Ежелгі қосмекенділер, Құйрықты және Аяқсыз амфибиялар: систематикасы, ерекшеліктері мен маңызын талдау

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 12 бет
Таңдаулыға:

Орындаған: Ерболқызы Алтынай.Биология 19-03 топ
Тексерген: Биология ғылымдарының кандидаты,доцент
Есжанов Бірлік-Бай Есжанұлы
12-семинар: Ежелгі қосмекенділер, Құйрықты және Аяқсыз амфибиялар: систематикасы, ерекшеліктері мен маңызын талдау
1. Амфибиялар класына тән ерекшеліктерді талдау
Дене пішіні. Қазіргі кезде тіршілік ететін қосмекенділердің дене пішіні арқа-құрсақ бағытта жалпақ, екі бүйірінен қысыңқы сопақша, құрттәрізді. Ұзындығы 10 см-ден 10 см-ге жетеді.
Тері жабындысы. Терісі 2 қабаттан - эпидермис және дерма қабатынан тұрады. Эпидермисі көп қабатты, көпклеткалы бездерге бай. Бұл теріні ылғалдап, оны құрғап кетуден сақтап, газ алмасуға мүмкіндік береді. Құрлықта тіршілік ететін түрлерінің эпидермисінің үстіндегі жалпақ клеткалар аздапта болса мүйізденген. Дерма жұқа, онда қан тамырлары өте көп болады.
Бұлшық ет жүйесі - балықтарға қарағанда жақсы жетілген. Аяқтарын қозғалысқа келтіретін еттері үлкен және денедегі басқа да бұлшық еттер жіктелген, белгілі бір қызмет атқаруға бейімделген.
Қаңқасы - бассүйектің қаңқасы, омыртқа жотасы, иық белдеуі мен алдыңғы аяқтарының және жамбас белдеуі мен артқы аяқтарының қаңқасы деп бөлінеді. Бассүйектің қаңқасы ми сауытынан және оның висцеральды бөлімінен тұрады. Ми сауыты шүйде, бүйір, қақпақ және астыңғы бөлімдерге бөлінеді. Висцеральды қаңқада жақ доғалары және тіласты доғасы болады., ересектерінде желбезек доғалары (құрлықта тіршілік ететіндерінде) болмайды.
Омыртқа жотасы 4 бөлімнен: 1 ғана омыртқадан тұратын мойын бөлімінен, 13-300 омыртқадан тұратын кеуде бөлімінен, 1 ғана омыртқадан тұратын сегізкөз бөлімінен және құйрықсыздарда бірнеше омыртқалардың бірігуінен уростиль деп аталатын бір сүйектен құрылған құйрық бөлімінен тұрады, ал құйрықтыларда омыртқа саны әртүрлі болып келеді. Омыртқалары амфицельді (қос ойысты), процельді (алды ойыс, арты - дөңес), опистоцельді (алды - дөңес, арты - ойыс) типті. Иық белдеуі жауырын, бұғана коракоид және төс сүйекген түзілген. Алдыңғы аяқтары қолдың қары (тоқпан жілік), білектен (кәрі жілік), қолбасынан тұрады. Соңғысы білезіктен, алақаннан және саусақтардан құралған. Жамбас белдеуі - 3 сүйектен (мықын, шат және шонданай сүйектерінің бірігуінен пайда болған) тұрады. Артқы аяқ сан (ортан жілік), балтыр немесе сирақ (асық жілік) және табаналды бөлімдеріне бөлінген. Соңғысы өкше, табан және башпайлар деп бөлінеді. Асқорыту жүйесі - ауыз тесігі көлемді ауыз-жұтқыншақ қуысына ашылады. Ауыз қуысында тіл орналасқан. Әр түрдің тілінің пішіні түрліше болады. Тілімен ұсақ жәндіктерді ұстап, қоректенеді. Қысқа өңеш қарынмен жалғасқан. Қарыннан қысқа 12-елі ішек басталады. Оған өт жолы мен ұйқы безінің жолы ашылады. 12-елі ішек ащы және тоғы ішектерге, ал тоғы ішек жуанданған тік ішекке жалғасып, клоакамен аяқталады. Тыныс алу жүйесі - қосмекенділердің дернәсілдері балықтардай желбезектермен, ал ересектері әрі терісі, әрі өкпесі арқылы тыныс алады. Тыныс алу ауыз-жұтқыншақ түбінің жоғары - төмен қозғалуымен жүзеге асады. Мысалы, бақаның ауыз-жұтқыншақ бөлімі 1 мин. 70-80 рет қозғала алады. Қан тасымалдау жүйесі және қан айналу. Қосмекенділердің жүрегі 3 камералы - 2 құлақша және 1 қарыншадан тұрады, 2 қан айналу шеңбері (үлкен және кіші) бар. Үлкен қан айналу шеңбері қарынша - дене мүшелері - вена қойнауы - оң құлақшаға қан тасиды. Кіші қан айналу шеңбері қарыншадан басталады, венозды қанды өкпеге апарады, онда газ алмасу жүріп, оттегіге байыған қан өкпе веналары арқылы сол құлақшаға құйылады.
