Оқушылардың шығармашылық жұмыстарын зерттеушiлiк әрекеттер арқылы қалыптастырудың дидактикалык негiздерi
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
ОҢТҮСТІК ҚАЗАҚСТАН МЕМЛЕКЕТТІК ПЕДАГОГИКАЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
Кәсіптік - шығармашылық факультеті
Мәмбетбай Назерке
Оқушылардың шығармашылық жұмыстарын зерттеушiлiк әрекеттер арқылы қалыптастырудың дидактикалык негiздерi
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
5В012000- Кәсіптік оқыту
Шымкент, 2020
Ф7.02-23
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
ОҢТҮСТІК ҚАЗАҚСТАН МЕМЛЕКЕТТИК ПЕДАГОГИКАЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
Кәсіптік - шығармашылық факультеті
КӘСІПТІК ОҚЫТУ ЖӘНЕ БЕЙНЕЛЕУ ӨНЕРІ КАФЕДРАСЫ
Қорғауға жіберілді
Кәсіптік оқыту және бейнелеу өнері кафедрасының меңгерушісі
___________А.Е.Байбатшаева
"___"____________201 ж.
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Оқушылардың шығармашылық жұмыстарын зерттеушiлiк әрекеттер арқылы қалыптастырудың дидактикалык негiздерi
5В012000- Кәсіптік оқыту
Орындаған : 120-16 оқу тобының студенті
Мәмбетбай Назерке
Ғылыми жетекші:
п.ғ.к., аға оқытушы Узахова А.С.
Шымкент, 2020
Ф7.02-23
Оңтүстік Қазақстан мемлекеттік педагогикалық университеті
Кәсіптік - шығармашылық факультеті
Кәсіптік оқыту және бейнелеу өнері кафедрасы
5В012000- Кәсіптік оқыту мамандығы
Диплом жобасын (жұмысын) орындауға
ТАПСЫРМА
Студент: Мәмбетбай Назерке
Жобаның (жұмыстың) тақырыбы: Оқушылардың шығармашылық жұмыстарын зерттеушiлiк әрекеттер арқылы қалыптастырудың дидактикалык негiздерi
ЖОО бойынша бұйрықпен бекітілген№ ____ ____________________ 20 - _ж
Аяқталған жобаны (жұмысты) тапсыру мерзімі "___" ________ 20__ж.
Жұмысқа қажетті мәліметтер: Ғылыми-зерттеу еңбектерінен тақырыпқа қатысты материалдарды жинау: Жинақталған материалдарды жүйелеу, топтастыру; зерттеудің тиімділік сипатын анықтау, оларды салыстыру арқылы нәтижесін шығару.
Дипломдық жобада өңдеуге жататын сұрақтардың тізімі немесе дипломдық жұмыстың қысқаша мазмұны.
Кіріспе. Жұмыстың өзектілігі, зерттеу жұмысының нысаны, зерттеу әдіс тәсілдері, дерек көздері, жаңалығы мен алынған нәтижелері, қорғауға ұсынылатын тұжырымдар мен жарияланымдар көрсетілді.
Ұсынылатын негізгі әдебиеттер
1. Қазақстан Республикасының Елбасы Н.Ә. Назарбаевтың Қазақстан халкына Жолдауы Казакстан-2050 Стратегиясы калыптаскан мемлекеттiң жаңа саяси бағыты. www. akorda.kz.
2.1211000 - Тiгiн өндiрiсi және киiмдi үлгiлеу оку бағдарламасы. Астана. -2013 ж.
3. Коянбаев М. Педагогика. ЖОО студенттерiне арналған оку кұралы. Астана. Л.Н. Гумелев атындағы Евуразия Университетi (ЕАУ). 2005.-378 б.
4. Жолдасбекова С.А.,Узахова А.С. Кәсiптiк окыту әдiстемесi. Оку кұралы. Әлем баспаханасы. 2016. - 204 б.
Ф 7.02-14 Диплом жобасын (жұмысын) орындауға тапсырма
Жұмыс бойынша оған қатысты жұмыс бөлімдерін көрсете отырып кеңес беру
Бөлім
Кеңесші
Мерзімі
Қолы
Кіріспе
Узахова А.С.
I Оқушылардың шығармашылық жұмыстарын зерттеушiлiк әрекеттер аркылы калыптастырудың теориялық негiздерi
Узахова А.С.
II Зерттеушілік әрекеттер арқылы оқушылардың шығармашылық жұмыстарын калыптастырудың әдiстемелiк негiздерi
Узахова А.С.
Қорытынды
Узахова А.С.
Диплом жұмысын дайындау кестесі:
№
Бөлімдердің атауы,өңделетін сұрақтардың тізімі
Ғылыми жетекшіге ұсыну мерзімі
Ескертеу
1
Кіріспе
2
I Оқушылардың шығармашылық жұмыстарын зерттеушiлiк әрекеттер аркылы калыптастырудың теориялық негiздерi
3
II Зерттеушілік әрекеттер арқылы оқушылардың шығармашылық жұмыстарын калыптастырудың әдiстемелiк негiздерi
4
Қорытынды.
Тапсырма берілген күні:______________________________ _______
Кафедра меңгерушісі:__________________ Байбатшаева А.Е.
