Эстетика тарихындағы өнер концепциялары

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 12 бет
Таңдаулыға:

Әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық Университеті
Филология факультеті
Қазақ тілі мен әдебиеті мамандығы

Әдебиет теориясының негіздері
пәні бойынша сөож
тақырыбы:
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Эстетика туралы орта ғасырдағы ғылыми пайымдаулар

Орындаған: Асанғожа А.
Тексерген: Мәмбетов Ж.

Алматы
2022жыл

----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Эстетика туралы орта ғасырдағы ғылыми пайымдаулар
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Эстетика нені зерттейді (эстетика мен әлемнің қарым-қатынасы)?
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Өнер - әсемдікпен әлемді игеру болса, қазақ халқы: өнер алды - қызыл тіл деп білген.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Монографиялық еңбекте өнердің ұнамдылық қасиетімен қатар, ойлантуға ие эстетикалық құдірет - тіл деп түсіндіреді емес пе?!
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Себебі, сөз - ең икемді, иілгіш материал деп айтушы Гегельдің де пайымдауынша, сөз - тікелей рухқа тиесілі.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Асқақтық туралы трактаттың белгісіз авторы зерттеуді бастар алдында оның пәнін анықтауды және оны меңгеруге көмектесетін әдістерді көрсетуді ұсынады(Асқақтық туралы (О возвышенном) М.Л; 1966, 5-бет).
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Бұл, негізінен, орындалуы қиын міндетке кіреді. Кез келген ғылым (яғни эстетика) өзінің не екенін алдын ала айта алмайды, тек оның баяның бәрі ол туралы білімді қалыптастырады ( Гегель, И-том; 1970 - 1972, 95-бет). Сайып келгенде, ғылымның пәні оның міндеттерінен тыс болмайтынын ескерген жөн. Ғылымның пәнін анықтау - оның өзіндік санасының қызметі: ғылым әлемнің қандай қырлары мен байланыстары өзін не мақсатпен қызықтыратынын зерделейді. Бір есептен алғанда, бұл - ғылымның өз-өзіне үңілуі. Дәлірек айтқанда, оның көзі өз ішіне - сыртқы емес, ішкі әлеміне - өзінің жеке проблемаларына үңілгендей болады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Эстетика тарихында ониң пәні мен міндеттері өзгеріп отырды. Эстетика бастапқы кезде философия мен космогонияның бір бөлігі болып, ал кейін әлемнің тұтас бейнесін жасауға (греч. натурфилософтары, пифагоршылар) қызмет этті. Эстетикиң философияданбөлінуінің үдерісі (оның жеке ғылым болып бөлінуі) Сократтан бастау алған. Өйткені оғандейінгі ойшылдар эстетиканы космогонияның бір қыры ретінде ғана зерделеді. Ал Сократболса, эстетикалық проблемылардың мәнін этикалықпен байланыстыра қарастырған алғашқылардың бірі еді. Аристотель пайымында эстетика - поэтика проблемылары мен табиғат, сұлулықтың жалпыфилософиялықлары проблемы болса, ал Платон түсінігінде - өнерге мемлекеттік бақылау жасау мен ониң (соңғысының) адам тәрбиесіндегі рөлінің проблемылары. Тертуллиан мен Акуинолық Томас үшін эстетика - дін ілімінің бір қыры (өнердіңкөмегімен адамның Құдайға құлшылық ету міндетін шешу). Леонардо да Винчидің көзқарасы бойынша, эстетика тек табиғат пен көркемдік қызметтің арақатынасын анықтайды.Буало эстетикасы шығармашылық ұстындарын бекітеді. Неміс философии А.Баумгартен
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Эстетика (1750 - 1758) еңбегінде бұл ғылымға күні бүгінге дейін атау болып келе жатқан терминді (гректің με αίσθημα (сезіммен қабылдау) етістігінен пайда болған) қолданысқа англ. Баумгартен: Эстетиканың пәні - әлемді өнердің өзіне ғана тән жолымен және сезіммен тануы, - дейді. Логика рационалды (ақылмен) тану заңдылықтарын зерттеп, ақиқатқа қалай жетуді үйретеді; адам ақиқатты ақыл-ойдың ғана емес, сезімнің көмегімен де
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
түсінеді. Сондықтан логикамен қатар сезімдік танымды зерттейтін, сұлулықты ұғынатын ғылым - эстетика болуға тиіс. Баумгартеника эстетика пәнінен өнерді, оның заңдылықтары мен өнерде әсемдіктің бейнеленуін шығарып тастайды. Баумгартендік адасудан теориялық ойдың кейінгі дамуына жаңа мазмұн берген ғылыми термин туындады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Кант үшін эстетика пәні - өнердегі әсемдік, эстетикалық ой-пікір білдіру қабілетін сыну болса, Гегель үшін эстетика пәні - әсемдіктің кең байтақ патшалығына, өнерге және оның кез келген түріне емес, әсем өнерге бағытталды. Ал эстетика өзінің мақсатын өнердің әлемдік рухтың жалпы жүйесіндегі орнын анықтау деп біледі. Эстетика көркемдік бағыттарды негіздейді. Мысалы, Л.И. Тик пен Новалис романтизмнің; В.Г. Белинский; Н.А. Добролюбов сыншыл реализмнің; А.Камю мен Ж.П. Сартр экзистенциализмнің теориилық негіздемесін зерделеген. Н.Г. Чернышевский адамның болмысқа эстетикалық қарым-қатынасын қарастырды. Ленин, Троцкий, Сталин, Жданов, Мао өздерінің эстетикалық пі-кірлерінде энерді партия алға қойған саяси міндеттерді орындатуға ұмтылды.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Заманауи эстетика әлемдік көркем тәжірибені қорытады. Әрбір ғылымның
