Дәрілік шөптер сипаттамалары

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 114 бет
Таңдаулыға:

Табиғатпен бірге өсіп-өнгеп адамзат баласы ерте кез- ден бастап-ақ шипалы өсімдіктерге ерекше көніл бөлген, олардың емдік қасиетін жақсы білген. Қазіргі кезде дөрі- дәрмектің жартысына жуығы өсімдіктерден алынады. Өйткені мұндай дөрінің адам организміне зияны жоқ. Ал химиялық жолмен жасалған синтетикалық дәрілер бір ағзаны жазғанмен, екінші бір ағзаға керісінше есер етуі мүмкін. «Зиянсыз» екен деп, өзбетінше емделуге тағы бол- майды. Бұл ретте: «Ауырсаң, дэрігерге қарал» деген қағиданы да ұмытпаған жөн. Ал бақсы-балгердін айтқа- нын істеп, басын қауіп-қатерге тіккендер қаншама?! Қалайда дөрігердің ақыл-кеңесімен санасқан дұрыс.

Өсімдіктің бәрі зиянсыз емес, бәрі бірдей шипалы да емес. Мысалы, Қазакстанда өсімдіктін 6000-дай түрі кездеседі, бірақ оның 500-і ғана шипалы деп есептеледі. Сондықтан дәрі-дәрмекті дәрігермен кенеспей қолдану, тазалық сақтамау, дәріні шамадан тыс көп ішу адам орга- нимзіне көп залал келтіреді. Кейбір өсімдіктер - өте улы. Уланып қалуға да болады. «Уды у қайтарады» демекші, егер сол уды орынды пайдаланса, зор пайда келтіруі де ғажап емес. Олай болса, өрбір емделуші адам дөрілік өсімдіктің құрамын біліп алуы қажет, өйткені өсімдіктің емдік қасиеті оның құрамындағы заттарға тікелей бай- ланысты. Біз солардын ең негізгілеріне тоқталайық.

Алколоидтар. Сілті төрізді, өсімдік текті органнка- лық заттар (латынша аісаіі - сілті) . Қышқылдармен қосылып, тұз түзеді. 1000-нан астам түрі бар. Құрамын- да көміртегі, оттегі, азот бар, көбісі улы. Белгілі бір ағзаға, мысалы, жүйке жүйесіне, қан тамырларына, бұлшық етке есер етеді. Көбінесе гүлді өсімдіктерде кездеседі. Дәрі- дөрмектік алколоидтар синтез аркылы алынады. Көпте- ген алколоидтар - атропин, хинин, папаверин, морфин, кодеин, кофеин, стрихнин дәрі ретінде қолданылады.

Гликозидтер. Күрделі заттар. Құрамында белгілібір кант болады, қантсыз эаттармен берік қоспа түзе алмай- ды. Қаитсыз болігі агликон деп аталады. Гликозидтер су мен ферменттің есері нрқылы кант пен агликонға бөлініп кетеді. Гликозидтіц ащы немөсе күйдіргіш дәмі болған- дыктан, оны аң-құс жей алмайды, бірақ олар тұрақсыз заттар. Гликозидтіц тобына житптын сапониндерді тыныс ағзаларыи емдеуге, қпи қысымын реттеуге, зәр жүргізуге, құстыруга, терлетуге, соидіій-ақ тамақ өнеркөсібінде алуа жасауға пайдаланады. Гликозидтер шамамен өсімдіктің 70%-ында кездеседі.

Дөрумендер. Латыиша оііа - тіршілік+мин. Төменгі молекулалы ор түрлі оргаиикалық қосылыстар. Тіршілік өлемінде мацызы зор. Олар (витаминдер) өсіресе өсімдіктерде түзіледі. Адам организмінде зат алмасуды калыптастырады, сырқатқа карсы қолданылатын дөрі- дөрмектіц есерін күшейтеді, сырқаттың созылмалы күйге айналмауыиа жагдай жасайды. Өсіресе жұқпалы ауру- ларды емдегенде, микробтарға қарсы күреседі. Дөрумендерді осімдіктер мен жануарлардан алады.

