М. Хайдеггердің онтологиясының негізгі ұғымдары

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 17 бет
Таңдаулыға:

АСТАНА ХАЛЫҚАРАЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ

СӨЖ
Тақырыбы:М.Хайдеггердің онтологиясының негізгі ұғымдары

Тексерген:Мусабеков М.Н
Орындаған: Әленова І.Т
Мамандығы: екі шет тілі

НҰРСҰЛТАН-2019

Келесі баяндама қысқаша кіріспені талан етеді. Егер де бізге қазір Пауль Клеенің екі суретінің түпнұсқасы, оның соңғы жылдарында жасаған "Терезедегі Әулие" акварелі және дерюгадағы темперасы, "Өлім мен Өрт" шығармалары көрсетілген болса, онда біз оның алдында ұзақ тұратын едік және оны түсінуге қатысты талаптар туралы ойламас та едік.
Егер қазір бізге ақын Георг Тракльдің өзі "Өлімнің жеті әні" атты өлең шумақтарын оқып берген болса, онда біз оны үнемі тыңдай бергіміз келуші еді және оны түсінуге қатысты барлық талаптардан бас тартар едік.
Егер қазір Вернер Гейзенберг өзінің дүниежүзілік формуланы іздеу жолындағы физикалық-теориялық ойынының үзіндісін бізге жайып көрсеткісі келген болса, ондай жағдайда мүмкін тыңдармандардың екеуі немесе үшеуі оның ізіне ерген болар еді, ал біз, қалғандарымыз, сөзсіз оны түсінуге қатысты барлық көзқарастардан бас тартар едік.
Философия деп аталатын ойға қатысты бұлай емес. Ол "әлемдік даналықты", болмаса "рахат өмірдің жетекшілігін" ұсынуы керек. Ал мұндай ой бүгінгі таңда мүмкін ойлануды талап ететін, қандай да бір пайдалы өмірлік даналықтан алыста тұрған жағдайда қалып қойып отыр. Мүмкін, жоғарыда көрсетілген сурет өнері мен поэзия және физика-математикалық теория сияқтылармен негізделген нәрселер туралы ойлануға шақыратын ой қажет болған шығар. Онда біздің бұл жерде де оны түсінуге қатысты көзқарастардан айрылуымыз керек болатын еді. Әйтсе де біз бәрібір таңдауымыз қажет болар еді, өйткені мұнда қажеттілікті алдын ала ойлану туралы сөз болып отыр. Сондықтан, баяндама тыңдармандардың көпшілігі үшін тас атқандай болса, онда ол бұларды таң қалдырмауы және ренжітпеуі керек. Алайда, біреу қазір немесе кейін осы баяндама арқылы ары қарай ойлануға келеді ме, жоқ па, табу мүмкін емес. Мұнда бардың ішінен болмысты түсіндіруге қарамастан болмыс жайлы ойлау тәжірибесі туралы аз ғана айтып кету үшін сөз қозғалып отыр.
Бар нәрсесіз болмысты ойлауға тырысу қажетті болып барады, себебі олай болмаса, менімше, бүгінгі тандағы жер шарындағы бар нәрсені болмыстың көру аймағына енгізудің басқа мүмкіндігі қалмайды, осы уақытқа дейін "болмыс" атаулыға адамның арақатынасын жеткілікті түрде анықтау туралы айтпаса да болады.
Тыңдауға кішкене лебіз көрсетіп қоялық. Бірқатар хабарлы сөйлемдерді тыңдамай, бірақ көрсету жолдарын бақылап отыру өте орынды болар еді.
Уақыт пен болмысты қатар атауға не мүмкіндік береді? Болмыс Батыс еуропалық ойдың ерте бастамасынан осы күнге дейін қатысумен мағыналас келеді. Қатысудан осы шақ естіледі. Соңғысы, елестетуге сәйкес, өткен мен болашақтан уақыттың суреттелуін түзеді. Болмыс та қатысу сияқты уақытпен анықталады. Істің бұлай болуы, осы уақытқа дейін ойды үздіксіз тынымсыздыққа алып келуге жетер еді. Уақыт арқылы болмысты анықтау қандай негізбен орын алатыны туралы біз ойлай бастасақ бұл тынымсыздық өсе бастайды.