Жоба (жұмыс) жетекшісі: _______________Узахова А.С.
Тапсырманы орындауға қабылдады:
Студент: ____________________ Мәмбетбай Назерке
Ф 7.02-14 Диплом жобасын (жұмысын) орындауға тапсырма
Мазмұны
Кiрiспе
Негiзгi бөлiм
1 Оқушылардың шығармашылық жұмыстарын зерттеушiлiк әрекеттер аркылы калыптастырудың теориялық негiздерi ... ... ... ... ..
1.1 Зерттеушiлiк кызметтер, шығармашылык жұмыстар ұғымдарының ғылыми сипаттлығы ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1.2 Білімгерлердің шығармашылык жұмыстарын зерттеушiлiк кызметтер аркылы калыптастырудың кұрылымдык моделi ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ...
1.3 Дидактика - білім алушыларды шығармашылык жұмыска баулудың негiзi ретiнде ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2 Зерттеушілік әрекеттер арқылы оқушылардың шығармашылық жұмыстарын калыптастырудың әдiстемелiк негiздерi ... ... ... ... ... ... .. ...
2.1 1211000 - Тiгiн өндiрiсi және киiмдi үлгiлеу мамандығының бағдарлама мазмұны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.2 Тiгiншілік бағытталған білімгерлердің шығармашылык жұмыстарын зерттеушiлiк кызметтер негізінде калыптастыру тиімідәдiстерi мен формалары ...
2.3 Қолөнерінің экономикалык кұнын есептеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
Корытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
Пайдаланылған әдебиеттер тiзiмi ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
6
6
11
18
21
21
24
64
66
67
Кiрiспе
Зерттеудiң өзектiлiгi: Білімгерлердің шығармашылык жұмыстарын зерттеушiлiк кызметi негізінде калыптастыру, бiлiм алушылардың функциональдык сауаттылыктың ең жоғары саласы болып саналады. Орта кәсiптiк бiлiм беру үдерiсiнде өзiне-өзi сенiмдi, ғылыми - теориялык бiлiмдiлiгi мен шығармашылығы басым, әрi әлеуметтiк кеңiстiкке еркiн ене алатын касиеттерге ие дарынды тұлға тәрбиелеу мiндетi койылып отыр. Казiргi әлеуметтiк - экономикалык жағдайда зерттеушiлiк кызметке шығармашылык аркылы ғана жетуге болары мәнді процес. Өзiн - өзi баскара алатын, жаңаша логикалық жобалар мен идеяларға шығармашыл болуға, сайып келгенде, білім алушынын жан-жакты дамуындағы мәселелеі - проблемалык жағдайларын туғызатын өзектiлік тугызатын мәселе болып есептеледi екен [1].
Шешiлетiн ғылыми-әдiстемелiк мәселенiң заманауи жәй-күйiн бағалау:
Білімгерлердің шығармашылык жұмыстары функционалдык сауаттылыктың жалпы бағыты ретiнде саналары әбден мүмкін. Білімгерлердің бiлiмiн әлемдегi болып жатқан жылдам өзгерiс жағдайында әлеуметтiк жағдайға бейiмдеу Казакстан Республикасында бiлiм берудi калыптастырушылықтың 2011-2020 жылдарға арналған мемлекеттiк бағдарламасында атап көрсетiлген болуы мүмкін, бағдарламадағы тапсырмаға байланысты КР-сы Үкiметiнiң 2012 жылғы 25 маусымдағы № 832 каулысымен Білімгерлердің функционалдык сауаттылығын калыптастыру жөнiндегi 2012-2016 жылдарға арналған Ұлттык iс-кимыл жоспарлары кабылданған еді (бұдан әрi - Ұлттык жоспар) [2].