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
пәні - сол ғылым шешетін міндеттер аясында белгілі бір қырынан зерттелетін әлем. Айталық, медицинаның пәндік аясы - адамның денсаулығы емес, денсаулық - медицинаның мақсаты, ал оның пәні - адам денсаулығы тұрғысынан қарастырылатын географиялық орта, химиялық байланыстар мен физикалыстар. Эстетиканың пәндік аясы - оның құбылыстарының жалпядамзаттық
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
маңызы (эстетикалық құндылығы) тұрғысынан қарастырылатын, эстетикалық байлықтағы бүкіл әлем.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Эстетика - жалпыадамзаттық құндылықтардың, олардың дүниеге келуінің, болмысының қабылдауы мен баға беруінің, кез келген адамның, ең алдымен, өнердегі қызметі үдерісінде әлемді эстетикалық игерудің мейлінше жалпы қағидаларының мәні туралы, эстетикалықтың табиғаты мен оның болмыстағы әрі өнердегі алуантүрлілігі, шығармашылықтың мәні мен заңдылықтары, өнердің қабылдануы, қызмет етуі мен дамуы туралы философиялық ғылым.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Эстетика кімге және не үшін қажет (эстетиканың суреткерге және бұқараға қатысы)? Эстетика ғалым-эстетиктен басқа біреуге керек пе? Ол суреткерге не үшин қажет? Өмір бойы прозамен сөйлеген Мольердің Журдені сияқты
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
суреткер де, шығармашылық үдеріс те өзінің жан қалауын істеймін деп ойлаған
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
күннің өзінде, эстетиканың заңдылықтарын сақтайды. Өйткені көркемдік тәжірибенің теоретилық жинақтауымен бекітілмеген шығармашылық ізденіс нәтиже бермейді.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Суреткер күрделі шығармашылық міндетпен бетпе-бет келгенде, өзінің қызметін бағалағысы келеді, шығармашылық дағдарыстан шығу жолдарын іздейді, оған тек түйсікті басшылыққа алу қиын болғандықтан, көмекке эстетика келеді.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Бұл ретте шығармашылық пены зерделеу де қатар жүріп отырады. Аристофан, Леонардо да Винчи, Шекспир, Гете, Шиллер, Пушкин, Толстой, Достоевский - әрі
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
ұлы шеберлер, әрі өнер құпиаларының ұлы зерттеушілері.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Пиндар ақын өлең шығаратын ғалымдарды сыйламағандықтан, Құдайдың
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
мейірімен ақын болғандарды оларға қарсы қойды. Ал философ Платон:
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Үнемі жаттығумен әрі теориины зерттеумен үйлестірілуі қажет дүние - табиғи қабілет, - дейді.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Асқақтық туралы трактатың авторы Псевдо-Лонгиннің пікірінше, суреткер жеңісінің шарты дарын қуаты мен ережелерді білуге байланысты және бұл өнер қателіктерден сақтап, шеберлікті жетілдіретін теориясыз мүмкін емес.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Эстетика дарынды біліммен нықтай отырып, шығармашылыққа тікелей әрі
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
жанамалай да әсер этеді, алайда суреткер үшін эстетиканың маңызы мұнымен ғана шектелмейді. Сайып келгенде, ақынға әлемнің көркем концепциясы қажет.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Ол - суреткер жинақтаған философиалық білімдердің қоры емес. Ол өмірдің өзінде табиғат пен қоғамды бақылаудан, адамзаттың мәдениетін меңгеруден, әлемге деген белсенді қарым-қатынастан туындайды. Талант пен шеберлікті бағыттайтын - көркемдік концепции. Нәтижесінде ол соның әсерімен қалыптаса отырып, әлемді көрудің және өмірлік материалды таңдаудың ерекшеліктерін анықтайды.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Бұл ретте суреткер шығармашылығына көркемдік конструкциисының жүйелі түрде эстетика бере алатын қабаты тікелей әсер этеді.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Өнерді қабылтын бұқара үшін де қажет ғылым - эстетика. Оқулықты
