Есіл өзені – Приишимское ауылы тұстамасының күнделікті су өтімін есептеу 2013 ж

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 28 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі
Л. Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті ШЖҚ
Физикалық және экономикалық география кафедрасы

Курстық жұмыс
Тақырыбы: Есіл өзені - Приишимское ауылы тұстамасының күнделікті су өтімін есептеу 2013 ж.

Пән: Гидрометрия 2
Мамандық: 5В061000 - Гидрология

Орындаға: Сұлтан Нұрболат
Гид-21 тобының студенті

Тексерген: Зәуірбек Ә.К.
Әбдіжаппар Ұ.Т.

Курстық жобаның қорғалуы
___ _______20__ж. болды
бағасы_________________

Нұр-Сұлтан 2019
Қазақстан Республикасының Білім және Ғылым Министірлігі
Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия Ұлттық университеті ШЖҚ
Физикалық және экономикалық география кафедрасы

БЕКІТІЛДІ
Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия Ұлттық университеті ШЖҚ РМК
Физикалық және экономикалық география
кафедрасының мәжілісінде
2019 жылдың _________ айының
_____ жұлдызында № _ хаттама

GmR 2206 Гидрометрия 2 пәнінен курстық жұмысқа
Т А П С Ы Р М А

5В061000 - Гидрология мамандығының___ курс студенті _______тобы
курстық жұмысты орындауға берілген мәліметтер, нұсқа № ___________

Талап етіледі:
Өзеннің белгілі тұстамасындағы:
-күнделікті су өтімін есептеу;
-күнделікті су өтімі гидрографын тұрғызу;

Курстық жұмыстың мазмұны

Кіріспе
1.Су нысанының физикалық - географиялық жағдайы .
1.1.Рельеф және геологиялық құрылымы
1.2.Климаты
1.3.Гидрографиясы және гидрологиясы
2. Су нысаны бойынша өлшенген су деңгейін өңдеу
2.1. Су нысанының су деңгейі
2.2. Тәуліктік су деңгейінің графигін құру
2.3.Су деңгейінің қайталанғыштығын және ұзақтығын анықтау
3. Су өтімдерін санау және қисық сызығын тұрғызу
3.1 Су деңгейі мен су өтімі арасындағы байланыс графигін тұрғызу
3.2. Есептік кестені құру және тұрғызылған қисықтың дұрыстығын тексеру
3.3 Күнделікті су өтімін есептеу
3.4 Ағындының көлемін есептеу
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер

Курстық жұмысты орындаудың күнтізбе жоспары

Бөлімдер
Орындалу пайызы
Орындалу мерзімі
1
40
Апта
2
20
Апта
3
40
Апта

Ұсынылатын оқулықтар
Негізгі

1. Быков В.Д , Васильев А.В. Гидрометрия - Гидрометеопэдьт , 1977 , 448 с.
2. Железняков Г.В. , Неговская Т.А. , Овчаров Е.Е. Гидрология , гидрометрия и регулирование стока. М. : Колос , 1984, 432 с.
3. Лучшева А.А. Практическая гидрометрия. М. : Гидрометеоиздат , 1972, 381 с.

ҚОСЫМША:
1. Практикум по гидрологии, гидрометрии и регулированию стока Под редакцией Овчарова Е.Е. М.: Агропромиздат , 1988, 224 с.
2. Большакова В.В., Иванов А.Н. Сборник задач по гидрометрии , инженерной гидрологоии и регулированию стока. М. :Высшая школа , 1975, 215 с.
3. Ресурсы поверхностных вод СССР, Том 5, вып.4. Бассейны рек Чу, Талас, Тарим и оз.Иссык-Куль.

Тапсырма берілді ______________ Жетекшісі _________________________

Тапсыру мерзімі _______________ Орындаушы _______________________

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ
5
1.
ФИЗИКА - ГЕОГРАФИЯЛЫҚ ЖАҒДАЙЫ
ЕСІЛ ӨЗЕНІ - ПРИИШИМСКОЕ АУЫЛЫ ТҰСТАМАСЫ

1.1
Рельеф және геологиялық құрылымы
6
1.2
Климаты
7
1.3
Гидрография және гидрологиясы
7
2.
ЕСІЛ ӨЗЕНІ - ПРИИШИМСКОЕ АУЫЛЫ ТҰСТАМАСЫНДА ӨЛШЕНГЕН СУ ДЕҢГЕЙІН ӨҢДЕУ

2.1
Күнделікті су деңгейі. Есіл өзені - Приишимское ауылы тұстамасы
9
2.2
Тәуліктік су деңгейінің графигін құру
13
2.3
Су деңгейінің қайталанғыштық және ұзақтығын анықтау
15
3.
СУ ӨТІМДЕРІН САНАУ ЖӘНЕ ҚИСЫҚ СЫЗЫҒЫН ТҰРҒЫЗУ

