Ғасырлар тоғысындағы Қазақстан Мамандығы
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
1 Тәуелсіз Қазақстанның даңғыл жолы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 8
1.1Тәуелсіздік жолы.үміт жолы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .8
1.2 Сындарлы жиырма жыл ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..11
1.3 Қазақстанның сыртқы саясаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...20
2 Ұлт көшбасшысы Н.Ә.Назарбаев және Қазақстандық жол ... ... ... ... ... 32
2.1 Ұлт лидері.Н.Ә.Назарбаев ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 32
2.2 Астана.бейбітшілік қаласы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .43
2.3 Тәуелсіз Қазақстанның білімі, ғылымы, мәдениеті ... ... ... ... ... ... ... 49
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .57
Әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..61
1 Тәуелсіз Қазақстанның даңғыл жолы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 8
1.1Тәуелсіздік жолы.үміт жолы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .8
1.2 Сындарлы жиырма жыл ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..11
1.3 Қазақстанның сыртқы саясаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...20
2 Ұлт көшбасшысы Н.Ә.Назарбаев және Қазақстандық жол ... ... ... ... ... 32
2.1 Ұлт лидері.Н.Ә.Назарбаев ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 32
2.2 Астана.бейбітшілік қаласы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .43
2.3 Тәуелсіз Қазақстанның білімі, ғылымы, мәдениеті ... ... ... ... ... ... ... 49
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .57
Әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..61
Қазақстан Республикасының Ғылым және Білім министрлігі
Павлодар мемлекеттік педагогикалық институты
Қорғауға жіберілді
__________ кафедра меңгерушісі
__________
БІТІРУ ЖҰМЫСЫ
Тақырыбы: Ғасырлар тоғысындағы Қазақстан
Мамандығы
Орындаған:
Ғылыми жетекші: т.ғ.д., профессор З.О. Дүкенбаева
Павлодар, 2012
МАЗМҰНЫ
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
1 Тәуелсіз Қазақстанның даңғыл жолы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .8
1.1Тәуелсіздік жолы-үміт жолы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...8
1.2 Сындарлы жиырма жыл ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...11
1.3 Қазақстанның сыртқы саясаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 20
2 Ұлт көшбасшысы Н.Ә.Назарбаев және Қазақстандық жол ... ... ... ... ... 32
2.1 Ұлт лидері-Н.Ә.Назарбаев ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..32
2.2 Астана-бейбітшілік қаласы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .43
2.3 Тәуелсіз Қазақстанның білімі, ғылымы, мәдениеті ... ... ... ... ... ... .. ..49
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .57
Әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..61
КІРІСПЕ
Тақырыптың өзектілігі Қазақстан өз тәуелсіздігін алғаннан бері 21 жылға аяқ басты. Осы уақыт аралығында егемен ел ауыз толтырып айтарлықтай елеулі табыстарға қол жеткізді. Республикадағы саяси-экономикалық, әлеуметтік-мәдени өзгерістер жасалды. Мұндай құбылыс ғылымға да тән болды. Отандық тарих ғылымы тың деректер негізінде жазылған салиқалы еңбектермен толтырылды.
Аталған тақырып қазақ топырағында ұрпақтар сабақтастығы, ұлттық дәстүрлер жалғастығы тұрғысынан өзінің өзектілігімен ерекшеленеді. Қазақ ұлты ХХІ ғасыр табалдырығын жарқын болашаққа деген үлкен үмітпен аттады. ХХ ғасырда бұрын-соңды болып көрмеген тарих тәлкегіне ұшыраған қазақ халқы жаңа ғасырға саны 10 млн-нан асып, мәдениет, білім, ғылым, технология мен экономикасын едәуір биік дәрежеге көтеріп жетті. Қазіргі заман көзқарасымен қарағанда мәдениетті ұлт атануға қажетті қасиеттердің бәрі дерлік қазақ халқының бойынан молынан табылады. Ең бастысы - ұлттық дамудың кемшіліктері мен олқылықтарын көруге де, оларды түзетуге де әл-қуаты әбден жететін жоғары потенциалды интеллектуалдық күші бар.
Қазақстанның тәуелсіздік алуы қазақ тарихының өткенің қайта зерделеп, жаңа заман тұрғысынан шынайы бағалауға мүмкіндік туғызғаны ақиқат. Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә. Назарбаевтың Қазақтың бүкіл тарихы - бірігу тарихы, тұтастану тарихы, - деген пікірін мемлекеттікті гуманистік, демократиялық, құндылық ретінде бағалау деп қабылдауға болады. Осындай қажеттілік - Қазақстан тарихының кейбір күрделі кезеңдерін толық зерттеп, қалыптасқан көзқарастарды өзгертіп, қайта қарастыру - заңды құбылыстарға айналуда. Осы тұрғыда, қазақ халқының Тәуелсіздікке қол жеткеннен кейінгі тарихын, атап айтсақ ғасырлар тоғысындағы тарихын тарихи негізде зерделеу - басты қажеттілік болып саналады.Халқымыздың ғасырлар бойғы арманын жүзеге асырған Қазақстан тәуелсіздігіне 21 жыл! Ал сол Тәуелсіздік тұғырына жету жолында талай жыл күреспен арпалысып келдік. Иә, дана халқымыз бірлік болмаса тірлік болмайтындығын бекер айтпаған. Бірлік болмай, патшаның отарлық саясатының қыл бұрауы мойынға мықтап түскенде ғана, халық өзінің кешегі азат өмірінің көзден ұшқанын аңғарады. Тек аңғарып қоймай, кешегі даланы еркін жайлаған халық атқа қонды. Кенесарыдай батыр бабамыздың бар мақсаты ─ елінің тәуелсіздігі еді. Сол тәуелсіздік жолында өз өмірін құрбан етті .Сын сағатта өз мүддесінен ел мүддесін жоғары ұстады. Наурызбай, Ағыбай, Басығара, Жоламан батырлар да Кенесары хан қозғалысын қолдап, оны пір тұтты.Талай жылға созылған осы күрес халықтың әлі де сойыл ұстап, жауға аттанар ерлері барын танытты[1].
Исатай мен Махамбетті де ереуіл атқа ер салдырып, егеулі найза қолға алдырған, еңку-еңку жер шалдырған, темір қазық жастанып, беркініп садақ асындырған, біртіндеп жауды қашырған да сол, ұлы жол, азаттық жолы еді ғой! Тәуелсіздік үшін күрес бір сәт те толастаған емес, ол теңіз толқыны сияқты қат- қабат жарға соғып жатты. Кеңес тарихы болса олардың әрбір толқынын бір-бірінен айырып алып, аймақтық оқиғалардың қатарына жатқызды. 1916 жылғы ұлт-азаттық төңкерісі де осы тұрғыдан қаралып келеді. Ал шындығында 1916 жылғы оқиға империяның бүкіл шығысында болды. Ол сонау Азия, Африка, Оңтүстік Америкадағы ұлт-азаттық қозғалыстардың ешқайсысынан кем емес-ті. Аумалы-төкпелі аласапыран заманда, арпалысып өткен адамзат ғұмырында ұйыса, қанаттаса жүрген халықтардың Жер-Анадан қоныс тауып, құт мекенге айналдырған шекаралы, шекті аймағы қалыптасқаны мәлім. Бірінікі шөлді болар, бірінікі көлді болар, бірінікі нулы болар, бірінікі сулы болар ─ әйтеуір, кіндік кесіп, кір жуған жер әр адамда болатындығы айдай анық. Дана бабаларымыздың ең асыл армандарының бірі ─ туған жерден топырақ бұйыртса деп, тағдырына егіле, езіле тілейтін аңсарында қандай ғажап астар бар екенін есіңе еріксіз түсіресің.
Қазақ батыры Шынқожаның денесі жау қолында қалғанда жан аяспай шайқасқан жауынгерлер өздері пір тұтқан батырдың бір ғана саусағын алып шығып, оны сол Аягөзге құятын Нарын маңындағы шағын төбеге жерленгенін тебірене жазған поляк жиһанкезі Янушкевич далалықтардың бойындағы елге деген, жерге деген сезімінің, еріне деген құрметінің ересен екендігіне таңданыс білдіреді. Қай кезден де отаншылдық сезімнің барлық халықтарға тән, жоғары екендігі белгілі. Сондықтан да болар Отанға деген ұлы махаббат, асқар сүйіспеншілік, туған жерге деген қастерлі, қасиетті сезімдер ─ үлкен ерліктердің, ғажайып батырлықтардың бастауы, қайнар көзі. Осы ұлы планетамызда әлем халықтары арасында өзінің бүкіл болмысымен, мінез-табиғатымен, тарихымен, тілімен, ділімен, ән-жыр, әсем күйімен, тағы да басқа сан түрлі қасиеттерімен ешбір қайталанбас қазақ халқы бар. Қазақ халқының бір ғана шаңырағы, бір ғана ұлы мекені, бір ғана Отаны бар. Ол ─ Қазақ Елі, Қазақ Даласы, Қазақ Жері, барша қазақ халқының кіндік қаны тамған жері ─ Қазақстан!
Бітіру жұмысының мақсаты мен міндеттері. Зерттеудің басты мақсаты - Тәуелсіз Қазақстанның жиырма жылындағы жетістіктерін зерделеу.
Осы аталған мақсаттан төмендегі міндеттер туындайды:
-Тақырыпқа қатысты деректерді жүйелеп, талдау;
-Бүгінгі тарих ғылымның жетістіктеріне сүйене отырып, тақырыптың ең түйінді, өзекті мәселелеріне өз пікірімізді білдіру;
-Тәуелсіздіктің халыққа берген жемісін, қызметін объективті ашып көрсетуге ұмтылыс жасау;
-ҚР бірінші Президенті,ұлт көшбасшысы Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан тәуелсіздігі жолындағы ерең күресі мен қоғамдық саяси қызметіне талдау жасау;
-Қазақ елінің ақ Ордасына айналған нұрлы Астананың қалыптасу тарихын зерделеу;
Бітіру жұмысының деректік негізі және тарихнамасы. Мәселенің кейбір қырлары әртүрлі әдебиеттерде, баспасөз беттерінде кездескенімен мақсатты түрде зерттеу объектісі ретінде осы күнге дейін қолға алынбай келеді. Тақырыптың басы ашық ақтандақтары көп. Бұл тақырыпты жан-жақты және терең зерттеу ең алдымен бүгінгі қоғамдық практика сұранысынан туындайды[5].
Әдебиеттер тізіміне талдау жасау барысында зерттеу тақырыбымызға сәйкес тарихнамалық айналымда ғылыми еңбектер аз деуге болады. Осы тақырыптарда қазақтың белгілі ғалымдары М.Қозыбаев[2]., Х.Әбжанов[3].., Б.Аяған[4]., К.Нүрпейісовтер [6] қалам тартқан еді.
1996 жылы " Ғасырлар тоғысында" еңбегі жарияланды: Бұл еңбегін Н.Ә. Назарбаев Кеңестік жүйе мен демократиялық кезең аралығын суреттейді. Маңызы: Екі кезең тоғысындағы саяси мәселелерге айқын түсініктеме берілген. 2003 жылы " Сындарлы он жыл" еңбегі жарық көрді. Еңбекте қазіргі таңдағы әлемдік проблемалар көтерілді.
Мәселен биыл Астана қаласындағы Мемлекет тарихы институты Тәуелсіздік тарихына арнап 20 том кітап шығарды.
Зерттеу жұмысымызда төмендегідей деректемелік негіздерге сүйендік:
Тақырыпқа байланысты ұлттық баспасөздерде жарық көрген деректемелік мағлұматтарға; Конституциялық құжаттарға, құқықтық заңнамаларға, жеке адамдар жасаған құжаттар, еңбектер, естеліктер, шығармалар, арнайы зерттеулерге; ХХ ғасырдың аяғы мен ХХI ғасырдың бастапқы кезеңдерінде жазылған зерттеулерді талдау, жүйелеу жұмыстарына және оған баға беруге бұған дейін жазылған тарихнамалық еңбектерге талдау жасау, әсіресе адам мен азаматтың негізгі құқықтарын, тәуелсіздіктің қағидаларын айқындайтын нормативтік құқықтық еңбектер бітіру жұмысының басты құжаттары болып саналады. Әсіресе Елбасы Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстанның егеменді мемлекет ретінде қалыптасуы мен дамуының стратегиясы [7]., От имперского союза к СНГ , Ғасырлар тоғысында , Тарих толхынында , сияқты еңбектері тарихи жолымызды зерделеуге, өткен заманғы тарихи тұлғалардың қызметін дұрыс бағалауға үйретеді. Екінші сөзбен айтқанда, Елбасының тарихты, бүгінгі және болашақты ұштастыра ойластырылуы, оның парасатты пайымдаулары ұлттық тарихымыздың тарихи жолдарын зерттеуге де маңызы өте зор әдістемелік негіз болып табылады. Тарихшы, құқықтанушы, саясаттанушы ғалым профессор ағаларымыздың еңбектерін де басшылыққа алдық . Бурханов К.Н. История и современность основного закона в казахской государственности ; Нысанбаев А.Н. Конституционные реформы как новый этап модернизации современного казахстансккого общества ; Аяған Б.Ғ. Егеменді елдің конституциясы ізденіс пен тұрақтылықтың кепілі. Ударцев С. Ф. Некоторые вопросы конституционного развития Казахстана в современный период ; Мадуан С.М. Мемлекет және қоғам : Қазақстан республикасының конституциясы демократияны одан әрі дамытудың факторы ; Абдуалы А.Б Президенттің Қазақстан халқына жолдауы мемлекеттің жаңа мазмұндық кезеңі; Кыдыралина Ж.У. Национальная идея и национальная идеология как факторы устоичивости общества и государства. [8].Осы аталған еңбектер мен зерттеулер біздің бітіру жұмысымызда ой қорытындыларын жасауда, өзіндік ғылыми талдауларда тұжырымдаманың мәнін ашуда әдістемелік мәні мен тарихнамалық кешені зор болды.