Крахмал. Өсімдіктің дөнінде, түйінінде түйіршік түрінде болатын, жогары полимерлі көмірсу. Мөлшері өр өсімдікте түрліше. Таза крахмал тамақ өндірісінде көп пайдаланылады. Крахмал мен қант өсімдікті косымша коректендіреді. Өсіресе күріш крахмалы өте майда, сон- дықтан аса құнды келеді.

Қою май. Өсімдік үшіп биологиялық маңызы зор. Кейбір осімдікте коп молшерде кездеседі. Мысалы, зығыр дөнінде 30%, тазаланган бадамда 70% болады. Медици- нада деиені сылайтын май, ауырган жерді жансыздан- дыратын дорі, емдік сабыи, гіластырь өзірлейді. Адам организміне физиологиялық жагынан күшті өсер етеді. Мысалы, касторка майы іиі жүргізуге пайдаланылады.

ІИайыр. Зат алмасу процесінде өсімдіктің діңінде, жапырагыида, тамыры мен қабыгында жиналады. Өсімдікті жануарлардың мүлде жеп қоюынан сақтайды. Жетелге, асказан ауруларына қолданады.

Шырыш. Өсімдіктің қабыгын, дөнін желден, аңызақ пен суыктан корғайтын желім. Су өткізбейді, ылғалды жаксы сактайды. Асқазан-ішек, тыынс жолдары ауру-

I тарау

ШИПАЛЫ ӨСІМДІКТЕР ЖӘНЕ
ОЛАРДЫҢ ЕМДІК ҚАСИЕТТЕРІ

АИР - айыр. Асогиз саіатиз. Көпжылдық шөптесін өсімдік. Тамыр сабағы жуан, жапырағы жіңішке, семсер тәрізді. Үзындығы 60-120 см. Гүлі ұсақ, сарғыш жасыл, гүл шоғы собық тәріздес. Май-шілде айларында гүлдейді. Жемісі - көп тұқымды жидек. тамыр сабағында эфир майы, ащы гликозид, акорин, аскорбин қышқылы көп. Тамырын кептіргеннен кейін қайнатып, төбет арттыру, ас қорыту, жүйке жүйесін жақсарту үшін қолданады. Оба, сүзек, тұмау (грипп) ауруы кезінде тамырын шай- найды. Қайнатпасын тіс ауруына, шаш түскенде пайда- ланады. Қазіргі медипиада асқазан жарасына қарсы «Ви- калин», «Викаир» деген дәрілерді шығарылған.

АЙВА - беке, беге. Сусіопіа (Мііі) . Жеміс ағашы не бұта. Кәдімгі беге және сопақша беге деген екі түрі бар. Ағашынын биіктігі 3-4 м, жапырағы сопақша, гүлі ірі, 3-4 жылда жеміс береді. Үйде жапондық жөне қытай- лық түрлері өсіріледі. Жемісі қатты, дөмі төттілеу өрі қышқылтым. Еліміздін оңтүстік аймағында көп тараған. Жемісі дөруменге өте бай. Тыныс жолдары ауруларына, іш жүргізуге қолданады. Шырышты қайнатпасы өзір- ленеді.

АЙЛАНТ ВЫСОЧАЙШИЙ, китайский ясень - ай- лант. Аііапіһиз аіііззіта. Жемісі ұзынша, шағанның жемісіне ұқсас. Мамыр-маусымда гүлдейді. Қала көшелері мен саябақта жиі кездеседі, агашының биіктігі 30 м-ге дейін жетеді. Гүлі мен қабығы іш құртына қарсы, гүлі, бұтағы, қабығы қызылша мен қызамық ауруына қолда- нылады. Медипинада піскен жемісі геморройға, етеккірді реттеуге, асқазан жарасына, бүйрек пеи бауыр тастары- на, баспаға (ангина) қарсы пайдаланылады. «Ангиноль», «Эхинор» тұнбалары шығарылған.