3.1
3.2
Су деңгейі мен су өтімі арасындағы байланыс графигін тұрғызу
Есептік кестені құру және тұрғызылған қисықтың дұрыстығын тексеру кестесін құру
17
22

3.3
Күнделікті су өтімін есептеу
25
3.4
Ағындының көлемін есептеу
33

ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
34
35

КІРІСПЕ
Приишимское - Есіл өзенінің бассейніне жатады. Приишимское тұстамасы Есіл өзенінің бастауына қарай орналасқан. Қарағанды облысы, Оскаровка ауданына, Пионер ауылдық округі құрамындағы ауыл. Оскаровка кентінің солтүстік-шығысында 28 км-дей жерде. Есіл - Ертіс өзенінің сол саласы, Обь өзені жүйесіне жатады. Ұзындығы 2450 км (Қазақстандағы ұзындығы 1400 км). Су жинау алабы 177 мың км2.
Курстық жұмыстың өзектілігі: гидрометрия пәні бойынша су денгейлері мен су өтімдерін өлшеу және өлшеу жұмыстарындағы теориялық білімізді ұштастыра отырып жылнамада жасалынатын мәліметтерді есептеу үлгісін үйрену.
Курстық жұмыстың мақсаты: Есіл өзені - Приишимское қаласы тұстамасындағы күнделікті су өтімін есептеу және қисық сызығын тұрғызу.
Курстық жұмыстың міндеттері: Есіл өзені - Приишимское қаласы тұстамасындағы күнделікті су деңгейі және өлшен су өтімідерінің мәліметтерін жинау;
Күнделікті су деңгейінің мәліметтерін қолдана отырып гидрограф тұрғызу;
Күнделікті су деңгейінің қайталанғыштығын есептеу;
Су өтімі және су деңгейі арасындағы бір мағыналық байланыс қисығын тұрғызу;
Курыстық жұмыстың барысы: Қарастырылып отырған су нысанының физикалық және географиялық жағдайы (рельефі, климаты, гидрографиясы, гидрологиясы) толыққанды қарастырылды. жылғы күнделікті су денгейлері және су өтімдері мәліметтері бойынша алға қойылған мақсат негізінде жоғарыдағы міндеттер орындалады.
Курстық жұмыс кіріспеден, 3 бөлімнен, қортындыдан және пайдаланылған әдебиеттерден кұрылған. Берілген жұмыстың көлемі 35 беттен, 5 суреттен, 10 кестеден, 11 пайдаланылған әдебиеттен тұрады.

1.ФИЗИКА - ГЕОГРАФИЯЛЫҚ ЖАҒДАЙЫ ЕСІЛ ӨЗЕНІ - ПРИИШИМСКОЕ АУЫЛЫ ТҰСТАМАСЫ

1.1 Рельеф және геологиялық құрылымы
Приишимское - Есіл өзенінің бассейніне жатады. Приишимское тұстамасы Есіл өзенінің бастауына қарай орналасқан. Қарағанды облысы, Оскаровка ауданына, Пионер ауылдық округі құрамындағы ауыл. Оскаровка кентінің солтүстік-шығысында 28 км-дей жерде. Координаттары: 50°36′43″ с. е. 73°00′55″ ш. б. Есіл өзенінің ұзындығы: 2450 км (Қазақстандағы ұзындығы 1400 км). Су жинау алабы 177 мың км2. Бастауын Сарыарқадағы Нияз тауының етегінен алып (560 м биіктіктен), Ертіс өзеніне сол жағынан құяды. Нияз төбесі жайдақ, беткейлері жазық келетін сүйір қырқалар мен белестерден, жондардан тұратын денудациялық ұсақ шоқылық болып табылады. Жалпы Приишимское ауылы Есіл өзенінің сол жағасында орналасқан сурет 1 [1].

Сурет 1 Есіл өзені - Приишимское ауылының топографиялық картасы
Нияз - Сарыарқаның орталық бөлігіндегі аласа тау сілемі. Жоғарғы кембрий мен кембрийдің жыныстарынан түзілген. Олардың бетін төрттік жүйенің делювийлі-пролювийлі шөгінділері жапқан. Сарыарқа -- Қазақстанның ірі физикалық-географиялық және табиғи-тарихи аймағының бірі. Сарыарқа - халықтық атау. Сарыарқаға Қарағанды, Астана облыстарының жері толықтай, Торғай, Семей, Павлодар облысының біраз жері кіреді. Қарағанды облысының территориясы, негізінен, Сарыарқаның орта бөлігінде орналасқан. Сондықтан да жергілікті халық осы өңірді ежелден Сарыарқа, Арқа даласы деп атаған. Сарыарқа каледон (батыс жағы) және герцин (шығыс жағы) қатпарлы кезеңінде қалыптасты. Неотектоникалық қозғалыстың сонымен бірге желге мүжілу үдерісі салдарынан Сарыарқаның жер бедерінің осы қазіргі бейнесі қалыптасты. Негізінен метаморфтық және магмалық тау жыныстарынан түзілген. Сарыарқа - Қазақтың ұсақ шоқысы (Орталық Қазақстан ұсақ шоқысы). Батыстан шығысқа дейін ұзындығы 1200 км, оңтүстіктен солтүстікке дейін 950 км. Батыс жағы біршама тегістеу, Ұлытаудың таулы жерлері (1133 м) және Көкшетау үстірті (947 м, Көкше тауы) ерекшеленеді. Шығыс жағы 1403 метрге (Қарқаралы таулары), 1469 метрге (Шыңғыстау жотасы) және 1566 метрге (Ақсораң тауы) биіктеп, шоқылы жер бедерімен айрықшаланады [2].