Қандай негізде? Бұл болмыста уақыт сияқты зат неге, қалайша және қайдан? деп сұрау дегенді білдіреді. Уақыт пен болмыстың арақатынасын олар туралы біршама білім мен ортақ белгілерінің көмегімен жеткілікті түрде ашып көрсетуге тырысу олардың шиеленіскен байланысына келіп тіреледі.
Әр заттың өз уақыты бар деп айтқан кезде, біз уақытқа басымдылық береміз. Мұның астарында белгілі бір уақытта барлығы бар, әрбір нәрсе өзіне керек кезде келеді де кетеді және оған берілген уақыт бойына біраз тұрады деген ой жатыр. Әр заттың өз уақыты болады.
Бірақ та болмыс зат па? Барлық нәрсе сияқты болмыс - тың уақытта болуы осылай ма? Болмыс өзі бар ма? Егер ол бар болса, біз оны бар нәрсе екен деп мойындауымыз және осыған сәйкес басқа бар нәрселердің арасынан дәл сондай сияқты табуымыз керек еді. Мынау аудитория бар. Аудитория -- жарықтанған. Жарықтанған аудиторияны біз ойланбай-ақ бір бар нәрсе деп мойындаймыз. Алайда, бүкіл аудиториядан біз оның барын қайдан табамыз? Еш жерде заттардың арасынан, біз болмысты таба алмаймыз. Әр заттың өз уақыты бар. Ал болмыс ешқандай зат емес, ол уақыт та емес. Сонда да болмыс қатысу сияқты, осы шақ сияқты уақытпен, уақытшалықпен анықталған.
Уақытта бар және осылайша уақытпен анықталатын нәрсе уақытша деп аталады. Біз адам өлгенде және бұл жерден, мұнда да, анда да бар нәрседен алып тасталған кезде, ол уақытшалықпен көш айтысып кетті деп айтамыз.1 Уақытша деген өтпелілік, яғни уақыт ағымымен өтетін деген сөз. Біздің тілімізбен толығырақ айтқанда: уақытпен бірге өтетін нәрсе. Өйткені уақыттың өзі өтіп жатыр. Бірақ уақыттың үнемі өтіп жататынына қоса, ол уақыт түрінде қала береді. Қалу жоғалып кету емес, демек, қатысу дегенді білдіреді. Осылайша уақыт болмыспен анықталады. Онда қалайша болмыстың уақытпен анықталуы мүмкін? Уақыт ағымының тұрақтылығынан болмыс сөйлейді. Сонда да біз еш жерден уақытты затқа ұқсас бір бар нәрсе ретінде таба алмаймыз.
Болмыс ешқандай да зат емес, демек ол бір уақытша нәрсе, десек те, қатысылу түрінде ол бәрібір уақытпен анықталады.
Уақыт ешқандай да зат емес, демек ол бір бар нәрсе де емес, бірақ өз ағымында тұрақты болып қала береді, өзі уақыт ішіндегіге ұқсас уақытша еш нәрсе емес болғандықтан да шығар.
Болмыс пен уақыт бірін -- бірі өзара анықтайды, сондықтан бірінші - болмысты -- уақытша деп, екіншісі -- уақытты - бар нәрсе деп қарастыруға болмайды. Осының барлығын ойластыра отырып, біз өзара қарама-қайшы көзқарастарды айналдыра жүргізіп отырамыз.
