеленген міндеттер орындалады. Жалпы міндеттер ішінде мыналарды атауға болады: I министрлік, ведомстволық, сонымен қатар барлық заңды тұлғалар және азаматтармен жер заңдарының орындалуына жету; 2 жерді жеке меншікке және пайдалануға (уақытша және тұрақты) беру ережесінің орындалуын қамтамасыз ету; 3 жер кадастры мен мониторингтің дұрыс жүргізілуін бақылау; 4 жерге орналастыруды дұрыс жүргізуін қамтамасыз ету. Мемлекеттік бақылаудың жалпы міндеттері барлық жер учаскелеріне таралады, оның ішінде су астындағы және орман жерлері, пайдалы қазбалар жерлері. Мемлекеттік бақылаудың жалпы міндеттерінің кейбір ерекшеліктері бар, олар табиғи объектердің өзгешелігінен туындалады (тау-кен заңдары, су және орман заңдары). Мемлекеттік бақылау жалпыға бірдей және тұрақты бола алады. Жалпыға бірдей болуы барлық жер қорын, сонымен қатар барлық жер иеленушілер мен жер пайдаланушыларды қамтиды. Ал тұрақтылығы жұмыстың күнделікті жүргізілуі және үздіксіздігімен сипатталады. Бақылауды жүргізуші органдарға қарай мемлекеттік бақылаудың 2 типі бар: I мемлекеттік; 2 қоғамдық. Мемлекеттік бақалау мемлекеттік үкіметтік атқарушы және басқарушы органдары, арнаулы бақылаушы органдар, арнаулы ведомстволық органдар арқылы жүргізіледі. Қоғамдық бақылау қоғамдық негізде қосымша тапсырыс ретінде, негізгі еңбек міндеттері үстінде жүргізіледі. Сонымен бірге екі жағдайда да құқықтық салдарлары бірдей және орындалуы міндетті түрде болдады. Орындалатын жұмыстың көлемі мен аумағына қарай және орындаушыларға қарай келесі бақылау түрлерін бөлуге болады: I жалпы мемлекеттік; 2 ведомстволық; 3 ішкі шаруашылық. Жалпы мемлекеттік бақылау мемлекеттік шара ретінде жүргізіледі және міндеттері мен жүргізу ретін мемлекет анықтайды (мысалы, құжаттар түрлері мен мазмұндары, есеп беру мезгілдері, бақылаушы органдар). Ведомстволық бақылау нақтылы халық шаруашылығы саласы бойынша мәліметтер береді және бақылау нақтылы иеленуші аумағында шектеледі. Мемлекеттік бақылау жүргізудің толықтығына қарай мемлекеттік бақылау бірыңғай және ішінара болып айырылады. Мемлекеттік бақылау келесі мемлекеттік органдар арқылы жүргізіледі: а әкімшілік; бсот; впрокуратура; гарнаулы және ведомстволық. Мемлекеттік бақылау жүргізуші ведомстволық және арнаулы органдарға қоршаған ортаны қорғау органдары мен жерге орналастыру қызметі жатады. ҚР қоршаған ортаны қорғау органы ретінде Қоршаған ортаны қорғау министрлігі және олардың жергілікті органдары саналады. Жалпы мемлекеттік бақылау жұмыстарын келесі органдар атқарады: ҚР жер ресурстарын басқару агентствосы, Қоршаған ортаны қорғау министрлігі, Денсаулық қорғау министрлігі, Ауыл шаруашылық министрлігі және т.с.с. Жерге орналастыру қызметі ҚР жер ресурстарын басқару агенствосына және оның ҒӨОЖЕР жүйесіне, сонымен қатар Ауыл шаруашылық министрлігіне кіреді. ҚР жерді пайдалану және қорғау жөніндегі Мемлекеттік бас инспекторы болып ҚР жер ресурстарын басқару агентствосының төрағасы, ал орынбасары болып төрағасының орынбасары және мемлекеттік жер инспекциясының бастығы саналады. Жалпы барлық Жер заңдарындағы бұзылымдарды 3 топқа бөлуге 75 болады: жерді заңсыз билеу; өз еркімен жер учаскелерін алу; жерді тиімді пайдалану заңды талаптарын бұзу. Жер заңдарын бұзуда ең көп кездесетін жағдайлар: - жерді ұқыпсыз пайдалану; - жерді нысаналы емес пайдалану; - шаруашылық ішкі жерге орналастыру жобасын орындамау; - жер алқаптарын бүлдіру; - жерді оның жай-күйін бұзатын процестерден кейін жақсартатын және олардан қорғайтын шараларды орындамау; - арнаулы жер қоры туралы ақпаратты жасыру; - шекаралық белгілерді жою; - экоцид; - егіске мал түсіру, ауыл шаруашылық дақылдарының өнімін бұзу және жою, көп жылдық екпелерді зақымдау.

