Араб грамматикасы туралы

Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 18 бет
Таңдаулыға:

1) ﻉﺭﺎﻀﻤﻟﺍ ﻞﻌﻓﻠﺃ.Осы.келер шақ
2) І бап етістігінің өткен шақ тұлғасы
3) І бап етістігінің осы.келер шағы
4) Етістіктің келер шағы
5) І бап етістігінің бұйрық райы
6) ﺐﺳﻨﻟﺃ.қатысты сын есім
7) Сын есімдердің сөйлемдегі қызметтері
8) Сөйлеу стильдері
9) Идафадағы қиыса байланысқан анықтауыш
10) Есімді сөйлемдегі баяндауыштың жасалуы
11) және есімді сөйлемнің түрлері
12) Қосынды есімдіктердің зат есімдерге жалғануы
13) Қосынды есімдікпен келген есім сөздің септелуі
14) Қосынды есімдіктердің етістііктерге жалғануы
15) Меншіктікті көрсету

* ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Кіріспе
Араб тілінде алты дауысты дыбыс бар. Олар қысқа [a]; [і]; [u] және созылыңқы [ā]; [ī]; [ū] болып екіге бөлінеді. Дауысты дыбыстар дауыссыз дыбыстардың әсерімен әр түрлі реңктерге өзгереді. Мысалы эмфатикалық және тіл арты дауыссыздарымен h [ﺥ]; ġ [ﻍ]; k [ﻕ]) тіркесіп келгенде, дауысты дыбыстар жуан оқылса, басқа дауыссыз дыбыстармен тіркескенде жіңішке оқылады. Араб сөздерінің құрамындағы дауысты дыбыстардың қысқа не созылыңқы болып келуі, сөз мағынасына әсер етеді.
Алиф (ﺍ) екі көріністі әріп. Өзіне дейінгі әріптермен тіркесіп жазылады да, өзінен кейінгі әріппен тіркеспейді. Жол үстіне ұзын таяқша түрінде түседі. Жазу барысында алиф басқа әріптердің өлшем бірлігі ретінде қолданылып отырылады.
Араб тілінде дауысты дыбыстарды белгілейтін арнайы әріптер жоқ. Олардың орнына харакаттар қолданылады. Харакаттар "фатха", "дамма" және "кәсра" деп аталады. Сонымен қатар, сөз ортасында, соңында дауыссыз дыбыстардың харакаттары, яғни дауысты дыбыстары болмаса, дауыссыз дыбыстардың үстінен ْ (сүкүн) белгісі қойылады. Қысқа [а] дыбысы _ (фатха), қысқа [і] дыбысы - ِ (кәсра), қысқа [u] дыбысы ُ_ (дамма) харакаттарымен белгіленеді. Дауыссыз дыбыстарды білдіретін әріптердің үстінен "фатха" және "дамма", ал астынан "кәсра"түседі.
Арабтар оң жақтан жазып, оң жақтан бастап оқиды. Арабәліпбиінде жиырма сегіз дауыссыз дыбыс бар. Көмей дауыссызына жататын hamza (ﺀ) ['] әліпбиге енбеген.
Араб әліпбиіне енген дыбыстардың жеке түрі және сөздің басында, ортасында, соңында орналасуына қарай төрт көріністі және екі көріністі әріптер болып бөлінеді. Төрт көріністі әріптердің саны - 22 де, екі көріністі әріптер - 6.
Жазу. Арабтар оң жақтан бастап, алдымен, сөздің қаңқасын ( ), кейін қарай диакреттік белгілерді ( ), соңында характтарды ( ) қойып, жазады. Жазуды схемамен көрсеткенде шамамен төмендегідей болып шығады:
Тіл ортасы [ĭ] дауыссыз дыбысы жасалғанда, тіл арқасының ортаңғы бөлігі қатты таңдайға жақындайды, ал тілдің өзі таңдайдың алдыңғы бөлігіне қарай бейімделеді. Таңдай мен тіл арқасы арасында пайда болған тар саңлаудан ызыңдап шығатын ауа ағысына салдыр және үн қосылады. Бірақ салдырдан гөрі үн басым болады. Жұмсақ таңдай жоғары тартылып, сөйлеу мүшелері бос тұрады. "Йай" дауыссыз дыбысы төрт көріністі әріп. Жолдың үстіне алифтің үштен бір бөлігіндей биіктікте түседі. Жеке тұрғанда және сөз соңында алдыңғы әріпке тіркесе келе жолдың астына алифтің екіден бір бөлігі жарты доға түрінде орналасады.