АЛОЭ - алоэ. А/оё. Лалагүлділер тұқымдасына жа- татын, ағаш төрізді өсімдік. Сөлі, іиырыны мол. Отаны Африка, бірақ барлық жерде дерлік қолдан да өсіріледі. Сабағы қысқа, үлкен. Етженді жапырақтарыныц үаын- дығы 60 см-ге дейін жетеді, шеті тікенекті. Гүлі кызыл несары. Құрамында антрагликозидтер, шырыш бар. Бұл есімдік үнемі көгеріп түрады, қуаңшылыққа төзімді. Одан әр түрлі дөрілер жасалады. Линименті - күйікке, сиро- пы - анемияға, шырыны - гастритке, гастроэнтеритке, энтероколитке, ішті жүргізуге, таблеткасы мен сұйық экстракты (егіледі) көз, асқазан-ішек, броих демікпесі ауруларында ем. Эмульсиясы сөулетерапиясында да кол- данылады. Бүл дөрілердің бөрі алоэнің жапырағынан жасалады.

АЛТЕЙ - жалбызтікен. АИҺеа оЦісіпаІів. Қүлқайыр тұқымдасына жататын бір не көпжылдык шөптесін өсімдік. 12 түрі бар. Қазақстанда 9 түрі өседі. Биіктігі 60-150 см, жапырағының ұзындыгы 5 -15 см, ені 3 -12 см. Гүлі солгын кызғылт не ақ. Шілде-тамыз айларында гүлдейді. Жемісінің диаметрі 8-10 мм. Ылғалды сортаң шабындықтарда, далалық аймакта, өзен-көл бойында, тоғайда, бұта-ши арасында жиі кездеседі. Тамырында шырыш (35%), крахмал (37%), қант, пектин заттары көп. Шырыш тыныс агзаларының сыркатына, кейде іштің өткенін тоқтатуға, ал гүлін немесе жапырағын шай орны- на пайдаланады. Тамырын қайнатып, тамақты шаяды.

АММИ - өмми. Атті. Шатыршагүлділер тұқымда- сына жататын екі жылдық шөптесін өсімдік. Азияда, Солтүстік Африкада, Оңтүстік Америкада өседі. Кавказ- да жабайы түрінде кездеседі, Украинада қолдан өсіріледі. Медицинада екі түрі қолданылады: тіс өммиі (Агпші үівпа£е), үлкен амми (Атті таіив) . Сабағы көп бұталы, ұзьшдыгы 100 см-ге дейін. Жапырагы екі-үш салалы. Гүлі ак, ұсақ. Жемісі - қос тұқымды. Жазда гүлдеп, күзде піседі. Тұқымында келлин, фурокумариндер т. б. бар. Несеп жолдарының спазмасына, бүйректегі тасқа, қап тамырларының спазмасына, стенокардияға, бронх демікпесіне, шаштың түсуіне. тазды емдеуге т. б. қолда- нылады. «Аминфурин», «Келлин», «Мелодинин» дәрілері таблетка, ерітінді (амлула) түрінде шығарылады.

АМОРФА - тушақурай. Атогрһа. Бұршақтар тұқым даісына жататын көріксіз, түрсіз бұта. жапырагы ретсіз орналасқан. Гүлі қызғылт күлгін ақшыл түсті, ұсақ. Жемісі - бұршак. Құрамындағы аморфин гликозиді

бірнеше агликонға бөлінеді. «Фрутицин» дәрісі жүрек- кан тамыры неврозына колданылады(таблетка түрінде шығарылады) . Емдеу мерзімі 10 күн аралатып - 1 ай.

АНИС - анис. Апізит. Бір жылдық өсімдік. Маусым- шілде айларында аппак гүл ашады. Дәнінде жұпар майы, белокты заттар, май болады. Медицинада, нан, парфю- мерия, тамак, арак-шарап өнеркәсібінде колданады. Жемістіц түнбасын тыныс, асқазан ағзалары кызметін жақсарту үшін пайдаланады. Ол үшін талкандалған анистін 1 шай касыгын бір стакан суға кайнатып, 20 минут тұндырады да, суығаннан кейін 1/4 стакан мөлше- рінде күніне 3-4 рет тамакка дейін ішеді.