Бітіру жұмысының методологиялық негізі. Еліміз тәрізді тарихымыз да бүгінде өтпелі кезеңді бастан кешіруде. Маркстік-Лениндік, таптық тұжырымдамадан бас тартып, жаңа тәуелсіз методологиялық ұстанымдарды іздестіруге бас бұрған Отандық тарихымыздың және тарихнамамыздың методологиялық және теориялық мәселелері аз емес. Жаңа жағдайда таптық көзқарастан өркениеттік бағытқа көшер болсақ, мұнда да теориялық тұрғыдан әлі де анықталмаған мәселелер баршылық.
Қойылған мәселелерді ғылыми тұрғыдан ашып көрсету мақсатында тарихи зерттеудің диалектикалық тәсілдерімен тығыз байланыстағы тарихилық, объективтілік сияқты негізгі методологиялық ұстанымдар басшылыққа алынды. Зерттеу әдістері ретінде жүйелілік, салыстырмалық, құрылымдылық-функциялық тарихи ұстанымдар және концептуалдық ережелер, танымдық теория негіздері басшылыққа алынды. Зерттеу нақты, фактілік материалды зерделеу, ғылыми зерттеудің талдау және жинақтау, жүйелендіру, салыстыру, салғастыру және басқа да жалпыға белгілі әдістер негізінде жүргізілді.
Зерттеу нысаны 1991-2012 ж.ж. Тәуелсіз Қазақстанның жүріп өткен тарихы
Зерттеу пәні Тәуелсіз Қазақстан тарихы
Бітіру жұмысының хронологиялық шеңбері. Зерттеудің хронологиялық шеңбері 1991-2012 жылдарға дейінгі уақыт қамтылды. Одан ертеректегі жылдар оқиғалары қолданымға түскенмен зерттеудің хронологиялық ауқымын кеңейте қоймайды.
Бітіру жұмысының ғылыми жаңалығы:
-Тақырып алғаш рет жастардың көзқарасымен қарастырылғандықтан, қол жеткен нәтижелер де негізінен, жаңа болып табылады;-
-тарихи оқиғалар зерделенді;
Қазақстан Республикасы тәуелсіздік алған уақыттан бері әлеуметтік-экономикалық және саяси салаларда болып жатқан өзгерістер мазмұны жағынан да, түр-сипаты жағынан да мемлекеттегі жаңа саясатты қалыптастыру қажеттігін айқын байқатып отыр. Бұл орайда елімізде жүргізілген саясаттың барлық қырларын ой-сана елегінен жаңаша өткізіп, жаңаша қабылдауымыз қажет деп ойлаймыз.
Қазіргі кезеңде Қазақстан өз тәуелсіздігін алғаннан кейін әлемдік қауымдастыққа кіріп, дүниежүзілік тарихи дамумен байланысы оның өткен тарихын жан-жақты үйрену мен зерттеудің қажеттілігін көрсетіп отыр. Әсіресе мұндай қажеттілік күрделі кезеңдерге байланысты қазіргі Қазақстан тарихының кейбір қырларын мұқият зерттелуін талап етуде, әрі заңды құбылыс болып отырғаны белгілі.
Бітіру жұмысының қолданбалы маңызы арнайы курс және арнаулы семинар сабақтарын жүргізу барысында қосымша материал ретінде қолдануға болады.
Бітіру жұмысының сыннан өтуі. Студенттердің ғылыми практикалық конференциясында аппробациядан өтті.
Бітіру жұмысының құрылымы кіріспеден, негізгі бөлімнен, қорытындыдан және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
1 Тәуелсіз Қазақстанның даңғыл жолы
1.1Тәуелсіздік жолы-үміт жолы
Тәуелсіздік! Қандай рухты, жүрекке қандай жылы, жаныңа қандай жайлы ұғым. Жатса түсінен, жүрсе есінен кетпеген ата-бабаның ғасырлық арманы сол бір ғажайып тәуелсіздіктің өзі емес пе? Қаншама ардагерлеріміз осы тәуелсіздіктің өзі емес, тек сәулесі үшін қанын төкті, жанын пида етті десеңізші! Тіпті тереңнен толғанып ойлансақ, халқымыздың барша тарихы онымен тығыз байланысты емес пе? 1991 жылдың желтоқсаны ірі саяси оқиғаларға толы болды. Олардың ең бастысы - КСРО-ның ыдырауы еді. Желтоқсан оқиғалары - Қазақстан тарихындағы естен кетпес, аса ауыр және қайғылы беттердің бірі. Бұл оқиғалар Қазақстан ғана емес, бүкіл Кеңес Одағына жаңа еніп келе жатқан жас демократия үшін күрестің басы болды. Сондықтан да оның жүгі ауыр, шығыны көп болды. Желтоқсан оқиғалары арқылы Қазақстанның енді ғана қаз тұрып келе жатқан жас демократиясы мол тәжірибе жинақтады, тарихи сабақ алды. Бұл оқиғалар өзінен кейінгі кезеңде республикада жаңа бағыттың - экономикалық реформалардың, әлеуметтік бетбұрыстардың соны қарқынмен өрістеуіне себепші болды. Қазақстанда да күн өткен сайын мемлекеттІк егемендікті жариялауды талап етушілер күшейе бастады. Қоғамдық қозғалыстар 1990 жылғы қазан айында айрықша белсенділік көрсетті. 1990 жылғы 25 қазанда Жоғарғы Кеңес Қазақ Кеңес Социалистік Республикасының мемлекеттік Егемендігі туралы Декларация қабылдады. Қазақ мемлекеттілігі бүгінгі Тәуелсіздікке кейбіреулер ойлағандай КСРО-ның күйреуінің нәтижесінде ғана жеткен жоқ. Оның тамыры тереңде жатыр. Өйткені, тәуелсіздік үшін күрес кеше ғана басталып, бүгін аяқталған жоқ. Бүгінгі Қазақстан аумағын ежелгі замандардан бері мекендеген тайпалар мен ұлыстардың кезінен бастап-ақ ұлан дала үшін, оның кеңістігі мен әрбір сүйем жері үшін қан төгіп, жан алысқан күрестер болды. Біздің бүгінге дейінгі тарихымыз Еуразия төрінен ойып тұрып орын алған жеріміз үшін, еліміз үшін, келешек ұрпақ үшін ұлт-азаттық күрестерге толы болатын [9].
Біз бостандық алған елден күтеріміз аз емес. Біз тәуелсіздіктен ең алдымен балаларымызға жарқын болашақ күтеміз, орта буынға - ата-баба аңсаған егемендіктен сусындап, игі мақсатының орындалуын күтеміз. Біз тәуелсіздіктен ұлтаралық үйлесімді, татулықты, халықаралық, бейбітшілікті күтеміз. XX ғасыр бітіп, XXI ғасыр алдыңда өмір сүріп жатқан елміз. Біздің болашағымыз - XXI ғасыр. Біз оған сақадай сай, даяр болуымыз керек. Тек бейбіт экономикалық, мәдени, рухани жарыста ғана өнерлі, өнегелі елдің, халықтың болмысын таныта аламыз. Жадыңда ұстағайсың, осыны өскен елдің, өсер елдің ұлдары мен қыздары. Қазақ қауымының ел тәуелсіз болған кездегі негізгі парызының бірі елін қорғайтын, жерін қорғайтын перзент тәрбиелеу, ата-баба салтын, ұлтжандылықты, ұлтқандылықты бойына ана сүтінен дарыту болса керек.Тәуелсіздік жолы- қасиетті жол. Оған шығар алдында адам баласы арын да, жанын да тазарту керек, рухани сілкініс керек. Сапарға шыққанда ата-бабамыз мойнына тұмар салғандай, біздің бойтұмарымыз, имандай құранымыз - еліміздің негізгі Заңын, оның принциптерін сақтау парыз. Ал сол принциптердің негізі - тәуелсіздік. Ел бостандғы халық, ар бостандығы үшін жан пида екендігін жадына сақтайтын - ата тарихың. [10].
Жаңа XXI ғасырға бет алған сәтте нарықты экономиканың құдіретін де көруіміз керек. Бірақ, бар адам баласының арманы тек ақшамен шектелмей, бар қажетті тиынмен өлшемей, ақыл мен парасатты, адамгершілікті, гуманизмді қаз қалпында ұстауымыз керек. Біз осындай қоғам жасайтын болсақ қана тәуелсіздік баянды болады. Тарих тағылымы осына меңзейді. Тәуелсіздік..құдіретті, ардақты ұғым. Баршамызға бақ қондырып, қыдыр дарытып, Адам деген атағымызды асырып, өрен еңбегімізді Отан, халық кәдесіне жаратсын.
1930 жылдардағы Шұбартау, Созақ көтерілістерінің қайсысын алмасаң да, олардың барлығы да отаршылдыққа қарсы бағытталды. 1986 жылғы Желтоқсан ұлттық қозғалысы да сол көтерілістердің заңды жалғасы еді. Тоталитарлық тәртіп өз халқынан митингілерде, мерекелік шерулерде билеуші партияның саясатын қолдап, қолпаштауға бағытталған бірауыздылықты талап етті. Тоқыраудың соңғы жылдары халықтың тоталитарлық тәртіпке деген үнсіз қарсылығы ерекше күшті еді. Алайда, Алматыда үнсіз наразылықтың бет-пердесі аспанға бірақ ұшты. Қайта құру кезеңі ішінде үстемдік режим тұңғыш рет күллі жүйенің сыр бере бастағанын байқайтындай өте бір өжет қарсыласуға килікті. Оқиға салдарын жою үшін Кеңестік тәртіп аппараты барын салып бақты. Қорқытты, үркітті. Көтерісшілер қатаң жазаланды. Көпшілігінің өміріне де, көңіліне де жазылмас жара түсті. Ләззат, Сәбира, Қайраттай гүлдеріміз ерте солды. Олар желтоқсанда егеменді ел болсақ деп талпынған, шындық жырын жырлаған, халқымыздың жас өркені еді. Дүниені дүр сілкіндірген, тәуелсіздік туын ең алғаш көтерген әйгілі 86-ның желтоқсаны туралы шындық мерзімді баспасөз беттерінде аз жазылған жоқ. Сонау қылышынан қан тамған „колбинизм заманының" өзінде-ақ бас кеспек болса да, тіл кеспек жоқ деп, баспасөз бетінен алаңдағы оқиғаның ақиқатын батыл айта білген қазақ ақын-жазушыларының есімін бүгінде бүкіл әлем таниды. Тіпті, шындықты айтамыз деп шырылдаған қаламгерлеріміздің кейбірі прокуратура бөлмелерінде сарылып, жауапта отырған күндері де болды. Әділдік қашан да жеңбек. 1992 жылы 21 ақпан күні Республика Жоғары сотының Пленумы болып өтіп, алты алаштың алақанына салып, ардақ тұтқан жас азаматтары - Қайрат Рысқұлбеков (марқұм), Түгелбай Тәшенов, Қайыргелді Күзембаев және басқа желтоқсан қаһармандары толық ақталды. „Желтоқсан құрбандарын жоқтау", Алматы „Жалын"] Желтоқсан оқиғасында шектен шыққан зұлымдықтар болды. Соның дәлелі ретінде облыстық Дауа газетінде жарық көрген Қайрат қоғамының дүниежүзі ұлттар қауымдастығына жолдаған жасырын хатында былай дейді: 93ж. желтоқсан №10] 1986 жылғы желтоқсандағы уақиғаны ТАСС дүниежүзіне маскүнемдер мен нашақорлардың ұйымдастыруымен болған бұқара тәртіпсіздігі деп даурықтырды. Шынында, халықтың бейбіт наразылығын тез арада басып, жаншып тастап, түк білмегендей отыра қалу мақсатымен бұл оқиғаны өкіметтің өзі ұйымдастырған еді. Көтерілісті жаншу үстінде командирлер мен олардың бұйрығын орындаушылардың қимыл-әрекетінің қабыса қалуы кімді болса да таң қалдырмай қоймайды.
Н.Ә.Назарбаев өзінің Ғасырлар тоғысындаатты кітабында: 1986 жылғы Желтоқсан оқиғалары қазақ жастарының сана-сезімінің қаншалықты өскендігін көрсетті. Олар жүз жылға жуық уақыт бойы халықты казармалық тәртіпте ұстап келген тоталитарлық жүйенің алдында бірінші болып айылдарын жиған жоқ. Жастар бұдан әрі кез-келген ұлтқа тән ұлттық мақтаныш сезімін қорлауға жол бермейтінін өз халқының атынан ашық мәлімдеді─деп дәл бағалаған.
Желтоқсан пәлен жылдар бойына мызғымас қамал саналып келген Кеңестік империяның іргесін мүжіп, көбесін күйретіп, ақыры жер бетінен жойылып тынуына ұрындырған пәрменді соққы болып тиді. Осы орайда, Желтоқсан қозғалысын, біріншіден, ішкі ұлттық маңызы бар оқиға (ұлттың өзін-өзі тану сезімінің оянуы), екіншіден, жалпыодақтық деңгейдегі (одақтас республикалардың егемендігіне серпін берген) оқиға ретінде, үшіншіден, әлемдік маңызы бар (социалистік лагерьдің күйреуінің басталуы) аса салихалы көп сипатты әлеуметтік сілкініс ─ атышулы тарихи феномен ретінде бағаласа да артық емес,─ дейді жазушы, мемлекет қайраткері Әбіш Кекілбаев [11].