Пән: Тілтану, Филология
Жұмыс түрі: Материал
Көлемі: 48 бет
Бұл жұмыстың бағасы: 400 теңге
Таңдаулыға:
Тегін: Антиплагиат
Қалай сатып алуға болады?
Жұмысты толықтай көру

қате таптым

14.ЛЕКЦИЯ ТЕЗИСТЕРІ

Араб дыбыстарының классификациясы

Жасалу Ерін дауысТаңдай дауыссыздары Көмей
сыздары дауыссыздар
орны ы

Жасалу
тәсілі
еерінеерінТіл алды дауыссыздары тілТтіжжелбКкөмек
дік дік-т ортл езектейлік
іс асыартік
ы
тіс аралық тіс арты тіс арты
(жай) (эмф)
1 ﺍ aлиф 15 ﺾ d(
2 ﺏ b 16 ﻂ t,
3 ﺕ t 17 ﻅ z)
4 ﺚ t 18 ﻉ `aіn [`]
5 ﺝ ğ 19 ﻍ ġ
6 ﺡ h& 20 ﻒ f
7 ﺥ h 21 ﻕ k+
8 ﺩ d 22 ﻙ k
9 ﺫ d 23 ﻝ l
10 ﺭ r 24 ﻢ m
11 ﺯ z 25 ﻥ n
12 ﺲ s 26 ﻩ h
13 ﺵ š 27 ﻭ ǔ
14 ﺹ s, 28 ﻯ ǐ

Дауысты дыбыстар

Араб тілінде алты дауысты дыбыс бар. Олар қысқа [a]; [і]; [u] және
созылыңқы [ā]; [ī]; [ū] болып екіге бөлінеді. Дауысты дыбыстар дауыссыз
дыбыстардың әсерімен әр түрлі реңктерге өзгереді. Мысалы эмфатикалық және
тіл арты дауыссыздарымен h [ﺥ]; ġ [ﻍ]; k+ [ﻕ]) тіркесіп келгенде, дауысты
дыбыстар жуан оқылса, басқа дауыссыз дыбыстармен тіркескенде жіңішке
оқылады. Араб сөздерінің құрамындағы дауысты дыбыстардың қысқа не созылыңқы
болып келуі, сөз мағынасына әсер етеді.

Алиф (ﺍ)

Алиф (ﺍ) екі көріністі әріп. Өзіне дейінгі әріптермен тіркесіп
жазылады да, өзінен кейінгі әріппен тіркеспейді. Жол үстіне ұзын таяқша
түрінде түседі. Жазу барысында алиф басқа әріптердің өлшем бірлігі ретінде
қолданылып отырылады.

жеке түрі қосылатын түрі сөз аяғы, қосылмайтын түрі
ﺍ ﺎ ﺍ

Харакаттар

Араб тілінде дауысты дыбыстарды белгілейтін арнайы әріптер жоқ.
Олардың орнына харакаттар қолданылады. Харакаттар "фатха", "дамма" және
"кәсра" деп аталады. Сонымен қатар, сөз ортасында, соңында дауыссыз
дыбыстардың харакаттары, яғни дауысты дыбыстары болмаса, дауыссыз
дыбыстардың үстінен ْ (сүкүн) белгісі қойылады. Қысқа [а] дыбысы _
(фатха), қысқа [і] дыбысы - ِ (кәсра), қысқа [u] дыбысы ُ_ (дамма)
харакаттарымен белгіленеді. Дауыссыз дыбыстарды білдіретін әріптердің
үстінен "фатха" және "дамма", ал астынан "кәсра"түседі.