Казiргi кездегi коғамның бiлiм ордаларының алдына койып отырған негiзгi максаты - жан-жакты жетiлген бiлiмдi жас ұрпакты тәрбиелеу болғандықтан, біз зерттеуімізді мейлiнше киын да ұзак үдерiс екенін байқадық, өйткенi бұған жету үшiн алдымен ұғымдар берiлiп, ол ұғымдар санамен игерiлiп, жүйеленiп калыптасуы керек. Білімгерлердің бiлiмi де осылайша калыптасады деп сенеміз. Бiлiмдi шығармашылык жұмыстар жүзеге асыра алатындай болуы тиiс. Бiрак табиғатынан адам әртүрлi шығармашыл болып туылады және шығармашылык әрекеттерiнiң дамуы да әр түрлi болады екен, бұл ғылыми тұрғыдан дәлелденген. Сондықтанда, олар зерттеушiлiк кызметтi кажет етедi. Бiркатар әдебиеттерден байкалатыны, зерттеушiлiк кызметтер дегенде - жаңаша білім алуға бағытталған шығармашылык iс-әрекеттi түсiнуге болады, білім алушыларды зерттеушiлiк кызметтерге баулу барысына мұғалімнің өзi әмшуақ дайын болуы, демек ұстазда да сапалы зерттеушiлiк кызметтер болуы тиіс. Мұғалiм зерттеу бағыты мен саласын, олардан шығатын тәжірибелік нәтижелерді толыққанды түсінуі тиіс және түрлі сипаттағы ғылыми тапсырмаларды, білімгерлердің зерттеушiлiк кызметi туралы толык түсiнiгi болуы керек. Бұдан байкалатыны шығармашылык жұмыстар зерттеушiлiк кызметтермен бiрлiкте жүредi. Казiргi әлеуметтiк - экономикалык жағдайда білімгерлердің кәсiби жетiстiкке шығармашылык жұмыстар негізде ғана сапалы түрде жете алуы сөзсіз. Баланы iзденушiлiк, шығармашылыкка баулу, оған зерттеушілік бiлiктiлiкті игертiп, жеке тұлға ретiнде калыптасуын камтамасыз ету үшiн, баланың әрекеттерiне толыққанды зерттеу жүргiзе білуі керек. Зерттеу жүргiзудегi ең маңызды мәселелік- проблеманы көре алуы қажеттілігін тудырады. Мұғалiм білім алушылардың ойлау кабiлетiн жан-жакты зерттемей отырып, оның шығармашылык жұмыстары мен окуында нәтижелi жетiстiкке толыққанды жетуi мүмкiн емес. Шығармашылык бағытта бiркатар ғалымдардың еңбектерiне зерттеулер жүргiзiлдi. Атап айтканда: Г.И. Александров, В.М. Гареев, Г.В. Акопов, Т.В. Габай, Г.В. Диакова, В.Н. Дружинин [3,4,5,6,7,8]. Казакстандык ғалымдар Н.К. Каратаев, Ф.Г. Зиятдинова, Е.И. Рогов [9,10,11] ХХI - ғасырдағы ұстаз бейнесi туралы өздерінің логикалық ойлары мен идеяларын айтты. Ал, зерттеу барысында бiзге, Р.В. Овчарованың [12] iс-әрекет, кызмет ұғымдарының философиялык көзкарасы өте маңызды болды, Кызмет ұғымын iс - әрекет мәселесiнiң ұлттык бағыттағы мәнiн К. Бөлеев [13] еңбегiнде кездестiруге болады. Ол бiзге зерттеу жұмысымыздың тарихи-теориялык, әдiстемелiк негiздерiне талдау жасауда кажет болды. Білімгерлердің шығармашылык жұмыска дайындыктары мен зерттеушiлiк кызметтерiн калыптастыруда түйiндi кұзiреттiлiктердiң алатын ерекше орны бар. Бұл жөнiнде Ю.Н. Камаловтың [14] кұзыреттiлiкке бағытталған ғылыми макаласына талдау жсалған. Ғылыми мамақалада бiздiң зерттеуiмiзге кажеттi еңбек нысандарының коғамға пайдалы сипаттылығы мен өнiмдiлiк бағыттары білім алушылардың технологиялык операцияларды дұрыс орындауға шығармашылығының сапасының болуын арттыра түсетiн түйiндi кұзыреттiлiктер туралы мәліметтері толық камтылған және ол ғылыми түрде талқылауды қажет етеді.
Білімгерлердің шығармашылык жұмыстарын кәсiптiк окыту үдерiсiнде калыптастыруда , орта кәсiптiк бiлiм бағдарламасының 1211000 - Тiгiн өндiрiсi және киiмдi үлгiлеу мамандығы бойынша Киiмдердi үлгiлеу және көркемдеп бейнелеу тарауын алып отырмыз [15]. Кәсiптiк бiлiм беру үдерiсiнде шығармашылык жұмыстарға талдау жасау және оларды білімгерлердің бойында калыптастыруды зерттеуді педагогикалык тұрғыда жүзеге асыруда М. Коянбаев [16], әдiстемелiк сала бойынша С.А. Жолдасбекова, А.С. Узахова [17] оку кұралдарына талдау жасалып, талқыланды.
Талдаулар корытынддылау нәтижесінен кейінсоң, шығармашылыктың - білімгерлердің өз беттерiмен зерттеушіліктері, iзденушілік, корытынды жасау iс-әрекеттерiне түрткi болып, оларды ғылыми iзденiске жетелейтiн жұмыстар деп түсiндiк, және шығармашылык жұмыс ұғымына талдау жасауға мүмкiндiк беретіні.