86-ның Желтоқсаны қазақ халқының ұлттық сезімінің өсуіне айырықша ықпал етті, қазақтың өзін-өзі тануын, ұлттық мақтаныш пен тәуелсіздік туралы ұғымын түбірімен өзгертті. Бұл күн ─ жалынды жастарымыздың тәуелсіздік көксеген рухы алаулаған күн! Бұл күн ─ азаттық үшін алысып, намыс үшін шабысып, басты бәйгеге тіккен күн! Сондықтан да, бұл күн ешқашанда ұмытылмақ емес, қандай жағдайда да болсын, атаусыз қалмақ емес. Олай болса, жарқын болашақтың беташары болған Желтоқсан еліміз бен жеріміз үшін, қабырғалы халқымыз үшін, ұлтымыз бен ұлысымыз үшін маңызы зор тарихи белес. [12].
Міне, мұның бәрі өң бе, түс пе, сенесің бе, сенбейсің бе? Біздер бұл қанды оқиғаны көрмесек те, көргендей күй кешіп жазып отырмыз. Осы ащы шындықты неге айтпасқа, не бөгет болып отыр? Біздің ойымызша, жоғарыда отырған кейбір ағаларымыз кезінде осы желтоқсандықтарды қолдамады, қарсылық білдірді, жалтақтады, енді шындық сыртқа шықса, елге масақара болудан қорқады деп ойлаймыз. Оны мен ашық айтатыным газет беттерінде еміс-еміс айтылып та, жазылып та жатыр. Тіпті облысымыздың бір кездегі басшылары да кезінде қателесіп алып, қазір жоғары лауазымда отырған жайлары бар. Жарайды 30 жыл өтсе де әйтеуір бір шындық айтылатынына біз сенеміз.
Рух туы желбіреп тұрғанда өткенге тас лақтырып қарғыс айтпай, одан сабақ алып, жіберген қателігімізді қайталамай, найзаның ұшымен, рух-намыстың күшімен қорғаған ата-баба аманатын орындау ─ бүгінгі ұрпақтың парызы.
Бұрынғы социалистік жүйедегі республиканы жаңа тәуелсіз мемлекетке алмастыру 1990 жылдың 25 қазанынан басталып, 1991 жылдың 16 желтоқсанында аяқталды. Қазақ мемлекеттілігінің тәуелсіздігі КСРО-дай алып империяның күйреуінің салдарынан қалыптасқанымен, оның саяси-құқықтық негізін басты үш құжат, атап айтқанда: 1990 жылғы 25 қазандағы Қазақ Кеңестік Социалистік Рес - публикасының Мемлекеттік егемендігі туралы декларация, 1991 жылғы 10 желтоқсандағы Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасының атауын Қазақстан Республикасы деп өзгерту туралы Қазақ КСР-інің заңы және Қазақстан Республикасы Жоғарғы Кеңесінің 1991 жылғы 16 желтоқсанда қабылдаған Қазақстан Республикасының Мемлекеттік тәуелсіздігі туралы Конституциялық заң құрады. Аталған құжаттар ішінде Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасының Мемлекеттік егемендігі туралы декларация тәуелсіздік жолындағы бірінші конституциялық акт болып табылады [13].
1.2 Сындарлы жиырма жыл
Қазақстан Республикасы - Евразия деп аталатын құрылылықтар кеңістігінің дәл ортаңғы бөлігінде орналасқан ел. Оның батыс аймақтары Европа құрылының жерінде жатыр. Қазақтар Жайық деп атайтын Орал өзені - Европа мен Азияны бөліп тұратын шекара. Жерінің аумағы жөнінен ол бүкіл дүниежүзінде 9-орында тұр. Елдің мемлекеттік тілі - қазақ тілі болып табылады[14].
Қазақстан Республикасы - халықтың өзі басқаратын демократиялық, зайырлы, біртұтас президенттік басқару нысанындағы мемлекет. Қазақстан Республикасында 14 облыс, 159 аудан, 85 қала, 195 кент, 2150 ауылдық және селолық округтер бар. Еліміздің Еділ өзенінің төменгі ағысынан Алтай тауына дейінгі ұзындығы 3000 километрдей болса, Батыс сібір жазығынан Іле Алатауына дейінгі аралығы мың жарым илометрден астам. Ал Қазақстан шекарасының жалпы ұзындығы он бес мың километрге жетеді. Еліміз батысы мен солтүстігінде Ресей Федерациясымен, оңтүстігінде Түркіменстан, Өзбекстан және Қырғызстан республикаларымен, ал шығысында Қытай Халық республикасымен шекараласады. Азаттық үшін болған екі жарым ғасырдан астам уақыт күрестен кейін қазақ халқы тәуелсіздікке 1991 жылдың 16 желтоқсанында қол жеткізді. Сондықтан да жыл сайын 16 жолтоқсан Қазақстан-Біріккен Ұлттар Ұйымының тең құқықты мүшесі XXI ғасырға тәуелсіз мемлекет болып аяқ аттаған біздің Отанымыз Қазақстан Республикасы, міне осындай. Біз саяси бостандығымызды жарияладық, Ата Заңымызды қабылдадық, мемлекетіміздің рәміздері - әнұраны, туы, елтаңбамыз бар, шекарамыз айқындалды. Отан қорғар әскер құрылды, көптеген мемлекеттермен қажетті шарттар жасадық. Яғни, мемлекетке тән саяси бостандықты ғана алып қоймай, түбегейлі экономикалық реформалар жүргізіп жатырмыз. Елімізді, мемлекетімізді ел таныды. Осы ауқымды, серпінді атқарылған істердің бәрі көңілге мақтаныш ұялататын дүниелер. Алайда, тындырылмаған істердің әлі көп екенін білеміз. Өйткені, ел болуы үшін экономикалық тәуелсіздік пен рухани тәуелсіздік керек. Сонымен қатар жас ұрпақты жоғары рухани тәрбиелеу керек. Республика тәуелсіздігінің 20 жылдығын әңгіме еткенде, енді осы болашақта осы тәуелсіздіктен айырылып қалмау жағын қарастырған да жөн секілді. Кеңес заманының бізге қалдырған ескі мұрасы - қирату рухы-халықта басым. Ал қираған дүниенің орнын толтыру оңай шаруа емес. Осыны есте тұтқанымыз абзал.
Кеңес Одағындағы экономика, әлеуметтік-құрылымдық, қоғамдық және саяси салаларындағы жүйелік дезинтеграция үрдістері 1991 жылғы 26 желтоқсанда КСРО-ның ыдырауына алып келді. КСРО-ның ыдырауы оның құрамында болған 15 республиканың тәуелсіз мемлекеттерге айналуына және олардың әлемдік саяси аренада өздерінің дербес мемлекеттер ретінде дамуына алып келді. Бүкіл 1991 жыл Қазақстанның өз Тәуелсіздігін алуына алдын-ала жағдай жасаған оқиғаларға толы болды.
1991 жылы Жоғарғы Кеңестің шешімімен сайланған президенттің қызмет орны тағайындалды. Жоғарғы Кеңестің Төрағасы және Қазақстан Компартиясы ОК-нің Бірінші хатшысы болған Н. Назарбаев тұңғыш Президент болып сайланды.1991 жылғы 16 қазанда мемлекет басшысы Қазақ КСР-ның Президентін сайлау туралы Заңға қол қойды және сол бойынша алғашқы рет ел көшбасшысын бүкілхалықтық сайлау жүзеге асты.
1991 жылғы 1 желтоқсанда алғаш рет Қазақ КСР-ның Президентін бүкілхалықтық сайлау өтті. Жоғарғы Кеңес республикадағы барлық партиялардың, қоғамдық қозғалыстардың, көпұлтты халықтың елеулі бөлігінен қолдау тапқан тек бір ғана Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтың кандидатурасын ұсынды. Сол уақыттан бастап 20 жыл бойы Н.Ә. Назарбаев мемлекетіміздің дара көшбасшысы болып табылады[15].
Қазақ КСР-інің 1991 жылғы 10 желтоқсандағы заңымен Қазақстан Республикасы болып қайта аталуына байланысты аталған құжат Қазақстан Республикасының Мемлекеттік егемендігі туралы декларация деген жаңа атауға ие болды. Қазіргі кезде Декларацияны бағалауда екі ұстаным орын алып отыр. Біреулер: ол Қазақстанның мемлекеттік құрылысына қандай да болсын елеулі өзгерістер енгізген жоқ, сондықтан тәуелсіз және социалистік емес мемлекет идеялары баяндалған акт болып есептеле алмайды деп пайым - дайды. Екінші біреулері Декларация тәуелсіздікті және мемлекет дамуының социалистік емес жолының бастауын қалады. Құжатта социалистік федеративтік мемлекеттің принципін, ұйымдастырылу тәртібі мен қызметін теріске шығарған ережелер баяндалған және ол бұрын орын алмаған тың жаңалықтарды ұсынды деп есептейді. 1991 жылғы 10 желтоқсанда Алматы қаласындағы Республика Сарайында алғаш рет бүкілхалықтық сайлау арқылы сайланған Президенттің қызметке тағайындалу рәсіміне арналған Жоғарғы Кеңес отырысы өтті. Конституцияға сәйкес Н.Ә. Назарбаев халық алдында ант берді және Қазақстан Республикасы Жоғарғы Кеңесінің Қазақстан Республикасы Президентінің қызметке кірісуі туралы қаулысы қабылданды.1991 жылғы 16 желтоқсанда Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә. Назарбаев Қазақстан Республикасының мемлекеттік тәуелсіздігі туралы Қазақстан Республикасының Конституциялық Заңына қол қойды және осы Заң бойынша Қазақстан Республикасы тәуелсіз, демократиялық және құқықтық мемлекет болып жарияланды. Қазақстан алғаш рет тәуелсіз мемлекет мәртебесіне қол жеткізді. АҚШ Президенті Дж. Буштің, Ұлыбритания Премьер-Министрі Д. Мейджордың, алыс және жақын шетел мемлекет басшыларының құттықтау хаттары, жеделхаттары, әлем қауымдастығының біздің елімізді тәуелсіз деп танығанының дәлелі.Елтаңба, Ту, Әнұран - мемлекеттік пен Егемендіктің ажырамас нышандары 1992 жылғы 4 маусымда мемлекет басшысы Қазақстан Республикасының Мемлекеттік туы туралы, Қазақстан Республикасының Мемлекеттік елтаңбасы туралы, Қазақстан Республикасы Мемлекеттік әнұранының музыкалық редакциясы туралы Заңдарына қол қойды. Қазақстан Республикасының Елтаңбасы шеңбер түрінде жасалған, шеңбер - мәңгіліктің, өмірдің және кемелденудің белгісі. Елтаңбаның ортасында оның барша негізгі идеясын өзіне қамтитын элемент - шаңырақ орналасқан, ал шаңырақ, яғни киіз үйдің үстіңгі бөлігі - отбасылық берекенің, бейбітшіліктің, тыныштықтың нышаны.
Сонымен қатар, елтаңбамызда көгілдір, бейбіт аспан аясындағы жарық күн іспеттес түндік өмір мен мейірімділіктің қайнар көзі күн бейнесін еске түсіре отырып, елтаңбаның ортаңғы бөлігінен аспан кеңістігіне ұмтылған - уықтар бейнеленген.Айқас түріндегі күлдіреушілер үш жүздің бірлігін білдіреді. Сонымен қатар, геральдика тілімен айтқанда қазақ халқының бейбітсүйгіш мәнін бейнелейді. Тұлпар -- дала дүлдiлi, ер-азаматтың сәйгүлiгi, желдей ескен жүйрiк аты, жеңiске деген жасымас жiгердiң, қажымас қайраттың, мұқалмас қажырдың, тәуелсiздiкке, бостандыққа талпыныс бейнесi. Ол ұшқыр арманның, самғаған таңғажайып жасампаздық қиялдың, талмас талаптың, асыл мұраттың, жақсылыққа құштарлықтың кейпi. Бесұшты жұлдыз бес құрлыққа ашық екендігінің белгісі.Ортасында күн бейнесі бейнеленген, шет жағында қазақтың ұлттық оюымен өрнектелген көк байрағымыз - біздің азат, тәуелсіз және егемен республикамыздың нышаны. Тудың авторы - Шәкен Ниязбеков. Тудың көгілдір түсі халықтың мәдени-этникалық бірлігін білдіреді және мемлекеттің біртұтастығына нұсқайды. Бүркіт бейнесінің мәні тереңде жатыр және көне дәстүрлермен ұштасады. Көшпенділердің дүниетанымы бойынша бүркіт - мемлекеттік билікті, алғырлықты бейнелейді. Далалықтар үшін бұл бостандықтың, тәуелсіздіктің, мақсатқа және болашаққа ұмтылыстың белгісі. Елтаңба мен Ту 1992 жылы заңды түрде қабылданып, бүгінгі күнге дейін өзгертілмеді.
Қазақстан Республикасы Әнұранының музыкалық редакциясы ҚР-ның 1992 жылғы 4 маусымдағы Заңымен, ал оның мәтіні ҚР-ның 1992 жылғы 26 қарашадағы Заңымен бекітілді. 2006 жылғы 7 қаңтарда бұдан бұрын 1956 жылы Шәмші Қалдаяқов пен Жұмекен Нәжмиденов жазып шығарған Менің Қазақстаным атты көпшілікке танымал ән Қазақстан Республикасының Әнұраны ретінде бекітілді. Бұл әннің мәтініне ҚР-ның Президенті Нұрсұлтан Назарбаев белгілі бір түзетулер енгізгендіктен оның авторларының бірі болып саналады. Сонымен қатар, әнұранның орындалу ережелеріне де біршама өзгертулер жасалды. 2006 жылдан бастап салтанатты рәсімдерде әнұран орындалған кезде қатысушылар орындарынан тұрып, өздерінің оң жақ қолдарының алақанын оң жақ кеуделеріне басулары тиіс.