(Мұндай жағдайлардан шығар жолды философия біледі. Адамдар қарама-қайшылықты орнында тастап кетеді, тіпті оларды қиындатып жібереді және өзара қайшы келетінді, сонымен қатар құлдыраған ішкі сыйымдылығы бар бірлікті үйлестіруге тырысады. Бұл тәсіл диалектика деп аталады. Егер болмыс пен уақыт туралы өзара қарама-қайшы көзқарастар қандай да бір жоғарғы бірлік шеңберінде келісімге келетіндігін қабылдасақ, онда бұл, әрине, шығар жол, дәлірек айтқанда заттардың өзінен және іс-әрекет жағдайларынан алыстайтын жол болар еді; онда біз не осындай болмысқа, не осындай уақытқа, не екеуінің қосындысына да кірмейміз. Болмыс пен уақыттың өзара байланысы екеуін бірге қою жолымен дұрысталатын қатынас болып табылады ма, әлде болмыс пен уақыт алғашында болмыс қалай, уақыт та солай келетін осындай байланыс пен жағдайды бейнелейді ме? деген сұрақ мұндай жағдайда мүлдем ысырылып тасталады).
Бірақ, "болмыс пен уақыт", "уақыт пен болмыс" деген назарлы сөздермен белгіленген істі өзгертпей, оның жағдайына қалай кіруге болады?
Жауап: біз ісіміз түсіп отырған заттардың мәнін сақтықпен түсіну. Сақтық -- яғни бірінші орында; істің жағдайларына асығыстықпен тексерілмеген концепцияларды жаудыртпай, оның орнына дұрыстап ойлану керектігін білдіреді.
Алайда, біздің болмыспен және уақытпен зат ретінде жұмыс жасаймыз деп айтуға хақымыз бар ма? Олар зат емес, егер зат болса, онда бар нәрсе екендігін білдіреді. "Зат", "белгілі зат" сөзі біз үшін бұл жерде қаншалықты қажеттілік жасырынып тұрса, сол қандай да бір шешуші мағынада сөз болып отырған нәрсені білдіруі керек. Болмыс - бұл сөз болып отырған зат, мүмкін -- барлығы ойдың ісі шығар.
Уақыт -- бұл сөз болып отырған зат, мүмкін барлығы ой ісі шығар, егер өз тарапынан болмыста қатысу ретінде уақытқа ұқсас бір нәрсе болса. Болмыс пен уақыт, уақыт пен болмыс екі заттың да арақатынасын бейнелейді, екі затты өзімен бірге ұстайтын қатынасты және одан шығатын өзара арақатынасын бейнелейді. Бұл жағдайдың мағынасын ашу ойға тапсырылған, бірақ өзінің жұмысының қиындығына шыдай алатындай мағынасы жететін болса деген шартпен берілген.
Болмыс -- өзімізге жұмыс барысында белгілі зат, бірақ нақты нәрсе емес.
Уақыт - өзімізге жұмыс барысында белгілі зат, бірақ уақытша нәрсе емес.
Нақтылы нәрсе туралы біз: ол бар деп айтамыз.Осы "болмыс" деген затқа, "уақыт" деген затқа үңіліп қарап, біз байқампаздығымызды сақтап қаламыз. Былай айтсақ болады: болмыс бар, уақыт бар, бірақ болмыстың орны бар және уақыттың да орны бар. Бір қарағанда, бұл сөз айналымының кіріспесінде біз сөз қолданымын ғана өзгерттік. "Бұл бар" сөзінің орнына біз "Бұл орынға ие" деп айтамыз.
Сөз айналымынан өтіп, затқа қайта оралу үшін, біз "орынға ие болудың" өзін түсінуге және қарастыруға қалай рұқсат беретінін анықтап алуымыз керек.Оған ең ыңғайлы жол "орынға ие болуда" орынға не ие болады, орны бар "болмыс" нені білдіреді, соны бөліп қарастыру арқылы жеткізеді. Осыған сәйкес, болмыс пен уақытқа орынды не береді, соған көз жеткізуге тырысып керейік. Болашаққа, "орынға ие болуға" көз тастап, біз тағы да басқа мағынада сақтық танытамыз. "Ие болуға" және оның орнына жақсылап қарауға тырысайық және Орынды үлкен әріппен жазатын боламыз.
Болмыстың өзінің жаратылысы туралы ой түйіндеу үшін, бірінші ол туралы ойлайық.