1.2 Климаты
Ауданның орташа-суық климаты бар. Айтарлықтай жауын-шашын мөлшерлі. Орташа жылдық жауын-шашын мөлшері - 310 мм. Кеппен мен Гейзер классификациясында бұл климат Dfb деп аталады. Орташа жылдық температура 2.7 ̊С. Жауын-шашын мөлшері наурызда ең аз деп есептеледі (16 мм). Ең көп мөлшері шілдеде түседі, орташа 40 мм. Құрғақ ай мен сулы айдың жауын-шашын айырмашылығы 24 мм. Жыл ішінде температура 35.7 ̊С- қа ауытқиды [3].

1.3 Гидрография және гидрологиясы
Қазақстанның Ақмола, Солтүстік Қазақстан облыстары және Ресейдің Түмен, Омбы облыстары жерімен ағады. Бастауын Сарыарқадағы Нияз тауының етегінен алып (560 м биіктіктен), Ертіс өзеніне сол жағынан құяды. Ұзындығы 2450 км (Қазақстандағы ұзындығы 1400 км). Дүние жүзінде екінші реттегі ең ұзын сала саналады. Су жиналатын алабы 177 мың км2. Өзеннің бастауынан сағасына дейінгі құлау еңістігі 513 м, әр 1 км-дегі еңістігі 21 см. Негізінен қар суымен (80%-дайы) толығады. Көктемде су деңгейі көтеріліп (ең жоғарғы деңгейі сәуірдің үшінші онкүндігінде байқалады), су тасқыны болып тұрады. Шілденің ортасында су деңгейі төмендеп, үшінші онкүндігінің басында сабасына түседі. Су мол жылдары Петропавл бөгені бьефіндегі нөлдік график деңгейінен 10-11 м жоғары көтеріледі.
Есіл суын бақылау кезінде 1937 жылы оның арнасы құрғап қалғаны тіркелген. Ал 1936-1939 және 1986 жылдары түбіне дейін қатып қалған. Өзеннің орташа жылдық ағымы 2,5 км3. Мұз қату қарашаның екінші жартысында басталады да оның ұзақтығы 5 айға созылады.
Есіл минералдылығы жоғары өзендерге жатады. Оған негізгі себеп - оның су жинайтын алабының құрғақ өңірде жатуынан және жер асты суларының тұздылығы саналады. Жалпы минералдануы 500-800 мгл, сабасының төменгі кезінде 1200 мгл-ге жетеді. Суы кермек татиды.
1960 жылдан бастап өзен суын реттеп отыру үшін Вячеслав, Сергеев және Петропавл бөгендері салынған [4].