Ал 2006 жылы қабылданған қазіргі әнұран сөзінің авторлары Жұмекен Нәжімеденов пен Нұрсұлтан Назарбаев. Әнін жазған Шәмші Қалдаяқов. Халық арасында ыстық ықыласқа, сүйіспеншілікке бөленген Шәмшінің Менің Қазақстаным әні XX ғасырдың ортасында, Хрущевтің әкімшілік реформалары кезінде шыққан. Бұл ән Қазақстан тұтас ел және жерінің бір шөкімін де өзгеге бермейді деген өжет дауылпаз ұран. Менің Қазақстаным әнінің рухы жаңа заманда Жаңа Қазақстанды орнатып жатқан халқымыздың рухани талап-тілегіне толық сай келеді.
Қазақстан Республикасының Мемлекеттік Әнұраны - Қазақстан Республикасының мемлекеттік негізгі рәміздерінің бірі. Әнұран салтанатты рәсімдерде, мемлекеттік органдар өткізетін өзге де шараларға байланысты орындалады.
Ел рәміздерін қабылдау - аса маңызды тарихи оқиға болды. Көп жылдар бойы Қазақстан өзінің ішкі және сыртқы саясатын анықтау мүмкіндігінен айырылған еді. Енді жаңа рәміздерді қабылдау тарихи сахнаға жаңа мемлекеттің, жаңа бейбітшілік сүйгіш державаның шығуын білдірді.
1992 жылы каңтарда Қазақстан өзінің тұңғыш алтынын шығарып, мемлекеттің алтын қорын жинауды бастады[16].
Республиканың мемлекеттік тәуелсіздігін қамтамасыз ету мақсатымен 1992 жылғы қаңтарда Ішкі істер әскері құрылды. Армия қатарына шақырылған жастар Қазақстан аумағында әскери борышын өтеу мүмкіндігіне ие болды. Бұрын, ұзақ жылдар бойы эксаумақтық қағида бойынша әскерге шақырылғандар туған жерінен неғұрлым алыс аумақтарда қызмет етуге тиіс болатын. 1992 жылы тамызда Республика Президенті әскери қызметшілер үшін әскери анттың жаңа мәтінін бекітті.
Семей ядролық палигонының жабылуы тәуелсіздік жолындағы басты қадам болды. 1991 жылғы 29 тамызда Семей ядролық полигоны жабылды. Қазақ КСР Президентінің 1991 жылғы 20 тамыздағы Семей ядролық полигонының жабылуы туралы Заңын, Невада-Семей қоғамдық қозғалысының қызметі туралы мәлімет беретін құжаттармен таныса аласыздар: қозғалыс басшысы О. Сүлейменовтің; жазушы, қоғам қайраткері М. Әуезовтің; Әлемді қорғау Кеңестік комитетінің төрағасы Г. Боровиктің әскери полигон жұмысшыларымен кездесу кезіндегі фотосуреттері, Семей ядролық полигонының жабылуы туралы құжаттар.
Қазақстан Республикасының қоғамдық өміріндегі өзгерістерге тоқталсақ, 1992 жылы қыркүйек-қазан айларында Алматыда дүние жүзі қазақтарының тұңғыш құрылтайы өтті. Әлемнің 13 елінен келген отандастарымыз қатарында үлкен қазақ диаспорасы бар Өзбекстан (870 мың) мен Ресейден (660 мың) келушілер көп болды. Барлық қатысушылар саны 800 адам болды. Құрылтайда Қазақстан Жоғарғы Кеңесінің 1992 жылғы 26 маусымда қабылдаған "Көшіп келу туралы" Заң негізінде қандастарымыздың елге оралуына мүмкіндік жасалғаны айтылды. Дүние жүзі қазақтарының құрылтайына қатысушылардың Қазақ халқына Үндеуі жарияланды. Онда: 30 қыркүйек - Ұлттық бірлік күні деп аталды. - Бүкіл әлемдегі отандастарымызды Қазақстанның экономикалық-әлеуметтік, мәдени-интеллектуалдық мүмкіншілігін молайтуға, бар қабілеті мен еңбегін туған ел игілігіне жұмсауға шақырды.
2002 жылғы 23 қазанда Түркістанда дүние жүзі қазақтарының екінші құрылтайы өтті. Оған 400-ге жуық адам қатысты. Бұл құрылтайда оралмандардың елге оралу мәселесі қаралып, көші-қон квотасының мөлшерін ұлғайту жоспары қарастырылды. 2003 жылы 5 мың отбасы, 2004 жылы 10 мың отбасы, 2005 жылы 15 мың отбасы елге көшіп келді, жылына 50-60 мың оралман оралады. 1993 жылы 17 желтоқсанда Қазақтардың дүние жүзілік қауымдастығының тұсау кесер салтанаты болды. Сол жылдың өзінде-ақ Қазақстанға Монғолиядан, Түркиядан, Ираннан және ТМД елдерінен 7,5 мың қазақ отбасы көшіп келді.
1992 жылғы 14 желтоқсанда Алматыда Қазақстан халықтарының тұңғыш форумы өткізілді. Форумда негізінен мынандай мәселелер қаралды: 1. Жаңа көзқарас тұрғысынан интернационализм мен тату көршілік қатынас жағдайлары талқыланды. 2. Президенттің Бейбітшілік пен рухани татулық сыйлығы алғаш рет академик М. Сүлейменовке, халық жазушысы Д. Снегинге, жазушы, аудармашы Г. Бельгерге тапсырылды.
Қазақстандағы компартиялық жүйе. Қазақстанның егемендік алуы, КСРО диктатурасының құлайуы қоғамдық дамудың табиғи атрибуты боп саналатын көппартиялықтың өрістеуіне жол ашты[17].
1993 жылдың соңы Қазақстанда Кеңестердің жаппай өзін-өзі таратуымен де есте қалды. Кеңестер көп жылдар бойы КОКП-ның өз билігін жүзеге асыруға пайдаланған шымылдық-пердесі болды. КОКП тарап, басқару жүйесі негізінен аудандық, қалалық, облыстық әкімшіліктер болып құрылған соң, Кеңестер өздерінің бұрынғы мазмұнынан айырылды. Көптеген Кеңестерде айтарлықтай елеулі жұмыстар жүргізілмеді, сан мыңдаған депутаттар корпусы немен айналысуын білмеді. Сондықтан Кеңестерге не істеу керек? деген сұрақ қоғамның кең топтарының арасында айтыс-тартыс нысанына айналды. Кеңестердің өзін-өзі тарату идеясы туындады.
Өзін-өзі тарататыны жайлы алғаш рет Алматы қаласы Алатау аудандық кеңесінін депутаттары мәлімдеп, басқа депутаттарды өздерінен үлгі алуға шақырды. Өз әріптестеріне арнаған үндеуде олар мұндай шешім қабылдау себебін ескі кеңестердің бүгінгі заманда елдегі саяси және экономикалық процестерде елді дағдарыстан шығаруға ықпал ете алмайтындығымен түсіндірді. Қараша айының соңына таман өзін-өзі тарату жөнінде Алматы қалалық және облыстық кеңестері, жүзге тарта жергілікті кеңестер мәлімдеді. Бірқатар халық депутаттары Қазақстан Жоғарғы Кеңесінің де өзін-өзі таратуы жайлы мәселе көтерді.
Осындай жағдайда 1993 жылғы 8 желтоқсанда Алматы қаласында республика Жоғарғы Кеңесінің XI сессиясының екінші кезеңі өз жұмысын бастады. Сессияның жұмысына Республика Президенті Н.Ә.Назарбаев, Министрлер Кабинетінің мүшелері, облыстық өкілдер қатысты.
Кіріспе сөзді Жоғарғы Кеңестің төрағасы сөйледі. Кеңестердің болашағы жөнінде депутаттардың көзқарастары екі ұдай болды. Депутаттардың басым көпшілігі жергілікті кеңестердің өкілеттілігін жаңадан сайланған жергілікті өкілдік органдары жұмыс істей бастағанға дейін, мерзімінен бұрын тоқтатуды жақтады. Барлық ұйымдастыру-құқықтық істер әкімшілік басшыларына тапсырылды. Бұған қоса Парламент Қазақстан Республикасының сайлау туралы кодексін қабылдап, Орталық сайлау комиссиясын құрды. Жоғарғы Кеңес өзін-өзі тарату туралы шешімін жариялады. Келесі Парламент Сенат пен Мәжілістен тұратын қос палаталы Парламент болды.
1993 жылдың соңында Қазақстанда 4 саяси партия тіркелді. Олар - Социалистік партия, Қазақстанның республикалық партиясы, "Қазақстанның халық Конгресі" және Коммунистік партия. Қоғамдық қозғалыстардан - ядролық жарылысқа қарсы "Невада-Семей", азаматтық "Азат" және "Қазақстанның халық бірлігі" одағы, 11 республикалық ұлттық мәдени топтар тіркелді.Сондай-ақ республикада 300-ден аса қоғамдық-саяси ұйымдар, 68 әр түрлі қорлар тіркеуге алынды. 1993 жылдың соңына қарай қоғамдық-саяси қозғалыстар берік саяси күшке айналды.
1994 жылғы желтоқсанда "Қазақстанның халықтық-кооперативтік париясы", 1995 жылғы қаңтарда "Қазақстанның өрлеу партиясы", 1995 жылдың басында "Қазақстанның аграрлық партиясы", 1995 жылғы жазда "Қазақстанның демократиялық партиясы" құрылды.
1998 жылғы қарашада "Ақ жол" қоғамдық қозғалысы құрылды. Жетекшісі - Н. Оразалин. Мақсаты: Президент Н.Ә. Назарбаевтың саяси бағытын қолдау. "Қазақстан-2030" стратегиясын жүзегег асыру. Зиялы өкілдер мүдделерін қорғау.
1999 жылғы қаңтарда "Отан" партиясы құрылды. Төарғасы - Т. Терещенко. Бұл партия Н.Ә. Назарбаевтың Президенттікке кандидатурасын қолдау қоғамдық штабы негізінде құрылды.
1999 жылғы 14 қаңтарда "Қазақстанның отаншылар" партиясы құрылды. Жалпы 1999 жылы республикада барлығы 14 саяси партиялар мен 30-ға жуық саяси қоғамдық қозғалыстар, бірлестіктер құрылды. 2001 жылғы қарашада "Қазақстанның демократиялық таңдауы" атты қоғамдық-саяси бірлестік құрылды. 2000 жылы республикадағы ресми тіркелген партиялар саны - 15.
Елімізде саяси партиялардың және партиялық жүйелердің орнығуына, тәуелсіз баспасөздің дамуына көп көңіл бөлінді. Бұл жағдай республиканың өркендеуіне, қоғамның демократиялануына, реформаның тередеуіне, экономиканың және халықтың тұрмыс-тіршілігінің жақсаруына ықпал етті.
1997 жылғы қазанда Прзеидент Н.Ә. Назарбаевтың "Қазақстан-2030" жолдауы жарияланды. Қаралған мәселелер:
1. Экономикалық дағдарыстан шығу жолдары.
2.Реформаларды аяқтау. 3. Алдыңғы қатарлы мемлекеттер қатарына қосылу.
4. "Қазақстан барысын" қалыптастыру.
Жолдауда болашаққа болжам, қазіргі жағдайға талдау жасалып, ішкі және сыртқы саясаттың негізгі бағыттары, республиканың дамуының ерекшеліктері айтылды. Бұл бағдарламада еліміздің саяси, әлеуметтік-экономикалық дамуының жақын арадағы және стратегиялық ұзақ мерзімдегі даму жолдары көрсетілген. Ұзақ мерзімдегі 7 басымдық:
1. Ұлттық қауіпсіздікті сақтау.
2. Ішкі саяси тұрақтылық пен қоғамның топтасуын нығайту.
3. Нарықтық қатынастар негізінде экономикалық өсу.
4. Қазақстан азаматтарының денсаулығының білімі мен әл-ауқатын көтеру.
5. Энергетика ресурстарын жете пайдалану.
6. Инфрақұрым, көлік, байланысты дамыту.
7. Демократиялық кәсіби мемлекет құру.
Ұлттық қауіпсіздік басымдықтарының деңгейіне мықты демографиялық және көш-қон саясаты шығарылуға тиіс. Егер бұған немқұрайлықпен қарасақ, оның салдары өте ауыр болады.
ХХІ ғасыр қарсаңында Қазақстан Ресейдің артынан адам саны сыртқы көші-қон процестерінен ғана емес, табиғи жолмен кеми беретін "демографиялық апатқа" ұшырайды.
33 жыл өткеннен кейінгі қазақстандықтар бейнесі:
1. Жауапты да жігерлі, білім өрісі биік, денсаулығы мықты азаматтар;
2. Бейбіт, жылдам өркендеу үстіндегі күллі әлемге әйгілі, әрі сыйлы өз елінің патриоттары;
3. Жоғары ақы төленетін, оқытып үйретілген, Қазақстан халқының мүдделерін өздерінің жеке мүдделерінен биік ұстайтынына сенімді азаматтар;
4. Мемлекттің өздерінің құқықтарын қорғайтына және мүдделерін биік ұстайтынына сенімді, салауатты өмір сүретін азаматтар.
2030 жылы Қазақстан жедел өркендеп келе жатқан үш аймақтың - Қытайдың, Ресейдің және Мұсылман әлемінің арасындағы экономика мен мәдениетті байланыстырушы буын ролін атқаратын болады. 2030 жылы Қазақстан күрделі жолдан ойдағыдай өткен және дамудың келесі кезеңіне нық қадаммен аяқ басқан ел болады.