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Чичиковтің Петрушкасы сияқты, әріптен сөз құраудың өзінен ләззат алып, сюжетті қызықтап оқуға болады. Алайда шығарманың тереңдігі, суреткердің бейнелі ойының мән-маңызы теоретилық тұрғыдан дамыған санаға ғана ашылады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Сайып келгенде, өнерді қабылдауға тәрбиелейтін де - эстетика. Өнер - ең жоғарғы рухани әсерлердің бірі және ол адамды эстетикалық ләззатқа бөлейді. Сірә, Пушкинің Қиалды көз жасыммен суарам, үйлесімге тәнті боп дегені осының
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
дәлелі болса керек. Алайда өнерден толыққанды ләззат алу үшін көркем өнер туралы біліміңіз болмаса, бұл - мүмкін емес дүние. Айталық, адам күнделікті өмірде
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
фильм өзіне несімен ұнағанын, кейіпкерлердің сахнадағы іс-әрекеттеріне неліктен сүйсінгенін түсіндірмек болғанда да, өзіне қандай костюм жарасып тұрғанын
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
анықтап алғанында далы теорияқ сауалдардың туындайтыны жасырын емес.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Өмірді игеру эстетикалық формада жүзеге асады. Адамның қызметі белгілі бір эстетикалық идеялар, түсініктер, мақсаттар негізінде өтеді. Адам бойында жасампаздық бастау мен әсемдікті қабылдай білу қабілетін қалыптастыра отырып, эстетика
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
еңбекке, тұрмысқа, өнеркәсіптік өндіріске энді. Өнер - рухани-тәжірибеге толы, ал эстетика - теоретилық жағынан жалпыадамзаттық жайттарға назар аудартады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Ол - өзекті, өйткені өнер өзара келісімге келмесе, болашағы жоқ әлемде адамдардың бір-біріне жақындасуына ықпал этеді. Эстетика мен өнер - бүкіләлемдік мәдениеттің орталығы әрі адамзаттың гуманитарлық тәжірибесінің шоғыры. Бүгінде мәдениеттің бұл салаларының әлемдік қоғамдастық пен Ресей үшін де маңызы зор.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
3. Эстетика өнерге өлшем ұсына ма (эстетиканың көркем шығармашылыққа қатысы)? Тарихта эстетика мен өнердің өзара қарым-қатынасына байланысты екі көзқарас қалыптасты: 1) классицизм теоретигі Н.Буало (ХVII ғасыр):
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Эстетика - суреткерге ережелерді нұсқайтын ғылым, - дейді. 2) ал французың
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
тағы бір ғалымы И.Тэн (XIX ғасыр): Эстетика - өнердің деректерін жазып отыру
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
керек, - дейді. Заманауи эстетика үшін қалыптылықты (нормативтікті) абсолюттеу де, эмпиризм де тиімсіз.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Адам Архимедтің заңын бұзып, мойнына тас байлап жүзсе, суға батып кетеді. Суреткер тақырып, құрал, бейнелі ойлау формаларын таңдауда ерікті болғанымен, ол физикалық әлем заңдарымен парапар әсер этетін эстетиканың қағидаларын бұзатын болса, оның туындысы өнерден тыс қалады. Эстетика өнердің қағидаларын қорытатындықтан, ол нормативті саналады. Ол нормативные болып келеді. Оның тұжырымдарының объективті әрі заңдық күші бар. Алайда өнердің қағидалары - абсолют емес, олар тарихи тұрғыдан өзгермелі. Өнердің дербес ретінде балет театрының негізін қалаған Ж.Ж. Новерр: Ережелер - белгілі бір шекке дейін жақсы, алайда оны қолдана да білген жөн, дегенмен керек емес кезінде одан бас тартып, ал керек кезінде қайта пайдалануға да болады. Өз өнерінің шеңберінде ғана жүретін, белгілі бір ережелерге желімдей жабысып алатын немқұрайды суреткерлер - өнерге ғана сор ( Новерр , 1965; 27-бет), - дейді.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Бетховен симфонияға хорды қосқанда, оны ақылынан адасқан деп санады.Ұлы суреткер шығармашылықтың таптаурын болған шеңберін кеңейтті. Алайда ол адамзаттың соған дейінгі барлық көркемдік тәжірибесі жинақталған заңдылықтарды өзгерте алмайды. Дегенмен жаңа шынайлық, жаңа тәжірибе алға тартқан түзетулерді енгізеді немесе жаңа заңдылықтарды қалыптастырады. Заманауи тарихи эстетика өнер мен ониң ерекшеліктерін қозғалыс үстінде зерделейді.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
4. Ғылым дегеніміз - жүйе (эстетикалық білімнің жүйелілігі). Америкалық
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
көрнекті өнер теоретигі Т.Манро Эстетикадағы ғылым үшін (К науке в эстетике, Нью-Йорк; 1956) атты кітабында ғылымдағы эссешілдікке қарсы шығады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Шындығында да ғылым - ақиқаттар жиынтығы ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.