Зерттеушілік - жамнаша бірішіліктің өнiм, нәтижеге кол жеткiзу максатындағы iзденiстер, танымдылык iс-әрекеттер, Білімгерлердің зерттеушiлiк iзденiс нәтижесi туралы сөз козғағанда мұғалiм мына маңызды жайтты ұғып алуы қажеттілігі, жұмыстардың өзінше барлык кезеңдерiнде бiздiң күтетiн негізгі маңызды нәтижемiз - окушылардың шығармашылык жұмысының дамуы, жаңа бiлiм мен iскерлiктi игеруi, зерттеушiлiк кызметтерiнiң калыптасуы, өздерi ойлап тапкан үшін шығармашылык жұмыстарының өнiмi, өнiм жұмыс шығару білімгерлердің дербестiгiн, шығармашылык әрекетiн кажет ететіндігі мәлім. Ол үшiн мұғалiмдер окушыларды зерттеушілік жұмыстарына баули алуы қажеттілігі басым. Зерттеушіліктің өзіндік қаншалықты қажеттілігін екендігі екенін балалар біле бермейді, себебi, зерттеушілік белгiлi бiр кызметтік термині негізінде барысында жүзеге асуы да мүмкін. Педагогикалык тұрғыдан алғанда педагогиканың бір саласы ретінде дидактика негiзiнде карастыруға болады екен. Біздің ше зерттеуiмiзде дидактика бiлiм беру және окытудың мазмұнын, окытудағы кағидаларын, оқытушылық әдiстерi және тиімді формаларын карастыруда кажеттілік етеді. Эр қоғамның өзiне лайыкты үндеуі де баршылық. Шығармашылық жұмыстарын білім алушылар орындайтын болғандыктан, зерттеу барысында зерттеушiлiк кызметтердi мектептің оқыту үдерісі мен орта кәсiптiк бiлiм беру мекемелеріндежүргiзу және оны тәжiрибеден өткiзумен карама-кайшылык пайда болуы да мүмкіншілік береді екен. Өздерінің логикалық ойлаған ойларын анык, накты және сауатты жеткiзуi, бiлуге деген кұштарлык, бакылауға тырысушылык, тәжiрибеден өткiзуге дайын тұру, өмір әлем жөніндегі жаңалықтар мәлiмет жинақтауға талпынушылык касиеттер балаға тән дәстүрлi мiнез-құлыктар болып саналады екен, әлбетте зерттеушiлiк, iзденушiлiк бала табиғатына тән кұбылыс секілді. Бұлайша белсендiлiк таныту, оның жеке дамуына, өзiндiк көзкарасының калыптасуына да игілік танытады. Білімгерлердің талпынысынана оятып, ынталандырушылық, талаптандырса олар көптеген шығармашылык жұмыстарды меңгере алуына байланысты болады хақ дүние. Ашығын айтқанда коғамда кездесетiн карама-кайшылыктар зерттеу жұмыстарын жүргiзудi талап етедi және өзектi мәселе болып саналады екен.
Зерттеушiлiк кызметтер аркылы негізіндебілімгерлердің шығармашылык жұмыстарын калыптастыруға бағытталған білім саласындағы педагогтардың еңбектерi, Казакстан Республикасының ресмилік кұжаттары; зерттеу проблемасы бойынша жазылған ғылыми педагогикалык, әдiстемелiк ғылыми еңбектер; мектеп мұғалiмдерiнiң оку-тәрбие жұмысының озат тәжiрибелері мен идеялары, педагогикалык iс-тәжiрибе нәтижелерi бiздiң зерттеуiмiздiң реттiлiгiн кұрастыруда басшылыкка алынған болатын.
Зерттеу нысаны: Білімгерлердің шығармашылык жұмыстарын зерттеушiлiк кызметтерi негізінде калыптастыру үдерiсi.
Зерттеу пәнi: Білімгерлердің шығармашылык жұмыстарын кәсiптiк бiлiм беру барысында калыптастыру барысы.
Зерттеу максаты: Білімгерлердің шығармашылык жұмыстарын зерттеушiлiк кызметтер негізінде қалыптастырудың дидактикалык негiздерiн функциональдык сауаттылыкка байланысты карастыру, әдiстемелiк жүйе негiзiнде жүзеге асыру.
Зерттеу мiндеттерi:
1. Зерттеушiлiк кызметтер мен шығармашылык жұмыстар ұғымының өзара байланыстарынына теориялык негiзде талдау жасау қажеттілігі..
2. Кәсiптiк бiлiм беру үдерiсiнде білімгерлердің шығармашылык жұмыстарын зерттеушiлiк қызметшіліктер негізінде калыптастырудың кұрылымдык моделдерін түзу қажеттілігі.
3. 1211000 - Тiгiн өндiрiсi және киiмдi үлгiлеу мамандығы бойынша оку бағдарлама мазмұнына талдаулар жасау қажеттілігі.
4. Білімгерлердің тiгiншілік iстеріне салалық тігін ісініешығармашылық жұмыстарын зерттеушiлiк кызметтеры негізінде калыптастырудың тиіміділік окытудың әдiстерi мен формаларына талдау жасауы керек.
Зерттеудiң ғылыми-әдiстемелiк жаңалығы және практикалык кұндылығы: Зерттеушiлiк кызметшілік, шығармашылык абақтар ұғымдары теория түрде зерделеніп, шығармашылык жұмыстарды орындауда функциональшылдык сауаттылыкка кол жеткiзудегi білім алушылырадың зерттеушiлiк кызметтерi 1211000 - Тiгiн өндiрiсi және киiмдi үлгiлеу мамандығы бойынша талкыланды, зерттеушілік кұрылымдылык моделi түзетішілік, салалық тiгiн iсiне бағытталған шығармашылык жұмыстардын дидактикалык негiздерi жэне технологиялық ерекшеліктеріне мән берiлуі қажет.
Негiзгi бөлiм
1 Білімгерлердің шығармашылык жұмыстарын зерттеушiлiк кызметтер аркылы калыптастырудың теориялык негiздерi
1.1 Зерттеушiлiк кызметтер, шығармашылык жұмыстар ғылыми ұғымдарының сипаттамалары
Бүгінде, кезде бiлiмнiң саласындағы жаңа парадигмасына байланысты білімгерлердің шығармашылык жұмыстарын сапалы калыптастыру үшiн зерттеушілік кызметтерiн меңгертудiң маңызы өте зор, ғылыми әдебиеттерде зерттеу кызметтерiн түсiндiре алатын әртүрлi ғылыми аныктамалар кездесері анық екен.