Ұлттық-демографилық процестер. 1991 жылдан кейін Қазақстанда тұрғындардың саны күрт төмендей бастады. Бұл жағдай эмиграциялық қарқынның жоғары болуымен байланысты болды. Мысалы, 1992 жылы Қазақстандықтардың саны - 16 млн. 985 мың адам болса, 1993 жылы - 16 млн. 942 мың, ал 1995 жылы - 16 млн. 590 мың адам болды. 1999 жылғы халық санағы Қазақстан тұрғындарының саны азайып, 15 млн.-ға жетер-жетпес адам қалғанын көрсетті. 1995 жылдың тек 9 айдың ішінде республикадан басқа жаққа 198,6 мың адам көшіп кетті. Табиғи өсім азайып, тұрғындардың арасында өлім өсіп кетті. ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Павлодар мемлекеттік педагогикалық институты
Қорғауға жіберілді
__________ кафедра меңгерушісі
__________
БІТІРУ ЖҰМЫСЫ
Тақырыбы: Ғасырлар тоғысындағы Қазақстан
Мамандығы
Орындаған:
Ғылыми жетекші: т.ғ.д., профессор З.О. Дүкенбаева
Павлодар, 2012
МАЗМҰНЫ
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
1 Тәуелсіз Қазақстанның даңғыл жолы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .8
1.1Тәуелсіздік жолы-үміт жолы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...8
1.2 Сындарлы жиырма жыл ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...11
1.3 Қазақстанның сыртқы саясаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 20
2 Ұлт көшбасшысы Н.Ә.Назарбаев және Қазақстандық жол ... ... ... ... ... 32
2.1 Ұлт лидері-Н.Ә.Назарбаев ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..32
2.2 Астана-бейбітшілік қаласы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .43
2.3 Тәуелсіз Қазақстанның білімі, ғылымы, мәдениеті ... ... ... ... ... ... .. ..49
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .57
Әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..61
КІРІСПЕ
Тақырыптың өзектілігі Қазақстан өз тәуелсіздігін алғаннан бері 21 жылға аяқ басты. Осы уақыт аралығында егемен ел ауыз толтырып айтарлықтай елеулі табыстарға қол жеткізді. Республикадағы саяси-экономикалық, әлеуметтік-мәдени өзгерістер жасалды. Мұндай құбылыс ғылымға да тән болды. Отандық тарих ғылымы тың деректер негізінде жазылған салиқалы еңбектермен толтырылды.
Аталған тақырып қазақ топырағында ұрпақтар сабақтастығы, ұлттық дәстүрлер жалғастығы тұрғысынан өзінің өзектілігімен ерекшеленеді. Қазақ ұлты ХХІ ғасыр табалдырығын жарқын болашаққа деген үлкен үмітпен аттады. ХХ ғасырда бұрын-соңды болып көрмеген тарих тәлкегіне ұшыраған қазақ халқы жаңа ғасырға саны 10 млн-нан асып, мәдениет, білім, ғылым, технология мен экономикасын едәуір биік дәрежеге көтеріп жетті. Қазіргі заман көзқарасымен қарағанда мәдениетті ұлт атануға қажетті қасиеттердің бәрі дерлік қазақ халқының бойынан молынан табылады. Ең бастысы - ұлттық дамудың кемшіліктері мен олқылықтарын көруге де, оларды түзетуге де әл-қуаты әбден жететін жоғары потенциалды интеллектуалдық күші бар.
Қазақстанның тәуелсіздік алуы қазақ тарихының өткенің қайта зерделеп, жаңа заман тұрғысынан шынайы бағалауға мүмкіндік туғызғаны ақиқат. Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә. Назарбаевтың Қазақтың бүкіл тарихы - бірігу тарихы, тұтастану тарихы, - деген пікірін мемлекеттікті гуманистік, демократиялық, құндылық ретінде бағалау деп қабылдауға болады. Осындай қажеттілік - Қазақстан тарихының кейбір күрделі кезеңдерін толық зерттеп, қалыптасқан көзқарастарды өзгертіп, қайта қарастыру - заңды құбылыстарға айналуда. Осы тұрғыда, қазақ халқының Тәуелсіздікке қол жеткеннен кейінгі тарихын, атап айтсақ ғасырлар тоғысындағы тарихын тарихи негізде зерделеу - басты қажеттілік болып саналады.Халқымыздың ғасырлар бойғы арманын жүзеге асырған Қазақстан тәуелсіздігіне 21 жыл! Ал сол Тәуелсіздік тұғырына жету жолында талай жыл күреспен арпалысып келдік. Иә, дана халқымыз бірлік болмаса тірлік болмайтындығын бекер айтпаған. Бірлік болмай, патшаның отарлық саясатының қыл бұрауы мойынға мықтап түскенде ғана, халық өзінің кешегі азат өмірінің көзден ұшқанын аңғарады. Тек аңғарып қоймай, кешегі даланы еркін жайлаған халық атқа қонды. Кенесарыдай батыр бабамыздың бар мақсаты ─ елінің тәуелсіздігі еді. Сол тәуелсіздік жолында өз өмірін құрбан етті .Сын сағатта өз мүддесінен ел мүддесін жоғары ұстады. Наурызбай, Ағыбай, Басығара, Жоламан батырлар да Кенесары хан қозғалысын қолдап, оны пір тұтты.Талай жылға созылған осы күрес халықтың әлі де сойыл ұстап, жауға аттанар ерлері барын танытты[1].
Исатай мен Махамбетті де ереуіл атқа ер салдырып, егеулі найза қолға алдырған, еңку-еңку жер шалдырған, темір қазық жастанып, беркініп садақ асындырған, біртіндеп жауды қашырған да сол, ұлы жол, азаттық жолы еді ғой! Тәуелсіздік үшін күрес бір сәт те толастаған емес, ол теңіз толқыны сияқты қат- қабат жарға соғып жатты. Кеңес тарихы болса олардың әрбір толқынын бір-бірінен айырып алып, аймақтық оқиғалардың қатарына жатқызды. 1916 жылғы ұлт-азаттық төңкерісі де осы тұрғыдан қаралып келеді. Ал шындығында 1916 жылғы оқиға империяның бүкіл шығысында болды. Ол сонау Азия, Африка, Оңтүстік Америкадағы ұлт-азаттық қозғалыстардың ешқайсысынан кем емес-ті. Аумалы-төкпелі аласапыран заманда, арпалысып өткен адамзат ғұмырында ұйыса, қанаттаса жүрген халықтардың Жер-Анадан қоныс тауып, құт мекенге айналдырған шекаралы, шекті аймағы қалыптасқаны мәлім. Бірінікі шөлді болар, бірінікі көлді болар, бірінікі нулы болар, бірінікі сулы болар ─ әйтеуір, кіндік кесіп, кір жуған жер әр адамда болатындығы айдай анық. Дана бабаларымыздың ең асыл армандарының бірі ─ туған жерден топырақ бұйыртса деп, тағдырына егіле, езіле тілейтін аңсарында қандай ғажап астар бар екенін есіңе еріксіз түсіресің.
Қазақ батыры Шынқожаның денесі жау қолында қалғанда жан аяспай шайқасқан жауынгерлер өздері пір тұтқан батырдың бір ғана саусағын алып шығып, оны сол Аягөзге құятын Нарын маңындағы шағын төбеге жерленгенін тебірене жазған поляк жиһанкезі Янушкевич далалықтардың бойындағы елге деген, жерге деген сезімінің, еріне деген құрметінің ересен екендігіне таңданыс білдіреді. Қай кезден де отаншылдық сезімнің барлық халықтарға тән, жоғары екендігі белгілі. Сондықтан да болар Отанға деген ұлы махаббат, асқар сүйіспеншілік, туған жерге деген қастерлі, қасиетті сезімдер ─ үлкен ерліктердің, ғажайып батырлықтардың бастауы, қайнар көзі. Осы ұлы планетамызда әлем халықтары арасында өзінің бүкіл болмысымен, мінез-табиғатымен, тарихымен, тілімен, ділімен, ән-жыр, әсем күйімен, тағы да басқа сан түрлі қасиеттерімен ешбір қайталанбас қазақ халқы бар. Қазақ халқының бір ғана шаңырағы, бір ғана ұлы мекені, бір ғана Отаны бар. Ол ─ Қазақ Елі, Қазақ Даласы, Қазақ Жері, барша қазақ халқының кіндік қаны тамған жері ─ Қазақстан!
Бітіру жұмысының мақсаты мен міндеттері. Зерттеудің басты мақсаты - Тәуелсіз Қазақстанның жиырма жылындағы жетістіктерін зерделеу.
Осы аталған мақсаттан төмендегі міндеттер туындайды:
-Тақырыпқа қатысты деректерді жүйелеп, талдау;
-Бүгінгі тарих ғылымның жетістіктеріне сүйене отырып, тақырыптың ең түйінді, өзекті мәселелеріне өз пікірімізді білдіру;
-Тәуелсіздіктің халыққа берген жемісін, қызметін объективті ашып көрсетуге ұмтылыс жасау;
-ҚР бірінші Президенті,ұлт көшбасшысы Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан тәуелсіздігі жолындағы ерең күресі мен қоғамдық саяси қызметіне талдау жасау;
-Қазақ елінің ақ Ордасына айналған нұрлы Астананың қалыптасу тарихын зерделеу;
Бітіру жұмысының деректік негізі және тарихнамасы. Мәселенің кейбір қырлары әртүрлі әдебиеттерде, баспасөз беттерінде кездескенімен мақсатты түрде зерттеу объектісі ретінде осы күнге дейін қолға алынбай келеді. Тақырыптың басы ашық ақтандақтары көп. Бұл тақырыпты жан-жақты және терең зерттеу ең алдымен бүгінгі қоғамдық практика сұранысынан туындайды[5].
Әдебиеттер тізіміне талдау жасау барысында зерттеу тақырыбымызға сәйкес тарихнамалық айналымда ғылыми еңбектер аз деуге болады. Осы тақырыптарда қазақтың белгілі ғалымдары М.Қозыбаев[2]., Х.Әбжанов[3].., Б.Аяған[4]., К.Нүрпейісовтер [6] қалам тартқан еді.
1996 жылы " Ғасырлар тоғысында" еңбегі жарияланды: Бұл еңбегін Н.Ә. Назарбаев Кеңестік жүйе мен демократиялық кезең аралығын суреттейді. Маңызы: Екі кезең тоғысындағы саяси мәселелерге айқын түсініктеме берілген. 2003 жылы " Сындарлы он жыл" еңбегі жарық көрді. Еңбекте қазіргі таңдағы әлемдік проблемалар көтерілді.
Мәселен биыл Астана қаласындағы Мемлекет тарихы институты Тәуелсіздік тарихына арнап 20 том кітап шығарды.
Зерттеу жұмысымызда төмендегідей деректемелік негіздерге сүйендік:
Тақырыпқа байланысты ұлттық баспасөздерде жарық көрген деректемелік мағлұматтарға; Конституциялық құжаттарға, құқықтық заңнамаларға, жеке адамдар жасаған құжаттар, еңбектер, естеліктер, шығармалар, арнайы зерттеулерге; ХХ ғасырдың аяғы мен ХХI ғасырдың бастапқы кезеңдерінде жазылған зерттеулерді талдау, жүйелеу жұмыстарына және оған баға беруге бұған дейін жазылған тарихнамалық еңбектерге талдау жасау, әсіресе адам мен азаматтың негізгі құқықтарын, тәуелсіздіктің қағидаларын айқындайтын нормативтік құқықтық еңбектер бітіру жұмысының басты құжаттары болып саналады. Әсіресе Елбасы Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстанның егеменді мемлекет ретінде қалыптасуы мен дамуының стратегиясы [7]., От имперского союза к СНГ , Ғасырлар тоғысында , Тарих толхынында , сияқты еңбектері тарихи жолымызды зерделеуге, өткен заманғы тарихи тұлғалардың қызметін дұрыс бағалауға үйретеді. Екінші сөзбен айтқанда, Елбасының тарихты, бүгінгі және болашақты ұштастыра ойластырылуы, оның парасатты пайымдаулары ұлттық тарихымыздың тарихи жолдарын зерттеуге де маңызы өте зор әдістемелік негіз болып табылады. Тарихшы, құқықтанушы, саясаттанушы ғалым профессор ағаларымыздың еңбектерін де басшылыққа алдық . Бурханов К.Н. История и современность основного закона в казахской государственности ; Нысанбаев А.Н. Конституционные реформы как новый этап модернизации современного казахстансккого общества ; Аяған Б.Ғ. Егеменді елдің конституциясы ізденіс пен тұрақтылықтың кепілі. Ударцев С. Ф. Некоторые вопросы конституционного развития Казахстана в современный период ; Мадуан С.М. Мемлекет және қоғам : Қазақстан республикасының конституциясы демократияны одан әрі дамытудың факторы ; Абдуалы А.Б Президенттің Қазақстан халқына жолдауы мемлекеттің жаңа мазмұндық кезеңі; Кыдыралина Ж.У. Национальная идея и национальная идеология как факторы устоичивости общества и государства. [8].Осы аталған еңбектер мен зерттеулер біздің бітіру жұмысымызда ой қорытындыларын жасауда, өзіндік ғылыми талдауларда тұжырымдаманың мәнін ашуда әдістемелік мәні мен тарихнамалық кешені зор болды.
Бітіру жұмысының методологиялық негізі. Еліміз тәрізді тарихымыз да бүгінде өтпелі кезеңді бастан кешіруде. Маркстік-Лениндік, таптық тұжырымдамадан бас тартып, жаңа тәуелсіз методологиялық ұстанымдарды іздестіруге бас бұрған Отандық тарихымыздың және тарихнамамыздың методологиялық және теориялық мәселелері аз емес. Жаңа жағдайда таптық көзқарастан өркениеттік бағытқа көшер болсақ, мұнда да теориялық тұрғыдан әлі де анықталмаған мәселелер баршылық.