Оң және сол құлақшалардан қан қарыншаға барады, вена және артерия қандары араласады, яғни жүректің қарыншасында аралас қан болады.Қарыншадан артериальды конус деп аталатын бір ірі қан тамыры басталады, ол кейіннен 3 жұп қан тамырларына бөлінеді. Алдыңғы жұбы - жалпы ұйқы артериясы, бас бөліміне қан таратады; ортаңғы жұбы - аорта доғалары деп аталады, соңынан олар бір-бірімен қосылып, арқа аортасын құрап барлық денеге қан тасиды; артқы жұбы - тері-өкпе артериясы деп аталады, атына сәйкес теріге, өкпеге вена қанын жеткізеді. Ыдырау өнімдерін шығару жүйесі - балықтарға ұқсас дене бүйрегінен (мезонефрос) тұрады. Ол омыртқа жотасының екі жағын бойлай орналасқан. Әр бүйректен жіңішке несепағар түтігі (Вольф өзегі) басталып, клоакаға барады, одан қуыққа жиналады. Қуықта зәрдің құрамындағы құнды заттар қайта сіңіріліп, клоакаға қайтадан құйылып, сыртқа шығарылады. Аталықтарында зәр шығару, жыныс өнімдерін шығаруды бір түтік (Вольф өзегі) атқарса, аналықтарында бұлар бір-бірімен байланыспайды (шеміршекті балықтарға ұқсас). Жыныс жүйесі - жұп, шеміршекті балықтарға ұқсас. Ерекшелігі майлы дененің болуы. Аталықтарында жұп тұқым безінен жыныс өнімдері Вольф өзегі арқылы клоакаға ашылады. Аналықтарында жұп аналық безі жұмыртқа жолы (Мюллер өзегі) арқылы клоакаға ашылады. Сырттай және іштей ұрықтанатын түрлері кездеседі. Жүйке жүйесі - балықтарға қарағанда жақсы дамыған. Алдыңғы мидың сыртын нерв клеткаларының шоғырланған аймақтары кездеседі, яғни алғашқы ми күмбезі - архипаллиум - болады. Мидан дөңгелек ауыздылар, балықтардағыдай 10 жұп нервтертарайды. Сезім мүшелері - иіс сезу, көру, есту мүшелері күрделенген және балықтарға қарағанда жақсы жетілген.

2. Амфибиялар класының систематикалық жағдайын талдау
Қазіргі амфибиялар омыртқалы жануарлар ішіндегі саны ең аз класы, 2 кластармағына бірігетін 3 отрядтың 2500 ден аса түрі белгілі.
1 кластармағы - Доғаомыртқалылар - Apsidospondyli, бұған Құйрықсыздар отряды (Anura, не Ecaudata) жатады. 2 кластармағы Жұқаомыртқалылар - Lepospondyli, 2 отряд жатады. Олар: 1 - Құйрықтылар Urodela (Caudata) және 2 - Аяқсыздар (Apoda).
Қазақстанда алғашқы 2 отрядтың 12 түрі ғана кездеседі.