АРАЛИЯ МЦАНЪЧЖУРСКАЯ - маньчжур аралия- сы. Агаііа тапсізсһигіса. Онша биік емес ағаш (1, 5-3 м) . Пальмаға ұксас, діні жінішке, ұшар басында бір топ ірі жапырактары орналаскан. Гүлі ұсак, көріксіз, жасыл- дау. Әдетте кау болып өседі, арасынан өту киын ірі өрі үшкір тікенді, сондыктан оны «пері ағаш» деп атаған. Женьшеннің орнына аралияның тамырын пайдаланады. Құрамында жұпар майы, шырыш, сапонин, аралозид (А, В, С) т. б. бар. Орталык жүйке жүйесінің қызметін жақ- сарту үшін пайдаланады (калжырау, неврастения, өлсіздік, жүйкенін бұзылуы, гипотония) Гипертония, эпи- лепсия, гиперкинез сыркаттарына пайдалануға болмай- ды. Тамырын спиртке бөктірген тұнбасы, «Сапарал» таб- леткасы шығарылады. Аралия Ресейдің Приморье өлке- сінде ғана өседі.

АРБУЗ - карбыз, дарбыз. Сіігиііиз. Аскабақтар тұкымдасына жататын бір жылдық өсімдік. Сабағы төсел- ме, ұзын; тамыры тармакты. Гүлі дара жынысты, бір үйлі не кос үйлі. Түсі ақ, сары, ала, коңыр жасыл, кара, жо- лақ. Жемісі кызыл, кара, күрең кызыл, ақ, сарғыш. Құра- мында кант, пектин заттары, клетчатка т. б. бар. Зөр жүргізу касиеті күшті. Падагра, семіру, безгек (лихорад- ка) сырқаттарына карсы жас жөне тұздалған қарбызды пайдаланады. Кепкен не жас қабығын 1:10 мөлшерінде қайнатып, зөр айдау үшін қолданады.

АРНИКА, горный баранник - арника, қойшөп. Агпіса. Күрделігүлділер тұқымдасына жататын көп жыл- дык шөптесін өсімдік. Жатаған тамыры мен сабағының

ұзындыгы 20-60 см. Бұтагы карама-қарсы. Гүлісабағы- ный ұшар басында орналасқан, түсі қызғылт сары. Гүлінің құрамында эфир майы (азулен, сесквитерпен) т. б. бар. Дорі-дормектері орталық жүйке жүйесін, жүрек бұлшык етін жақсарту, зөр айдау, қан тоқтату үшін, акушерлік-гинекологиялық практикада, суық тигенде қолданады.

АРОНИЯ, рябина черноплодная - арония, қара ше- тен. Агопіа твіапосагра немесе ЗогЬиз теіапосагра. Раушангүлділер тұқымдасына жататын бұта. Биіктігі 2- 2, 5 м. Жапырагы керісінше сопақ, жеке-жеке орналасқ- ан. Гүлі ақ, қалқанша тәрізді гүл шоғына топтасқан. Жемісі домалақ, өте иөрлі, қара түсті. Мамырда гүлдеп, қырқүйекте піседі. Бұл кезде жапырақтары алқызыл түске еніп, қап-қара жемістері көзге айқын көрінеді. Жемісінің құрамында қант, органикалық қышқыл, илік заттар, С, РР, В. „ Е дөрумендері, каротин, флавонид, мик- роэлементтер бар. Жемісі мен шырынын гипертонияға, қан тоқтатуға, атеросклероз бен анацид гастритіне, күйікке пайдаланады. Үй жағдайында гипертонияға қар- сы екі апта бойы күніне жарты стақаннан жас шыры- нын ішеді.