Уақыттың өзінің жаратылысы туралы ой түйіндеу үшін, ол туралы кейін ойлайық.
Болмыс пен уақыт орынға қандай жолмен ие болса, сондай жолмен тәсілі табылу керек. Тек ең алғаш орын алған бұл ие болудан сол орынның қалай анықталатындығы көрінеді, одан екеуінің арасындағы өзара арақатынасы шығады. Кез келген бар нәрсені белгілейтін болмыс - қатысу дегенді білдіреді. Қатысушы мағынасындағы қатысу кіргізуші түрінде көрінеді. Енді бұл қатысудың қаншалықты кіргізілгенін ойлану маңыздысы болып табылады.
Қатысуды жіберу өз барлығының құпияларын ашады. Қатысуды кіргізудің мағынасы құпиядан шығару, ашықтыққа апару. Құпиядан шығу орын белгілеу ойынына әкеледі, қатыстылықты кіргізу қатысудың ішінде болады яғни болмыста. ("Болмыс" затын ойлау үшін біздің ойымыз нұсқауға еру керек. Бұл шығарудағы қатысудың құпия шеңберінен шығуын нұсқайды. Онда жіберудегі қатысу болып табылады).
Осы аталған орын бізге қараңғы болып қалады. Бұл аталған меншіктіктің орынға қатысы сияқты орын өзі туралы білдіреді, бірақ, осы аталған орын бізге қараңғы болып қалады.
Болмыс туралы ойласақ, онда біз одан назарымызды аулақ салуымыз керек, болмыстың барлығы метафизикада мәнділік арқылы анықталады. Өзіндік болмысты ойлау үшін болмысты заттың негізгі ретінде қарауды қою керек. Ол орынның ашықтығын көрсетеді. Болмыс орынға ие болып, өз иелігін құрайды. Болмыстың иелік етуін нақтылы көрсету, ұғындыру мүмкін емес. Ол бос ұғымдардың ішіндегі ең бос ұғым болып табылады. Болмыстың, оның барлығы, қатыстылығы өзгеріп тұрады. Қатыстықты кіргізу, құпияны ашуға жатады.3 Болмыс болу емес. Болмыс құпиялылықтан көрінуге шығудың мәні.
Бұл "болмыстың мекені бар" дегенде біздің үлкен шешіммен орынды иемденуді айтып тұрғандығымыз анық көрінеді. Болмыс барлық ұғымдардың ішіндегі ең бос ұғым ретінде түсіндірілуі оның таза абстракция екендігін көрсетеді. Бірақ ол таза абстракция ретінде жоққа шығарылмайды, керісінше жаңа уақыт кезеңіндегі Гегельдің "логика ғылымында" берілген спекулятивтік диалектикасындағыдай болмыс таза абстракциядан абсолюттік рухтың нақты шындығына айналады.
Ойдың соңына ілесу әрекеті толығымен болмысқа айналып, бірге қорған болып, болмысты біз қатыстық мәселесінде көреміз.
(Ойланамыз деймін мен, жәй ғана біреудің соңына еріп, болмысты қатысу деп түсіндіру ақылға сиымды деп отырған жоқпыз).
Болмысқа қатысу деп мінездеме берген құқықты біз қайдан аламыз? Сұрақ кешігіп қойылып тұр. Істің мәнісіне келсек бұрыннан бері болмысқа мұндай мөр біздің қатынасымызсыз-ақ басылған. Осыған орай біз де болмыстың қатысу ретіндегі анықтамасын қабылдап отырмыз.
Батыстық ойдың тамыры гректерде "болмыс" туралы және "бар болу" туралы ойларында болмысты қатысу ретінде анықтайды. Бұл анықтама қазіргі техника мен индустрияның негізгі ұғымы ретінде қолданылады. Қазіргі техника бүкіл жер жүзінде өз билігін жүргізуде. Спутниктер біздің планетаны айналады. Бірақ, болмыс қатысу ретінде бүкіл жер жүзінің тұрғындарына қатысты. Жер шарының Еуропадан тыс бөлігіндегілер де болмыстың анықтамаларының қайнар көзін білулері керек. Бүкіл білімге іскерлер қабілетті еді. Қазіргі техника болмысқа шабуыл жасады.