2. ЕСІЛ ӨЗЕНІ - ПРИИШИМСКОЕ ТҰСТАМАСЫНДАҒЫ ӨЛШЕНГЕН СУ ӨТІМІН ӨҢДЕУ

2.1 Күнделікті су өтімі
Жыл бойы өзендердің қоректену көздері, арнасының өзгеруі, халық шаруашылығы және басқа да факторларға байланысты өзендерде су деңгейінің өзгеруі анықталады.
Су деңгейі дегеніміз тұрақты салыстырмалы жазықтықтан су бетіне дейінгі жазықтық. Су деңгейінің өзгеруін анықтау үшін су өлшейтін бекеттер желісі ұйымдастырылады: қадалық, рейкалық, қашықтықтан беруші, аралас.
Су өлшегіш бекеттерде өлшенген су деңгейі "Ноль график" деп аталатын горизонталь жазықтыққа байланысты болады Бекетті орналастыру кезінде бекеттің ноль графигінің биіктік белгісі өзендегі (көлдегі) байқалуы мүмкін ең төменгі су деңгейінен 0.5 м кем емес шамада төмен орналасатындай етіп таңдалуы тиіс.
Су деңгейін өлшеу мерзімі тағайындалған бекетке байланысты анықталады. Орташа күндік су деңгейі толық бір күндік мәліметтердің орташа арифметикасы бойынша есептелінеді. Орташа күндік су деңгейі күнделікті су деңгейі КСД кестесінде көрсетіледі (кесте1). Мұз режимінің фазасы осы кестеде шартты белгілермен белгіленеді . Ең жоғарғы және ең төменгі су деңгейі СЖД және СТД бекетте бақыланған мәліметтердің экстрималды деңгейін таңдау жолымен анықталады. КСД кестесі Гидрологиялық жылнамада жарияланады.
Күнделікті су деңгейі анықталған кездегі пайда болған ескерту және шартты белгілер белгіленген өлшем мәндерімен бірге жазылады. Бекет нөмірінде тұрған штрих белгісі ( ' ) жеке түсіндірмелердің болуын білдіреді, осы бөлімнің соңында орналастырылған.
Су деңгейінің орташа тәуліктік мәндері екі мерзімді (8 және 20 сағ) алынған немесе көп мерзімді (оның ішінде судың өздігінен жазатын деңгейі бойынша) бақылаулар тәулік ішінде деңгейдің өзгергіштігіне байланысты. Көп мерзімді бақылау жағдайында су деңгейінің орташа тәуліктік мәні уақыт бойынша орташа өлшенген ретінде есептеледі,
Кестеде ( _ ) белгісімен бір айдағы ең төмен мөлшерлі деңгейді белгілейді.. Бір айдағы жоғары деңгей ( ^ ) белгісімен белгіленген. Егер бір айда жоғары және төмен деңгей бір күнде байқалса, бұл деңгейдегі күн тырнақша белгісімен белгіленген ("). Белгі ( _, ^, ") деңгей мәнінен кейін басылады.
Сызықша ( - ) белгісімен су деңгейін бақылаудағы рұқсатнамалар белгіленген, олар қалпына келтіру мүмкін емес [5].

Кесте 1 Есіл өзені - Приишимское ауылы тұстамасының күнделікті су деңгейі 2013 жыл, см
Бекеттің 0-дік деңгейі 500.44 м БС

Күні
Айы

I
II
III
IV
V
VI
VII
VIII
IX
X
XI
XII
1
прмз
прмз
прмз
296 W
133^
119^
116
122^
120"
120^
117_
120^Z
2
прмз
прмз
прмз
283 W
133^
119^
116
122^
120"
120^
117_
120^Z
3
прмз
прмз
прмз
286 W
133^
117
118
120
120"
120^
117_
120^Z
4
прмз
прмз
прмз
292 W
133^
117
118
120
120"
118
117_
120^Z
5
прмз
прмз
прмз
310 ^W
133^
117
118
120
120"
118
117_
120^Z
6
прмз
прмз
прмз
305 W
133^
116
118
120
120"
118
117_
120^Z
7
прмз
прмз
прмз
283 W
133^
115
118
120
120"
118
117_
120^Z
8
прмз
прмз
прмз
276 W
133^
115
118
119_
120"
118
117_)
120^Z
9
прмз
прмз
прмз
284 W
130
115
118
118_
120"
118
117_)
120^Z
10
прмз
прмз
прмз
251 W
130
115
118
118_
120"
118
117_)
120^Z

11
прмз
прмз
прмз
230 W
130
115
118
118_
120"
118
117_)
120^Z
12
прмз
прмз
прмз
180
130
115
118
118_
120"
118
117_)
120^Z
13
прмз
прмз
прмз
170
130
115
116
118_
120"
118
117_)
119 Z
14
прмз
прмз
прмз
159
130
115
116
118_
120"
118
117_)
120 Z
15
прмз
прмз
285 I~
152
127
116
116
118_
120"
118
117_)
121 Z
16
прмз
прмз
285 I~
147
127
116
116
118_
120"
118
117_)
122 Z
17
прмз
прмз
288 I~
141
127
116
116
118_
120"
117_
117_)
118 IZ
18
прмз
прмз
288 I~
141
127
116
116
118_
120"
117_
117_)
118 I
19
прмз
прмз
292 I~
140
127
115
114_
118_
120"
117_
117_)
119 I
20
прмз
прмз
285 I~
137
127
113
114_
118_
120"
117_
117_)
120 I

21
прмз
прмз
284 I~
135
125
113
116
118_
120"
117_
117_)
121 I
22
прмз
прмз
284 I~
135
123
113
116
118_
120"
117_
117_)
122 I
23
прмз
прмз
279 I~
135
122
112_
117
118_
120"
117_
117_)
116_I
24
прмз
прмз
270 I~
132
122
111_
120
118_
120"
117_
117_)
116_I
25
прмз
прмз
267 I~
132
122
111_
120
118_
120"
117_
117_)
116_I
26
прмз
прмз
267 I~
132
121_
116
122^
118_
120"
117_
120^Z
116_I
27
прмз
прмз
273 I~
130
119_
116
122^
118_
120"
117_
120^Z
116_I
28
прмз
прмз
279 I~
129_
119_
116
122^
119_
120"
117_
120^Z
116_I
29
прмз