1.3 Жер мониторингі
Жер - қоғамның байлық көзі, ол еңбек, су және биоклиматтық ресурстармен бірге өндіріс құралы болып саналады. Жер қорларын ұтымды және тиімді пайдалану - халых шаруашылық маңызды мәселе. ҚР Жер кодексінде жер мониторингі жайында былай деп жазылған: Жер мониторингі болып жатқан өзгерістерді уақтылы анықтау, оларды бағалау, одан әрі дамуын болжау және кері әсері бар процестерді болдырмау мен оның зардаптарын жою жөнінде ұсыныстар әзірлеу мақсатында жүргізілетін жер қорының сапалық және мөлшерлік жай-күйін базалық (бастапқы), жедел, мерзімді байқау жүйесін білдіреді. Сонымен қатар жер мониторингі қоршаған табиғи ортаның жай-күйіне мониторингтің құрамдас бөлігі және онымен бір уақытта басқа да табиғи орталарға мониторинг жүргізугн арналған база болып табылады. Халықаралық ғылыми-техникалық бағдарламаларға сәйкес ҚР ғаламдық жер мониторингі жұмыстарына қатысуы мүмкін. Жалпы мониторинг, латынша monitor - сақтандырушы, қадағалаушы және бұл термин БҰҰ-ның қоршаған орта жөніндегі Стокгольм конференциясының алдында (1972 жыл, маусымда) бақылау ұғымын толықтыру ретінде пайда болды. Жер мониторингінің міндеттері: 1) жердің жай-күйінің өзгерістерін уақтылы анықтау, оларды бағалау, болжам жасау және кері әсері бар процестерді болдырмау мен оның зардаптарын жою жөнінде ұсыныстар әзірлеу; 2) мемлекеттік жер кадастрын жүргізуді, жерді орналастыруды, жерді пайдалану мен қорғауды бақылауды және жер ресурстарын мемлекеттік басқарудың өзге де функцияларын ақпараттық қамтамасыз ету болып табылады. Сонымен қатар жер мониторингінің жердің санаттарына сәйкес келетін ішкі жүйелері болады. Аум ақтық қамтуына қарай республикалық, аймақтық не жергілікті жер мониторингі жүзеге асырылады. Жер мониторингін жүргізуді ұйымдастыруды жер ресурстарын басқару жөніндегі орталық уәкілетті орган жүзеге асырады. Жер мониторингі бойынша мемлекетаралық және халықаралық бағдарламаларды іске асыру ҚР басқа да мемлекеттермен жасасқан келісімдері мен шарттарында айқындалатын тәртіппен және жағдайларда жүзеге асырылады. Жер мониторингінің объектісі болып Қазақстан Республикасының барлық жерлерін қамтитын бірыңғай мемлекеттік жер қоры жатады. Жерге мемлекеттік меншіктік барлық жерлерді, олардың мақсаты мен міндет атқаруы және шаруашылық пайдалануына қарамастан, бірыңғай мемлекеттік жер қорына бірігіуіне нақты себепші болды. Жер қорының бірлік принципі басты заң - Конституция негізінде өзінің көрінісін тапты, онда Қазақстан Республикасының барлық жерлері бірыңғай мемлекеттік жер қорын құрады деп көрстеілген. Жер мониторингінің құрылымы оның нысаналы пайдалануына және аумақты қамтуына байланысты болады. Жер санаттарына байланысты мынандай жер мониторингінің жүйешелері болады: ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлер мониторингі, елді мекендер жерлері мониторингі, өнеркәсіп, көлік, байланыс, қорғаныс жерлері мониторингі, ерекше қорғалатын жерлер мониторингі, орман қоры жерлерінің мониторингі, су қоры жерлерінің мониторингі, босалқы жерлер мониторингі. Аумақты қамтуына қарай: республикалық, өңірлік (аймақтық) және локалдық немесе жергілікті жер мониторингі. Жер мониторингінің мазмұны тұрақты пунктерде жүйелі бақылаулар, түсірулер, зерттеулер жүргізу арқылы өзгерістерді айқындау, болжау: - жер учаскелері, алқаптар, танаптардың жай-күйі; - ауыл шаруашылығы алқаптары құнарлығының өзгеруін болдыратын процестер (су және жел эрозиясы, гумус және қоректік элементердің шығындануы және т.