Біз болмысты қатысу ретінде ежелгі гректердің анықтамасына қатысты ойланғаннан соң тана сезіне бастаймыз. Біз оның барлығын ешқандай дәлелсіз-ақ сезінеміз, оның мәнділігін, жақындығын еркін ойлаймыз. Нақтылы болу қатыстылық жолмен тең. Қатыстылық өзінің кендігін, бізге сенімдірек білдіргенде бізге жоқ болудың өзі барлықпенен негізделетіні білінеді.
Қатыстылықтың өзгерісі толығымен тарихнамада көрсетілген. Қатыстылық бізге өзінің барлығын жеке бірлік, "Ev Аоуос, iqea, oqdia, evepyeia, substantia, actualitas perceptio" ретінде білдіреді
Бұл ұғымдар ақыл-ой еркіндігі, махаббат, рух, билік, ерлік сияқты орныққан, өзін-өзі белгілеген. Тарихнамада айтылған нәрселер сол тарихтың ішінде табылуы мүмкін.
Болмыстың өзгерістерінің толық шешім табуын болмыс тарихи сияқты қабылдауға болады. Бірақ болмыста қаланың, халықтың тарихы сияқты тарих жоқ. Болмыс тарихының тарихқа ұқсастығы оның жоғарыда айтылғанындай орнының барлығымен анықталады.
Болмысты зерттеудің басында шындығында болмыс, Eivui, eov бірақ мекені болмайды. Парменидте ол былай айтылады eoti yup eivai, "болу нақты болмыс".
Бірнеше жыл бұрын 1947 жылы Гуманизм туралы хатта Парменидтің бұл ойы туралы былай жазылған (23 бет.): "бүгінге дейін ойда болмаған" Парменидтік eoti yup eivai бүгін әлі ойланылмаған. Бұл бұйрықты ортаға шығару керек болды, осы сөзге ой қосуға біз толық құқылы емеспіз, "бар меншік болмыс" алғашқы талқылауда ойға келген істі жасау күнә саналмайды. Біз не айтсақ та бұл бар бір затты білдіреді, бірақ болмыс тіршілік емес. Eoti сәйкес негізделген Парменидтің атаған болмысы тіршілік ретінде саналмайды. Eoti негіздеген, шын мәнінде "бұл бар" дегенді білдіреді. Болмыс тарихының оқиғалары анықтығымен орын алған, тарихи үрдістің сиымдылықты қамтыған мәнсіз аралығында орын алады. Гректер сол кезде негізделген eoti, ойлаған, біз соны мүмкіншілік арқылы жаза аламыз, сонымен бірге оның мағынасы кейінде ойланбаған болып қала береді. Болмыстың иелігі сияқты иелік болудың мүмкіндігін білдіреді: кіргізу және оны орнықтыру. Парменидті Eoti-де орынды иемденудің астары жатыр.
Алғашында батыс ойшылдары болмысты орынды иемдену ретінде түсіндірмейді. Болмыстың мекені бар болып табылуынан кейін, болмыстың негізі жарыққа шығып, бұл ұғымның мәніне айналды.
Өз орнын басқаларға береді, бірақ өз жер меншігін ұстап, өз-өзін ұстап тұрады және тартып та алады, -- мұндай орынды меншіктенуді біз сыйдыру деп атаймыз. Осылай түсінілген болмыс әрқашанда орынды. Оның кез келген өзгерулері де осындай орынды болады. Болмыс тарихының оқиғалары ашықтығымен, тарихи үрдістің қамтыған мәнсіз аралығында орын алады.