283 I~
132_
119_
116
122^
120
120"
117_
120^Z
116_I
30
прмз

311 ^W
135
119_
114
122^
122^
120"
117_
120^Z
116_I
31
прмз

306 W

119_

122^
122^

117_

116_I

Hорт
прмз
прмз
-
193
127
115
118
119
120
118
118
118
Нmах
прмз
прмз
320
316
133
119
122
122
120
120
120
120
Hmin
прмз
прмз
прмз
128
119
111
114
118
120
117
117
116

Су объектісінің жай-күйі туралы негізгі мәліметтер су деңгейінің мәнінің оң жағында қойылған ерекше шартты белгілермен атап өтіледі: :
- мәлімет жоқ;
) - жағалау;
; - су ішіндегі мұз:
* - сирек шугоход:
Ш - орташа және қалың шугоход;
И - сирек қар;
С - орташа және қалың қар:
Х - сирек мұз қату:
Л - орташа және қалың мұзды сел;
+ - мұз жүру;
К - екінші сирек мұз жүру:
Г - орташа және қалың екінші рет мұз жүру;
- посттан жоғары судың бөгелуі;
- посттан төмен судың бөгелуі;
Б - посттан жоғары сеңнің тоқтауы;
Ъ - бекеттен төмен сеңнің тоқтауы;
@ - жүзбелі мұз;
] - мұз астындағы шуга;
Ф - мұз бөгеті;
Z - толық емес мұз қату;
I - мұз қату;
&- торостармен мұз қату;
Е - мұз қату суы;
Н - мұз; прмз - өзен суы қатуы;
Q - түбіндегі мұз;
F - салбыраңқы мұз;
= - ярусный мұз;
~ - мұздағы су (тұрағы):
( - ең шеткі;
W - су мұздың үстінен ағады;
П - мұздың қозғалуы;
Р - ажырау;
N - мұз үйінділері;
# - техникалық құралдардың мұз жағдайларының өзгеруі;
белгінің болмауы - таза және толқынды;
Т - шөп;
А - су түбіндегі шөп;
В - ағынсыз су;
- су деңгейінің табиғи жасанды құбылыстармен бұрмалануы;
V - жасанды құбылыстармен су ағынын табу;
L - сал ағу;
[ - тар өткел;
Д - арнаның табиғи немесе жасанды деформациясы; прсх - өзен құрғап қалды;
S - сел.
ю - элементті өлшеудің төменгі дәлдігінің шартты белгісі. Сандық мәннен кейін қойылады.
Су айдынында мұз қату кезеңінде, көпшілігінде деңгейді талдау жолымен анықталған саңылаулар болған жағдайда, кестеде (Ъ) постыдан төмен қысқыш белгісі бақыланған деректердің болмауына байланысты әкелмейді.
Тұрақты мұз құрамы бар өзендерге арналған қорытынды сипаттамалар осы күнтізбелік жыл ішінде орташа жылдық, жоғары және ашық арна кезеңінде және қысқы кезеңде судың төменгі деңгейі, мұз қатуы тұрақсыз өзендерге - жыл ішінде орташа жылдық, жоғары және төменгі деңгейлер болып табылады. Бұл сипаттамаларға сондай - ақ жоғары және төменгі деңгейлер (бірінші және соңғы) және келтірілген мәндері бар экстремалды деңгейлердің пайда болу жағдайларының саны жатады.
Жоғарғы (шығу тегі жоқ) және төменгі деңгейдегі жағдайлардың мәні, күні және Саны постыдағы деңгейдің барлық өлшемдерінен, жедел және мерзімнен тыс, көрсетілген уақыт кезеңі ішінде таңдап алынған. Бұл ретте ашық арна кезеңі су деңгейінің бірінші көктемгі көтерілуінің жоғары деңгейін бақылау күнінен бастап және тұрақты мұз түзілімдерінің пайда болуының бірінші тәулігінің алдындағы күннен бастап, қысқы кезең - жылдың соңында көктемгі су тасқыны басталған күнге дейін тұрақты мұз түзілімдерінің пайда болған күнінен бастап қабылданды (мұз құбылыстарының болуына қарамастан).
Қысқы кезеңнің төменгі деңгейі соңында байқалған жағдайлар үшін мен айын қоспағанда, кестеде жыл да көрсетілген. Кесте соңында салыстыру үшін қорытынды сипаттамалар берілген
Егер оның ұзақтығы осы постыда кемінде 10 жыл болса, бақылау жасау жөніндегі уәкілетті орган белгілейді.
Бақылау кезеңіндегі деңгейдің орташа мәні бекеттер үшін айқындалмаған,
50% - да және 50% - да байқаулардың болмауы қатардағы жылдар санынан көп. Кестенің шығыс бөлігінде мұндай жағдайларда мәннің орнына орташа деңгейдегі сызықша белгісі қойылған.
Егер бірдей төтенше деңгейлер (кебу немесе қатып қалу) болса - бақылау кезеңінде екі жыл болды, онда кестеде бірінші және соңғы келтірілген күні және жылы. сондай-ақ олар белгіленген тәуліктер саны (жағдай саны). Деңгейдің мұндай мәндері екі жылдан астам болған кезде, (немесе "прех" және "прмз" белгілерімен) жақшада олардың қайталануы барлық бақылау кезеңі. Бұл ретте экстремалды деңгейдің бірінші және соңғы күндері (немесе кеуіп қалу, қату) және тәуліктерде көрсетілген жағдайлар саны осы деңгейдің ең ұзақ тұруымен жыл бойы бақылаулар. Егер біреу болса-бірнеше жыл ішінде экстремалды деңгейдің тұру ұзақтығы болды, онда бірінші және соңғы күндерге арналған орындар толтырылмаған, ал оқиғалар саны бөлшек түрінде берілген: алымында - экстремалды деңгейдің тұруының ең үлкен жалғастырушы ұзақтығы, бөлімінде - оның көп жылдық қайталануы (бақылау қатарының ұзындығынан пайызбен).
Кестенің негізгі бөлігіндегі бөгелу - сең тоқтау су деңгейлері жұлдыздар белгісімен белгіленген (*).
Кестенің шығу бөлігіндегі деңгейдің жақын мәндері жақшада жасалған [6].