Арабтар оң жақтан жазып, оң жақтан бастап оқиды. Арабәліпбиінде
жиырма сегіз дауыссыз дыбыс бар. Көмей дауыссызына жататын hamza (ﺀ) [']
әліпбиге енбеген.
Араб әліпбиіне енген дыбыстардың жеке түрі және сөздің басында,
ортасында, соңында орналасуына қарай төрт көріністі және екі көріністі
әріптер болып бөлінеді. Төрт көріністі әріптердің саны - 22 де, екі
көріністі әріптер - 6.
Жазу. Арабтар оң жақтан бастап, алдымен, сөздің қаңқасын (
), кейін қарай диакреттік белгілерді ( ), соңында
характтарды ( ) қойып, жазады. Жазуды схемамен көрсеткенде шамамен
төмендегідей болып шығады:

Дауыссыз дыбыстар"Йай" дауыссыз дыбысы

Тіл ортасы [ĭ] дауыссыз дыбысы жасалғанда, тіл арқасының ортаңғы
бөлігі қатты таңдайға жақындайды, ал тілдің өзі таңдайдың алдыңғы бөлігіне
қарай бейімделеді. Таңдай мен тіл арқасы арасында пайда болған тар
саңлаудан ызыңдап шығатын ауа ағысына салдыр және үн қосылады. Бірақ
салдырдан гөрі үн басым болады. Жұмсақ таңдай жоғары тартылып, сөйлеу
мүшелері бос тұрады. "Йай" дауыссыз дыбысы төрт көріністі әріп. Жолдың
үстіне алифтің үштен бір бөлігіндей биіктікте түседі. Жеке тұрғанда және
сөз соңында алдыңғы әріпке тіркесе келе жолдың астына алифтің екіден бір
бөлігі жарты доға түрінде орналасады.

жеке түрі сөз басы Сөз ортасы сөз аяғы
ی ﻴ ﻴ ﻰ

"Уау" дауыссыз дыбысы
[ŭ] дауыссыз дыбысы айтылғанда еріндер дөңгелене жуысып тұрады, тілдің
арқасы шамалы артқа тартылады. Ауа ағысы қосалқы кедергілерді жанай өтіп,
сүйірленіп тұрған еріннен ызыңдай, ауыз жолы арқылы шығады. "Уау" дауыссыз
дыбысында салдырдан гөрі үн басым. "Уау" дауыссыз дыбысы екі көріністе
жазылатын - әріп. Жазылуы: жолдың үстіне алифтің үштен бір бөлігіндей
биіктікте түседі де, жолдың астына шамамен алифтің екіден бір бөлігі
орналасады. Өзіне дейінгі әріппен тіркесіп, өзінен кейінгі әріппен
тіркеспейді.

жеке түрі қосылатын түрі сөз аяғы, қосылмайтын түрі
ﻭ و- و-

hamza (ﺀ) ['] дауыссыз дыбысы
Желбезектік хамза шұғыл қатаң дауыссыз дыбыс. Хамза толық қабысып
тұрған дауыс шымылдығының өкпеден шыққан күшті ауа ағысының тегеуірінімен
кілт ажырауы және ауа ағысының пайда болған тар саңлаудан, жедел шығуы
арқылы жасалады.
1-жаттығу. Төменде берілген әріптерді бірнеше рет қайталап жазыңыз.
ﺍ ؛ﻭ ؛ﻱ
2-жаттығу. Берілген әріптердің әріптерге байланысу түрін жазыңыз.
ﺍ ؛ﻭ ؛ﻱ
3-жаттығу. Араб дауысты дыбыстарын атаңыз.

4-жаттығу. ؛ﻭ және ؛ﻱ дауыссыз дыбыстарын сипаттаңыз.

5-жаттығу. Алиф (ﺍ) әрпін сипаттаңыз.

6-жаттығу. Харакаттарды атаңыз және жазылу үлгісін көрсетіңіз.

7-жаттығу. Созылыңқы дауысты дыбыстарды жазыңыз.

Хамзаның жазылуы

Хамза (ﺀ) жазылғанда тірек қызметін "алиф (ﺍ)", "йай (ﻯ)" және "уау
(ﻮ)" әріптері атқарады.

Сөз басында хамзаға тірек қызметін тек алиф атқарады. Хамза "фатха"
және "даммамен" дыбысталғанда "алифтің" үстінен түссе, аталған харакаттар
хамзаның үстінен қойылады (ﺃ), "кәсрамен" дыбысталғанда хамза алифтің
астынан, ал "кәсра" харакаты хамзадан кейін қойылады (ﺇ).

Тануиндер
Араб есім сөздерінің көпшілігі тануиндерге аяқталады.
Араб сөздерінің соңында қысқа дауысты дыбыстардың бірі келіп, "нун"
естіледі. Тануиндер фатхалы-тануин, кәсралы-тануин, даммалы-тануин деп
аталады.

атауы Айтылуы көрінісі
Фатхалы-тануин -ан ؛ﺍً - ؛ﻯً - ؛ ًﺓ ؛ ًﺔ
кәсралы-тануин -ин ٍ -
даммалы-тануин -ун ٌ -

1-жаттығу. Хамзаның жазылуын еске түсіріңіз.
2-жаттығу. Тануиндердің жазылуын анықтаңыз.
3-жаттығу. Төменде берілген сөздерді жазыңыз.
ﻞﺘﻛ-байланыстыру, жинау; ﻚﻟﻛ - паром; ﻥﺎَََﻛ - болу; ﻥﻜﻟ - кекештену; ﻥﻜﻟ - бірақ;
4-жаттығу. Төменде берілген сөздерді жазыңыз.
ﻥﻭﻟ - түс; ﻯﻮﻟ - бұрау, жинау; ﻝﻴﻟ - түн; ﻰﻠﻴﻟ - Ләйла;
5-жаттығу. Өтілген әріптерді сипаттаңыз.
6-жаттығу. Жіктеу есімдіктерін жатқа айтыңыз.

[t]; [r]; [k]; [l]; [n] дауыссыз дыбыстары

[t] дауыссыз дыбысы тіл ұшының алдыңғы жоғарғы тістерге тиіп, тез
ажырауынан жасалады. Ауа ағысы шұғыл шығады. [t] қатаң дауыссыз дыбыс және
төрт көріністі әріп. Жеке тұрғанда, сөздің барлық шенінде, жолдың үстіне
алифтің 14 бөлігіндей биіктікте жазылады. Өзіне дейінгі де, кейінгі де
әріптермен тіркеседі. Сөз соңында және жеке тұрғанда жол үстінен алифтің
23 бөлігі түсіп, оның екі шеті алифтің 14 бөлігіндей биіктікте қайырыла
жазылады. [t] дауыссыз дыбысының "ta-marbuta (байланған ta дегенді
білдіреді)" деп аталатын түрі көбінесе сөз соңында кездеседі.

жеке түрі сөз басы Сөз ортасы сөз аяғы
ت ﺗ ﺗ ﺕ

[r] діріл дауыссызы, өкпеден шыққан ауа ағысының қысымы қатты болып,
тіл ұшының дірілдеп, дыбыстау мүшелерінің бір-біріне тез-тез соқтығысуынан
пайда болады. Араб тілінде діріл дауыссыз - біреу. Екі көріністегі әріп.
Өзіне дейінгі әріппен тіркесіп, өзінен кейінгі әріптермен тіркеспейтін
әріптердің бірі. [r] діріл дауыссызы сөздің барлық шенінде және жеке
түрінде жолдың үстіне алифтің 14 бөлігіндей биіктікте түседі. Алифтің 12
бөлігіндей бөлігі жолдың астына жартылай доға түрінде жазылады.

жеке түрі қосылатын түрі сөз аяғы, қосылмайтын түрі
ﺭ ﺮـ ر

Тіл ортасы [k] дауыссыз дыбысы тіл ортасының ортаңғы қатты таңдайға
көтеріліп тиюі, біріне-бірі тиген мүшелердің ұсталып тұруы және тиіп тұрған
тіл ортасының қатты таңдайдан тез ажырауы арқылы жасалады. Жұмсақ таңдай
жоғары тартылып, ауа ағысы ауыз қуысы арқала өтеді. [k] дауыссыз дыбысы
жасалғанда сөйлеу аппаратының мүшелеріне қысым, айтарлықтай, көп түспейді
де, сөйлеу мүшелері бос тұрады.

[k] дауыссыз дыбысы төрт көріністі - әріп. Жеке тұрғанда, сөз басында,
ортасында, аяғында жолдың үстіне алифтің бойындай биіктікте жазылады. Өзіне
дейінгі де, кейінгі де әріптермен тіркесе алады.

жеке түрі сөз басы Сөз ортасы сөз аяғы
ﻙ ﻜ ﻜ ﻙ

[l] дауыссыз дыбысы тілдің ұшы мен жаны алдыңғы сегіз тіске тиіп,
тілдің арқасы кейін қарай тартылуы және көтерілуі арқылы жасалады. Ауа
ағысы тілдің екі жанымен өтеді.
[l] дауыссыз дыбысы төрт көріністі әріп: а) сөз басында өзінен
кейінгі әріппен, ә) ортасында өзіне дейінгі, өзінен кейінгі әріптермен
тіркесе жолдың үстіне алифтей бөлігінің түсуі, б) сөз аяғында өзіне дейінгі
әріптермен тіркесіп және в) жеке тұрғанда жолдың үстінен алифтей бөлігінің,
жолдың астына алифтің үштен бір бөлігінің орналасуы арқылы жазылатын әріп.

жеке түрі сөз басы Сөз ортасы сөз аяғы
ﻞ ﻠ ﻠ ﻞـ

[n] "нун" дауыссыз дыбысы таңдай шымылдығының жартылай түсіп, ауа
ағысының бір бөлігі мұрын жолы, қалған бөлігі ауыз жолы арқылы дауыс
шымылдығына сүйкеле, оны қозғай шығуынан жасалады. Тілдің ұшы алдыңғы
астыңғы екі тістің ішкі жағына тиіп, тез ажырап, ауа ағысы шұғыл шығады.
[n] "нун" дауыссыз дыбысы төрт көріністі - әріп. а) сөз басында өзінен
кейінгі әріппен, ә) ортасында өзіне дейінгі, өзінен кейінгі әріптермен
тіркесе жолдың үстіне алифтің 13 бөлігінің түсуі, б) сөз аяғында өзіне
дейінгі әріптермен тіркесіп және в) жеке тұрғанда жолдың үстінен 13
бөлігінің, жолдың астына алифтей бөлігінің доға түрінде жазылатын әріп.

жеке түрі сөз басы Сөз ортасы сөз аяғы
ﻥ ﻨ ﻨ ﻥ

1-жаттығу. ﺩ [d]; ﺲ [s]; ﺵ [š]; ﻉ [`]; ﻍ [ġ]; ﻡ [m] дауыссыз дыбыстарын
сипаттаңыз.
2-жаттығу: ﺩ [d]; ﺲ [s]; ﺵ [š]; ﻉ [`]; ﻍ [ġ]; ﻡ [m] әріптерінің жазылуын
еске
түсіріңіз.
3-жаттығу.
ﻰﺗﺃ - жүру, келу; ﺖﺁ - келесі; ﻯﱠﺩﺃ - төлеу; ﺲﺳﺃ - негізін қалау; ﺩﺳﺄﺘﺴﺇ - күшті
болу;
ﺩﻴﻛﺃ - сенімді; ﺩﻴﻛﺄﺗ - сендіру; ﻝﻛﺃ - жеу; ﺃﺭﺩ - итеріп жіберу, жөндеу; ﻙﺮﺗ-
қалдыру, ﻝﻛﺭ - итеру, тебу, ﻥﻛﺭ-сүйену, сену; ﻙﻳﺭﻛ - күрек; ﺭﻛﺭﻛ - қара шағала;
ﺭﺗﻟ - литр;
4-жаттығу. Төменде берілген сөздерді жазыңыз.
ﻥﻭﻟ - түс; ﻯﻮﻟ - бұрау, жинау; ﻝﻴﻟ - түн; ﻰﻠﻴﻟ - Ләйла; ﺭﺘﻧ - жұлу; ﺭﻜﻧ - білмеу;
ﺭﻴﻜﻨﺗ -
жасырыну; ﺭﻛﺎﻧ - терістеуші; ﺭﺎﻧ - от; ﺭﻭﻧ - нұр; ﻯﺭﺘﺗ - бірінен кейін бірі;
ﺭﺗﻭ - тақ (сан);
5-жаттығу. Сілтеу есімдіктерін жаттаңыз.
6-жаттығу. Жақын және алыс тұрған заттарға арналған сілтеу есімдіктерін
жазыңыз.

[d]; [s]; [š]; [`]; [ġ]; [m] дауысcыз дыбыстары

Даль [d] дауыссыз дыбысы тіл ұшының алдыңғы жоғарғы тістерге тиіп,
тез ажырауынан жасалады. Ауа ағысы шұғыл шығады. [d] ұяң дауыссыз дыбыс
және екі көріністі әріп. Жеке тұрғанда, сөздің барлық шенінде, жолдың
үстіне алифтің 13 бөлігіндей биіктікте, жол бойымен шамамен алифтің 14
бөлігі түсіп, оның ұшы кішкене кері қайырылып жазылады. Өзіне дейінгі
әріптермен тіркесіп, кейінгі әріптермен тіркеспейді.