Болмыс тарихы (тарихи болмыс) сыйымды болмыс орындылығымен анықталады. Болмыс қандай да бір сыйымды реттілік сияқты, сонымен қатар сыйымды жер секілді, өздері туралы білдіре отырып өздерін ұстай біледі. Өзін-өзі ұстай білу грекше эпохе деген мағынаны білдіреді. Болмыс тарихының дәуірлері туралы әңгіме осыдан басталады. Бұл орайда дәуір болып жатқанның уақытша кесіндісі емес, орындылықтың негізгі белгісін, сонымен қатар, сыйымдылық анықтылығының пайдасына орай онымен бұлжымай өзін-өзі ұстау, нақты айтқанда болмыстың шындыққа тереңдеуін білдіреді. Дәуірлердің реттілігі болмыс сыйымдылығымен кездейсоқтық емес, сондай-ақ шарасыз болып есептелуі де дұрыс емес. Сонда да реттілік өзі туралы барлық жерде білдіртеді. Реттілік пен дәуір өзара байланысты, бірақ олар өздерінің реттілігінде бірінің жолын бірі жауып, сондықтан да болмыстың бастапқы сыйымдылығы бар болған сияқты әртүрлі тәсілдермен тым жасырын көрінеді.
"Деструкция" мәніндегі жасырын түрде жолды жабу тәсілін талдау -- реттілік -- болмыс жолдауы ретінде өзін танытатындығын алдын ала назар аудару керек екендігі туралы ойлар береді. Демек адамдар болмыс жолдауын тек тарих деп, ал тарихты үрдіс деп түсінсе, онда олар "болмыс пен уақытта" -- адам қатысуының тарихшылдығы туралы айтылғандай бұл үрдісті түсіндіруге босқа тырысады (бол-мыс емес). Керісінше, бірде бір амалдың бірі болып "Болмыс пен уақытта" мәннің болмысы туралы онтологиялық ілімнің деструкцияларына қатысты баяндалғанын ойластыру ғана қалады.
Егер Платон болмысты идея және колвия идеялары ретінде қарастырса, онда Аристотель евепиея күйінде қарастырады. Кант -- жорамал, Гегель -- абсолюттік түсінік ретінде, Ницще -- билікке деген еркіндік ретінде қарастырса, онда бұның барлығы тектен тек шығарылған ілімдер емес болып табылады. Болмыс сөздері шақыруларға жауап ретінде, өзін жасыратын жолдамалы сыйымдылық "Болмыстың орны бар да" естіледі. Әрдайым жалтарып бара жатқан жолдауда ұсталатын болмыс өзінің дәуірлік айналуларының көптігімен ойларды ашады. Болмыстық жолдау дәуірінің дәстүріне қарай ой-пікірлер тек болмыстың өзі әрдайым қалай және қайдан өзінің ерекше анықтылығын береді, әрі нақты айтқанда "Болмыстың орны барынан", соған терең ойланған кезде байланысып тұрады. Сыйымдылық өзін жолдамалы реттілік ретінде көрсетті.
Бірақ, мынаны түсінген жон: "Орын" сыйымды болмыс па? "Болмыс пен уақытты" салыстыру туралы алғашқы ескерту -- болмыстың қатысу ретіндегі, қазіргі күйі қандай да бір нақты емес мағынада уақыт сипатымен және де уақыттың өзімен белгіленетіндігін көрсетті.
Осыдан мынадай болжам жасауға болады -- Орын ол сыйымды болмыс. Осы болжамды болжай отырып уақытқа терең үңілейік. Уақыт біз үшін болмыс сияқты әртүрлі ұғымда белгілі, бірақ уақыттың барын айқындайтын болсақ ол біз үшін белгісіз.