Қойылған мәселелерді ғылыми тұрғыдан ашып көрсету мақсатында тарихи зерттеудің диалектикалық тәсілдерімен тығыз байланыстағы тарихилық, объективтілік сияқты негізгі методологиялық ұстанымдар басшылыққа алынды. Зерттеу әдістері ретінде жүйелілік, салыстырмалық, құрылымдылық-функциялық тарихи ұстанымдар және концептуалдық ережелер, танымдық теория негіздері басшылыққа алынды. Зерттеу нақты, фактілік материалды зерделеу, ғылыми зерттеудің талдау және жинақтау, жүйелендіру, салыстыру, салғастыру және басқа да жалпыға белгілі әдістер негізінде жүргізілді.
Зерттеу нысаны 1991-2012 ж.ж. Тәуелсіз Қазақстанның жүріп өткен тарихы
Зерттеу пәні Тәуелсіз Қазақстан тарихы
Бітіру жұмысының хронологиялық шеңбері. Зерттеудің хронологиялық шеңбері 1991-2012 жылдарға дейінгі уақыт қамтылды. Одан ертеректегі жылдар оқиғалары қолданымға түскенмен зерттеудің хронологиялық ауқымын кеңейте қоймайды.
Бітіру жұмысының ғылыми жаңалығы:
-Тақырып алғаш рет жастардың көзқарасымен қарастырылғандықтан, қол жеткен нәтижелер де негізінен, жаңа болып табылады;-
-тарихи оқиғалар зерделенді;
Қазақстан Республикасы тәуелсіздік алған уақыттан бері әлеуметтік-экономикалық және саяси салаларда болып жатқан өзгерістер мазмұны жағынан да, түр-сипаты жағынан да мемлекеттегі жаңа саясатты қалыптастыру қажеттігін айқын байқатып отыр. Бұл орайда елімізде жүргізілген саясаттың барлық қырларын ой-сана елегінен жаңаша өткізіп, жаңаша қабылдауымыз қажет деп ойлаймыз.
Қазіргі кезеңде Қазақстан өз тәуелсіздігін алғаннан кейін әлемдік қауымдастыққа кіріп, дүниежүзілік тарихи дамумен байланысы оның өткен тарихын жан-жақты үйрену мен зерттеудің қажеттілігін көрсетіп отыр. Әсіресе мұндай қажеттілік күрделі кезеңдерге байланысты қазіргі Қазақстан тарихының кейбір қырларын мұқият зерттелуін талап етуде, әрі заңды құбылыс болып отырғаны белгілі.
Бітіру жұмысының қолданбалы маңызы арнайы курс және арнаулы семинар сабақтарын жүргізу барысында қосымша материал ретінде қолдануға болады.
Бітіру жұмысының сыннан өтуі. Студенттердің ғылыми практикалық конференциясында аппробациядан өтті.
Бітіру жұмысының құрылымы кіріспеден, негізгі бөлімнен, қорытындыдан және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
1 Тәуелсіз Қазақстанның даңғыл жолы
1.1Тәуелсіздік жолы-үміт жолы
Тәуелсіздік! Қандай рухты, жүрекке қандай жылы, жаныңа қандай жайлы ұғым. Жатса түсінен, жүрсе есінен кетпеген ата-бабаның ғасырлық арманы сол бір ғажайып тәуелсіздіктің өзі емес пе? Қаншама ардагерлеріміз осы тәуелсіздіктің өзі емес, тек сәулесі үшін қанын төкті, жанын пида етті десеңізші! Тіпті тереңнен толғанып ойлансақ, халқымыздың барша тарихы онымен тығыз байланысты емес пе? 1991 жылдың желтоқсаны ірі саяси оқиғаларға толы болды. Олардың ең бастысы - КСРО-ның ыдырауы еді. Желтоқсан оқиғалары - Қазақстан тарихындағы естен кетпес, аса ауыр және қайғылы беттердің бірі. Бұл оқиғалар Қазақстан ғана емес, бүкіл Кеңес Одағына жаңа еніп келе жатқан жас демократия үшін күрестің басы болды. Сондықтан да оның жүгі ауыр, шығыны көп болды. Желтоқсан оқиғалары арқылы Қазақстанның енді ғана қаз тұрып келе жатқан жас демократиясы мол тәжірибе жинақтады, тарихи сабақ алды. Бұл оқиғалар өзінен кейінгі кезеңде республикада жаңа бағыттың - экономикалық реформалардың, әлеуметтік бетбұрыстардың соны қарқынмен өрістеуіне себепші болды. Қазақстанда да күн өткен сайын мемлекеттІк егемендікті жариялауды талап етушілер күшейе бастады. Қоғамдық қозғалыстар 1990 жылғы қазан айында айрықша белсенділік көрсетті. 1990 жылғы 25 қазанда Жоғарғы Кеңес Қазақ Кеңес Социалистік Республикасының мемлекеттік Егемендігі туралы Декларация қабылдады. Қазақ мемлекеттілігі бүгінгі Тәуелсіздікке кейбіреулер ойлағандай КСРО-ның күйреуінің нәтижесінде ғана жеткен жоқ. Оның тамыры тереңде жатыр. Өйткені, тәуелсіздік үшін күрес кеше ғана басталып, бүгін аяқталған жоқ. Бүгінгі Қазақстан аумағын ежелгі замандардан бері мекендеген тайпалар мен ұлыстардың кезінен бастап-ақ ұлан дала үшін, оның кеңістігі мен әрбір сүйем жері үшін қан төгіп, жан алысқан күрестер болды. Біздің бүгінге дейінгі тарихымыз Еуразия төрінен ойып тұрып орын алған жеріміз үшін, еліміз үшін, келешек ұрпақ үшін ұлт-азаттық күрестерге толы болатын [9].
Біз бостандық алған елден күтеріміз аз емес. Біз тәуелсіздіктен ең алдымен балаларымызға жарқын болашақ күтеміз, орта буынға - ата-баба аңсаған егемендіктен сусындап, игі мақсатының орындалуын күтеміз. Біз тәуелсіздіктен ұлтаралық үйлесімді, татулықты, халықаралық, бейбітшілікті күтеміз. XX ғасыр бітіп, XXI ғасыр алдыңда өмір сүріп жатқан елміз. Біздің болашағымыз - XXI ғасыр. Біз оған сақадай сай, даяр болуымыз керек. Тек бейбіт экономикалық, мәдени, рухани жарыста ғана өнерлі, өнегелі елдің, халықтың болмысын таныта аламыз. Жадыңда ұстағайсың, осыны өскен елдің, өсер елдің ұлдары мен қыздары. Қазақ қауымының ел тәуелсіз болған кездегі негізгі парызының бірі елін қорғайтын, жерін қорғайтын перзент тәрбиелеу, ата-баба салтын, ұлтжандылықты, ұлтқандылықты бойына ана сүтінен дарыту болса керек.Тәуелсіздік жолы- қасиетті жол. Оған шығар алдында адам баласы арын да, жанын да тазарту керек, рухани сілкініс керек. Сапарға шыққанда ата-бабамыз мойнына тұмар салғандай, біздің бойтұмарымыз, имандай құранымыз - еліміздің негізгі Заңын, оның принциптерін сақтау парыз. Ал сол принциптердің негізі - тәуелсіздік. Ел бостандғы халық, ар бостандығы үшін жан пида екендігін жадына сақтайтын - ата тарихың. [10].
Жаңа XXI ғасырға бет алған сәтте нарықты экономиканың құдіретін де көруіміз керек. Бірақ, бар адам баласының арманы тек ақшамен шектелмей, бар қажетті тиынмен өлшемей, ақыл мен парасатты, адамгершілікті, гуманизмді қаз қалпында ұстауымыз керек. Біз осындай қоғам жасайтын болсақ қана тәуелсіздік баянды болады. Тарих тағылымы осына меңзейді. Тәуелсіздік..құдіретті, ардақты ұғым. Баршамызға бақ қондырып, қыдыр дарытып, Адам деген атағымызды асырып, өрен еңбегімізді Отан, халық кәдесіне жаратсын.
1930 жылдардағы Шұбартау, Созақ көтерілістерінің қайсысын алмасаң да, олардың барлығы да отаршылдыққа қарсы бағытталды. 1986 жылғы Желтоқсан ұлттық қозғалысы да сол көтерілістердің заңды жалғасы еді. Тоталитарлық тәртіп өз халқынан митингілерде, мерекелік шерулерде билеуші партияның саясатын қолдап, қолпаштауға бағытталған бірауыздылықты талап етті. Тоқыраудың соңғы жылдары халықтың тоталитарлық тәртіпке деген үнсіз қарсылығы ерекше күшті еді. Алайда, Алматыда үнсіз наразылықтың бет-пердесі аспанға бірақ ұшты. Қайта құру кезеңі ішінде үстемдік режим тұңғыш рет күллі жүйенің сыр бере бастағанын байқайтындай өте бір өжет қарсыласуға килікті. Оқиға салдарын жою үшін Кеңестік тәртіп аппараты барын салып бақты. Қорқытты, үркітті. Көтерісшілер қатаң жазаланды. Көпшілігінің өміріне де, көңіліне де жазылмас жара түсті. Ләззат, Сәбира, Қайраттай гүлдеріміз ерте солды. Олар желтоқсанда егеменді ел болсақ деп талпынған, шындық жырын жырлаған, халқымыздың жас өркені еді. Дүниені дүр сілкіндірген, тәуелсіздік туын ең алғаш көтерген әйгілі 86-ның желтоқсаны туралы шындық мерзімді баспасөз беттерінде аз жазылған жоқ. Сонау қылышынан қан тамған „колбинизм заманының" өзінде-ақ бас кеспек болса да, тіл кеспек жоқ деп, баспасөз бетінен алаңдағы оқиғаның ақиқатын батыл айта білген қазақ ақын-жазушыларының есімін бүгінде бүкіл әлем таниды. Тіпті, шындықты айтамыз деп шырылдаған қаламгерлеріміздің кейбірі прокуратура бөлмелерінде сарылып, жауапта отырған күндері де болды. Әділдік қашан да жеңбек. 1992 жылы 21 ақпан күні Республика Жоғары сотының Пленумы болып өтіп, алты алаштың алақанына салып, ардақ тұтқан жас азаматтары - Қайрат Рысқұлбеков (марқұм), Түгелбай Тәшенов, Қайыргелді Күзембаев және басқа желтоқсан қаһармандары толық ақталды. „Желтоқсан құрбандарын жоқтау", Алматы „Жалын"] Желтоқсан оқиғасында шектен шыққан зұлымдықтар болды. Соның дәлелі ретінде облыстық Дауа газетінде жарық көрген Қайрат қоғамының дүниежүзі ұлттар қауымдастығына жолдаған жасырын хатында былай дейді: 93ж. желтоқсан №10] 1986 жылғы желтоқсандағы уақиғаны ТАСС дүниежүзіне маскүнемдер мен нашақорлардың ұйымдастыруымен болған бұқара тәртіпсіздігі деп даурықтырды. Шынында, халықтың бейбіт наразылығын тез арада басып, жаншып тастап, түк білмегендей отыра қалу мақсатымен бұл оқиғаны өкіметтің өзі ұйымдастырған еді. Көтерілісті жаншу үстінде командирлер мен олардың бұйрығын орындаушылардың қимыл-әрекетінің қабыса қалуы кімді болса да таң қалдырмай қоймайды.
Н.Ә.Назарбаев өзінің Ғасырлар тоғысындаатты кітабында: 1986 жылғы Желтоқсан оқиғалары қазақ жастарының сана-сезімінің қаншалықты өскендігін көрсетті. Олар жүз жылға жуық уақыт бойы халықты казармалық тәртіпте ұстап келген тоталитарлық жүйенің алдында бірінші болып айылдарын жиған жоқ. Жастар бұдан әрі кез-келген ұлтқа тән ұлттық мақтаныш сезімін қорлауға жол бермейтінін өз халқының атынан ашық мәлімдеді─деп дәл бағалаған.
Желтоқсан пәлен жылдар бойына мызғымас қамал саналып келген Кеңестік империяның іргесін мүжіп, көбесін күйретіп, ақыры жер бетінен жойылып тынуына ұрындырған пәрменді соққы болып тиді. Осы орайда, Желтоқсан қозғалысын, біріншіден, ішкі ұлттық маңызы бар оқиға (ұлттың өзін-өзі тану сезімінің оянуы), екіншіден, жалпыодақтық деңгейдегі (одақтас республикалардың егемендігіне серпін берген) оқиға ретінде, үшіншіден, әлемдік маңызы бар (социалистік лагерьдің күйреуінің басталуы) аса салихалы көп сипатты әлеуметтік сілкініс ─ атышулы тарихи феномен ретінде бағаласа да артық емес,─ дейді жазушы, мемлекет қайраткері Әбіш Кекілбаев [11].
86-ның Желтоқсаны қазақ халқының ұлттық сезімінің өсуіне айырықша ықпал етті, қазақтың өзін-өзі тануын, ұлттық мақтаныш пен тәуелсіздік туралы ұғымын түбірімен өзгертті. Бұл күн ─ жалынды жастарымыздың тәуелсіздік көксеген рухы алаулаған күн! Бұл күн ─ азаттық үшін алысып, намыс үшін шабысып, басты бәйгеге тіккен күн! Сондықтан да, бұл күн ешқашанда ұмытылмақ емес, қандай жағдайда да болсын, атаусыз қалмақ емес. Олай болса, жарқын болашақтың беташары болған Желтоқсан еліміз бен жеріміз үшін, қабырғалы халқымыз үшін, ұлтымыз бен ұлысымыз үшін маңызы зор тарихи белес. [12].