Систиматикасы
Тип:Chordata - Хордалылар
Тип тармағы:Craniota seu vertebrata - Бассүйектілер не омыртқалылар
Бөлім: Gnathostomata - Жақтылар
Класс:Amphibia - Қосмекенділер
Класс тармағы: Apsidospondyli - Доғаомыртқалылар
Отрядүсті:Labyrinthodontia - Лабиринтодонттар
Отряд: Ichthyosteglia - Ихтиостегиялар
Рахитомалар - Rhachitomi
Стереоспондилдер - Stereospondily
Отрядүсті: Salienta - Секіргіштер
Отряд: Proanura - Қарапайым құйрықсыздар
Anura,seu Ecaudata - Құйрықсыздар
Класс тармағы: Lepospondyli - Жұқаомыртқалылар
Отряд: Nectrida - Нектридиялар
Aistopoda - Аистоподалар
Microsauria - Микрозауриялар
Urodela,seu Caudata - Құйрықтылар
Apoda - Аяқсыздар

3.Ежелгі доғаомыртқалы қосмекенділердің ерекшеліктерін және систематикалық жағдайын талдау
Қазіргі амфибиялар омыртқалы жануарлар ішіндегі саны ең аз класы, 2 кластармағына бірігетін 3 отрядтың 2500 ден аса түрі белгілі.
1 кластармағы - Доғаомыртқалылар - Apsidospondyli, бұған Құйрықсыздар отряды (Anura, не Ecaudata) жатады. 2 кластармағы Жұқаомыртқалылар - Lepospondyli, 2 отряд жатады. Олар: 1 - Құйрықтылар Urodela (Caudata) және 2 - Аяқсыздар (Apoda).
Қазақстанда алғашқы 2 отрядтың 12 түрі ғана кездеседі.
Ежелгі доғаомыртқалы қосмекенділердің қазба қалдықтары жоғары девоннан белгілі. Балықтар (Рипидистриялар) мен қосмекенділер арасындағы аралық қазба формаларының болмауын кейбір авторлар эволюцияның өте тез болғанымен түсіндірсе, екінші авторлар бойынша эволюция ұзақ мерзімге созылады, осы кезеңде аралық формалар өте сирек болды және олардың қалдықтарының сақталып қалуы мүмкін емес еді. Десе де жоғары девонда бұл балықтарынан алғашқы қосмекенділер - Ихтиостегиалар (Ichthyostegalia) бөлініп шықты.
1 отряд Құйрықсыздар - Anura, не Ecaudata, отряд 2100-ден аса түрді біріктіретін, 10 тұқымдасы болса, Қазақстанда бұл отрядтың 4 тұқымдасының 9 түрі кездеседі. Отрядтың негізгі тұқымдастары мыналар: Дөңгелек тілділер тұқымдасы Discoglossidae. Өкілдері Евразияда кең тараған тұқымдас. Кейбіреулерінің тері бездерінен бөлінетін сірнесі улы болады және сескендіргіш түсі қорғаныш қызметін атқарады. Оларға жыртқыштар көп тиіспейді. Кейбір түрлері ұрпақтарына қамқорлық жасайды. Мысалы, Батыс Европада мекендейтін туытбақаның - повитуха (Alytes) - аталығы жіпті шумақтары бар (18-50) уылдырығын аяғына орап, дернәсіл шыққанша өзімен бірге тасиды. Бұл тұқымдастың Қазақстанда 1 ғана түрі - қызылбауыр шұбар бақа (Bombina bombina) Жайық өзенінің жайылмасында кездеседі. Ерекшелігі: дабыл жарғағы болмайды.
Пипалар тұқымдасы - Pipidae. Африка мен Оңтүстік Американың тропикалық аудандарында мекендейді. Басқаларынан ерекшелігі тілі жетілмеген. Бұлар ұрпағына қамқорлық жасайды. Мысалы, Оңтүстік Америкада тіршілік ететін дене тұрқы 20 см-дей Суринам пипасының (Pipa pipa) аналығы өте күшті айналатын клоакасы арқылы 40-100 шақты уылдырығын арқасындағы ісінген тері арасына салады. Аталығы аналығының үстіне шығып уылдырықтарды ісінген тері арасына енгізеді. Дернәсілдер сол жерде дамиды.
Тарбақалар тұқымдасы - Pelobatidae Евразия мен Солтүстік Америкада 50-ге тарта түрі кең тараған. Қазақстанда кәдімгі тарбақа тіршілік етеді. Аяғындағы мүйізді өсіндісімен жұмсақ топырақтан тереңдігі 1 м-дей ін қазып, сонда мекендейді. Бұл тарбақа Батыс Қазақстан обдлысы мен Ырғыз-Торғай су алаптарында кездеседі. Ерекшелігі сарымсақтың исіндей иіс шығарады.