2.2 Тәуліктік су деңгейінің графигін құру

Жылдық су деңгейінің өзгеру графигінің хранологиясымен бір жыл ішіндегі су өтімін анықтауға және өзеннің маусым бойынша қоректенуін анықтауға болады.
Кесте 1-де орташа күндік су деңгейінен басқа әрбір айдағы және бір жылдағы жоғарғы, төменгі және орташа су деңгейі, мұз режимінің фазасының түсіндірмесі мен бекеттің ноль графигінің белгісі көрсетілген. Осы кестедегі берілген мәліметтер бойынша ордината осінде су деңгейі, ал абцисса осінде есептелген уақыт периоды орналасқан су деңгейінің өзгеру графигі тұрғызылады.
Орташа күндік су деңгейінің өзгеру графигі 280х400 мм-лік III-ші форматтағы миллиметровка қағазына тұрғызылды. Горизонталь масштабы 1мм - 1күн болатын болса, тігінен алынған масштаб жылдық амплитуда деңгейіне байланысты болады. Жылдық амплитуда деңгейі, м - 1.5-тен; 1.5 ... 2.5; 5...10;10-нан көп. Масштаб деңгейі - 1:5; 1:10; 1:20; 1:100.Осылайша бір жылға арналған тәуліктік су деңгейінің сурет 2 өзгергіштік графигі құрылады [7].
2.3 Су деңгейінің қайталанғыштық және ұзақтығын анықтау