Міне, мұның бәрі өң бе, түс пе, сенесің бе, сенбейсің бе? Біздер бұл қанды оқиғаны көрмесек те, көргендей күй кешіп жазып отырмыз. Осы ащы шындықты неге айтпасқа, не бөгет болып отыр? Біздің ойымызша, жоғарыда отырған кейбір ағаларымыз кезінде осы желтоқсандықтарды қолдамады, қарсылық білдірді, жалтақтады, енді шындық сыртқа шықса, елге масақара болудан қорқады деп ойлаймыз. Оны мен ашық айтатыным газет беттерінде еміс-еміс айтылып та, жазылып та жатыр. Тіпті облысымыздың бір кездегі басшылары да кезінде қателесіп алып, қазір жоғары лауазымда отырған жайлары бар. Жарайды 30 жыл өтсе де әйтеуір бір шындық айтылатынына біз сенеміз.
Рух туы желбіреп тұрғанда өткенге тас лақтырып қарғыс айтпай, одан сабақ алып, жіберген қателігімізді қайталамай, найзаның ұшымен, рух-намыстың күшімен қорғаған ата-баба аманатын орындау ─ бүгінгі ұрпақтың парызы.
Бұрынғы социалистік жүйедегі республиканы жаңа тәуелсіз мемлекетке алмастыру 1990 жылдың 25 қазанынан басталып, 1991 жылдың 16 желтоқсанында аяқталды. Қазақ мемлекеттілігінің тәуелсіздігі КСРО-дай алып империяның күйреуінің салдарынан қалыптасқанымен, оның саяси-құқықтық негізін басты үш құжат, атап айтқанда: 1990 жылғы 25 қазандағы Қазақ Кеңестік Социалистік Рес - публикасының Мемлекеттік егемендігі туралы декларация, 1991 жылғы 10 желтоқсандағы Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасының атауын Қазақстан Республикасы деп өзгерту туралы Қазақ КСР-інің заңы және Қазақстан Республикасы Жоғарғы Кеңесінің 1991 жылғы 16 желтоқсанда қабылдаған Қазақстан Республикасының Мемлекеттік тәуелсіздігі туралы Конституциялық заң құрады. Аталған құжаттар ішінде Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасының Мемлекеттік егемендігі туралы декларация тәуелсіздік жолындағы бірінші конституциялық акт болып табылады [13].
1.2 Сындарлы жиырма жыл
Қазақстан Республикасы - Евразия деп аталатын құрылылықтар кеңістігінің дәл ортаңғы бөлігінде орналасқан ел. Оның батыс аймақтары Европа құрылының жерінде жатыр. Қазақтар Жайық деп атайтын Орал өзені - Европа мен Азияны бөліп тұратын шекара. Жерінің аумағы жөнінен ол бүкіл дүниежүзінде 9-орында тұр. Елдің мемлекеттік тілі - қазақ тілі болып табылады[14].
Қазақстан Республикасы - халықтың өзі басқаратын демократиялық, зайырлы, біртұтас президенттік басқару нысанындағы мемлекет. Қазақстан Республикасында 14 облыс, 159 аудан, 85 қала, 195 кент, 2150 ауылдық және селолық округтер бар. Еліміздің Еділ өзенінің төменгі ағысынан Алтай тауына дейінгі ұзындығы 3000 километрдей болса, Батыс сібір жазығынан Іле Алатауына дейінгі аралығы мың жарым илометрден астам. Ал Қазақстан шекарасының жалпы ұзындығы он бес мың километрге жетеді. Еліміз батысы мен солтүстігінде Ресей Федерациясымен, оңтүстігінде Түркіменстан, Өзбекстан және Қырғызстан республикаларымен, ал шығысында Қытай Халық республикасымен шекараласады. Азаттық үшін болған екі жарым ғасырдан астам уақыт күрестен кейін қазақ халқы тәуелсіздікке 1991 жылдың 16 желтоқсанында қол жеткізді. Сондықтан да жыл сайын 16 жолтоқсан Қазақстан-Біріккен Ұлттар Ұйымының тең құқықты мүшесі XXI ғасырға тәуелсіз мемлекет болып аяқ аттаған біздің Отанымыз Қазақстан Республикасы, міне осындай. Біз саяси бостандығымызды жарияладық, Ата Заңымызды қабылдадық, мемлекетіміздің рәміздері - әнұраны, туы, елтаңбамыз бар, шекарамыз айқындалды. Отан қорғар әскер құрылды, көптеген мемлекеттермен қажетті шарттар жасадық. Яғни, мемлекетке тән саяси бостандықты ғана алып қоймай, түбегейлі экономикалық реформалар жүргізіп жатырмыз. Елімізді, мемлекетімізді ел таныды. Осы ауқымды, серпінді атқарылған істердің бәрі көңілге мақтаныш ұялататын дүниелер. Алайда, тындырылмаған істердің әлі көп екенін білеміз. Өйткені, ел болуы үшін экономикалық тәуелсіздік пен рухани тәуелсіздік керек. Сонымен қатар жас ұрпақты жоғары рухани тәрбиелеу керек. Республика тәуелсіздігінің 20 жылдығын әңгіме еткенде, енді осы болашақта осы тәуелсіздіктен айырылып қалмау жағын қарастырған да жөн секілді. Кеңес заманының бізге қалдырған ескі мұрасы - қирату рухы-халықта басым. Ал қираған дүниенің орнын толтыру оңай шаруа емес. Осыны есте тұтқанымыз абзал.
Кеңес Одағындағы экономика, әлеуметтік-құрылымдық, қоғамдық және саяси салаларындағы жүйелік дезинтеграция үрдістері 1991 жылғы 26 желтоқсанда КСРО-ның ыдырауына алып келді. КСРО-ның ыдырауы оның құрамында болған 15 республиканың тәуелсіз мемлекеттерге айналуына және олардың әлемдік саяси аренада өздерінің дербес мемлекеттер ретінде дамуына алып келді. Бүкіл 1991 жыл Қазақстанның өз Тәуелсіздігін алуына алдын-ала жағдай жасаған оқиғаларға толы болды.
1991 жылы Жоғарғы Кеңестің шешімімен сайланған президенттің қызмет орны тағайындалды. Жоғарғы Кеңестің Төрағасы және Қазақстан Компартиясы ОК-нің Бірінші хатшысы болған Н. Назарбаев тұңғыш Президент болып сайланды.1991 жылғы 16 қазанда мемлекет басшысы Қазақ КСР-ның Президентін сайлау туралы Заңға қол қойды және сол бойынша алғашқы рет ел көшбасшысын бүкілхалықтық сайлау жүзеге асты.
1991 жылғы 1 желтоқсанда алғаш рет Қазақ КСР-ның Президентін бүкілхалықтық сайлау өтті. Жоғарғы Кеңес республикадағы барлық партиялардың, қоғамдық қозғалыстардың, көпұлтты халықтың елеулі бөлігінен қолдау тапқан тек бір ғана Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтың кандидатурасын ұсынды. Сол уақыттан бастап 20 жыл бойы Н.Ә. Назарбаев мемлекетіміздің дара көшбасшысы болып табылады[15].
Қазақ КСР-інің 1991 жылғы 10 желтоқсандағы заңымен Қазақстан Республикасы болып қайта аталуына байланысты аталған құжат Қазақстан Республикасының Мемлекеттік егемендігі туралы декларация деген жаңа атауға ие болды. Қазіргі кезде Декларацияны бағалауда екі ұстаным орын алып отыр. Біреулер: ол Қазақстанның мемлекеттік құрылысына қандай да болсын елеулі өзгерістер енгізген жоқ, сондықтан тәуелсіз және социалистік емес мемлекет идеялары баяндалған акт болып есептеле алмайды деп пайым - дайды. Екінші біреулері Декларация тәуелсіздікті және мемлекет дамуының социалистік емес жолының бастауын қалады. Құжатта социалистік федеративтік мемлекеттің принципін, ұйымдастырылу тәртібі мен қызметін теріске шығарған ережелер баяндалған және ол бұрын орын алмаған тың жаңалықтарды ұсынды деп есептейді. 1991 жылғы 10 желтоқсанда Алматы қаласындағы Республика Сарайында алғаш рет бүкілхалықтық сайлау арқылы сайланған Президенттің қызметке тағайындалу рәсіміне арналған Жоғарғы Кеңес отырысы өтті. Конституцияға сәйкес Н.Ә. Назарбаев халық алдында ант берді және Қазақстан Республикасы Жоғарғы Кеңесінің Қазақстан Республикасы Президентінің қызметке кірісуі туралы қаулысы қабылданды.1991 жылғы 16 желтоқсанда Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә. Назарбаев Қазақстан Республикасының мемлекеттік тәуелсіздігі туралы Қазақстан Республикасының Конституциялық Заңына қол қойды және осы Заң бойынша Қазақстан Республикасы тәуелсіз, демократиялық және құқықтық мемлекет болып жарияланды. Қазақстан алғаш рет тәуелсіз мемлекет мәртебесіне қол жеткізді. АҚШ Президенті Дж. Буштің, Ұлыбритания Премьер-Министрі Д. Мейджордың, алыс және жақын шетел мемлекет басшыларының құттықтау хаттары, жеделхаттары, әлем қауымдастығының біздің елімізді тәуелсіз деп танығанының дәлелі.Елтаңба, Ту, Әнұран - мемлекеттік пен Егемендіктің ажырамас нышандары 1992 жылғы 4 маусымда мемлекет басшысы Қазақстан Республикасының Мемлекеттік туы туралы, Қазақстан Республикасының Мемлекеттік елтаңбасы туралы, Қазақстан Республикасы Мемлекеттік әнұранының музыкалық редакциясы туралы Заңдарына қол қойды. Қазақстан Республикасының Елтаңбасы шеңбер түрінде жасалған, шеңбер - мәңгіліктің, өмірдің және кемелденудің белгісі. Елтаңбаның ортасында оның барша негізгі идеясын өзіне қамтитын элемент - шаңырақ орналасқан, ал шаңырақ, яғни киіз үйдің үстіңгі бөлігі - отбасылық берекенің, бейбітшіліктің, тыныштықтың нышаны.
Сонымен қатар, елтаңбамызда көгілдір, бейбіт аспан аясындағы жарық күн іспеттес түндік өмір мен мейірімділіктің қайнар көзі күн бейнесін еске түсіре отырып, елтаңбаның ортаңғы бөлігінен аспан кеңістігіне ұмтылған - уықтар бейнеленген.Айқас түріндегі күлдіреушілер үш жүздің бірлігін білдіреді. Сонымен қатар, геральдика тілімен айтқанда қазақ халқының бейбітсүйгіш мәнін бейнелейді. Тұлпар -- дала дүлдiлi, ер-азаматтың сәйгүлiгi, желдей ескен жүйрiк аты, жеңiске деген жасымас жiгердiң, қажымас қайраттың, мұқалмас қажырдың, тәуелсiздiкке, бостандыққа талпыныс бейнесi. Ол ұшқыр арманның, самғаған таңғажайып жасампаздық қиялдың, талмас талаптың, асыл мұраттың, жақсылыққа құштарлықтың кейпi. Бесұшты жұлдыз бес құрлыққа ашық екендігінің белгісі.Ортасында күн бейнесі бейнеленген, шет жағында қазақтың ұлттық оюымен өрнектелген көк байрағымыз - біздің азат, тәуелсіз және егемен республикамыздың нышаны. Тудың авторы - Шәкен Ниязбеков. Тудың көгілдір түсі халықтың мәдени-этникалық бірлігін білдіреді және мемлекеттің біртұтастығына нұсқайды. Бүркіт бейнесінің мәні тереңде жатыр және көне дәстүрлермен ұштасады. Көшпенділердің дүниетанымы бойынша бүркіт - мемлекеттік билікті, алғырлықты бейнелейді. Далалықтар үшін бұл бостандықтың, тәуелсіздіктің, мақсатқа және болашаққа ұмтылыстың белгісі. Елтаңба мен Ту 1992 жылы заңды түрде қабылданып, бүгінгі күнге дейін өзгертілмеді.
Қазақстан Республикасы Әнұранының музыкалық редакциясы ҚР-ның 1992 жылғы 4 маусымдағы Заңымен, ал оның мәтіні ҚР-ның 1992 жылғы 26 қарашадағы Заңымен бекітілді. 2006 жылғы 7 қаңтарда бұдан бұрын 1956 жылы Шәмші Қалдаяқов пен Жұмекен Нәжмиденов жазып шығарған Менің Қазақстаным атты көпшілікке танымал ән Қазақстан Республикасының Әнұраны ретінде бекітілді. Бұл әннің мәтініне ҚР-ның Президенті Нұрсұлтан Назарбаев белгілі бір түзетулер енгізгендіктен оның авторларының бірі болып саналады. Сонымен қатар, әнұранның орындалу ережелеріне де біршама өзгертулер жасалды. 2006 жылдан бастап салтанатты рәсімдерде әнұран орындалған кезде қатысушылар орындарынан тұрып, өздерінің оң жақ қолдарының алақанын оң жақ кеуделеріне басулары тиіс.
Ал 2006 жылы қабылданған қазіргі әнұран сөзінің авторлары Жұмекен Нәжімеденов пен Нұрсұлтан Назарбаев. Әнін жазған Шәмші Қалдаяқов. Халық арасында ыстық ықыласқа, сүйіспеншілікке бөленген Шәмшінің Менің Қазақстаным әні XX ғасырдың ортасында, Хрущевтің әкімшілік реформалары кезінде шыққан. Бұл ән Қазақстан тұтас ел және жерінің бір шөкімін де өзгеге бермейді деген өжет дауылпаз ұран. Менің Қазақстаным әнінің рухы жаңа заманда Жаңа Қазақстанды орнатып жатқан халқымыздың рухани талап-тілегіне толық сай келеді.