Зерттеудегі кызметшілік - бұл, деп зерттеу жұмысын жүргiзуде кажеттілік болатын бiлiм, iскерлiк, дағды, кұзыреттi және теориялык, практикалык мәнi бар зерттеушілік әрекеттерінің негізгі стратегиясы мен тактикасының негізін аныктайтын көзкарасты анықтайды. [18]. Зерттеушілік кызметтерінің жалпылық кұрылымдауындағы үш инваринаттық;: когнитивтiк-багалауды, операциялык-әрекеттiлік, бағалык-мотивациялык компоненттары болып саналады және Зерттеушілік кызметтер негiзiнде жоғары сынып оқушыларында калыптасады дейдi И.И. Белова [19]. Осылайша аныктамаға сүйене отырып, оларды шығармашылык жұмыстарға бейімдеп негізінде білімгерлердің зерттеушілік жұмыстарының келесі негiзгi критерийлермен сипатталатыны байқалады: зерттеушілік мотивациясы, логикалық ойлаудың ғылыми стилi, зерттеушілікке акпараттык, техника-технологиялықдайындыктар жасау, шығармашылык белсендiлiк таныту болып келеді, Аталған критерийлерде білімгерлердің шығармашылык жұмыстарындағы табыстылыкты айтуга болады, аныктауга бағытталған, Бiлiм беру мекемелеріндегі білімгерлердің зерттеушілік кызметтерi педагогикалык, оку-әдiстемелiк, ұйымдастырушылык және баскада проблемалық-мәселелерді кешенді шешудiң сауаттылық ғылыми тәсімінің болуын талап етедi. Мұғалiмдерде зерттеу технологияларын меңгеру үшiн жоғары тиiстi деңгейде ғылыми-әдiстемелiк даярлыктарының болуы кажеттілік болып саналады.
Бiлiм алушылардың зерттеу кызметi - шешiмiнің алдын-ала белгiсiз (табиғттағы заңдылықтарынн көрсету тәжiрибесiнен өзге) шығармашылык, зерттеушілік мәселелерiн шешімге байланысты және ғылыми саладағы зерттеулерге сәйкес негiзгi кезеңдердiң (мәселенi коя бiлу, осы проблематиканы шешуге байланысты теорияның практикамен ұштастыру, зерттеу әдiсiн таңдай ала бiлу және оны өз максатында колдана бiлушілік, өз материалдарын жинақ, оны талдау және жинактау, өзiндiк корытынды) болуын ескеретiн білімгерлердің эрекетiнің болып табылады, зерттеудi ұйымдастырудың өзі шеңберi ол оку зерттеуi мен гылыми жетістікті зерттеу болып табылады.
Оку әрекеті мен гылыми зерттеу, бiлiмділік саласындағы зертшіліктің негiзгi түйiндері олар әртүрлі ғылыми окулыктар зерттеу болып табылады. Оку зерттеулерінің негiзгi және ғылыми максаты биік ғылымдағыдай обективтiк жаңаша нәтижеалу емес, даратүлгалардың дамытушылық болып табылады, Егер ғылымдағы негiзгi максаттар жанаша бiлiм өндiру болса, бiлiм саласындаңы зерттеушілік максаттарыы - білімгерлердің функционалдык дагдылары мен іскерліктерінн жетiлдiру, зерттеу түрiнде ойлау кабiлетiн дамыту, субективтiк жаңа бiлiмге (әр окушыға манызды да жана болып табылатын, өзiндiк iс - әрекеттермен жинакталған бiлiм) байланысты бiлiм беру процесәндегі білім алушыларды тұлғалык позициясын жандандыру, сондыктанда окушылар зерттеу жұмыстары окулыктар зерттеу жумыстырына ғана емес тән, ғылыми коғамдағы дайындаған дәстүрлер негiзiнде жүргiзушәлік және дамытушылық.
Оку зерттеулер дағдыланған оқу үдерсінде стандартшылық позициялык схемалық мұғалім-оқушы түрінде қарастырылады, мұғалiм әрине бiлiм бередi, окушылар бiлiм алады, ол үдерiс калыптаскан дәстүрлi сынып-сабак тәсiдермi түрiнде өткiзiледi, зерттеу кызметiшілігі дамыту барысында аталған тәсiмдері карама-кайшылыктар тудырады, сынып тактасында көрсетiлiп берiлетiн бiлiмнiң дайын эталоны жок, табиғатта көрiнетiн кұбылыстар дайын тәсмдерімен түсiндiруге жатпайтыныды, накты жағдайларға байланысты өзiндiк талдауды кажет етедi. Бұл коршаған ортадағы түсiнудегшіi бiлiм саласындағы объект-субъектiлiкшілі парадигмасының эволюциялышылық өзгеруiне, бiртiндеп әріптес-әріптес бiрлестiгiнiң туындауына әкелiп тiрейдi береді, мұғалiм жетекшi-кiшi жолдас жұбы тәсiмiшілік бойынша шығармашылык әрекеттегi дағдылар мепн іскеліктерді окушы да қарастырады, мұндай ұстаз және шәкiрт аралығындағы қарым-катынас жетекшiсынiң еңжоғары беделi аркылы ғана жүзеге асады.
