Оқушыларды еңбекке баулу арқылы технология сабағында оқушыға ұлттық киімде ою-өрнектердің орналасу тәсілдерін үйрету жолдары

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 42 бет
Таңдаулыға:

Кіріспе

Тақырыптың өзектілігі. Әрбір мемлекеттің мәдени - экономикалық дамуы қайсы бір тарихи кезеңде болмасын ондағы кәсіптік білім беру жүйесімен байласынты. Қазіргі өнім өндіру қызметі жаңа технологияға негізделген экономикалық жүйеге ұмтылуда. Кәсіптік білім алудың әлемдік, көкейкесті мәселері Қазақстан Республикасына оа ортақ. Үшінші мыңжылдық табалдырығына адамзат қоғамы ақпараттық техникамен қаруланып, өзінің еңбек дәстүрлеріне үлкен өзгкерістер енгізуде. Техника арқылы адам ақпаратты, құнды тауарға айналдыра бастады. Соған байланысты кәсіптің жаңа түрлері пайда бола бастады. Сондықтан да жалпы білім беретін бағдарламаға кәсіпті игеруге қатысты басқа да білім аясымен байласыну қажет. Жеке бас пен табиғатқа қатысты барлық проблемаларды қамту керек [1,123 б.].
Оқушыларды қазіргі заман мәдениетіне сай даярлау, баспасөз құралдары, жүздесулер, пікір таласулар, қазіргі ақпараттар мен көне мұраларды зерттеу арқылы байытылып отырылады. Сондай - ақ, нормативті заңдар, теориялар мен концепциялар, білім беру мекемелері мен қоғам құныдылықтары. Салыстырмалы түрде жүргізілетін педагогикалық зерттеулер мәдениетті байытудың ең тиімді әдісі болып саналады. Оқушыларды еңбекке және кәсіпке даярлау жүйесінде талдау жасау, жаңа жүйенің қайта жаңғырту, қалыптасу кезеңдері де болады. Ал, еңбекке және кәсіпке даярлау процесі қазіргі заман мәдениетіне сай болып келуі үшін алдымен оған жан - жақты талдау жасауы оның дамуын айқындап, жаңа үлгілер мен жобаларды жасауға негіз қалайды. Сұраныс пен материалдық жағдай, сондай - ақ оқушыларды еңбекке және кәсіпке даярлаудың міндеттері, мазмұны, тәсілдері мен ұйымдастыру түрлернің әр кезеңге тән өзіндік ерекшіліктері болады. Бұл орайда ғылыми - техникалық революция және осыдан туындайтын барлық әлеуметтік - экономикалық өзгерістер алдыңғы орынға шығады. Оқушыларды еңбекке және кәсіпке даярлаудың ерекшеліктері мен табиғаты сол елдің жағрапиялық жағдайы мен саяси құрылымына, ғылымы мен дініне және ұлттық дәстүрлеріне байланысты болып келеді де, заң артілерімен бекітіледі. Ал, оқушыларды еңбекке және кәсіпке даярлаудың алға қойған мақсаты оқушының қабілет - қарымы, дағдысы, бейімділігі және маман болып қалыптасуға деген құлшынысымен өлшенеді. Жалпы оқушыларды кәсіпке даярлау құрылымы кісіпке даярлық, кәсіптік бағдар, үйірмелерге қатысу т.б. болып жалғаса береді [2,25 б.].
Жалпы оқушыларды еңбекке баулу барысында имандылық, адамгершілік тәрбиелерде бірқатар педагог - ғалымдардың еңбектерін зерделеуде байқауға болады. Атап айтқанда: М.Қоянбаев, С.Әбдіғаппарова, К.Қожахметова, Ғаббасов С. Себебі, халық дәстүрлері жастар тәрбиесінде негізгі орын алады. Оқытудың жаңа технологиялары бойынша Қ.Қабдықайырұлы, кәсіпке оқыту Д.Қоңыратбай.
Қазіргі заман мәдениеті талабына сай бұйым әзірлеу технологиясын жүзеге асыруда келесі арнайы әдебиеттерге талдау жасалынды: киімге қолданылатын маталар бойынша А.Байбатшаева, киімді көркемдеп сәндеу С.Жолдасбекова толығымен өңдеудің жалпы кезеңдерін қамтитын және оларға қолданылатын тігін машиналарының түрлері туралы мағлұматтарға Зюзин А.И., Исаев И.К., Осипова, Бернина Артиста 180, балалар және әйелдер киімдерін сәндеу Бағжаева А.6, сырт киімдерді әзірлеуде Литвина В. Киімді конструкциялау және модельдеу бойынша Махмутова К. Ал, стильдерді қазіргі заман талабына сай таңдауға Гофман А.Б. "Мода и люди", киімдерді жобалау Коробцева К т.б. "Тігін бұйымдарының техникасы мен технологиясы" Ұзақова А.
Жұмыстының мақсаты. Оқушыларды еңбекке баулу арқылы, технология сабағында оларды қазіргі заман талабына сай кәсіпке бейім болып өсуін, кемелденуін және нарық жағдайында оңтайлы жеке тұлға болып қалыптасуын қамтамасыз ете отырып оқушыға ұлттық киімде ою-өрнектердің орналасу тәсілдерін үйрету жолдары.
Қойылған мақсатқа байланысты келесі міндеттер шешілді. Қазіргі заман мәдениеті стиліндегі киім үлгілерін пайдалануға, "Технология" интегративті білім саласы, "Тігін бұйымдарын конструкциялау және моделдеу", "Қолөнер және дизайн", "Тұрмыста қызмет көрсету еңбегі" бағдарламаларына талдау жасалынды.
Зерттеу болжамы. Оқушыларды қазіргі заман мәдениеті талабына сай кәсіпке даярлауға болады. Егерде:
оқушыларды қазіргі заман мәдениеті талабына сай кәсіпке даярлауда;
оларды жаңа ағын көздері және ақпаратты технологиялармен жұмыс жасау мүмкіндігі ескерілсе.
Жетекші идея. Мектеп оқушыларын қазіргі талабына сай кәіспке оқыту үрдісі.
Зерттеу әдістері. Оқушыларға қазіргі мәдениет талабына сай кәсіби білім беру.
Зерттеу пәні. Тігін бұйымдарын конструкциялау және моделдеу.