б.); - табиғи малазықтық өсімдіктердің деградациялануы; - адамдардың өмір сүру және еңбек ету ортасының экологиялық жағдайларының нашарлауы. Жер мониторингінің жүйесі бірімен-бірі байланысқан және бірін-бірі толықтыратын бірнеше блоктардан тұрады: - ғылыми-әдістемелік және нормативті-нұсқаулық базасы; - жердің бастапқы жай-күйі жайындағы топырақ, геоботаникалық және басқа да тексерулер деректерін жинақтау (базалық мониторинг); - аумақты-аймақтық тұрақты бақылау пунктер торлары; - экологиялық жағдайлары тұрақсыз аумақтардың өңірлік және локалдық мониторингі; - жеделді мониторинг; - автоматтандырылған бағдарламалар банкі. 77 Жер мониторингін жүргізу үшін арнайы нұсқаулар, әдістемелер, нормативтік стандарттар әзірленеді және бұлар барлық жермен айналасатын заңды және лауазымды тұлғаларға орындауға міндеттеледі. Жер мониторингінің деңгейлері: өңірлік мониторинг (экологиялық жағдайлары нашар аудандарда жүреді), локалдық мониторинг (деградацияланған жерлерде, эрозия және қайтадан тұздану процестерін, өсімдіктердің және табиғи малазықтық алқаптардың деградациялануын бақылау және арнаулы түсірулер-топырақтық және геоботаникалық жүргізу) және жеделді мониторинг (административтік аудан шегінде, қалада жоспарлы бақылаулар, сонымен қатар жердің жай-күйіне әсер ететін төтенше жағдайлар кезінде).

Негізгі бөлім
2.1 Республикамыздағы жер реформасын, жана жер қатынастарын және жерге үйлестiру қызметi ролiн көтеру мен осы саладағы ғылымды жүзеге асыруда алда тұрған мiндеттер
Қазіргі кезде ауыл шаруашылығық өндірісін дамытуда еліміздің жер ресурстарын ұтымды және интенсивті пайдалану ең негізгі мәселе болып саналады. Еліміздегі экономикалық түрлену және нарықтық экономикаға беталу жер қатынастарына әсер етпеуі мүмкін емес екені күмәнсіз және оларды реформалау жер реформасын жүргізу арқылы жүзеге асырылды. Қазақстанда жер реформасы 1991 жылдың маусым айындағы Жер реформасы туралы Заң қабылданған соң жүзеге асырыла бастады. Қазіргі кезде жер реформасы жер қатынастарын одан әрі жетілдіру, құқықтық, экономикалық және жерде шаруашылық жүргізудің әртүрлі ұтымды формаларын қалыптастыру, қорғау және оның тиімділін қамтамасыз етуде әлеуметтік жаңа сатыға көтерілді. Жер реформасының негізгі мақсаты, әу бастан-ақ жер иесін жаңаша қалыптастыру, оған деген иесіздікті жойып, жанашырлықты таныту, ауылды жердегі өнім өндірушілердің таңдауына ерік беру, өндірісті қазіргі кездегі орын алған тығырықтан шығаруға жол ашу, жерге меншік иесінің құқығына керілдік беру болса, алда да солай блып қала бермек. Республикада жер реформасын жүргізу туралы Заң қабылдарған бері 20 жыл өтті, осы жылдар аралығында атқарылған істерге талдау жасау, қажетақ. Қазақстанда жер реформасы бірнеше негізгі бағыттар бойынша жүргізілуде: - жер пайдаланудың сапалық жаңа жүйесі мен кұрылымын, жерге меншік иесінің жаңа тобын қалыптастыруда; - заңды және жеке тұлғалар үшін жер телімдерін қозғалмайтын мүлік ретінде ұғындырып, жер-кадастрлық жұмыстарды қалыптастырып, жерге кұқық жөніндегі кажетті кұжаттарды әзірлеуде; - мемлекеттік жер кадастрын енгізіп, жүргізуде; - нарықтық жер қатынастарын жетілдіруде; - жерді пайдалану мен қорғауға мемлекеттік бақылауды енгізуде; - жер реформасы мен жер