Казiргi кездегi білімгерлердің зерттеу кызметiн түсiну қажеттілігі. Кейбiр ТМД елдерiнде білімгерлердің зерттеушілік кызметтерінде бұрыннан бері калыптаскан маңызды дәстүрлері бар секілді, мысалы, бiр кездерде балалардың ғылыми-техникалык коғамдары, кiшi ғылымдық академиялары жұмыс iстеген болатын еді, Бұл iс-әрекеттердiң негiзгi максаттарының бірі мектеп бiтiрушiлерiн жоғары оку орындарына түсуге және болашакта өздерін ғылым жолына даярлау қажет болып табылатын, Казiргi жағдайда балалардың оку жүктемесiн азайту әріине мәселесi өзектi болып тұрғанда білімгерлердің зерттеушілік кызметтерi деген терминнiң мағынасы аздап өзгерiске ұшыруы сөзсіз жүзеге асады. Онда кәсiптiк бағдарлау компоненттерi, зерттеу жұмысының жаңалығы факторлары азайып, бiлiм беру сапасын арттыру аспабы ретiнде ғылыми iс-әрекет түсiнiгiне байланысты бiлiм беру мазмұнының маңызы арта түседі.
Зерттеу кызметiнiң жобалау мен конструктивтiк iс-әрекеттерiнен айырмашылығын анықтау қажеттілігі неде? Зерттеушілік кызметтерiнiң ең маңызды нәтижесi зерттеу рәсiмiнiң негiзiнде әртүрлi шындыкты аныктайтын интеллектуалдык өнiм болып табылады екен, Зерттеудiң негiзгi жетiстiгiн - шындыктың аныктау екенiн баса көрсету кажеттігі туындайды, Әртүрлі байқаулар мен ғылыми конференцияларда практикалык мәнi бар ғылыми талаптар, зерттеу нәтижесiн практикалык жағдайда колдану мүмкiндiгi, зерттеудiң қоғамдық-әлеуметтiк мәнi (мысалы табиғатты корғаудың мәнi) ғана айтылуы джа мүмкін, Мұндай iс-әрекет (әрине, өзiндiк мәнi бар) зерттеу кызметiнiң кұралымен әлеуметтiк-практикалык түрде атқарылатын жұмыстарды жүзеге асыруды қарастырары анық.
Зерттеу проблемаларын iске асырудың ерекшелiктерi неде екенін анықтау қажеттілігін анықтау қажеттілігі. Зерттеу тақырыбына білім алушылардың жасына, мінезінің психологиялық әрекетіне байланысты белгiлi бiр нақты талаптар койылады екен. Білімгерлердің бiлiм деңгейiнiң әлi де жеткiлiксiздiгiне, көзкарастың толык калыптаспағанына, өзiндiк талдау деңгейлерiннің толыкқанды дамымауына байланысты оларға зерттеу саласында көп тапсырма беруі, олардың жалпы бiлiм деңгейiне, дамуына нұксан келтiруi де мүмкiн екені байқалады. Сондыктан ғылымның кейбiр мәселелерiн зерттеудi мектеп жағдайында жүргізудің тиімділігі болмауы да мүмкiн, мұндай ғылыми мәселелер-проблемалар білімгерлердің жобалау, зерттеу жұмыстарын жүргiзуге қойыланыт жалпы талаптарын канағаттандыруы кажеттілік жағдай.
Күрделiгi бойынша мәселелердi жiктеудің қажеттілігі неде? Мұндай мәселелерге проблемаларға қойылатын маңызды талаптарға эксперименттiк материалдардың көлемiнiң, математикалык ғылыми аппаратың, пәнаралык талдау жасаудың шектеулiгiн қажет етеді, Тәжірибелік деректерге талдау жасаудың күрделiгi бойынша мәселелер практикалык, зерттеушілік пен қатар ғылыми негізде болып бөлiніп отырады.
Тәжірибелік мәселелер нақты кұбылысттарды суреттемелеу үшiн қолданылады. Мұндай жағдай нақтылық бір параметрлердің (мысалы, температураның) өзгеруiне, соған байланысты баскада параметрдiң (мысалы көлемнiң) өзгеруiне әкеліп тіреледі, егер, нәтиже тұракты болса, онда талдау жасауды кажет етпейдi де.
Зерттеудің проблемалық - мәселелерi бiлiм беру мекемелерінде колданылатын проблемалық - мәселелердiң жиынтығын аныктауы да мүмкін. Оларда зерттелетiн шама бiрнеше киын емес факторлардан тұрары анық (мысалы, жердің ластануының зауыт құбырына дейінгі қашықтықтың арасын, метожағдайға, желдiң бағытына тәуелдiлiгi). Факторлардың зерттеу нысанына әсерi білімгерлердің шамасы келетiн талдау жасаудағы жаксы мысалы бола алады.