Зерттеудің жаңалығы:
қазіргі заман мәдениеті талабына сай оқушыларды кәсіпке даярлауда жаңа ақпараттық технологиялық тігін машиналары мен оларда әзірленетін сәндік элементтерін киім үлгілерінде қолдану ескерілді;
ақпараттық технологиялық тігін машиналарына мәлімет берілді.
Зерттеудің теориялық және әдістемелік маңызы.
Мектепте оқушыларды еңбекке және кәсіпке даярлау барысында қазіргі заман мәдениетіне тән ұсыныстар, олардың танымдық ой - өрісі мен іс - әрекетінің өсуіне мүмкіндік береді.

1.Қазақтың ұлттық киімдерінің ерекшеліктері

1.1 Қазақ халқының ұлттық киімдерінің қалыптасуы мен түр-сипаты

Қазақ халқының ұлттық киімдерінің қалыптасуы мен түр-сипаты көшпелі тұрмыс, құбылмалы ауа райымен қатар, халықтың наным-сенімдері, сұлулыққа құмарлығы, түрлі маталардың қолданысқа енуі және көрші ұлттармен мәдени-экономикалық байланысы әсірінен жылдар бойы өзгеріп отырды. Қазақтардың киімнің етек-жеңіне оқа тігетіні, кимешектің өңіріне, жақтауына кесте жүргізетіні, сәбидің, қыз баланың, сал-серілердің бас киіміне үкі қадайтыны - түркі-қыпшақ заманы кезінде туған дәстүр. Бұл қадам жын-перілерден, пәле-жаладан, тіл-көзден сақтайды деп сенген. Қазақы белбеу, қапсырма, бойтұмар, нәзік белдіктерге өрнектелетін әр түрлі құстардың, жыртқыштардың, көбелектің, ағаштың, жер-судың, тау-тастың кескінін беру ежелгі сақ, үйсін тайпаларынан қалған мұра. Бойжеткендер белі қымталған, етек-жеңіне желбезек салынған қос етекті көйлек, оқалы қамзол киіп, беліне металл шытырлармен безендірілген немесе ширатпалы күміс белдік (кейбір жерде нәзік белдік) буынған. Қазақстанның кейбір өңірлерінде етек-жеңге екі-үш қатар бүктесін, яғни қосетек тіккен. Ал оңтүстікте осындай көйлектің үстіне белдемше қаусырынады немесе шалғы орайды екен. Тақиямен қатар, белдік те қыздық дәуреннің белгісі саналған. Қыз бала белдігін арындай қорғаған, оның жоғалтып алу - арынан айырылғанмен бірдей болған. Қос етекті көйлек тек қыз балаға тән киім. Баласы бар әйелдерге шымқай түсті матадан тігілген. Кестеленген немесе қос етек салынған көйлек кию ерсі саналатын. Қыздар шашын көбіне қос бұрым етіп өріп, бас киімсіз-ақ жүре беретін болса, әйел тұрмыс құрған соң ақсаңнан (сұрыптан) тігілетін, кеудесін, иығын, жон арқасын жауып тұратын, жақтауы, өңірі, тамақ жағы кестеленген кимешек киетін. Кимешектің шаршысының, пішімінің үлгісіне қарай шылауым, сұлама, күндік, орама деген атаулары бар. Қазақтар құланның, ақбөкеннің, жолбарыстың, жанаттың, бұлғынның, сусардың, ақ тышқанның терілерін ерекше бағалайды. Бұл аңдардың терілерінен тондар тігілді. Қазақ халқының ұлттық киімдерінде тұрғындардың географиялық, ру-тайпалық ерекшеліктері де көрінеді және ол көбіне бас киім мен шапаннан байқалады. Мысалы, 8 сай уақ тымақ, 3 құлақты керей тымақ, қаракесек, адай бөрік, арғын тымақ, қыпшақ тымақ, сырмалаған 6 сай найман тымақ, 4 сай жатаған тобықты тымағы болған. Аймақ ерекшелігіне қарай Жетісу, Арқа, қоңырат үлгісіндегі тымақтар болған. Ұлы жүздің ерлер шапаны көбінесе жолақты, сырмалы, етек-жеңдері ұзын, ашық жағалы келеді. Оңтүстік еліне көршілес өзбек, тәжік, ұйғыр халықтарының киім үлгісінің әсері болғаны байқалады. Орта жүз өкілдері орыс, татар халықтарымен аралас-құралас болғандықтан бұл олардың киім үлгілері мен киім киістеріне де әсер етті: шапандары көбінесе бір беткей матадан тігіліп, сырусыз, сирек қабылып, етектері шалғайлы, жеңдері кең, жағалары шолақ ойма немесе түймелі болды. Кіші жүздің шапандары да шалғайлы, жеңдері ұзын және кең, жүн тартқан, бидайлаған қалың, қайырма жағалы болып келеді. Өрнектермен кестеленген күдері бешпет пен жарғақ шалбар жоғары бағаланған. Егде тарта бастаған еркектің киім-кешегі әдетте жігіттің киіміне тән элементтерден тұрғанымен, пішімі молдау, шалбары кеңдеу болып тігілетін. Қарттардың киімі мейлінше қарапайым, көбіне көктеп тігілетін және әшекейсіз болған. Қалыптасқан дәстүр бойынша, қарттарға арнайы жейде, жырым балақты шалбар, арасына түйе жүн салып сырылатын көкірекше, бешпет, шекпен, шапан тігілетін. Түйе жүнінен бастырылып, шұғамен тысталатын күпі - малшының басты киімі саналған. Қазақ қоғамында шұғамен немесе барқытпен тысталған пұшпақ ішік жоғары бағаланған. Аса сәнді ішіктің қаусырмасы мен шалғайы кәмшат немесе сусар терілерімен көмкерілген. Сырт киімнің көне түрлерінің бірі - кебенекті шаршылап, қылшығын сыртына шығара басқан жұқа киізден ақ, қара немесе қоңыр түсті етіп, атқа отыруға ыңғайлы болу үшін артында жарма қалдырып, шалбарымен қоса пішкен. Шапанға ұқсас болғанымен, тік немесе күләпара іспетті жағасы бар кебенекті жылқышылар үскірік аяз бен ызғырақ желден, жаңбыр мен қардан сақтану үшін қысқы киімнің сыртынан киген. Қаусыра киілетін сырт киім түймеге бекітілмейтіндіктен, ерлер кісе белбеу таққан. Оның кәдімгі белдіктен айырмашылығы -- бұрынғы аңшылардың садақ жебесін салатын қорабы, оқ-дәрі салатын оқшантайлары іспетті салпыншақтарының, мығым бекітілген қынының болатынымен байланысты. Кісе металл шытырларымен безендірілген. Ерлердің бас киімі бөрік көбіне кәдеге жаратылған аң терілерінің атымен: құндыз бөрік, сусар бөрік, пұшпақ бөрік деп аталған. Оңтүстік аймақтарда қой терісінен тігілген, түрмесі үлкен бөрік киеді. Бөріктің неғұрлым жүнді де жылы түрлері Батыс Қазақстан, Атырау жағында жиі кездеседі. Жетісу, Семей, Өскемен жағында жалпақ және биік түрмелі үлгілері көп. Әр облыста (әр жүзде) тымақ әр алуан үлгіде тігіледі. Олардың әрқайсысын "арғын тымақ", "үйсін тымақ", "найман тымақ" деп немесе "ұлы жүз үлгісі", "орта жүз үлгісі", "кіші жүз үлгісі" деп түр-түрге бөліп айтады. Жекей тымақ деп -- жаз бен күзде киетін әрі сәнді, әрі жеңіл елтірі тымақты айтады. Жекей -- сәнді деген сөз. Егде жастағы ер адамдар дөңгелек тақиясын басынан тастамаған. Сыртқа шыққанда оның үстіне бөрік, тымақ, қалпақ киетін болған. Тақияның ең қарапайым әшекейі -- шеңберінің айналасына берілетін иректелген сызықша. Жастардың тақиясы күмбезінің төрт жағынан жібек немесе зерлі жіптермен шұғыла, гүл тағы да басқа өрнектермен көмкерілетін болған. Үйлену салтанатына арнап қалындықты жасандырғанда, әдетте оның басына маңдайлық, желкелік жанамала қыстырылатын қаңқа ретінде биіктігі 20-30 сантиметрдей келетін бағалы аң терісімен көмкерілген сүйір бөрік кигізетін де, үстіне сәукеленің өзін қондыратын болған. Сәукелеге міндетті түрде жұқа ақ желек ілетін болған. Ол беташар айтылғанда қалыңдықтың жүзін, бүкіл денесін жауып төгіліп тұратындықтан, қыздың дене пішімін өте нәзік, сымбатты етіп көрінетін. Үйлену тойына бұрын қалыңдық сәукеленің орнына зерлі қасаба да киген. Оған дәлел -- қазақ тілінің лексиконында қасабалы қалыңдық, қасабалы келіншек деген тіркестердің сақталып қалғандығы. Қасабаның маңдайына әр түрлі шытырлардан, інжу, маржан, перуза секілді тастардан тізілген дөңгелек табақшалармен бекітілген қыстырма ілінеді екен. Ал оң жағына, самайдың үстіне туралап маңдайдағыдан ұзынырақ күміс қоңыраушалармен үшталған бес-алты тізбектен тұратын салпыншақ қыстырылатын болған. Бұл жас келіннің жүйкесін жұбатады-мыс деген ескі ұғымнан туған түсінік болса керек. Қасабаға "қалыңдық сұқ көзден аулақ болсын" деп үкі қадаған. Ежелгі салтпен келіншек той өткен соң қасабаны үкісіз, желексіз киіп, құламасына орамал салған. Қазақтарда қаралы киім болмаған. Әйелдер әдетте бұрымын тарқатып, шашын жаятын да, киіміндегі әшекейлерді жұлып тастап, иығына қара жамылатын болған. Ал еркектер жағы сұр түсті шыт пен сәтеннен қаралы белбеу буынып, таяққа сүйеніп, өліктің денесі қойылған үйдің алдында көңіл айтуға келгендермен көрісіп, олармен бірге үйге құран оқылып, жұбату айтылатын кезде ғана кіретін. Етіктің өміршеңдігін арттыру үшін еркектер оң мен солға ажыратылмайтын етік киген. Ал аяқ-киімді оң-солға бөлу үрдісі еуропалықтардың ықпалымен таралған. Қолдан иленген көннен тігілетін саптама етік шаруашылық үшін өте ыңғайлы болған. Оны адамның аяғы мен тізе буынын суықтан сақтауға бейімделген қозы жүнінен басылған байпақтың (ұйық) сыртынан киген. Қарапайым шаруа қазақтар шөгінді, қиыршық тасты таулы жерлерде етіктің сыртынан табаны мен өкшесі мұқалмас үшін шикі қайыстан тігілген шарық киетін. Етіктің табанына киізден ұлтарақ салатын болған. Мұның бәрі аяқтан аяз (ызғар) өтпес үшін пайдаланылған. Қыста киетін байпақтың киізі қалың, ал жазда киетін байпақтың киізі жұқа болады. Кебіс -- мәсінің сыртынан киюге арналған, былғарыдан тігілген қонышсыз аяқ киім. Бұрын кебісті галош орнына киген. Оның басын жұмсақ қара былғарыдан, табанын қатты ұлтаннан биік өкше етіп тіккен. Оны оюлармен, тұмсығын сызықтап күміс, зер жіптермен әшекейлеген. Жас жігіттер, серілер мықшима етік киген. Оның өкшесінің түбі жуан, жер басар жағы жіңішке, тұмсығы жоғары қарай қайқы келген.

1.2 Қазақ ұлттық киімдерін жасау ерекшеліктерін талдау

Қазақ киімі халықтың сәндік өнерінің бір бөлігі. Халқымыздың сезімталдығын, аса зор эстетикалық талғамын аңғартатын қарқара, шұрақ айырқалпақ, қасаба сияқты зерлі - кестелі бас киімдердің, бұрын бір ата елдің, кішігірім бір рудың ортақ мұрасы ретінде, қыз ұзатып, келін түсіргенде ғана киетін, кәдесіне лағыл, жақұт, інжу, маржан,перуза, ақық секілді бағалы тастар, алтын - күміс шытырлар жаратылған сәкәгүлді, құйма төбелі сәукеле, тіптен кемер белбеу, кісе белдік, қыздар буынатын ширатпалы нәзік белдік күмістеген таптаурын кебіс, көксауыр етік секілді, қол өнеріндегі мүлтіксіздіктің шегінен көрінетін заттардың, алтынмен аптап, күміспен күптеген алқа, тарақша, шолпы,бойтұмар, сырға, білезік, сақина жүзіктердің болғаны әсемдікке құштарлықты көрсетеді. Мұның өзі қазақы киімнің табиғаттағы екі жақтылықты - тұрмыс қажеті мен сымбатты болу қамын аңғартатын жәйт. Өйткені заттық өндірістің өзі сайып келгенде, халықтың сезімталдың талғамымен біте қайнасып жататын құбылыс.
Қазақтағы киімді солға қаусырынатын, шалғайына, етек - жеңіне оқа тігетін, кимешектің өңіріне, жақтауына кесте жүргізетін, сәбидің, қыз - баланың, сал серілердің бас киіміне үкі қадайтын дәстүр о баста табиғаттан тысқары, пайымдауға сыр берметін сиқырлы - сұғанақ күштердің, дәлірек айтқанда, жын, перілердің салқынын бойына тартып, пәле-жаладан, сұқық көзден, ауру-сырқаудан сақтайды мыс деген көне түркі-қыпшақ заманна қалған ескі ұғымнан туған.
Бірақ кейіннен бірте-бірте қазақша киінудің жөн-жобасына, киім-кешекті сәндендіру жүйесіне енген. Мұны біз қазақы шапанның, сеңсең тонның тыс айқара қаусырынылатынынан, өңіржиексіз кимешектің - келіншекті, ал үкісіз тақияның - қыз баланы, әсіресе оның бұрымы жоғын ұсқынсыз етіп көрсететінінен де аңғарамыз.
Қазақы киімге қатысты зергерлік заттарға әр түрлі құстардың, жыртықштардың, бал арасының, көбелектің, ағаштың, жер-судың, тау тастың кескінін беретін дағдының ерте заманнан келе жатқанын және оның ежелгі сақ, үйсін тайпаларының мәдени жетістіктерін бойына сіңірген.
Халық шеберлері киім тіккенде іс тапсырушының талғамын, жас ерекшелігін, дене бітімін, бет әлпетін мұқият ескерген. Киім - кешекті әр жерде мүмкіндігіне қарай өзгеше тіккенімен, бүкіл қазаққа тән ұқсастығын, пішімін, бояу - нақышын сақтап, әсіресе оның қыздар, әйелдер, кейуаналар киетіндерін ажырата білген. Мысалға алсақ, қыздар белі қымтылған, етек - жеңіне желбезек салған қос етекті көйлек, оқалы қамзол киіп, беліне металл шытырмалармен безендірілген немесе ширатпалы күміс белдік (оны нәзік белдік деп те атайды) буынады екен.
Қалыптасқан дәстүр бойынша үкілі тақия, әсіресе қыздық дәуреннің белгісі іспетті белдік асқан ұқыптылықпен безендірілген. Қыз бала үшін белдігін жоғалту арынан айрылғанмен бірдей болған.
Қазақта әсіресе бас киім ерекше қастерленген оны осы кезге дейін аса құрметті қонаққа ат мінгізіп, шапан жауып, бөрік кигізетін дәстүрден де аңғаруға болады. қазақстанның Оңтүстігінің, Сыр бойы мен Талас - Шу атырабының талас отырықшы немесе жартылай отырықшы қағазы жазда арнайы басылған жұқа ақ киізден үшкілдеп, сүйірлеп пішілетін, тігісі қиылысқан жерлері қара жолақпен жабылатын, қайырмасы қара барқытпен тысталатынқалпақ киген. Оның қазақы, жырық, құйма, керей нұсқа деп аталатын түрлері болған. Орталық және Батыс Қазақстанның шонжарлары көбіне сәндік үшін аласа шошақ бөріктің үстінен алтын зермен кестеленген шымқай күрең немесе қызыл барқытпен, қайырмасы жасыл мәуітімен тысталған биік қалпақ киетін. Оны әр жерде әр түрлі атпен айыр қалпақ, мұрақ, сәукеле қалпақ деп атап келген. Қасабаның маңдайына әр түрлі шытырлардан, інжу маржан, перуза секілді тастардан тізілген дөңгелек табакшалармен бекітілген қыстырма ілінеді екен. Ал оң жағына, сатайдың үстіне туралып, маңдайдағыдан ұзынырақ күміс қоңыраушалармен ұнталған бес - алты тізбектен тұратын салпыншақ қыстырылатын болған.
Қазақы киімді қастерлеу әрі құрмет тұту елдің есейгенін, оның өскелең өмірін танытады. Оның қазақтану ісінде де, халқымыздың мәдени - тарихи өмірінде де елеулі орын алатыны даусыз. Өйткені қазақ киім - кешегі ұрпақтан - ұқпаққа алмасып келе жатқан, елдің ғасырлар бойы қалыптасқан сезімталдық талғамын, сәндікке, үйлесім бірлігіне, көркемдікке ұмтылған жасампаздығы мен шығармашылығының жетістіктерін бойына сіңірген құбылыс.
Ата - бабаларымыздан келе жатқан үй тұрмысындағы заттарды да сән үлгісі жалпы киімге қолданып көру мүмкіншілігі бар деп ойлаймын.
Осы жайыттарды қолдана отырып,қазір біздің дизайнерлеріміз қалыңдық,қыз ұзату көйлектерін,қамзолдарымызды қабу қолөнер әдісін қолданып түрлі нақышта және де шынжыр - тамбур кестемен кестелейді.
Қабу - Стежка.
Бірнеше қабат матаны бірлестіріп тігу қолөнері бұрыннан белгілі. Көптеген мұражайлардан қабылған көрпе, киім кездестіруге болады. бұрын қабу өнері қолмен кестеленсе қазіргі заманда тігін машиналарымен күрделі ою - өрнектер жасауға болады.
Матаның фактурасын байыта түсу үшін қабу өнерін қолданады.
Астар матасының үстінен синтепон қойылады, оның үстінен негізгі матаны қоямыз. Астар матасының көлемі үлкен болуы тиіс. Өйткені ол кішірейеді. Тігін машинасымен жұмыс бағытында қабыған кезде қабылатын зат созылып, жылжып қалмауы керек. Сондықұтан ол затты асылдыртпай үстелдің үстіне жайғастырып тіге бастау керек. Қабу ою-өрнегінен соң оң жағына түсіру қажет.
Қабуды матаның ортасынан бастау керек. Машина тігісі үзілмей жалғасуы керек.
Дизайн инновациялық іс - әрекет болып табылады, дегенмен де ол жаңадан ойлап табылып, енді ашылған жаңалық емес, одан айырмашылығы оның проектілік міндет түрінде қалыптасқан нақты мақсаты бар. Біздің ғылымда ұзақ уақыт бойы дизайнды, көркемдік конструктілеу деп түсініп келді.
Көркемдік конструктілеу - тұжырым жасау, нақты мақсаттарды анықтау, объектіні талдау, жобалау, проектілік құжаттарды өндеу және заттық образын жасау кезеңдерін қамтитын проектілік міндеттерді шешу процесі.
Негізінен жаңа затты жасау процесін келесі схема бойынша жасауға болады: сұраныс - жоспарлау - программалау болжау - проектілеу - ендіру - тираждау - бөлу - тұтыну. Дизайнер шығармашылығының алғашқы пункті - адамның қажеттілігі. Ол осы қажеттіліктерді ескеріп, білімі еніп оны заттық форма мен образға айналдырып отыруы керек. Дизайнның негізі - қоғамдық талап -- тілектерді жан - жақты есепке алу. Талап - тілектерді зерттеу жаңа затты жасау кезіндегі проектілеу алдында талап мазмұны болып табылады. Тұтынушылар мен олардың талап - тілектерін зерттеу; бұйымның қасиеті мен сапасын зерттеу; осы бұйымға қойылатын талапты білу. Дизайнның методикасы анализ және синтез әдістерін жүйелі түрде қолдануға негізделген.
Проектілемес бұрын талдау - зерттеуді проектілеудің алғашқы кезеңінде жүргізеді және заттың қалаған функциясы туралы мәліметтерді салыстыру, жобадағы бұымның бейнесі туралы, дайындау тәсілдері туралы жобадағы объектінің аналогы туралы аналог - функционалдық белгісі, іс-әрекет принципі, қолдану шартына байланысты ұқсас бұйымдар. Проектілемес бұрын жасалған талдау бұйымының кемшіліктерін, тұтынушылардың қалауын анықтау үшін өте қажет. Осы аталған жолдаудан басқа жаңа бұйым басқа да талдаудан өтеді. Олар: әлеуметтік - экономикалық талдау, функционалды талдау бұйымды қолдану тэсілдерін зерттеу, функционалдық - құндық талдау тұрғындардың әр түрлі топтарының талаптарын зерттеу және оларды қанағаттандыру тәсілдерін зерттеу және шығындарды азайту жолдарын қарастыру, технологиялық талдауматериалдарды және бұйымдарды дайындаудың мүмкін тәсілдерін зерттеу, формаларды талдау бұйымның құрылымын зерттеу және оның аналогын анықтау.
Жүргізілген талдау нәтижелерін синтездеу операцияларымен бірге кіріктіріледі. Жекелеген бұйымдарды бір затқа айналдыру - форма қалыптастыру болып табылады. Композиция - гармонизация әдісі, эстетикалық бүтін бір объектіні құру тәсілдері мен құралдар жүйесі. Синтез процесінде жүргізілген зерттеулер форма қалыптастырудың нақты әдістерімен іске асады: комбинаторлық, аналогтық, образды - ассоциативтік.
Костюмді қалыптастырудың комбинаторлық аналогтық әдістері жақсы дамыған. Дизайндағы синтез - дизайнерлік анализде алынған проектілік мәліметтерді жүйелеу және оларды бүтін бір бөлшекке айналдыру, яғни проектілік образға айналдыру. Синтез әдістері жүйелік болуға немесе монтанды - интуитивті ассоциативті болуы мүмкін. Синтез процесінде шығармашылық концепция қалыптасады. Бұл дизайнерлік міндеттерді шешуде маңызды роль атқарады. Дизайндағы концепция - негізті идея, проектілеудің мақсаты, міндеті мен құралдарының мағыналық бағыттылығы.
Проектілеу - болмаған объектінің құрылуын сипаттау, бейнесін және кониепциясын жасау Дизайнерлік проектілеудің негізгі кезеңі дизайнердің санасында болады дизанейрлік проектілеудің білім мен фантазия, интуиция мен есеп, ғылым мен өнер, талант пен шеберлік қатар жүреді. Проектілеу психологиялық шығармашылықпен тығыз байланыста. Сол себептен де ол өзінің шығармашылығында эфристика әдістерін кең пайдалануы шарт. Ол ойдың, қиялдың, фантазиянын шыңдалуына жол ашады. Проектілеу процесінде ғылыми мәліметтерді социология, болжау пайдалану қажет. сондай-ақ форманы мағыналық және әлеуметтік мәдени мазмұнымен толтыруға септігін тигізетін образдың - ассоциативті әдістерді де қолданған жөн.
Проектілік идея эскиздеу - макеттеу - модельдеу процестерінде затқа айналады. Жаңа затты проектілеудің алғашқы кезеңі - оның эскизін жасау. Бірінші дизайнер өзінің қиялында болашақ заттың бейнесін жасайды, кейін оның алдын - ала графикалық бейнесін жасайды. Кейін оны көлемді модельдермен, тәжиребелік қолдану тәсілдерімен толықтырады. Осы арқылы проект нақты бір кескінге келеді.
Модельдеу - объектінің. Жағдайын немесе процестік бейнесі сипатталады. Көркемдік -- образды модельдеу, математикалық модельдеу, проектілік - графикалық модельдеу эскиз жасау, көлемдік модельдеу макетті немесе модельді жасау, сөздік модельдеу деген түрлері бар. Ең көп тараған түрі ретроспективті модельдеу. Ол прототиптерді және аналогтарды талдауға негізделеді. Бірақ бұл әдіс дизайнның негізгі міндетін орындамайды, яғни, жаңа зат туындамайды. Ол тек бұған дейін болған затты дамытуға ғана мүмкіндік береді. Модельдеуге тағы бір әдіс - конструктивті модельдеу мынадай болуы мүмкін: коррективті заттың функциясы мен формасы жетілдіріледі; өшпелі, проективті. Ең жаңа метод перспективті модельдеу.
Проектілеудің тағы бір әдісі - макеттеу - проектілінетін заттың көлемді бейнесін жасау. Макеттеу - қажетті масштабта немесе нақты көлемде әр түрлі материалдардан заттардың макетін жасау. Киім дизайнында макеттеудің киелі әдістері қолданылады: түйіру және бедерлеу муляж. Макет проектелінетін бұйымның материалдьіқ кеңістік бейнесі.
Құрылғылар мен машинаны проектілеуде оның техникалық жарамдылығын тексереді, кейін нақты техникалық мүмкіндіктерді есекере отырып дизайнер өзінің түзетулерін енгізеді. Соңғы кезең - образды
аяқтау үшін конструктивті - техникалық және эстетикалық жағын жақсарту үшін дизайнер мен инженер бірігіп жұмыс жасайды.
Ал киім дизайнері дағды бойынша затты проектілеу мен дайындау істерін бір өзі атқарады. Ал егер өндірістік проектілеу болса, онда әр түрлі кезеңде түрлі мамандар қатысады, әсіресе конструктор мен технолог қатысады.
Киімді проектілеу - киімнің жаңа бейнесін жасау. Ол өзіне зерттеуді, эскиз жасауды, макетті, модельді, бұйым сызбасын есептеу мен кұруды, тәжрибелік образды дайындауды енгізеді. Киімді проектілеу, жалпы проектілеу тәрізді әдістерді қамтиды. Тұтынушылар сұранысын зерттеу негізінде және аналогтарды талдау негізінде шығармашылық тұжырым туындайды. Ол эскиз жасау кезінде қағазда - туындайды, кейін макетке айналады, кейін модельге айналады.
Костюм формасын модельдеу - костюмнің композициялық идеясымен сәйкес материалды ұйымдастыру. Модельдеудін нәтижесі - дайын зат.
Егер мәселен өндірістік проектілеу жайында болса, онда киім дизайнері технолог және конструктормен бірігіп кызмет етеді. Бірінші экспериментальді модель жасайды, кейін іріктеу мен апробациядан кейін өндірістік үлгі шығады.
Киімді конструктілеу - киім моделінің конструкциясын жасау. Ол келесі кезеңдерден тұрады: әдістерді таңдау, эскиздік проекті үшін заттың чертежін сызбасын жасау, есептеу, сызба құру индивидуалды және стандартты өлшемдерді қолданып, лекал дайындау, жұмыс құжаттарын дайындау.
Техникалық модельдеу - базалық модель бойынша сызбаларды және киім үлгілерін жасау немесе олардың графикалық бейнелерін жасау. Жасалған үлгі көпшілік өндіріс үшін форма мен конструкция эталоны болады.
Технология - өндіріс процесіндегі өңдеу шикі затты өңдеу, дайындау және қайта өңдеу әдістерінің жиынтығы, киімді дайындау әдістері мен тәсілдерінің жиынтығы.
Қазақ ұлттық ою-өрнектері киімдерге кестелеу және жапсырма тәсілдері арқылы түсіріледі. Олардың бүгінгі таңда төрт түрі қолданылады: жапсырма, біз кесте, тығыз кесте және ришелье.
ЖАПСЫРМА (аппликация).
Киімге жапсырма жапсыру -- оның ажарын ашып сәнін келтіреді. Қазақ халқы әшекейлеудің бұл тәсілін ежелден білгсн. Жылтырағанды үстіне жапсырып деген сөз тіркестің кез-келген ауылда естілері анық. Оны сән қуған адамдарға арнап айтқан. Бұл жапсырманың ертеден-ақ сәннің басты талаптарының бірі болып табылғанын және солай болып қала беретінін айғақтайды.
Жапсырманы жапсырудан алдын оның қандай киімдерге және қандай тұстарына жапсыру тиістігін білу керек. Жапсырма көрік беріп, көңіл қуантып түру үшін көшеге, кешкі сауықтарға, той-жиындарға киетін салтанатты киімдерге жапсырылады. Күнделікті үй ішінде киетін киімге жапсырма жапсырыла бермейді. Өйткені, жапсырма қымбатқа түседі және ол үшін қымбат маталар мен жіптер пайдаланылады, оның орындалуы да асқан шеберлікті қажет етеді. Сол себепті жапсырма кештерге бір киіп шығатын киімдерге қолданылады.
Жапсырма киімнің көзге түсіп тұратын тұстарына орналасуы заңдылық. Осыған орай жапсырманы омыраудың жоғары тұсына, кеудеге, алдыңғы қос өңірге, жеңге, етекке және ретіне қарай иыққа, арқаға орналастырады. Қалай болғанда да ол бірден жарқ етіп, назарды өзіне аудартуы керек.
Үшіншіден жапсырманың матасы қандай болуы керектігін білу тиіс. Жапсырма үшін тек қана қымбат, жалтыраған, тамсандыратын алтын немесе күміс маталар алынады. Көбінесе алтын немесе күміс паршалар таңдалады.
Содан кейін жапсырманың қандай пішінде болуын мықтап ойлау керек. Бұл көбінесе кестелеушінің, болмаса тігіншінің қиялына, ойлау қабілетіне байланысты. Сондықтан да тура мынадай пішінде ғана болады деп кесіп айту қиын. Қиялы қаншама түрленсе, жапсырманың да соншама түрі кездесуі заңдылық. Бірақ, оның әрқайсысы талғамды болуы керек. Тек ебедейсіз үлкен немесе ретсіз және сансыз көп жапсырмалар киім әрін кіргізбек тұрмақ, оның ажарын қашырып жіберетінін ескермей болмайды. Сондықтан оны мөлшермен қолдану керек.
Дәстүрлі ұлттық киім үлгілерінде жапсырмалар өрнектері көбінесе өсімдік тектес болып келген. Қазірде сән элеміндегі талаптарға сәйкес жапсырмаларда өсімдік тектес өрнектер жиі қолданылады. Суретші-сәнгерлер түрлі гүлдерді - раушанды, қалампырды және басқаларын, кейде тіпті оларды сабағымен болмаса өсімдіктің бір бөлшегі -- жапырағын, күлтесін жапсырма ретінде қолданады. Сондай-ақ, жапсырмалар ғарыш сипатты - жұлдыз, шоқ жұлдыз, Ай, Күн, Құс жолы сияқты да жасала береді Тотықұстың құйрығы, қырғауылдың қауырсыны, тіпті балапанның өзі, еліктің мүсіні түрінде де жапсырмалар көптеп кездеседі Айтылып өткендей қаншама қиял болса, соншама жапсырма жасауға болады.
Жапсырманың орындалу техникасының үш түрі бар. Біріншісі ол бірден драптың үстіне келесі жапсырма матаны қою арқылы жасалады. Алдымен жапсырма ретінде қолданылатын жалтырақ матаны арнайы жұқа желімдегіш матамен желімдеп қояды. Содан кейін оған суретті немесе бейнені бормен немесе басқа белгілеу құралымен түсіреді. Содан соң белгіні бойлап машинамен тігіп шығады. Осы тігілген өрнек жалтырақ матадан кесіп болып алынады. Енді суреттің шеттеріне ара тісіндей (зиг-заг) тігіспен тыгыз етіп тігіледі.