АСТРАГАЛ - тасп&иіөп. Азіга^аіиз. Бұршақ тұқым- дасына жататын бір жылдық не көп жылдық шөптесін өсімдік. Шала бұта, бұта, аласа бұта. Биіктігі 1 м шама- сында. 16 жылда сабағының жуандыгы 3-4 см-ге жетеді. Өлемде 2000 түрі тараған. Қазақстанда 308 түрі кездеседі. Екпе түрлері де бар. Көбінесе құрғақшылык жагдайында өседі. Мал азығы, шайыры мата, қағаз өндірісі үшін пайдаланылады. Құрамында алколоид, глю- козиД, сапонин т. б. заттар бар. Гүлі шашақ, көбінесе масақ не шоқпар төрізді болады. Асқазан-ішек аурула- ры үшін таблеткалар шығарылады.

БАГУЛЬНИК - қазанақ. Ьесіит. Верескілер тұқым- дасына жататын, мөңгі көгеріп тұратын шағын бұта. Биіктігі 0, 3-0, 5 м. Жапырағы ұзынша, қара сұр, төмен жағы түкті, сарғыш нүктелері бар. Гүлі ірі, ақ. Бізде бір

ғана түрі өседі: саз казанағы (Ьесіитраіизіге) . Қурамында жүпар майы, арбутин, илік заттар бар. Улы өсімдік, ша- ғын дозада пайдаланады. Тұнбасы көкжөтелге, ентікпеге шипалы. Эпидемия кезінде инфекциядан корғану үшін ішеді. Жапырагын талкандап, күйе түспес үшін, киім- кешекке сеуіп қояды. Құрт-кұмырсқаны (насекомды) жою үшін үнтағын түтатып, үйді ыстайды.

БАДАН - бадан, шагыр. Вег^епіа. Тасжарғандар түкымдасына жататын көп жылдық өсімдік. Сабағы кыска, етженді. Жапырагы үлкен, сабақ түбінен өседі. Гүлі қызыл не ак, конырау тәрізді. Қазакстанда 2 түрі бар: етжапырак бадан (Вег^епіа сгаззі/оііа) жөне Уғам баданы (Вег^епіа и^атіса) . Қүрамында илік заттар, танин, арбутин, крахмал, кант бар. Тамырсабағы мен жапыра- ғын өсуі тоқтағаннан кейін жинайды, кептіреді. Сұйық экстракты бактерияларды жояды. Сондықтан оны асқа- зан-ішек, гинекология ауруларына қарсы ішеді. Жапы- рағынан кұрғақ экстракт әзірлейді. Тұндырмасын тамак, асқазан, бас, іш, безгек ауруларын емдеу үшін пайдала- нады. Жапырагын шай ретінде де ішуге болады.

БАРБАРИС - бөріқарақат, зерек, итқарақат, сарыа- ғаш. ВегЬегія. Зерен тұқымдасына жататын шырынды өсімдік. Жапырақтары кезектесіп, шоқталып орналасқ- ан. Жемісі - жидек, түсі кара не қызыл, ұзындығы 0, 8- 1, 2 см. Құрғак кұм, қүнарсыз жерде өседі. Амур зерегінің (ВегЬегіз атигепіз) емдік қасиеті бар. Құрамында бербе- рин деген алколоид коп. Мұнан басқа хинин, пальматин, колумбамин, ятроррицин алколоидтары, жапырағында С, Е дөрумендері, тамырының қабығында илік заттар бар. Зерек безгек, тері, бауыр, өт, сарауру т. б. сырқаттарды емдеуге қолданылады. Жапырағынан дайындалған экст- ракт кан тоқтату үшін пайдаланылады. «Холелитин» дөрісі шығарылган.

БАРВИНОК - кабыршөп. Уіпса. Кендірлер тұқым- дасына жататыи коп жылдық шөптесін өсімдік. Бізде екі түрі өседі: кіші кабыриіеп (Уіпса тіпог), түзу қабыршөп (Уіпсаегесіа) . Мөнгі жаеыл бұта, сабағы төселме, бұтақ- ты, ұзындығы 60 см-ге дейін, көктемде гүлдейді. Бұта- лардын арасында, орман шетінде, далалы аймақта кездеседі. Өсіресе түзу қабыршөп алколоидқа бай; одан басқа олардың құрамында урсол қышқылы, рутин т. б. заттар бар. Жүрек-қан тамыры, дизентерия, тіс ауруы, қан тоқтатқыш, жараны емдеу, қан тазарту сияқты сыр- қаттарға пайдаланады.