Ғылыми проблемалық - мәселелерде зерттеушілік шамаларына әсер ететiн факторлар өте көп және өте күрделi бола алады, бұндай мәселелердi талдау кең бiлiмдi және ғылыми түрдегі интуицияны кажет етедi және оларды бiлiм үдерiсiнде пайдалану барысы аса киындыкты тудырары анық, сондыктан да тиiмдi болмауы да мүмкiн және мүмкін емес.
Зерттеу нәтижесiн көрсете бiлу дегеніміз Казiргi кезеңде зерттеу нәтижесiн көрсете бiлудiң маңызы барлык жұмыстар үшiн аса зор, Зерттеу жұмысының нәтижесiн көрсетудiң бiрнеше калыпты көрсеткiштерi бар: олар тезистре, ғылыми түрдегі мақалалар, магистрлік дәне докторлық диссертациялар, монографиялар және осы әр көрсеткiштiң орындалу тiлi, көлем саны, ғылыми талаптары да толық қамтылған болатын.
Ғылыми нәтижелердi көрсетуде ғылыми жетекшілер мен кеңесшілер, білімгерлердің алдын ала кай багытта жұмыс iстейтiнiн аныктап, бағыттарын нақты біліп алуы қажеті болады, содан кейiн сол сала бойынша талаптарына сәйкес зерттеулер мен іс-шаралар жүргізеді. Казiргi кездегi жастардың ғылыми конференцияларында колданылатын жанрларының барлығы дерлік: тезистер, ғылыми түрдегі мақалар, жанрлар зерттеу жұмыстарының нәтижелелерi ғана емес, сонымен катар ғылыми зерттеу рефераттар, сипатталу жұмыстары да орындауды талап етуі тиіс.
Білімгерлердің шығармашылык жұмыстарының жiктелуi былай жүзеге асады, ғылыми конференциялар мен байқауларға берiлген жұмыстарды мынадай түрлерге бөлуге болады;
1 - проблемалык-реферативтик - бірқатар әдебиеттер көздерiне негiзделiп жазылған, эр көздердiң деректемелерді салыстырмалы түрде койылған мәселе бойынша өзінің көзкарасын калыптастыратын шығармашылык жұмыстардың болуы;
2- тәжірибелік - гылымда сипатталған белгiлi анықталған нәтижесi бар шығармашылык түрдегі жұмыстар, олар көбiнесе суреттемелер түрiнде берiледi және ғылыми нәтиженiң ерекшелiктерiне өзiндiк түсiнiктеме бере алатын шығармашылык жұмыстарды айтады;
3- табиғи және суреттемешілiк - белгiлi бiр кұбылысты міндетті бакылау алуға және сапалы сипаттамалауға бағытталған шығармашылык жұмыстарды айтады, гылыми жаңалыктың элементтерi болуы да, болмауы да мүмкiн, айырмашылык ерекшелiгi зерттеу жұмысыгның әдiстемесiнің толық болуы, Табиғи жұмыстардың біріне коғамдык-экологиялык салалрдағы жұмыс түрлерін де жатқызуға болады. Соңғы кезде экология терминiнiң тағы бiр лексикалык мағынасы пайда болды: коршаған ортаның антропогендiк ластануына карсы козғалыс экологиялык деп айтылатын болды. Бұл сала бойынша жасалған зерттеушілік жұмыстары, көбiнесе, олардан ғылыми әдiстерінің жоктығы байқалады.
4- зерттеушiлiк - ғылыми тұрғыдан карағанда накты әдiстемелiк негiзде жасалған, осы әдiстеме бойынша алынған тәжірибелер материалдары бар және осы материалдар негiзiнде зерттеушілік кұбылыстар бойынша талдау жасалған ғылыми түрде, корытынды жасалған шығармашылык жұмыстар жатады.
Бұндай жұмыстардың ерекшiлiктерi - зерттеу бойынша жүргізіліп, аныкталатын нәтижелердiң алдын-ала белгiсiздiгi болады.
Мектептің жағдайында жасалған зерттеушiлiк жұмыстар косымша бiлiм беретін мекемелер мен жоғары оку орындарының базасында жалғасын анық табатын расталған.
Білімгерлердің зерттеу кызметi косымша бiлiм технологиясына ұксас болып табылады, себебi оның косымша бiлiмге тән екi белгiсi бар:
1- зерттеу мәселесiнiң оқушның іскерлігіне карай бағытталуы;
2- мұғалiм пен окушының жеке жұмыс түрiнде топтық және жеке-дара, ғылыми кеңестер, семинарлар, ғылыми-тәжірибелік конференциялар әрине есепке алынады.
Бiлiм беру процесіндегі білімгерлердің зерттеушiлiк қызметтерін жоспарлауда және ұйымдастыруда мұғалiм өзің ұстаздық жұмыстарын толыққанды жоғары деңгейде меңгеруi кажет болып саналады:
1- оқушылардың жобалау және зерттеушілік кызметтерiн жүргiзуiне көзделген курстың оку-такырыптык жоспарын жасай бiлуi;
2 - оку жобалау немесе зерттеушілік жұмыстарға окушыны даярлай бiлуi;
3 - белгiлi оку жобасын немесе зерттеу такырыбын өзің сыныбында, бiлiм беру беру мекемелеріндегі жағдайға сәйкес бейiмдеуі;
4 - оку жобасының немесе зерттеу жұмысының такырыбын таңдай алуы;
5 - оку жобалау немесе зерттеудi орындау нәтижесiнде педагогикалык мәселелердiң орындалуын бағалай бiлуi;
6 - оку жобалау мен зерттеушілік жұмыстарын iске асыра алуы, бiлiм кызметiнiң түрлерiн колдана бiлуi;
7 - жобалау-зерттеу жұмысының мазмұны бойынша ғылыми түрде кеңестар жүргiзе бiлуi кажеттігі.