Бұл үшін матаны кергішке керіп қояды. Өрнек толық жапсырылған соң оны үтіктеп жібірсе, ол тырысып-бүріспей, біркелкі рең беріп, жайнап тұрады.
Жапсырманың екінші орындалу түрінде жұмыстардың реті сәл өзгереді. Алдымен өрнектің өзін алтын не күміс паршадан кесіп алады. Содан кейін ол араның тісіндей, бірақ өте ұсақ тігіспен негізгі матаға тығыз етіп тігіліп шығады.
Егер жапсырманың одан да бедерлі болуы мақсат тұтылса, оны үстіне басып кестелеп те шығудың қиындығы жоқ. Өрнектің шет-шеті тағы да алтын немесе күміс паршаның жіңішке таспасымен әдіптеледі.
Жапсырманың орындалуының үшінші техникалық түрі үнемі болмаса да, кейбір киімдерде кездесіп тұрады. Бұл - желіммен жапсыру. Жұқа полиэтелен түріндегі арнайы пленка жапсырмалық матаның астына төселіп, матамен бірге өрнек бойынша кесіледі. Содан кейін қыздыру тәсілімен негізгі матаға жапсырылады. Қыздыру үшін үтік немесе қысым аппараты қолданылады.

1.3 Камзолдардың модельдері және конструкциялық сызбасы

Әйел бұйымдарының ассортиментінде камзол - костюм жиынтығына қосымша болып табылады. Әйел камзолдарының модельдері алуан түрлі, олардың ортадан және ауыстырыла түймеленетіні, астарлысы, астарсызы, ұзыны және қысқасы, жағалысы және жағасызы, қайырмалысы және қайырмасызы, әртүрлі қалталылысы болады.
Камзолдың моделін суреттеу. Желет біркелкі боялған матадан жасалған қынама кесінді, астарлы, бес түймесі және бес ілмегі бар ортадан түймеленетін болып тігіледі. Өңірінің төсінде және бел сызығында қынамалары бар камзол болады. Мойын оймасын үшбұрыштанып келген, жотасы бірегей ортасында тігісі бар камзол. Камзолдың мойын оймасы жиегіне, омырауына, етегіне ені 5 мм әрлеу тігісі жүргізіледі.
Пішінді бөліктері. Камзол пішіндісінің бөліктерін нақты мысалмен қарастырайық. Ортадан түймеленетін қынама кесінді астарлы камзол тыстық, астарлық және астараралық бөліктерден тұрады.
Тыстық бөліктерді негізгі матадан пішеді, оларға жататындар: өңірі -- 2, жотасы (екі бөліктен тұрады) -- 1, өңірастылық (әрқайсысы екі бөліктен) -- 2, етек құрағы -- 2, қалталардың құрақтары -- 4, әдіптер -- 2.
Астарлық матадан пішілетіндер: өңірі -- 2, жотасы (екі бөліктен) -- 1.
Астараралық бөліктерін желімді немесе желімсіз мақта матадан (бөзден, коленкордан) пішеді, оларға жататындар: өңірдің астараралығы -- 2, жотадағы мойын оймасы бойынша астараралық -- 1, қалта астары -- 2.
Камзолдың бөліктерін пішуге қойылатын техникалық шарттарға сәйкес пішеді. Өңірлердің арқау жібі омырау кесіндісіне қатарласа етеді. Жолақты суретті матаны пішкен кезде жолақтар өңірдің омыраулық сызықтарымен қатарласа өтуі тиіс. Камзолдың сол жақ өңірін пішкен кезде, оны оң жақ өңірден 15 мм ендірек кеседі. Жотада арқау жібі жотаның ортаңғы кесіндісінің жоғарғы және төменгі бұрыштарын біріктіретін сызыққа қатар өтеді, өңірастылықтарда -- өңірастылықтың сырт кесіндісіне қатар өтеді. Өңірастылықтың ені жоғарғы жағында 30-40, оң өңірдің шығыңқы жері деңгейінде 50-60 мм болады. Пішіндіні тексерген кезде бақылау белгілерінің қымтырмалардың және жанқалталардың орналасатын жерлерін пайдаланып жүрген дайын үлгі бойынша белгілейді. Астар және астараралықтырдың бөліктері формасы жөнінен тыстық бөліктерге сәйкес болуы қажет.Камзолдың моделіне қарай қалталардың орналасуы және түрлері ауысып отыруы мүмкін.
Камзол сызбасын сызу.Бұл сызба үш бөлікке бөлінеді: тор, артқы бой және алдыңғы бой.
Тор бір-біріне тік бұрыш жасай екі сызық жүргізіледі. Тік сызық - артқы бойдың орта сызығы, көлденеңі - желке сызығы.
Артқы бойдың орта сызығынан оңға қарай желке сызығы бойымен кеуде шеңберінің өлшемі алынып, оған 4 см қосылады (48+4=52 см). Табылған нүктеден төмен қарай тік сызық жүргізіледі. Бұл - алдыңғы бойдың орта сызығы болады.
Желке сызығынан төмен қарай бойдың орта сызығы бойымен кеуде шеңберінің үштен бір бөлігі салынып оған 3 см қосылады (483+3=19 см). Табылған нүктеден төмен қарай тік сызық жүргізіледі. Бұл - алдыңғы бойдың орта сызығы болады.
Желке сызығынан төмен қарай бойдың орта сызығы бойымен артқы бойдың белге дейінгі ұзындығы (38 см) салынып, табылған нүкте көлденең сызық арқылы алдыңғы бойдың орта сызығымен қосылады. Сөйтіп, бел сызығы анықталады.
Бел сызығынан төмен қарай артқы бойдың сызығы бойымен 16-20 см өлшемі алынады да, табылған нүкте көлденең сызық арқылы алдыңғы бойдың орта сызығымен қосылады. Жамбас сызығы осылай анықталады.
Артқы бойдың орта сызығынан оңға қарай кеуде сызығы бойымен кеуде шеңберінің үштен бір бөлігі салынып, оған 2,5 см қосылады (483+2,5=18.5). Табылған нүктеден желісе сызығына дейін тік сызық жүргізіледі.