жеке түрі қосылатын түрі сөз аяғы, қосылмайтын түрі
ﺩ دـ ﺩ

Синь [s] дыбысы тілдің ұшы алдыңғы жоғарғы тістерге жақын тұрып, тіл
және тіс арасында пайда болған тар саңлауданауа ағысы ызыңдай өтуі арқылы
жасалады. Жасалу тәсіліне қарай қатаң дауыссыз дыбыс. [s] дауыссыз дыбысы
төрт көріністі әріп: а) сөз басында өзінен кейінгі әріппен, ә) ортасында
өзіне дейінгі, өзінен кейінгі әріптермен тіркесе жолдың үстіне алифтің 13
бөлігінің түсуі, б) сөз аяғында өзіне дейінгі әріптермен тіркесіп және в)
жеке тұрғанда жолдың үстінен алифтің 13 бөлігінің, жолдың астына алифтей
бөлігінің доға жасап орналасуы арқылы жазылатын әріп.

жеке түрі сөз басы Сөз ортасы сөз аяғы
ﺲ ﺴ ﺴـ ﺲ-

Шинь [š] дауыссыз дыбысы айтылғанда тілдің ұшы алдыңғы жоғарғы
тістерге өте жақын тұрады және тілдің ортасы таңдайға қарай көтеріледі. Ауа
ағысы тіл мен тіс арасындағы саңлаудан ызыңдап шығады. [š] жасалу тәсіліне
қарай қатаң дауыссыз. Төрт көріністі әріп: а) сөз басында өзінен кейінгі
әріппен, ә) ортасында өзіне дейінгі, өзінен кейінгі әріптермен тіркесе
жолдың үстіне алифтің 13 бөлігінің түсуі, б) сөз аяғында өзіне дейінгі
әріптермен тіркесіп және в) жеке тұрғанда жолдың үстінен алифтің 13
бөлігінің, жолдың астына алифтей бөлігінің доға жасап орналасуы арқылы
жазылатын әріп. Синь және шинь әріптерінің жазылу үлгілері бірдей деуге
болады. Айырмашылығы шинь әрпінің үстінен пирамида тәріздес түскен үш
нүктесі бар.

жеке түрі сөз басы Сөз ортасы сөз аяғы
ﺵ ﺷ ﺸـ ﺶـ

Көмекейлік `айн [`] дауыссыз дыбысы жасалғанда жұтқыншақтың жоғарға
бөлігінің тарылып, ауа ағысының тарылған жұтқыншақ арқылы өтуі кезінде
дауыстың қатысуы арқылы жасалады. Төрт көріністі әріп: а) сөз басында
өзінен кейінгі әріппен, ә) ортасында өзіне дейінгі, өзінен кейінгі
әріптермен тіркесе жолдың үстіне алифтің 13 бөлігінің түсуі, б) сөз
аяғында өзіне дейінгі әріптермен тіркесіп және в) жеке тұрғанда жолдың
үстінен алифтің 13 бөлігінің, жолдың астына алифтей бөлігінің жартылай
доға жасап орналасуы арқылы жазылатын әріп.

жеке түрі сөз басы Сөз ортасы сөз аяғы
ﻉ ﻋ ﻌ ﻊ

Тіл арты ғайн [ġ] дауыссыз дыбысы тілдің артқы бөлігінің тартылып
жұмсақ таңдайға көтерілуі және тіл арты мен жұмсақ таңдай арасында пайда
болған тар саңлаудан ауа ағысының кішкене тілді қозғай өтуі арқылы
жасалады. Сөйлеу аппаратындағы аталған дыбысты жасауға қатысатын мүшелер
ширығып тұрады. [ġ] өз айналасында орналасқан дауысты, дауыссыз дыбыстарға
әсер етеді. `айн [`] және ғайн [ġ] дыбыстарының жазылу үлгілері өте ұқсас,
айырмашылығы ғайн [ġ] әрпінің үстінен бір нүкте түсіріледі. Ғайн [ġ] төрт
көріністі әріп: а) сөз басында өзінен кейінгі әріппен, ә) ортасында өзіне
дейінгі, өзінен кейінгі әріптермен тіркесе жолдың үстіне алифтің 13
бөлігінің түсуі, б) сөз аяғында өзіне дейінгі әріптермен тіркесіп және в)
жеке тұрғанда жолдың үстінен алифтің 13 бөлігінің, жолдың астына алифтей
бөлігінің жартылай доға жасап орналасуы арқылы жазылады.