Қазақстан Республикасының Мемлекеттік Әнұраны - Қазақстан Республикасының мемлекеттік негізгі рәміздерінің бірі. Әнұран салтанатты рәсімдерде, мемлекеттік органдар өткізетін өзге де шараларға байланысты орындалады.
Ел рәміздерін қабылдау - аса маңызды тарихи оқиға болды. Көп жылдар бойы Қазақстан өзінің ішкі және сыртқы саясатын анықтау мүмкіндігінен айырылған еді. Енді жаңа рәміздерді қабылдау тарихи сахнаға жаңа мемлекеттің, жаңа бейбітшілік сүйгіш державаның шығуын білдірді.
1992 жылы каңтарда Қазақстан өзінің тұңғыш алтынын шығарып, мемлекеттің алтын қорын жинауды бастады[16].
Республиканың мемлекеттік тәуелсіздігін қамтамасыз ету мақсатымен 1992 жылғы қаңтарда Ішкі істер әскері құрылды. Армия қатарына шақырылған жастар Қазақстан аумағында әскери борышын өтеу мүмкіндігіне ие болды. Бұрын, ұзақ жылдар бойы эксаумақтық қағида бойынша әскерге шақырылғандар туған жерінен неғұрлым алыс аумақтарда қызмет етуге тиіс болатын. 1992 жылы тамызда Республика Президенті әскери қызметшілер үшін әскери анттың жаңа мәтінін бекітті.
Семей ядролық палигонының жабылуы тәуелсіздік жолындағы басты қадам болды. 1991 жылғы 29 тамызда Семей ядролық полигоны жабылды. Қазақ КСР Президентінің 1991 жылғы 20 тамыздағы Семей ядролық полигонының жабылуы туралы Заңын, Невада-Семей қоғамдық қозғалысының қызметі туралы мәлімет беретін құжаттармен таныса аласыздар: қозғалыс басшысы О. Сүлейменовтің; жазушы, қоғам қайраткері М. Әуезовтің; Әлемді қорғау Кеңестік комитетінің төрағасы Г. Боровиктің әскери полигон жұмысшыларымен кездесу кезіндегі фотосуреттері, Семей ядролық полигонының жабылуы туралы құжаттар.
Қазақстан Республикасының қоғамдық өміріндегі өзгерістерге тоқталсақ, 1992 жылы қыркүйек-қазан айларында Алматыда дүние жүзі қазақтарының тұңғыш құрылтайы өтті. Әлемнің 13 елінен келген отандастарымыз қатарында үлкен қазақ диаспорасы бар Өзбекстан (870 мың) мен Ресейден (660 мың) келушілер көп болды. Барлық қатысушылар саны 800 адам болды. Құрылтайда Қазақстан Жоғарғы Кеңесінің 1992 жылғы 26 маусымда қабылдаған "Көшіп келу туралы" Заң негізінде қандастарымыздың елге оралуына мүмкіндік жасалғаны айтылды. Дүние жүзі қазақтарының құрылтайына қатысушылардың Қазақ халқына Үндеуі жарияланды. Онда: 30 қыркүйек - Ұлттық бірлік күні деп аталды. - Бүкіл әлемдегі отандастарымызды Қазақстанның экономикалық-әлеуметтік, мәдени-интеллектуалдық мүмкіншілігін молайтуға, бар қабілеті мен еңбегін туған ел игілігіне жұмсауға шақырды.
2002 жылғы 23 қазанда Түркістанда дүние жүзі қазақтарының екінші құрылтайы өтті. Оған 400-ге жуық адам қатысты. Бұл құрылтайда оралмандардың елге оралу мәселесі қаралып, көші-қон квотасының мөлшерін ұлғайту жоспары қарастырылды. 2003 жылы 5 мың отбасы, 2004 жылы 10 мың отбасы, 2005 жылы 15 мың отбасы елге көшіп келді, жылына 50-60 мың оралман оралады. 1993 жылы 17 желтоқсанда Қазақтардың дүние жүзілік қауымдастығының тұсау кесер салтанаты болды. Сол жылдың өзінде-ақ Қазақстанға Монғолиядан, Түркиядан, Ираннан және ТМД елдерінен 7,5 мың қазақ отбасы көшіп келді.
1992 жылғы 14 желтоқсанда Алматыда Қазақстан халықтарының тұңғыш форумы өткізілді. Форумда негізінен мынандай мәселелер қаралды: 1. Жаңа көзқарас тұрғысынан интернационализм мен тату көршілік қатынас жағдайлары талқыланды. 2. Президенттің Бейбітшілік пен рухани татулық сыйлығы алғаш рет академик М. Сүлейменовке, халық жазушысы Д. Снегинге, жазушы, аудармашы Г. Бельгерге тапсырылды.
Қазақстандағы компартиялық жүйе. Қазақстанның егемендік алуы, КСРО диктатурасының құлайуы қоғамдық дамудың табиғи атрибуты боп саналатын көппартиялықтың өрістеуіне жол ашты[17].
1993 жылдың соңы Қазақстанда Кеңестердің жаппай өзін-өзі таратуымен де есте қалды. Кеңестер көп жылдар бойы КОКП-ның өз билігін жүзеге асыруға пайдаланған шымылдық-пердесі болды. КОКП тарап, басқару жүйесі негізінен аудандық, қалалық, облыстық әкімшіліктер болып құрылған соң, Кеңестер өздерінің бұрынғы мазмұнынан айырылды. Көптеген Кеңестерде айтарлықтай елеулі жұмыстар жүргізілмеді, сан мыңдаған депутаттар корпусы немен айналысуын білмеді. Сондықтан Кеңестерге не істеу керек? деген сұрақ қоғамның кең топтарының арасында айтыс-тартыс нысанына айналды. Кеңестердің өзін-өзі тарату идеясы туындады.
Өзін-өзі тарататыны жайлы алғаш рет Алматы қаласы Алатау аудандық кеңесінін депутаттары мәлімдеп, басқа депутаттарды өздерінен үлгі алуға шақырды. Өз әріптестеріне арнаған үндеуде олар мұндай шешім қабылдау себебін ескі кеңестердің бүгінгі заманда елдегі саяси және экономикалық процестерде елді дағдарыстан шығаруға ықпал ете алмайтындығымен түсіндірді. Қараша айының соңына таман өзін-өзі тарату жөнінде Алматы қалалық және облыстық кеңестері, жүзге тарта жергілікті кеңестер мәлімдеді. Бірқатар халық депутаттары Қазақстан Жоғарғы Кеңесінің де өзін-өзі таратуы жайлы мәселе көтерді.
Осындай жағдайда 1993 жылғы 8 желтоқсанда Алматы қаласында республика Жоғарғы Кеңесінің XI сессиясының екінші кезеңі өз жұмысын бастады. Сессияның жұмысына Республика Президенті Н.Ә.Назарбаев, Министрлер Кабинетінің мүшелері, облыстық өкілдер қатысты.
Кіріспе сөзді Жоғарғы Кеңестің төрағасы сөйледі. Кеңестердің болашағы жөнінде депутаттардың көзқарастары екі ұдай болды. Депутаттардың басым көпшілігі жергілікті кеңестердің өкілеттілігін жаңадан сайланған жергілікті өкілдік органдары жұмыс істей бастағанға дейін, мерзімінен бұрын тоқтатуды жақтады. Барлық ұйымдастыру-құқықтық істер әкімшілік басшыларына тапсырылды. Бұған қоса Парламент Қазақстан Республикасының сайлау туралы кодексін қабылдап, Орталық сайлау комиссиясын құрды. Жоғарғы Кеңес өзін-өзі тарату туралы шешімін жариялады. Келесі Парламент Сенат пен Мәжілістен тұратын қос палаталы Парламент болды.
1993 жылдың соңында Қазақстанда 4 саяси партия тіркелді. Олар - Социалистік партия, Қазақстанның республикалық партиясы, "Қазақстанның халық Конгресі" және Коммунистік партия. Қоғамдық қозғалыстардан - ядролық жарылысқа қарсы "Невада-Семей", азаматтық "Азат" және "Қазақстанның халық бірлігі" одағы, 11 республикалық ұлттық мәдени топтар тіркелді.Сондай-ақ республикада 300-ден аса қоғамдық-саяси ұйымдар, 68 әр түрлі қорлар тіркеуге алынды. 1993 жылдың соңына қарай қоғамдық-саяси қозғалыстар берік саяси күшке айналды.
1994 жылғы желтоқсанда "Қазақстанның халықтық-кооперативтік париясы", 1995 жылғы қаңтарда "Қазақстанның өрлеу партиясы", 1995 жылдың басында "Қазақстанның аграрлық партиясы", 1995 жылғы жазда "Қазақстанның демократиялық партиясы" құрылды.
1998 жылғы қарашада "Ақ жол" қоғамдық қозғалысы құрылды. Жетекшісі - Н. Оразалин. Мақсаты: Президент Н.Ә. Назарбаевтың саяси бағытын қолдау. "Қазақстан-2030" стратегиясын жүзегег асыру. Зиялы өкілдер мүдделерін қорғау.
1999 жылғы қаңтарда "Отан" партиясы құрылды. Төарғасы - Т. Терещенко. Бұл партия Н.Ә. Назарбаевтың Президенттікке кандидатурасын қолдау қоғамдық штабы негізінде құрылды.
1999 жылғы 14 қаңтарда "Қазақстанның отаншылар" партиясы құрылды. Жалпы 1999 жылы республикада барлығы 14 саяси партиялар мен 30-ға жуық саяси қоғамдық қозғалыстар, бірлестіктер құрылды. 2001 жылғы қарашада "Қазақстанның демократиялық таңдауы" атты қоғамдық-саяси бірлестік құрылды. 2000 жылы республикадағы ресми тіркелген партиялар саны - 15.
Елімізде саяси партиялардың және партиялық жүйелердің орнығуына, тәуелсіз баспасөздің дамуына көп көңіл бөлінді. Бұл жағдай республиканың өркендеуіне, қоғамның демократиялануына, реформаның тередеуіне, экономиканың және халықтың тұрмыс-тіршілігінің жақсаруына ықпал етті.
1997 жылғы қазанда Прзеидент Н.Ә. Назарбаевтың "Қазақстан-2030" жолдауы жарияланды. Қаралған мәселелер:
1. Экономикалық дағдарыстан шығу жолдары.
2.Реформаларды аяқтау. 3. Алдыңғы қатарлы мемлекеттер қатарына қосылу.
4. "Қазақстан барысын" қалыптастыру.
Жолдауда болашаққа болжам, қазіргі жағдайға талдау жасалып, ішкі және сыртқы саясаттың негізгі бағыттары, республиканың дамуының ерекшеліктері айтылды. Бұл бағдарламада еліміздің саяси, әлеуметтік-экономикалық дамуының жақын арадағы және стратегиялық ұзақ мерзімдегі даму жолдары көрсетілген. Ұзақ мерзімдегі 7 басымдық:
1. Ұлттық қауіпсіздікті сақтау.
2. Ішкі саяси тұрақтылық пен қоғамның топтасуын нығайту.
3. Нарықтық қатынастар негізінде экономикалық өсу.
4. Қазақстан азаматтарының денсаулығының білімі мен әл-ауқатын көтеру.
5. Энергетика ресурстарын жете пайдалану.
6. Инфрақұрым, көлік, байланысты дамыту.
7. Демократиялық кәсіби мемлекет құру.
Ұлттық қауіпсіздік басымдықтарының деңгейіне мықты демографиялық және көш-қон саясаты шығарылуға тиіс. Егер бұған немқұрайлықпен қарасақ, оның салдары өте ауыр болады.
ХХІ ғасыр қарсаңында Қазақстан Ресейдің артынан адам саны сыртқы көші-қон процестерінен ғана емес, табиғи жолмен кеми беретін "демографиялық апатқа" ұшырайды.
33 жыл өткеннен кейінгі қазақстандықтар бейнесі:
1. Жауапты да жігерлі, білім өрісі биік, денсаулығы мықты азаматтар;
2. Бейбіт, жылдам өркендеу үстіндегі күллі әлемге әйгілі, әрі сыйлы өз елінің патриоттары;
3. Жоғары ақы төленетін, оқытып үйретілген, Қазақстан халқының мүдделерін өздерінің жеке мүдделерінен биік ұстайтынына сенімді азаматтар;
4. Мемлекттің өздерінің құқықтарын қорғайтына және мүдделерін биік ұстайтынына сенімді, салауатты өмір сүретін азаматтар.
2030 жылы Қазақстан жедел өркендеп келе жатқан үш аймақтың - Қытайдың, Ресейдің және Мұсылман әлемінің арасындағы экономика мен мәдениетті байланыстырушы буын ролін атқаратын болады. 2030 жылы Қазақстан күрделі жолдан ойдағыдай өткен және дамудың келесі кезеңіне нық қадаммен аяқ басқан ел болады.
Ұлттық-демографилық процестер. 1991 жылдан кейін Қазақстанда тұрғындардың саны күрт төмендей бастады. Бұл жағдай эмиграциялық қарқынның жоғары болуымен байланысты болды. Мысалы, 1992 жылы Қазақстандықтардың саны - 16 млн. 985 мың адам болса, 1993 жылы - 16 млн. 942 мың, ал 1995 жылы - 16 млн. 590 мың адам болды. 1999 жылғы халық санағы Қазақстан тұрғындарының саны азайып, 15 млн.-ға жетер-жетпес адам қалғанын көрсетті. 1995 жылдың тек 9 айдың ішінде республикадан басқа жаққа 198,6 мың адам көшіп кетті. Табиғи өсім азайып, тұрғындардың арасында өлім өсіп кетті. ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz