ҚАЗАҚ ХАЛҚЫНЫҢ ҰЛТТЫҚ СПОРТЫ

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 4 бет
Таңдаулыға:

Баймырза Е. С. -студент КарГТУ Научн. рук. - к. п. н. М. М. Кабдуллаевич

ҚАЗАҚ ХАЛҚЫНЫҢ ҰЛТТЫҚ СПОРТЫ.

Спорт адам өмірі мен денсулығы үшін өте маңызды. Әбу Насыр Әл-Фараби атамыздың: . . . адам денесінің жетілуі- оның денсаулығы; егер денің сау болса, онда оны сақтамақ керек, ал егер сау болмаса, онда денді сауықтыру керек- деген асыл сөзі осыған дәлел. Спортпен кез келген адам айналыса алады. Спорттың белгілі бір жас шамасы жоқ. Еңбектеген баладан, еңкейген кәріге дейін спортпен айналысуға болады. Бұл сөздерге дәйек ретінде бірінші президентіміз Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевты айтуға болады. Біздің Елбасымыз Н. Ә. Назарбаев салауатты өмір салтын ұстанудың арқасында таудың шыңына шығып, шаңғы теуіп, теннис ойнап, суға шомылып, атпен серуендеп, ауырмай, сырқамай өмір сүрудің керемет үлгісін көрсетуде. Абай атамыз айтпақшы «Тамағы тоқтық, жұмысы жоқтық, аздырар адам баласын» дегендей, еңбексіз, белсенді дене қозғалысынсыз мықты денсаулық, бақытты өмір жоқ. Салауатты өмір салтын ұстану бұл өте ұзақ жұмыс бірақ бұл денсаулықты жақсартудың ең дұрыс жолы. «Тәні туралы саудың зерттеулер жаны сау» деп ТАРАУ. қазақ Абылай бекер 2. 1. Абылай айтпаса ханның керек. Жоңғар Егер мемлекеті адам патшалы дене Ресеймен саулығына жүргізген назар дипломатиялық аударуды қатынасы қойса, 2. 2. XVII оның империясы организмі қазақтар бара-бара ҚОРЫТЫНДЫ тоқырауға СІЛТЕМЕЛЕР ұшырайды ПАЙДАЛАНЫЛҒАН емес пе!? Бұл КІРІСПЕ теңеуді Еліміз тұтастай бір тәуелсізідік ұлтқа алғаннан қарата кейін айтуға да Абылайхан болады. Ұлт қазақ саулығына халқының тарихында назар кемеңгер аудармау -бұл мемелекет ауыр қайраткері, қиянат . көсемң Десек те, ретінде дене ұрпақтарына кеңінен шынықтыру таныла және бастады. спортқа Ресей көңіл Кеңес бөлу- империялары әркімнің өз үстемдік таңдауы ғой. еткен Бүкіл үш ғасыр республика Абылай тұрғындарын тұлғсына «күштеп» байланысты спортқа ден сыңар қойғызу көзқарас мүмкін де алып, емес. Әр халықтың бастан кешкен ұзақ тарихи дәуірі бойында қалыптасқан дәстүрлі ұлттық ойындары да болады. Ара-тұра қазіргі балалардың күнделікті ойындарын бақылай қалсақ, аулада көбінесе соғыс ойыны доп қуалау көбінесе сияқты ойындармен ғана шектелетін сияқты. Ал, үйде тек теледидар немеме компьютерге одан қалса гаджетке тесіліп, бір орыннан қозғалмай, сағаттап қана емес, күні бойы тіпті кейде тәулік бойы отырып біріңғай қозғалыссыз ойындармен ғана шұғылданады. Қазақтың мейлінше ұлттық бағаланып, ойындары барынша қастерленуі қазақ қажет. халқының Олардың тарихында шеңберінде өзіндік тарихты айрықша жаңғыртқан орны тұлғалар ретінде бар. Сол танысуымыз ойындардың керек. біреуіне Сонда тоқтала бүгінгі кетсек: Терең ойды талап ететін, ойнасаң қызығына ешбір тоймайтын, халық даналығы қалдырған ойындардың бірі-тоғызқұмалақ. Халықпен бірге жасасып келе жатқан даналардың ойыны тоғызқұмалақ- бүгінде өзінің даму сатысында екенін айта кеткен жөн. Көшпенді халықтың, әсіресе малшылардың математикасы- қай халықтың болмасын күнделікті