Бұл жауырын ені сызығы болады.
Жауырын ені сызығынан оңға қарай кеуде сызығының бойына кеуде шеңберінің төрттен бір бөлігі салынып, оған 0,5 см қосылады (48 4+0,5=12,5). Сөйтіп, қолтық ойындысының кеңдігі табылады. Табылған нүктеден жоғары қарай ұзындығы кеуде шеңберінің сегізден бір бөлігіне тең (488=6 см) тік сызық жүргізіледі. Осылай қолтық ойындысының шығыңқы сызығы табылады.
Жауырын ені сызығынан бастап қолтық ойындысының шығыңқы сызығына дейінгі қашықтық (кеуде сызығы бойымен) қақ бөлінеді де, бөлу нүктесінен жамбас сызығына дейін тік пунктер сызық жүргізіледі. Бұл - бүйір сызығы болады.
Камзолдың артқы бойының сызбасын тұрғызу. Артқы бойдың орта сызығынан оңға қарай желке сызығы бойымен кеуде шеңберінің сегізден бір бөлігі салынып, оған 0,5 см қосылады (488+0,5 = 6,5 см). Бұл желкеліктің кеңдігі болады. Табылған нүктеден жоғары қарай ұзындығы 1,5 см-ге тең тік сызық жүргізіледі. Бұл - желкеліктің биіктігі. Одан кейін желкелік биіктігінің жоғарты нүктесі артқы бойдың орта сызығының ұшымен ойық сызық арқылы қосылады. Желкеліктін сызығы табылады.
Желке сызығынан төмен қарай жауырын ені сызығы бойына 3 см (барлық өлшем үшін) өлшемі салынады. Бұл - артқы бой шығын төмендету нүктесі.
Одан кейін желкелік биіктігінің жоғарғы нүктесінен иықты төмендету нүктесі арқылы жауырын ені сызығынан 1,5 см ұзартылған көлбеу сызық жүргізіледі (1,5 см артқы бойдың иық тігісін көктегенде ірку үшін керек). Осылай иық сызығы табылады.
Иықты төмендету нүктесінен кеуде сызығына дейінгі қашықтық (жауырын ені сызығы бойымен) қақ бөлініп, бөлу нүктесінен оңға қарай 0,5 см (жауырынды кеңейту үшін).
Кеуде сызығынан бастап бүйір сызығы бойымен төмен қарай 4-6 см алынады. Бұл қолтық ойындысының тереңдігі. Иық сызығынан бастап табылған бастыра ойық сызығы бойымен 3 см салынады. Жамбас сызығының бойына оңға қарай жамбас шеңберімен кеуде шеңберінің арасындағы айырымның үштен бірі (51+48=3.3: 3=1 см) салынады. Қолтық ойындысының сызығынан бастап табылған нүктелерді бастыра жамбас сызығына дейін сынық сызық жүргізіледі. Осылай артқы бойдың бүйір тесігі жүргізіледі.
Одан кейін жамбас сызығынан төмен қарай артқы бойдың орта сызығы бойымен 1 см өлшеп алынады. Бүйір тігісі сызығынан бастап табылған нүктеге дейін сәл дөңес сызық жүргізіледі. Осылай етек тегістеледі.
Камзолдың алдыңғы бойының сызбасы. Жауырын ені сызығынан оңға қарай желке сызығы бойымен кеуде шеңберінің үштен бір бөлігі салынып, оған 2 см қосылады (48 3+2=18). Табылған нүкте Г нүктесімен белгіленеді.
Г нүктесінен жоғары қарай ұзындығы 2-5 см-ге тең (дене құрлысына байланысты) тік сызық жүргізіледі де, Г1 нүктесі қойылады.
Желке сызығынан төмен қарай жауырын енінің сызығы бойымен төмен қарай кеуде шеңберінің сегізден бір бөлігі салынып, оған 1 см қосылады (488+1=7 см). Бұл алдыңғы бой шығын төмендету нүктесі.
Г1 нүктесінен алдыңғы бой шығын төмендету нүктесіне дейін көлбеу сызық жүргізіледі. Одан кейін артқы бой иығының ұзындығы өлшеніп, одан 1,5 см алынады. Табылған қашықтық алдыңғы бойдағы Г1 нүктесінен бастап солға қарай көлбеу сызықтың бойына салынады. Бұл - алдыңғы бой иығының сызығы болады.
Қолтық ойындысының шығыңқы сызығының биіктігінен солға қарай 0,5 см, қолтық ойындысы тереңдігінің нүктесінің солға қарай 1-2 см салынады (артқы бойымен алдыңғы бойда бірдей өлшем салынады). Иық сызығынан бастап табылған нүктелерді бастыра ойық сызық - қолтық ойындысының сызығы жүргізіледі.
Жамбас сызығынан төмен қарай алдыңғы бойдың орта сызығы бойымен 2 см салынып, табылған нүкте дөңес сызық арқылы алдыңғы бойдың бүйір тігісінің сызығымен қосылады. Етек осылай тегістеледі.
Алдыңғы бойдың орта сызығынан бастап желке сызығы бойымен солға қарай кеуде шеңерінің сегізден бір бөлігі өлшеніп, оған 1 см қосылады (488+1 см=7 см), бұл - жаға ойындысының кеңдігі. Табылған нүктеден жоғары қарай ұзындығы ГГ1 кесіндісімен 0,5 см артық өлшемге тең (3+0,5=3,5 см) түзу жүргізіледі. Бұл - жаға ойындысының биіктігі. Кеуде сызығынан төмен қарай алдыңғы бойдың орта сызығы бойымен 3 см салынады. Бұл - жаға ойындысының тереңдігі. Жаға ойындысы биіктігінің нүктесі табылған нүктемен ойық сызығы арқылы қосылады. Жаға ойындысының сызығы анықталады.
Ескерту: камзолдың омырауын әр түрлі етіп оюға болады. Бұл жағдайда омырау ойындысын қосымшада көрсетілген етіп сызылады.
Жаға ойындысы биіктігінің нүктесі Г1 нүктесімен көлбеу сызық арқылы қосылады. Қолтық ойындысының шығыңқы сызығынан бастап оңға қарай кеуде сызығы бойына 2 см салынады. Табылған нүктеден алдыңғы бойдың орта сызығына дейінгі қашықтық тақ бөлінеді, бұл нүкте кеуденің көтеріңкі нүктесі болады.
Г1 нүктесінен солға қарай иықтың ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.