Ауғанстандағы қазақтар туралы

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 5 бет
Таңдаулыға:

Ауғанстанда қазақтар туралы дәлірек мағлұмат Франц Шурманның Монголы Афганистана атты монографиясынан табамыз. Онда: Ауғанстандағы қазақтардың басым бөлігі КСРО - дан келген босқындар және олардың негізгі бөлігі Ханабад, Анхой қалаларында тұрып, қалалық люмпенпролетариат (капиталистік елдерде табынан айырылған жалаңаяқ қайыршылар мағынасында - М.С.) категориясына жатады [], - деп атап өтеді. 500 ден аса қазақтар Герат аймағына Қазақ - сарай деп аталатын жерде өмір сүрген. Олар Амудария өзенінің бойынан күштеп тәлкілеу кезінде қоныс аударып келген. Атап айтатын болсақ қазақтар тобы Қарақұм өлке маңында ХІХ ғ. Ортасында көшіп жүріп, түркімендердің жәуміт тайпасымен үнемі соғыста болғандығы тарихта көрсетілген.
1960 жылы Ауғанстандағы қазақтар болса белгілі бір топтармен Ақши, Анхой, Ханабад, Құндыз, Бағлан аудандарында, сонымен қоса Герат провинциясында және Фарах аудандарында өмір сүрді. Кеңестік мәліметтерде Ауғанстан аймағындағы қазақтар халқының өмір сүретіндігі болғанымен, олардың дәл саны туралы мағлұмат берілмейді. Америкалық мағлұмат бойынша 1978 ж. Кеңес әскерлерінің шектеулі контингентінің кіргізілуі барысында Ауғанстандағы қазақтардың саны 20 мыңға жетті []. Әлемдегі түркі халықтарының қазіргі халін ғылыми түрде зерттеумен айналысатын Упсалы университетіндегі мультиэтникалық Швеция зерттеу Орталығының мағлұматына сүйенсек, 1978 жылы Ауғанстан елді мекенінде 24 мың қазақ өмір сүрген. 1979 жылы Кеңес Армиясын шектеулі контингентінің келуімен және әскери қимылдардың бастау алуына байланысты, ондаған жылдар бойына бейбіт өмір сүрген қазақтардың көп бөлігі қырғыздармен бірге Пәкістандағы қашқындар лагерінен табылған. Кейбір бөлігі одан әрі, яғни 70 ке жуық отбасы Түркия жерінде өмір сүрген. Одан кейінгі уақытта олардың саны 500 отбасына дейін жеткен. Қазіргі уақытта оның 300 отбасы Қазақстанға қайтып келген, 200 - дей отбасы Стамбулда қалып қойды. Күштеп ұжымдастыру саясаты уақытында қашқын қазақтар Иранға дейін жетіп, негізінен халықтың солтүстік шығыс аймағына келіп өмір сүреді. 1968 жылы олардың саны 400 - дей отбасына жеткен [].
Қарастырып отырғанымыздай 1929 - 1932 жж. Кеңес өкіметінің әміршіл - әкімшіл жүйесінің солақай саясаты қазақ елі үшін тарихи оқиғалардың тауқыметі болды. 2 миллионнан астамы қырылып, 1 миллион қазақ болса бас ауған жаққа босып кетіп, қазақ диаспорасының алыс шет аймақтардың қалыптасуына салдар боғандығын анық байқаймыз. Дипломдық жұмыстың негізгі зерттеу нысаны болып отырған Шығыс Түркістан қазақтарының ХХ ғ. І жартысындағы қоғамдық - саяси және тұрмыс - тіршілік жағдайы, олардың Қытай басшылығының әділетсіздігіне қарсы қарулы қақтығыстармен оның қолбасшысының бірі болған Оспан батыр туралы жағдай. Бұл жағдайға тоқталмас бұрын Қытайдағы қазақ диаспорасының пайда болуы, әлемдегі қазақ диаспорасы шиеленісі жүйелі әрі уақыт - уақытымен талқыланды. Келтірілген салдардан басқа, әрине, ең негізігі күштеп ұжымдастырудан басқа 1930 - 1940 жж. Қытайдағы қазақ диаспорасының пайда болуымен қосымша әрі аз болған себептерінің бірі, ол кеңестік әскери жұмысшылардан, инженерлерден, мұғалімдер мен дәрігерлерден тұратын қазақ отбасыларының жіберілуі. Олар аймақ тұрғындарының кәсіби - білімін көтеру негізінде жіберілгенімен, батыс зерттеушілері Қытайдың КСРО - мен шекаралас аймақтарында кеңестік зерттеуді күшейтудің бір жолы деп саналды. Алайда олар дәл осы кезеңдегі тарихи оқиғаны Қытайдың Орталық үкіметі Жапония жағынан қауіп төндіірп келе жатқан қасіретке байланысты КСРО - ның протектараты мен материалдық жәрдеміне зәру болғандығын есінен шығарып алады. Бұл тоқтамға тура мысал айтатын болсақ, 1939 жылы 7 шілдеде Жапония Қытайдың ішкі аймақтарына баса көктеп кіреді []. Бұл Гоминьдан мен Қытайдың коммунистік партиясының антижапондық жаппай ұлттық майдан құру туралы актісіне еріктен тыс келуге мәжбүрледі. Сол уақыттың қыркүйек айында жылдам түрде қару - жарақ және оқ - дәрімен жабдықтау туралы КСРО - ға өтініш білдіреді. Бүл өтініш жүзеге асады және Қытай жағы 500 млн. Американдық доллар мөлшеріндегі кредитке қол жеткізіп, бұл несиелер қытайларға бөліп - бөліп самолеттер, танктер, жарылғыс заттар берілді. Сонымен қоса саяси маңызы бар тас жолдар салу, мұнай өндіру, әскери авиа құрастыру заводтарын салуға шын мәнінде бет бұрды. Осында ірі көлемде болған іс - қимылдарды жүзеге асыру барысында Шыңжаңға кеңес қызметкерлері жіберіліп, олардың басым бөлігі жанұяларымен 1962 ж. сәуір - тамыз уақытындағы шекара ашылғанға дейін болды. Кейбірі осы уақытқа дейін Қытайда өмір сүріп жатқандығы белгілі.
Шығыс Түркістан қазақтарының қарулы қақтығысына қатысқан Қытай халық - азаттық армиясының қанауымен Үндістанға, одан Пәкістанға, Түркияға кеткен Дәлелхан Жаналтайдың мемуарында осындай мағлұмат келтірілді. 1940 - 1941 жж. Алтайдағы кеңес консульдығының басшысы болып Баймұрзин деген қазақ қызмет атқарған. Бір күні тұрақты қазақтардың рұқсатынсз шабындық жерлері арқылы Сарысүмбеге тікелей өтетін тас жолдың салыну жұмысын бастап кеткен кеңестік инженерлер мен жұмысшылардың қызметіне бөгет болмау үшін, оның үгіт насихат жұмысын жүргізу үшін келгендігін көрсетеді. Халел Тайжы басшылық еткен қазақтар қарулы соғыста тап болмауы үшін келісім шартсыз болған құрылысты тоқтату жөнінде және Алтай жерінен кетуді Баймұрзин басшылық еткен кеңес инженерлерінен талпынысты түрде міндеттейді. Алтай қазақтарының осы бір мақсаты жүзеге асады.
Атамекеніне қайтып келмегендер және бірнеше себептермен шет аймақта қалып қалған қандастарымыз жайында жағдай отандық тарихта жеткілікті деңгейде жүйелі күйінде тура көңіл бөлінбеді. Осы жағдай Екінші дүниедүзілік соғыс жылдарында тұтқынға алынып, содан соң Еуропада қалған, кейбірі Америкаға бет алған және дәл сол өлкеде қазақ диаспорасын қалыптастырған қазақ халқы еді. Олар жайында жариялагбауының салдарын осылай көрсетуге болады: бірінші, кеңестік уақытта бұл айтылмаған тақырып ретінде саналды, себебі оларды атамекенін сатқандар, сатқындық жасағандар қатарына жатқызылды; екінші, олар жайында тура мағлұматтардың аз болуы. Бүгінгі тәелсіздікке қол жеткізген бейбіт атамекенінде, қоғамда дәл осы жағдайды ойлауымызға көп мүмкіндік бар. Сол себепті ХХ ғ. 50 - 60 жылдарында әлемдегі қазақ диаспорасының болуына тура әсер еткендіктен Екінші дүниежүзілк және Ұлы Отан жылдарында тұтқында болған соң, кейіннен Еуропада қалып қалған қандастарымыздың бір - екеуінің өмірін мысалға ала отырып нақты жағдайға тоқталуды дұрыс деп ойлаймыз. Аталған жағдайда Түркістан легионы нақты себепке ие. 1941 ж. 30 желтоқсанда Вермахтың алдыңғы басқарушысы тұтқынға түскен Кеңес Армиясы өкілдерінен әскери бөлімшелер жасауды мақсат тұтатын бұйрық шықты. Ол бойыншы: а) Орта Азиялық Түркімен, өзбек, қазақ, қырғыз, қарақалпақ, тәжік ұлт - өкілдерінен тұратын Түркістан легионы; ә) Әзірбайжан Кавказ - мұсылман легионы; б) Грузин легионы; в) Армян легионы. Сонымен қоса Волга - татар және Солтүстік Кавказ легиондары 1942 жылы құрылды. Аталған әскри топтардың ішінде, өзімізге өте жақын Түркістан легионын құрастырудың маңында қазақ ұлттық зиялыларының көрнекті өкілі Мұстафа Шоқай болды. Ол оны құруда Вермахтқа мынадай талап қойды: Герман әскери күштері Орал тауы бойынан асқаннан кейін барып КСРО - ға кері соғыс іс - әрекетіне байланысатындығы, бірақ оның өзінде тек нақты Қазақстан мен Орта Азия територияларында. Алайда, 1941 ж. 27 желтоқсанында Мұстафа Шоқайдың беймәлім немесе белгісіз оқиғада өмірден өтуі және легион басшылығына Уәли Қайымханның келуіне байланысты жасалған міндет жүзеге аспады. Түркістан легионы кеңестік майданға жіберіліп, 1942 ж. 2 мамырында Брянск орманында бірінші рет аймақта соғысып жеткен Түркістан легионерлерінің саны 181 402 адам болса, соғыс қимылдарына араласпай шұғылданғандарының саны 85 мың адамды ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.