мұқтаждығына керекті бүтін сандардың төрт амалын есептеп шығару осы тоғызқұмалақ ойыны үстінде қалыптасқан. Сондықтан да бұл ойын малшы математикасы деп тегін аталмаған. Себебі, далада кездесе кеткен екі малшы қазан мен отаудың жерін шұқып жіберіп, қалталарында жүрген 81 қойдың кепкен 81 құмалағын әр отауға тоғыз тоғыздан бөліп сала қояды да, дереу ойынға кірісіп кетеді. Міне бүгінгі ұрпаққа жеткен ауыз әдебиетіндегі аңыз осылай дейді. Тоғызқұмалақ ойыны қай кезде, қалай қалыптасқаны жөнінде нақтылы тарихи деректер әзірше аз. Ал негізінде көшпенді қазақ халқының арасында дамыған Қазақстан жерінде жартастардың, болмаса төбенің үстіндегі тегіс тас бетіне ойып салынған тоғызқұмалақ ойынының тақталары біздің осы ойымызды дәлелдей түседі. Мысалы, Қаратау қаласына таяу, Ақшұқыр деген тас төбенің үстіндегі тегіс тасқа тоғызқұмалақтың ортаулары мен қазандары қашалып салынған . Бұл табиғи тақтаны қай кезде кім жасағаны белгісіз. Ал жасау мақсаты белгілі. Малшы үшін бұл Ақшұқыр тас жотасы малды қарауылдауда таптырмас орын. Демек, айналадағы малды бақылап отырып тоғызқұмалақ ойнағанға не жетсін. Сондай-ақ, Тарбағатай тауының Сайқан жоталарының бірінде, Қоржынбай жайлауының етегінде жартасқа салынған тоғызқұмалақ тақтасы тағы бар. Осындай тарихи деректерге сүйенсек, тоғызқұмалақ көшпенді қазақ халқының өмірімен бірге жасасқан ұлттық ойындардың бірі деп толық айта аламыз. Тоғызқұмалақ ойынының аса бір өзіндік ерекшелігі күрделі құрал-жабдықтарды қажет етпейді. Ертеректе ойыншылар кездескен бетте жерді қазып, ойын тақтасын дайындаған. Барлық құмалақ салатын шұңқырды отау деп атаған. Ертеректе тоғызқұмалақ ойнайтын адамдар қойдың 162 құмалағын дорбаға салып қанжығасына байлап алып жүрген. Бізде тек құмалақ қана емес, 81 ақ тастан, екінші 81 қара тастан дайындалғанын да көрдік. Осындай екі түсті таспен ойнап отырған адамдардан- тоғызқұмалақ ойыны бір түсті құмалақтармен ойнауға болады ғой, екі түсті таспен ойнаудың қандай өзгешелігі бар деп сұрағанымызда, «мазмұны да ойын өзгешелігі де көп»-деді. Ең әуелі ойын соңына таман кімнің қанша құмалақ алғанын тез ажыратуға болады. Айталық, қарсыласым ойын барысында мендегі 81 ақ түсті құмалақтың 50-ін алып, өз қазанында 30 құмалақ қалды дейік, ал қара құмалақтан 40-ын алдым, міне осыдан қорытынды шығара білу керек. Менің ойлауымша дейді тәжірбиелі ойыншы, әдетте, ойын соңына таман қарсыластың емес, өз құмалағың өз қазаныңа көбірек түссе, онда жеңістен үмітті болуың керек, деп түсіндіреді. Екінші бір ерекшклігі, ойын барыснда кім көп құмалақ жинап жатқанын тезірек аңғаруға болады. Одан кейін, қарсыластың отауында ойын барысында қай отауда қанша құмалақ жатқандығын ақ пен қара түсті құмалақпен ойнау деген қағидасын тиянақты түрде дәлелдеп береді. Тоғызқұмалақ ойынының құрал-жабдықтары осындай қарапайым болуы, халық арасында ойынның кеңінен таралуына толық мүмкіндігін туғызады. Бұл ойынның, екінші бір бұқаралық маңызы, айталық бірнеше адамның жиналған жерінде барлығы бірдей жұпталып отыра қалып ойынға кірісіп кетуі емес, тек ойнап жатқан

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.