Құрбақалар тұқымдасы - Bubonidae поляр өңірінен басқа жерлерде кең тараған. Қазақстанда нағыз құрбақалардың 3 түрі - кәдімгі құрбақа. Жасыл құрбақа және Даната құрбақасы кездеседі. Соңғысы Қазақстанның Қызыл кітабына (1996) тіркелген. Барлық құрбақалардың көздерінің артында және арқасында улы бездері (паротидтер) болады. Осыған орай оларды көп жыртқыштар ұстамайды. Ал Оңтүстік Америкада кездесетін ага құрбақасының уының күштілігі сондай, оны тістеген ит көп кешікпей өледі. Жергілікті тұрғындар оның уынан улы жебелер дайындаған.
Бақбақылдар тұқымдасы көпшілігі ағаш сүлбесінде тіршілік ететін 500-ден аса түрді біріктіреді. Бұтақтар мен жапырақтарға өрмелеп шыға алатын саусақтарының ұшы сорғышқа айналған. Өкілдері ұрпақтарына қамқорлық жасайды. Мысалы, Оңтүстік Америкадағы ұста бақбақыл, филломедузалар, қалталы бақбақылдар осы тұқымдас өкілдері.
Денесі бас, тұлға және аяқ бөлімдерінен тұрады. Басы тұлғасымен тұтасып кеткендіктен мойны айқын байқалмайды, құйрық бөлімі жойылған. Алдыңғы аяқтары артқы аяқтарынан 2 - 3 есе қысқа, сондықтан олар құрлықта секіріп қозғалады. Көпшілік түрлерінің артқы аяқтарындағы саусақтарының арасы терілі жарғақпен байланысқан, ол суда жүзуін жеңілдетеді. Қ. қ. суда, ағаш басында, құрлықта тіршілік етуге бейімделген. Қ. қ-дің көпшілігі сырттай ұрықтанады, дернәсілдері түрленіп дамиды. Құрғақ далалы, шөлейтті өңірлерде тіршілік етуге бейімделген құрбақалардың кейбір түрлерінің терісінің сыртында мүйізді түзілістер пайда болған, әрі олардың өкпесі басқа Қ. қ-мен салыстырғанда едәуір жақсы дамыған.
4.Лабиринтодонттар отрядүсінің ерекшеліктері мен систематикасын талдау:
а-Ихтиостегиялар отрядына сипаттама беру
ә-Рахитомалар отрядына сипаттама беру
6-Стереоспондилдер отрядына сипаттама беру
.Лабиринтодонттар немесе лабиринтиндік тістер (латынша Labyrinthodontia, басқа грек тілінен λαβύρινθος - лабиринт, ὀδούς - тіс) - көпшілігі палеозой және мезозой дәуірінде (390-150 миллион жыл бұрын) жер бетінде өмір сүрген жойылып кеткен амфибиялардың субкласы. Барлық зерттеушілер осы топтың бірлігімен келісе бермейді, дегенмен ғалымдар оны утилитарлық мақсатта жиі қолданады.
а)Ихтиостегалия (лат. Ichthyostegalia) - девондарда тұратын қазбалы тетраподтардың отряды және лапель тәрізді балықтар мен жер үсті омыртқалылардың арасындағы өтпелі форманың мысалы. Аяқ-қолдарды дамытқан алғашқы хордастардың бірі. Бұйрық амфибиялардың бөлігі ретінде қарастырылады, алайда ихтиостегалдар қазіргі амфибиялардың тікелей ата-бабалары емес, олардың ата-бабалары - лепоспондилдер (Лепоспондилий) - карбон кезеңінде пайда болған.
Отряд Эльпистостегалия тәрізді тырнақ тәрізді балықтардан шыққан, олардан басқа төрт аяқты да шыққан.
Отряд өкілдері балықтар мен қосмекенділердің ерекшеліктерін біріктірді, бірақ соңғылардың ата-бабалары емес, тек алғашқы шынайы қосмекенділер пайда болғанға дейін 15-20 миллион жыл бұрын жойылған эволюцияның түпсіз тармағы болды.
Ихтиостегалияның аяғы құрлықта жүруі мүмкін болмаған. Олардың құйрығы және сезім мүшелері тек суда жұмыс істейтін. Олардың денесі кішкене таразымен жабылған.
5.Жұқаомыртқалылар кластармағы ерекшеліктерін және систематикалық жағдайын талдау
а-Аистоподалар отрядының ерекшеліктерін талдау
ә- ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.