БЕЗВРЕМЕННИК - лапыз. Соісһісит. Лалагүлділер тұқымдасына жататын көп жылдық шөптесін өсімдік. Сабагы қысқа, гүлі ірі, ашық түсті. Жемісі - қорапша. 60 шақты түрі бар. Қазақстанда 2 түрі кездеседі: 1) сары лапыз (Соісһісит Іиіеит) - безвременник желтый; 2) Кес- селринг лапызы (Соісһіситһеззеігіп^іі) безвременник Кес- сельринга. Баданасы мен тұқымында колхицин көп, одан құяң (падагра), қан ауруларын, қатерлі ісікті емдейтін дөрі алынады. Ерте көктемде мал жесе уланады. Колха- мин немесе омаин деген майы (мазь) асқазан мен өңеш, тері рагын емдеуге пайдаланады. Оның таблеткасы да бар. Дөрігердің бақылауымен ғана қолдануга болады.

БЕЛЕНА, дурман - меңдуана, сасық мендуана. Нуозсуатиз. Еріндігүлділер тұқымдасына жататын бір жылдық не көп жылдық өсімдік. Жер шарында 20 шақ- ты түрі, республикамызда 2 түрі бар: қара меңдуана (Нуозсуатиз пі&ег) жөне кішкене меңдуана (Нуозсуатиз риззіііиз) . Көп жапырақты, қолға жабысқақ, иісі ұнам- сыз, тамыры жуан, тарамдалған. Биіктігі 20-115 см. Гүлі күлгін, сары. Жаз басында гүлдеп, күзде піседі. Жемісі - қорапша. Кез келген жерде өседі. Улы өсімдік. Тамыры мен жапырағында алколоидтар (гиосциамин, атропин, скополамин) бар. Қолдан да өсіреді. Одан жасалған дөрілер ауруды басу үшін қолданылады. Майын ревма- тизмге, жүйке ауруларына қарсы денеге жағады. «Аст- матола» таблеткасын демікпеге, ұнтағын жөтелге, асқа- зан-ішек ауруларына пайдаланады. Меңдуананың қоз- дырғыш қасиеті күшті. Сондықтан орынсыз сөйлеп, аузы- на келгенді айтып «шалқитын» адамға: «Меңдуана жедің бе?» дейді.

БЕЛОКОПЫТНИК, нардосмия - ақбақай. Ааггіозтіа. Күрделігүлділер тұқымдасына жататын көп жылдық шөптесін өсімдік. Жапырағы сопақша, үлкен, ені 25 см, ұзындығы 35 см. Ерте көктемде гүлдейді, гүлі сүрықсыз, онша байқалмайды. Дөрілік ақбақай (Иагйозтіа һуЬгісіиз), ақшыл ақбақай (Иагсіозтіа аІЬиз), киіз ақбақай (Нагсіозтіа зригіиз), грузин ақбақайы (Ыагсіозтіа аеогёісиз) деген түрлері бар. Құрамында алколоидтар, сапониндер, гликозидтер, шырышты ясәне илік заттар, жұпар майы, органикалық қышқылдар, инсулин т. б. көп. Жапырағын жараны, қайнатпасын жөтелді жазуға пайдаланады. Сондай-ақ зөр жүргізуге, демікпеге, ішек құртына, асқазан жарасына, гастритке қарсы қолданады.