Болмысты сол сәтте жете ұғынатын болсақ, болмыстың өзіндік мәні -- оның неге тән және неде бар болатындығы, нақты айтқанда "орынның бар болуында" байқалады. Болмыс сыйымдылығы жолдау ретінде өзі туралы танытады. Болмыстың өзіндік мәні -болмыстың өзінде емес. Болмыстың өзіндік мәніне терең үңілсек, жағдайдың өзі кенеттен бізді болмыстың өзінен алып кетеді. Сол себепті біз болмыс сыйымдылығы орынды деп ойлаймыз. Бұған неғұрлым көп мән беретін болсақ, соғұрлым уақыттың өзіндік мәнін де -- әдетте уақыт түсінігіне жалпылама мақұлдаған сипаттамасының көмегімен анықтауға мүмкін емес екендігіне дайын болуымыз керек. Бірақ уақыт пен болмыс салыстыруларын да уақыт пен болмыс туралы айтылған өзіндік мәнді реттеу ережесі бар. Болмыс ол - бар болу, қатысудың барын мойындау. Мысалы, егер біз бір жерден: "Көптеген қонақтардың қатысуымен мейрам өткізілді" деген жазуды оқысақ, онда бұл сөз орамы мынадай түрде болуы мүмкін: көптеген қонақтардың "келуімен" немесе қатысып отырған қонақтардың көптігімен "нағыз" мейрам болады.
Осы шақты атай отырып, біз Қазіргіден айырмашылығы өткен мен болашақ туралы, Ерте және Кеш туралы ендігіден өзгеше ойлаймыз. Бірақ, Ендігіден түсінген осы шақ қазіргі, көп адамдық мейрамдағы осы шаққа ұқсас емес. Сондықтан да біз еш уақытта және ешқашан "Осы кездегінің" орнына, бұл "Ендігі" мейрам болды деп айта алмаймыз.
Егер біз қазіргіден туындаған уақытты сипаттайтын болсақ, өткеннің енді -- қазір -- емес және болашақтың әлі -- уақыт -- еместігіне қарағанда қазіргіні Қазір (Енді) деп түсінеміз. Бірақ, қазіргі сонымен қатар қатысуды да білдіреді. Сондай-ақ, біз уақыттың өзін қатысу түсінігінде қазіргі көзқараспен анықтауға дағдыланбағанбыз. Керісінше, біз үшін уақыт -- осы, өткен, болашақ бірлігі, Қазірден туындаған түсінік. Аристотельдің өзі былай деген: "уақыттан бөлек қандай да бар нәрсе, әрдайым қатысады. Ол - Енді. Енді -- өткен мен болашақ мәні, қандай да бір шындық емес, маңызсыз болса да ол өте қатысты, бірақ оған бір нәрсе жеткіліксіз. Сол қандай да бір жетіспеушілік "өлі емес" және "дәл емес" пен белгіленеді. Осылайша байқалған уақыт дәл сол қатарда болады. Одан туындаған әр сәт сол мезетте "дәл қазір ғана" сәтіне айналады. Осыдан барып "қазір" деген түсінік туындайды". Кант уақытқа қатысты былай дейді: "Оның өлшемі тек біреу тана'" Уақыт біз үшін - қатар қойылған, есептеп, өлшеген кезде тізбектелген. Енді есептелген уақыт дегенде, қолымызға сағат алып, оның бағыттық көрсетілуіне қарап: "қазір 20.50" деп айтуымызды есептейміз. "Қазір" дегенде біз уақытты айтамыз. Бірақ, сағаттың уақыт көрсететін циферблатынан да, сағат механизмінен, еш жерінен біз уақытты таба алмаймыз. Сонымен бірдей, уақытты қазіргі заманғы техникалық хронометрлерінен де таба алмаймыз. Бұл жерден мынадай ереже туындайды: өлшеу және эффектілеу нәтижесі бойынша хронометр неғұрлым техникалы болса, соғұрлым уақыттың өзіндік мәні туралы ойлануға себеп аз болады.
Сонда уақыт қайда? Жалпы, ол бар ма? Ол қандай да бір орынға ие ме? Уақыт -- ештеңе еместігі анық. Сол себепті, біз болжағыштықты білдірте отырып айттық: уақыттың орны бар. Қатысу мағынасында болмысқа терең үңіле отырып, қазірдің бізге уақыт есебінен не көрсететінін тағы да анығырақ қарастырайық. Қатысу мағынасындағы ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.