қатынастарының заң шығару базасы мен ғылыми-әдістеменің қамтылуын дайындауды жетілдіруде. Реформа, жер пайдалану құқы мен жер нарығын калыптастыру үшін шаруашылық жүргізудің барлық түрлерін тең дәрежеде дамыта отырып, экономикалық, құқықтық және әлеуметтік жағдайларды, сонымен бірге жер қатынастарын жаңаша құруға бағытталғаны белгілі. Сондықтан да оның басты бағыты - жерде шаруашылық жүргізудің 8 жаңа нысанын, жер пайдалану мен жерге меншіктің жаңа жүйесін енгізіп, қалыптастыру, сөйтіп, жаңа жер құрылысына көшу болып табылады. Негізінен, бұл бағыт іс жүзінде елді мекендердегі жердің кейбір бөлігін ауылшаруашылығы мақсатына пайдалануы үшін, арнайы жер қорын құру, азаматтарға шаруа қожалыктарын үйымдастырып, жеке қосалқы шаруашылығын жүргізуі үшін ұжымшарлар қайта құрылған жағдайларда, жерді қайта бөлу үшін мемлекеттік ауылшаруашылығы ұйымдарын жекешелендіру мен мемлекет иелігінен алуды іске асыруды көздейді. Аталмыш реформаны іске асыру нәтижесінде, Қазақстанның көптеген азаматтары өздерінің жер телімдерін пайдалану немесе меншікке алу жөніндегі Ата Заңдағы өздерінің құқын пайдалануды іске асырды. 2000 жылдың 1 қаңтарындағы мәлімет бойынша сол кездің өзінде, республикада 934,6 мың жанұя 96,7 мың гектар жерде бау өсірумен, ал 86,5 мың гектарға жуық аумақта 759,5 мың жанұя бақша шаруашылығымен шұғылдануда. Сондай-ақ, 228,3 мың гектар аумақта 1,8 млн-ға жуық жанұя жеке косалқы шаруашылықпен айналысуда. 218 мыңнан астам жанұя жеке тұрғын үй құрылысын жүргізу үшін жер теліміне иелік етеді. Сөйтіп, сол кездің өзінде республикамыздағы 3 миллионға жуық жанұяның жеке меншігінде 350 мың гектар жер болған. Жер реформасын жүргізудің нәтижесінде, пайдаланылатын жердің құрылымында, шаруашылық субъектілері мен меншік формаларында айтарлықтай өзгерістер болды. Жер реформасын іске асыру нәтижесінде, жерде шаруашылық жүргізудің түрлі нысандарын қалыптастыру үшін әлеуметтік және экономикалық, құқықтық шарттар, жер пайдалану құқы мен жер нарығы өмірге келді. Жер - козғалмайтын мүлік объектісі ретінде танылып, оны пайдалану ақылы бола алды. Жер реформасын жүргізудің алда тұрған мәселесі - әлі де жерді тиімді пайдалану мен жер қорын қорғау болып қала бермек. Өйткені, реформа басталған бетте, оның жекелеген элементтері тиімді пайдаланылған жоқ, сөйтіп, жерді ұтымды игеру қарқыны бәсеңдеп калды. Ауылшаруашылығына пайдаланылып жүрген жердің едәуір көлемі айналымнан шығарылып, қордағы ауылшаруашылығы алаптарына қосылды. Соның салдарынан егістік жер көлемі айтарлықтай қысқарып, оның аумағында ауыспалы егіс жүйесі бұзылды. Көп жағдайда, дақылдарды себу технологиясы сақталмауда. Осыған орай, алда жер реформасын терендету мен дамыту бағыты, жерде шаруашылық жүргізуді тиімді жүргізу үшін қажетті жағдайларды қамти отырып, еліміздің басты байлығы - жер қорын ұтымды пайдалану мен қорғауға арналуы кажет. Жер реформасын жүзеге асыру қажетті заңдылыққа негізделгендіктен, оны жүргізудің алғашқы кезеңінде-ақ, (1991-1993 жылдары) жоғарыда аталған "Жер реформасы туралы", "Жер салығы туралы", "Шаруа қожалықтары туралы", ал содан кейін 2001 жылы ҚР Жер туралы Заңы және 2003 жылы ҚР Жер Кодексі қабылданған болатын. 9 ҚР Жер кодексін қабылданған уақыттан бастап, ерекше айтуға болатын жағдай, Қазақстанда жерге мемлекеттік емес заңды тұлғалар мен азаматтардың меншігі ретінде, жерге меншік құқын қорғау мен мойындау, жер кодексінде заң базасында нақты жүйеленді. Жеке меншік құқын енгізу, былайша айтканда, жерді де азаматтық нарықтық айналымға қосудағы радикалды қадам деуге болады. Жер катынастарын реттейтін осы негізгі заң актілері елімізде 9 жылдан аса уақыт жүзеге асырылуда. Осы мерзім ішінде азаматтық заңдарда, жылжымайтын мүлікті тіркеу, олармен мәмілелер жасау, ипотека туралы, сонымен қатар ерекше қорғалуға тиісті аумактар, тұрғын үй зандарында айтарлықтай өзгерістер жасалды. Біздің елімізде табиғи байлықтарды қорғау және ұлғайту туралы қамын жеу кеңестік үкімет кезінен байқалады және ҚР заңдары мен үкіметтің қаулыларында жарық көреді. Табиғи байлықтар ішінде жердің орны өзгеше, жалпы жер қорлары кезкелген мемлекеттің ұлттық байлығы. Жер ресурстары - бұл қоғамның өндіріс күштерінің қазіргі даму деңгейінде адамның бірнеше қызмет ету саласында (ауыл, орман, су шаруашылығы, елді мекендер, жолдар салу және б.) пайданылатын немесе пайдалануы мүмкін ауыл шаруашылығы жерлері мен басқа да жер алқаптары. ҚР Жер кодексінің 12-бабында былай деп жазылған: жер ресурстары - қоғамның материалдық, мәдени және басқа да қажеттерін қанағаттандыру үшін шаруашылық және өзге де қызмет процесінде пайданылатын немесе пайдалануы мүмкін жер. Қазіргі уақытта бір адамды азық-түлікпен толық қамтамасыз ету үшін шамамен 0,3-0,5 га жыртылатын жер қажет етіледі. Жер шарындағы қазіргі халық саны шамамен 6, 2 млрд, олай болса бір адамға келетін жыртылатын жер шамасы 0,2-0,3 га-дейін кемиді, ал жерді басқа ресурспен ауыстыруға болмайды. Осыған орай соңғы уақытта барлық әлемде табиғи ресурстарға, оларды зерттеуге, пайдалануға, қалпына келтіруге және олардың оң қасиеттерін сақтауға ерекше көңіл бөлінеді. Жердің материя және табиғи ресурс ретіндегі қасиеттері табиғи кешеннің басқа құрауыштарымен - климат, су ресурстары, өсімдік пен жануарлар дүниесі өзара қатынаста ғана жүзеге асырылады. Жер - қоғамның байлық көзі, ол еңбек, су және биоклиматтық ресурстармен бірге өндіріс құралы болып саналады. Қазіргі кезде адам басына орташа есеппен барлығы 0,28 га егістік немесе жыртылатын жерлер келеді. Жекеленген әртүрлі елдердегі жағдай мынандай: ТМД - 0,81; АҚШ - 0,63; Қытай - 0,16; Германия - 0,15; Ұлыбритания - 0,13; Жапония - 0,04 га, ал Қазахстан Республикасында адам басына - 2,25 га келеді. Дегенмен мәселе адам басына қанша жер келетіндігінен емес, ең 10 маңыздысы қандай жерлер, қай аймақта, сапасы қандай және т. с. с. Жердің жалпы мөлшерін болжамдау үшін, оның қанша мөлшерін құрылысқа және қоғамның басқа да қажеттілігіне беру керек екенін білу керек. Жалпы жер мөлшерінің кемуімен қатар, оны арттыру процестері де жүріп жатыр, олардың ішінде - жаңа жерлерді игеру, ауыл шаруашылық алқаптарын жақсарту және бұзылған жерлерді қалпына келтіру. Сонымен жер ресурстарын пайдалану көп жоспарлы, көп жақты процестер, бірақ оларды басқаруға болады. Қоғам өнеркәсіпке, қала құрылысына жерлерді бөлуде белгілі деңгейде реттеуге, сонымен қатар ауыл шаруашылық алқаптарының сапасын арттыруға болады. ҚР жер қоры 272 млн. 490 мың. гектар, ал ауыл шаруашылығы алқаптарының көлемі 222,6 млн гектар болып табылады. Қазақстанның жер ресурстары оларды тиымды пайдаланғанда және жақсартып отырғанда ауыл шаруашылығы өндірісі өнімдерімен ішкі және сыртқа шығару қажеттілік мөлшерлерін қамтамасыз ете алады.

2.2 Жер реформасын талқылау
Жерге деген ғаламат сый материалдық әлемнің өзге объектілерін алмастырмайды. Жер өзге табиғи объектілер сияқты баға жетпес халық құндылығын білдіретін биопотенциалық құнарлы топырақты қамтиды. Қазақстан Республикасының Конституциясында жер табиғи ресурс ретінде, Қазақстан Республикасы халқы өмірінің негізі болып белгіленген.
Мемлекетімізде жер реформасын жүргізу мемлекеттік монополияны жойып, жерге жеке меншік құқығының кеңінен етек жаюына алып келді. Қазіргі таңда мемлекеттік емес заңды тұлғалар мен азаматтардың жеке меншігіне үш миллионнан астам жер учаскелері берілген. Жер ресурстарын ұтымды пайдалану және табиғи жағдайын ұдайы жақсартып отыру нәтижесінде ол ішкі және сыртқы қажеттіліктерді қанағаттандырып отыратын көлемді азық-түлік өндіруге қабілетті.Жерге қатысты құқықтық өзгерістердің нәтижесінде туындаған жерге мемлекеттің монополияның жойылуы, жекелеген жер санаттарына жеке меншік құқығының пайда болуы, ақылы жер пайдалану тәсіліне көшу, жерді жеке меншікке немесе пайдалануға алғаны үшін ақы төлеу, жердегі шаруашылық жүргізуші субъектілердің тең құқықты дамуы, жер нарығының қалыптасуы сияқты әрекеттер орынды құбылыс болып табылады..Мемлекеттік меншік пен жеке меншік бірдей деңгейде реттеледі, қорғалады, ауыл шаруашылық мақсатындағы жер тауарлық өндіріс жүргізу үшін жеке меншікте болуы мүмкін және пайдалану мен қорғалудың ерекше мәртебесіне ие. Жер қорын мемлекеттік реттеу нарықтық экономиканың талаптарына жауап беретін жаңа сапалы бағытқа ие.
Жер - адамзат қоғамының кез келген шаруашылық қызметінің және өмірінің негізі. Жердің экономикалық қасиетімен қатар, экологиялық маңыздылығын да ескеру қажет.Біз жер деген түсініктің астарынан табиғи ресурстарды, ауыл және орман шаруашылық өндірістерінің басты өндіріс құралы, құрылыстар, құрылымдар және басқа да объектілер салу үшін қажет болып табылатын кеңістіктің базисі деген мағыналарды көре аламыз.
Жалпы Қазақстандағы жер қатынастарын реттеу тамыры терең тарихи өткен шақтан басталады. Адамзат қоғамының дамуы кезеңіндегі жер ресурстарын пайдалану сипаты белгілі бір аумақтың табиғи жағдайымен және материалдық өндірістің бағытына байланысты болып келген. Жерді шаруашылық пайдалану мен айналымға тарту адам қоғамының дамуындағы құкықтық реттеу жолдарын іздеуге негіз болады.Жер мәселелері әр кезеңде Қазақстан аумағында өмір сүрген мемлекеттердің барлығы үшін негізгі мәселеге айналып отырды. Тарихи деректерге сүйенетін болсақ, Қазақ - стан аумағын мекендеген мемлекеттердің негізгі кәсібі көшпелі және жартылай көшпелі мал шаруашылығы болды. Соның салдарынан жайылым жерлерге мұқтаж болған мал өсірушілер шалғай жерлерге көшіп-қонып жүруге мәжбүр болды. Қоғамдық қатынастардың даму сатыларының ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.