БЕРЕЗА - қайың. Веіиіа оеггисоза. Қайың тұқымда- сына жататын бір үйлі, дара жынысты бұта немесе агаш. Қабығы тегіс, жылтыр, ақ, сарғыш не қызғылт. Жемісі - бір тұқымды жаңғақша. Жүзден астам түрі бар. Қазақ- станда 15 түрі кездеседі. 150 жылдай өмір сүреді. Бүршігі мен жапырағынан зөр жүргізетін тұнба өзірлейді. Бүршігін шай сияқты қайнатады: 1 шай қасығын жарты стақан суға қайнатып, күніне 3 рет ішеді. Ал 20 г (бір ас қасық) жапырағын бір стақан суға қайнатып, пышақтың ұшымен ғана қос көмір қышқыл содасын салады да, ара- ластырады. 6 сағаттан кейін сүзіп, осыны арасына 4 са- ғат салып, 2 рет ішеді. Қайыңның сөлін дәрумен ретінде пайдаланады. Одан сондай-ақ «чага» дейтін қара қайың саңырауқұлағын алады. Бұл өте құнды зат. Онымен рак ісігіне дейін емдеуге болады. Көбінесе ол гастрит, асқа- зан, өкпе т. б. сырқаттарға қолданылады. Одан «Бефун- гин» экстракты шығарылады.

БЕССМЕРТНИК, цмин - шөпшай, салаубас. Ніісһгузит. Күрделігүлділер тұқымдасына жататын өсімдік. Гүл себеті қабықша не жарғақ жапырақшамен қоршалған. Гүлінің түсі мен пішіні кептіргенде де өзгермейді. Үзақ сақталады. 500-дей түрі бар, бізде екі түрі өседі: құм шөпшайы (Н еіісһгузит агепагіит) жөне са- марқант шөпшайы (Неіісһгузит тагасапсіісит) . Кептіріп, қайнатып, сұйық экстракт, құрғақ ұнтақ түрінде бауыр мен өт қабы ауруларына (ішек-асқазан) т. б. қолданады. ♦Фламин» дөрісі шығарылады. Холецистит пен гепатике қарсы тұнбасын өзірлеу өдісі: 20 г (1 ас қасық) үнтағын 1 стақан суға қайнатып, күніне тамақтан бұрын 3 рет бір қасықтан ішеді (сұйық экстрактысы да сондай мөлшерде) . Таблетка түрінде де шығарылады.

БОЯРЫШНИК - долана. Сгаіае^из охуасапіһа. Рау- шан гүлділер тұқымдасына жататын бұта не ағаш

өсімдігі. Биіктігі 1 -10 м. Бұтактары тікенді-тікенсіз. Гүлі ақ не қызғылт, қызыл. Жемістері алқызыл, сары, қара, сүйекті. Мамыр-шілдеде гүлдеп, қыркүйекке дейін піседі. Өлемде 1000 түрі бар, елімізде 7 түрі өседі. Жеуге жа- рамды, дәруменді, шипалы. Өсіресе алқызыл жөне алтай доланасынан дөрі-дөрмек жасайды. Жемісінен не гүлінен экстракт дайындайды. Оны жүрек аураларына пайдала- нады. Тұнбасы былай өзірленеді: 3 ас қасық гүлін 3 ста- қан суга қайнатып, жүрек сырқатына, суық тигенде, бас айналғанда, демікпе кезінде т. б. ішеді. Жас гүлдерінің сөліне екі есе спирт (90%) қосып, 15 күн бұқтырады да, күніне 3 рет 40 тамшыдан осындай сырқатқа қарсы ішеді.

БРУСНИКА - итбүлдірген. Уассіпіитиііізісіеа. Қара- жидектер тұқымдасына жататын шала бұта. Биіктігі 2, 5- 25 см. Жапырағы мөңгі жасыл, қалың, ұзындығы 5-27 мм, ені 3-12 мм, сопақша. Гүлі солғын қызғылт, шашақ тәрізді, топтанған. Мамыр-маусымда гүлдеп, тамыз-қыр- күйекте жеміс береді. Жемісі мол, алқызыл, жеуге жа- рамды. Құрамында 8-12% қант, органикалық қышқыл- дар, гликозидтер, вакцинин т. б. бар. Жапырағында 5- 7% арбутин гликозиді, флавонол, илік заттар болады. Жапырақтарынан несеп айдайтын қайнатпа жасайды: ор- таша майдаланған 1 ас қасық кепкен жапырақты бір ста- қан суға салып, 5-10 минут қайнатады да, тұнғаннан кейін бір ас қасықтан күніне 3-4 рет ішеді. Кептірілген жемістері дөруменді шайға пайдаланылады.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.