Су деңгейінің қайталанғыштық ұзақтығының әртүрлі гидротехникалық имараттарды жобалау және пайдалану кезінде. сондай-ақ өзендерді кеме қатынасы, сал ағызу және басқа да мақсаттарда пайдалану кезінде маңызы зор. Қайталанғыштық және ұзақтық қисықтары кезкелген гидрологиялық шамалар: су деңгейі, су өтімі, тасындылар және т. б. үшін, әр түрлі кезеңдер бойынша: көпжылдық, нақты жыл, көктемгі су тасу кезеңдері, су сабасына түскен кезең, кеме қатынасы кезеңі және тағы да басқа кезендер үшін тұрғызылуы мүмкін. Нақты жыл бойындағы су деңгейінің қайталанғыштығы дегеніміз деңгейдің белгілі бір шамасының берілген ауытқу аралығында пайда болуының оқиғалары саны. Қарастырылып отырған кезеңнің жалпы ұзақтығынан процент есебімен өрнектелген қайталанғыштық жиілік деп аталады. Берілген биіктіктегі (немесе берілген ауытқу аралығындағы) су деңгейінің тұру ұзақтығы деп деңгей берілген деңгейдің биіктігіне тең (немесе берілген ауытқу аралығында) немесе одан анағұрлым биігірек (немесе анағырлым үлкен ауытқу аралығында болса) болған күндердің санын айтамыз. Қарастырылып отырған кезеңнің жалпы ұзақтығынан процент есебімен өрнектелген ұзақтық қамтамасыздық деп аталады. Су деңгейінің қайталанғыштық ұзақтығын қисықтар түрінде бейнелеген ыңғайлы. "Гидрологиялық жылнамадан" немесе "Құрлық бойынша жылдық деректер" кадастрлық басылымынан нақты жыл үшін нақты гидрологиялық бекет бойынша алынған орташа тәуліктік (күнделікті) су деңгейінің кестесі (1 кесте).
Су деңгейінің қайталанғыштық ұзақтығын анықтау үшін ең алдымен "Орташа тәуліктік су деңгейінің жылдық қайталанғыштығы (жиілігі) және ұзақтығы (қамтамасыздығы)" кестесі құрастырылады. Бұл кесте төмендегі рет бойынша құрастырылады:
1) Күнделікті орташа тәуліктік су деңгейінің кестесінен ең жоғары және ең төменгі орташа тәуліктік су деңгейлері табылып, олардың айырымы (ауытқу аралығы) есептеледі.
2) Су деңгейі тербелісінің ауытқу аралығы 30 аралыққа бөлініп, б-кестеге енгізіледі.
3) Су деңгейінің белгілі бір шамасының қайталанған күндерін іріктеу жүргізіледі. Ай ішінде аралықтар бойынша су деңгейлерінің қайталанғыштығын анықтап болғаннан кейін "Барлығы" жолын тексеру керек. Кестенің бағанын бойлай күндер санын тік қосқан кезімізде айдағы күндердің саны шығуы тиіс.
4) Әрбір аралық үшін жылдық су деңгейінің қайталанғыштығы берілген аралық бойынша барлық айлар үшін оқиғалар санын қосу арқылы анықталады. деңгейінің жиілігі (немесе салыстырмалы қайталанғыштық) жылдың ұзақтығына (365 күн кәдімгі жыл, 366 күн кібісе жыл) қатысты проценттік есеппен анықталады.
5) Су деңгейінің тұру ұзақтығының күндері қайталанғыштықты өсу ретіне қарай қосу арқылы есептеледі. Ең соңғы аралық үшін (ең төменгі) су деңейінің тұру ұзақтығы 365 (366) күнге тең, ол 100 % қамтамасыздыққа сәйкес келеді. Осылайша су деңгейінің қайталанғыштық ұзақтығы кестесі құрылады.

Кесте 2 Су деңгейінің қайталанғыштық ұзақтығы
Интервал
I
II
III
IV
V
VI
VII
VIII
IX
X
XI
XII
Қайт.
%
Ұзақт.
%
0-110
31
28
13

72
19,73
72
19,73
111-140

12
31
30
31
31
30
31
30
31
257
70,41
329
90,14
141-170

6

6
1,64
335
91,78
171-200

1

1
0,27
336
92,05
201-230

1

1
0,27
337
92,33
231-260

1

1
0,27
338
92,60
261-290

15
5

20
5,48
358
98,08
291-320

3
4

7
1,92
365
100
Барлығы
31
28
31
30
31
30
31
31
30
31
30
31
365
100
365
100

3. СУ ӨТІМДЕРІН САНАУ ЖӘНЕ ҚИСЫҚ СЫЗЫҒЫН ТҰРҒЫЗУ

3.1 Су деңгейі мен су өтімі арасындағы байланыс графигін тұрғызу

Су өлшеу бекеттерінде су деңгейлеріне бақылау күн сайын, ал деңгейдің едәуір ауытқуы кезінде - тәулігіне бірнеше рет жүргізіледі. Су шығынын өлшеу процесі күрделі, сондықтан оны белгілі бір уақыт аралығында орындайды. Су шығыны арасында гидровликалық байланыс бар. Өтім жоғарылаған сайын деңгей көтеріледі және керісінше, өтім төмендеген сайын деңгей де азаяды. Сондықтан анықталған өлшемдердің негізінде өтімдер мен деңгейлер арасындағы қисық тәуелділігін құруға болады, ол өтім қисығы деп аталады.
Өтімнің аналитикалық қисығы Q=f(H) деңгейімен анықталады. Q=f(H) тәуелділігі бір тегіс қисық түрінде графикалық түрде көрсетілуі мүмкін. Бұл жағдайда деңгейдің бір мәніне су шығынының белгілі бір мәні сәйкес келеді. Мұндай байланыс бір мәнді деп аталады.
Тапсырмада бір мағыналы тәуелділік рұқсат етіледі, соған сәйкес біз де бірмәнді тәуелділікпен жұмыс жасаймыз. Өлшенген өтім нүктелері шығындар мен деңгейлерді өлшеудің қателіктеріне байланысты кейде шашыраңқы жағдайларда жатады.
Өтім қисығын құру және судың орташа тәуліктік шығынын есептеу гидрометрияның жауапты бөлімі болып табылады, өйткені оған ағынның көлемін белгілеу , оның ішінде жылдық бөлу және маңызды ғылыми және практикалық маңызы бар сипаттағы өтімдердің шамаларын анықтау байланысты [8].
Өтімдер мен су деңгейі арасындағы бір мәнді байланыс болған жағдайдағы бос арна кезеңі үшін Есіл өзені Приишимское ауылы тұстамасында байланыс қисығын тұрғызу мынадай ретпен жүргізіледі:
I. Ең алдымен Q=f(H), орташа жылдамдық V=f(H) және тірі қима аудандарының ω=f(H) байланыс қисығын тұрғызамыз. Q=f(H), V=f(H) және ω=f(H) қисықтары координаттардың тікбұрышты жүйесінде құрылады. Qi өлшенген өтім, ωi тірі қиманың ауданы және Vi орташа жылдамдық мәндері алынады (сурет 3).
Су өтімі байланыс қисығының тұрғызудағы алынатын масштаб, негізге алынып отырған өтім қисығы Q=f(H) шамамен 45°-қа , ал орташа жылдамдық V=f(H) және тірі қима ауданы ω=f(H) қисықтары үшін 60°-қа келетіндей етіліп алынады. Сонымен қатар, ордината масштабын анықтап алу үшін Hmax және Hmin мәндерін ескеру қажет (кесте 2) .
Берілген кесте 4 мәліметтерін пайдалана отырып Qi , ωi және Vорт мәндерін қабылдап аламыз. Қисықтар өзара қиылысып кетпес үшін нөлдік шкаладан ω және Vорт координаталарын оң жаққа қарай жылжытамыз [9].
Кесте 3 Өлшенген су өтімі, м3с Есіл өзені - Приишимское ауылы тұстамасы 2013 жыл