жеке түрі сөз басы Сөз ортасы сөз аяғы
ﻍ ﻏ ﻐ ﻎ

Мим [m] мұрын жолды, шұғыл дауыссыз дыбыс. Мим [m] дауыссы айтылғанда
еріндер өз ара жымдасып, таңдай шымылдығы түсіп, ауыз қуысы жабылады. Ауа
ағысы бос қалған мұрын қуысы арқылы мұрын резонаторын қозғай, жеңіл дыбыс
шығара, сыртқа шұғыл шығады.
Жазуда төрт көріністі әріп: а) сөз басында өзінен кейінгі әріппен, ә)
ортасында өзіне дейінгі, өзінен кейінгі әріптермен тіркесе жолдың үстіне
алифтің 13 бөлігінің кішкене шеңбер жасап түсуі, б) сөз аяғында өзіне
дейінгі әріптермен тіркесіп және в) жеке тұрғанда жолдың үстінен алифтің
13, жолдың астына алифтей бөлігінің тік түсірілуі арқылы жазылатын әріп.

жеке түрі сөз басы Сөз ортасы сөз аяғы
ﻡ ﻤ -ﻣ ﻢ

Дауыссыз дыбыстардың екі еселенуі

Сөз басында араб сөздеріндегі дауыссыз дыбыстар бір рет айтылады. Сөз
ортасында және аяғында араб дауыссыздары екі еселеніп айтыла береді. Екі
еселенген араб дауыссыз дыбыстары, бір рет айтылатын сыңарларына қарағанда
созылыңқы және өте қатты ширығып, бірге бір дауыссыз ретінде айтылады.
Жазуда екі еселенген дауыссыз дыбыстардың үстінен ташдид кейде шадда "ّ" деп
аталатын белгінің қойылуы арқылы беріледі.
1-жаттығу. Жіктеу есімдіктерін жазыңыз.
2-жаттығу. Сілтеу есімдіктерін еске түсіріңіз (ауызша).
3-жаттығу. Үстеуден жасалған сілтеу есімдіктерін жазыңыз.
4-жаттығу. Жақын және алыс тұрған заттарға арналған сілтеу есімдіктерін
еске түсіріңіз.
5-жаттығу. Берілген әріптердің көріністерін жазыңыз.
[b]; [t]; [ğ]; [h∗]; [ĥ]; [f]
6-жаттығу. Әлсіз әріптердің қызметтерін анықтаңыз.
7-жаттығу. Төменде берілген сөздерді жазыңыз.
؛ﻊﺒﺗ - ізбен жүру ؛ﺭﺟﺎﺗ - сатушы ؛ﺓﺭﺎﺠﺗ - сауда ؛ﺕﻴﺒﺜﺘ - бекіту ؛ﺖﺒﺛ - айғақ
؛ﺙﺣﺑ - зертеу ؛ﺚﺤﺎﺑ - зерттеуші ؛ﺔﺒﺗﺭﻣ - мәртебе ؛ﺔﺑﺮﻋ - арба ؛ﺪﻴﻌﺑ - алыс
؛ﻊﺟﺭ - қайту, оралу ؛ﻊﻴﺟﺭﺗ - қайырма ؛ﺔﺳﺎﻤﺣ - батырлық ؛ﺪﺤﺟ - терістеу, сенбеу
؛ﺢﻳﺭﺴﺗ - тобымен босатылу ؛ﺡﺭﺴﻣ - театр;

8-жаттығу. Берілген сөз тіркестерін есімдіктерге назар аудара отырып
аударыңыз.
Бұл сатушы; мынау арба; бұл театр; ол сатушы; сен зерттеушісің;
9-жаттығу. Берілген сөздерді жіктеңіз.
Сатушы, зерттеуші, артист, жазушы, жұмысшы, ғалым;

Сөздік

ﺭﺟﺎﺗ - сатушы ﺚﺤﺎﺑ - зерттеуші
ﻝﺜﻤﻣ - артист ﺏﺗﺎﻛ - жазушы
ﻝﻣﺎﻋ - жұмысшы ﻡﻟﺎﻋ - ғалым

[b]; [t]; [ğ]; [h∗]; [ĥ]; [f] дауыссыз дыбыстары

[b] дауыссыз дыбысы дауыс шымылдықтары бір-біріне жақындап, өкпеден
шыққан ауа жақын тұрған дауыс шымылдықтарын тербей, бір-бірімен жымдасып
тұрған еріндерді бұзып өтеді. Жазылуы [ﺖ] қатаң дауыссыз дыбысына ұқсас.
Жеке тұрғанда, сөздің барлық шенінде, жолдың үстіне алифтің 13 бөлігіндей
биіктікте жазылады. Өзіне дейінгі де, кейінгі де әріптермен тіркеседі. Сөз
соңында және жеке тұрғанда жол үстінен алифтің 23 бөлігі түсіп, оның екі
шеті алифтің 13 бөлігіндей биіктікте қайырыла жазылады. [t] дауыссыз
дыбысынан айырмасы нүкте астынан түседі.

жеке түрі сөз басы Сөз ортасы сөз аяғы
l і j k

[ﺙ] қатаң дауыссыз дыбысы айтылғанда тілдің ұшы астыңғы және үстіңгі
тістер арасында жатады. Тіл мен үстіңгі тістер арасындағы бір тегіс жазық
саңлау арқылы ауа ағысы ызыңдай шығады. Төрт көріністі әріп. Жазылуы [ﺖ]
қатаң дауыссыз дыбысына ұқсас. Жеке тұрғанда, сөздің барлық шенінде, жолдың
үстіне алифтің 13 бөлігіндей биіктікте жазылады. Өзіне дейінгі де, кейінгі
де әріптермен тіркеседі. Сөз соңында және жеке тұрғанда жол үстінен алифтің
23 бөлігі түсіп, оның екі шеті алифтің 13 бөлігіндей биіктікте қайырыла
жазылады. [ﺖ] дауыссыз дыбысынан айырмасы пирамида тәріздес нүктелері әріп
қаңқасының үстінен қойылады.

жеке түрі сөз басы Сөз ортасы сөз аяғы
t q r s

Африкат "джим" [ğ] дауыссыз дыбысы тіл алды, ұяң дауыссыз дыбыс. Джим
дауыссыз дыбысының жасалуы екі фазадан тұрады. І фаза, дыбыстау мүшелерінің
бір-біріне тиюі, ІІ фаза астыңғы тіске тиіп тұрған тіл ұшының шұғыл ажырап,
пайда болған саңлау арқылы өкпеден шыққан ауа ағысының баяу өтуі. Жазуда
төрт көріністі әріп: а) сөз басында өзінен кейінгі әріппен, ә) ортасында
өзіне дейінгі, өзінен кейінгі әріптермен тіркесе жолдың үстіне алифтің 13
бөлігі жазылады, б) сөз соңында өзіне дейінгі әріптермен тіркесіп және в)
жеке тұрғанда жолдың үстінен алифтің 13, жолдың астына алифтей бөлігінің
жартылай доға арқылы көрінетін әріп. Нүктесі сөз басында, ортасында әріп
астынан түссе, сөз соңында және жеке тұрғанда доға ішінен қойылады.

жеке түрі сөз басы Сөз ортасы сөз аяғы
x u v wـ

Тіл арты [ﺡ,] дауыссыз дыбысы ызың, қатаң дауыссыз дыбыс. Жасалу орны
хамзаның орнымен толық сәйкес келеді. Айырмашылығы [h,] дауыссыз дыбысы
жасалғанда сөйлеу аппаратындағы мүшелердің бұлшық еттері қатты ширығып
жиырылады және араларында тар саңлау пайда болады. Өкпедегі ауа сыртқа
шыққанда осы саңлау қабырғаларына сүйкеле, жеңіл қырнай шығады. Дыбыстау
мүшелері ширығып тұрады. Жазудағы көрінісі джим әрпіне ұқсас, айырмасы [h(]
әрпінің нүктесі болмайды.

жеке түрі сөз басы Сөз ортасы сөз аяғы
Euro y z

Көмекейлік [ĥ] дауыссыз дыбысы тіл арқасының артқы бөлігі, кішкене тіл
және жұмсақ таңдай араларында пайда болған тар саңлауды ауа ағысының
сүйкеліп, қырнай өтуі арқылы жасалады. [ĥ] дауыссыз дыбысы өзімен көршілес
дауысты, дауыссыз дыбыстарға әсер етеді. Жазудағы көрінісі [ﺡ+] әрпіне
ұқсас, айырмасы ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.