Су өтімінің нөмірі №
Өлшенген күні
Тұстаманың нөмірі бекет басынан қашықтығы, м
Гидрологиялық тұстамадағы өзеннің жай-күйі
0-деңгейдегі су деңгейі, см
Су өтімі, куб. мс
Аудан, кв. М
Ағындының жылдамдығы, мс
Өзен ені, м
Тереңдік, м
Еңістік, %

орташа
макс.

орташа
макс.

1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
1
23.03
Вр. 1в. 900
ВПЛ
277
0,053
0,28
0,19
0,30
1,6
0,18
0,29

2
29.03
1
ВПЛ
288
2,59
5,48
0,47
0,69
20,0
0,27
0,45

3
30.03
1
ВПЛ
320
4,46
8,30
0,54
0,77
24,0
0,35
0,63

4
31.03
1
ВПЛ
307
2,75
5,24
0,52
0,66
20,0
0,26
0,49

5
1.04
1
ВПЛ
301
1,15
4,60
0,25
0,36
20,0
0,23
0,43

6
2.04
1
ВПЛ
285
0,87
3,94
0,22
0,36
16,0
0,25
0,40

7
3.04
1
ВПЛ
294
0,93
4,18
0,22
0,28
18,0
0,23
0,37

8
4.04
1
ВПЛ
310
4,82
7,30
0,66
0,89
22,0
0,33
0,52

9
5.04
1
ВПЛ
316
5,98
9,04
0,66
0,89
26,0
0,35
0,63

10
6.04
1
ВПЛ
303
4,25
6,26
0,68
0,92
24,0
0,26
0,46

11
7.04
1
ВПЛ
280
3,04
5,26
0,58
0,80
22,0
0,24
0,39

12
8.04
1
ВПЛ
275
2,13
4,40
0,48
0,65
22,0
0,20
0,37

13
9.04
1
ВПЛ
295
6,98
9,34
0,75
0,97
26,0
0,36
0,58

14
10.04
1
ВПЛ
238
3,06
5,38
0,57
0,77
22,0
0,24
0,42

15
11.04
1
ВПЛ
224
2,13
4,14
0,51
0,69
20,0
0,21
0,39

16
12.04
1
СВ
177
1,98
3,94
0,50
0,70
18,0
0,22
0,36

17
13.04
1
СВ
167
1,33
3,26
0,41
0,61
18,0
0,18
0,39

18
14.04
1
СВ
155
0,91
2,19
0,42
0,62
13,0
0,17
0,35

19
16.04
1
СВ
145
0,66
1,73
0,38
0,53
9,0
0,19
0,34

20
20.04
1
СВ
135
0,46
1,24
0,37
0,52
7,0
0,18
0,29

21
25.04
1
СВ
132
0,4
1,02
0,39
0,56
7,0
0,15
0,24

22
30.04
1
СВ
135
0,43
1,37
0,31
0,71
8,0
0,17
0,27

23
5.05
1
СВ
133
0,44
1,30
0,34
0,48
8,0
0,16
0,24

Кесте 3 жалғасы

Су өтімінің нөмірі №
Өлшенген күні
Тұстаманың нөмірі бекет басынан қашықтығы, м
Гидрологиялық тұстамадағы өзеннің жай-күйі
0-деңгейдегі су деңгейі, см
Су өтімі, куб. мс
Аудан, кв. М
Ағындының ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.