Бұндай ғылыми мәселені карастыруда жарияланым материалдары, ғылыми әдiстемелiк және акпараттык сайттар көмегiн тигiзедi, сонымен катар мұғалiмдердiң бiлiктiлiгiн жетілдіру жүйесiнде курстык және модульдiк бағдарламалар негізінде даярлыктан өтуi талап етiледi. Осы бағыттағы жұмыстарды жүргiзудегi мұғалiмдердiң өздерінің рөлi аса зор.
Бар бiлiмдi толыққанды және акпаратты түрде бiлетiн тұлғадан гөрi мұғалiм білімгерлердің кызметiн ұйымдастырушыға, әртүрлi дерек көздерден керектi бiлiм мен акпаратты таба бiлу бойынша кеңесшіге, әрiптеске айналады, оку зерттеушілік жұмыстары даусыз педагогиканы ұйымдастыруға, оку үдерiсiн жалыктырғыш әдеттерден гөрi өнiмдi, ғылыми шығармашылык жұмыска айналдыруға мүмкiндiк беретіні байқалады.
Окушы көзiмен карағандағы оку зерттеу дегеніміз - өзiнiң шығармашылык әлеуетiн толык ашу мүмкiндiгiне ие болу деген сөз, бұл iс-әрекет жеке -дара және топта білімгерлердің өзiн көрсете бiлуiне, өз бiлiмiн колдана бiлуiне, жария жағдайда кол жеткiзiлген нәтиженi көрсете бiлуiне толык түрде мүмкiндiк бередi, ол жұмыс кей жағдайда білімгерлердің өздерi ойлап тапкан кызыкты тәжірибелік маңызы бар мәселелердi шешуге бағытталған болады.
Мұғалім тарапынан қарағанда оқу-зерттеушілік дегеніміз - білімгерлердің шығармашылык жобалау, зерттеу кызметi бойынша арнайы бiлiмi, іскерлігі мен дағдыларын калыптастыратын, әрі дамытатын окыту және тәрбиелеудiң белсенділік дидактикалык кұралы болып табылады және ондай жағдайда келемі мәселелер үйрету басшылыққа алуы тиіс:
1- проблемалык - мәселелердi (проблемалардан туындаған мәселелердi коя бiлу);
2 - максатты тұжырымдау және окушының мазмұнды кызметiн жоспарлауды;
3 - өзiн-өзiне талдау жасай алуы және рефлексияны;
4 - өз кызметiнiң нәтижесiн және жұмыс барысын түсінуі;
5 - арнайы дайындалған жобалық өнiмдерді әртүрлi жағдайда көрсетудi;
6 - маңызды ғылыми акпараттты iздеу және жинақтарды, кажеттi бiлiмдi меңгерудi;
7 - мектептегi бiлiмдi әртүрлi жағдайда, оның iшiнде типтiк емес жағдайда, тәжірибе жағдайында тұрғыда қолдану білуді;
8 - жобалар өнiмдерін әзірлеудің керектi технологиясын таңдай бiлу және практикада , колдана бiлудi;
9 - зерттеу жүргiзу (талдау, жинактау, болжам ұсыну, нақтылау және жалпылау) көздейдi. Бiлiмнiң барлык деңгейлерiне бағытталған жүйелi жұмыс ретiнде бiлiм беру ордаларына білімгерлердің өзiндiк жобалау және зерттеушілік кызметiн меңгеру iске асырылуы тиiс.
О.В. Кайгородованың педагогикалык зерттеулерiнiң нәтижесi бiлiмдi меңгеру төрт сатылы екенiн көрсеттi, түсiну, жаттау, ереже бойынша бiлiмдi колдану және шығармашылык тапсырмаларды орындау, бiлiмдi меңгерудiң аталған сатылары белгiлi бiр iс-әрекеттерде, тани бiлу, кайталап колдану, типтiк тапсырмаларды шешу және бiлiмдi жаңа жағдайда, типтiк емес тапсырмаларды шеше бiлуде аныкталады, Сондыктан бiлiмдi шығармашылык тұрғыда колдана бiлу окытудың нәтижесi ретiнде каралады[20].
Егер оку бағдарламалары бiлiмдi шығармашылык жағдайда колдануды ескермеген жағдайдың өзінде, бiлiм процесі толыққанды аякталмаған деп санауға болады, бұл корытындының дидактикалык мәні мен маңызы зор болады, қолданыстағы оку багдарламаларына талдау жасау көбiнде шығармашылык (жобалык) оқу тапсырмалардың аз болатындығын, сондыктан бұндай ғылыми тапсырмаларды орындауда окушылар қиындыққа кенелетінің көрсете біледі, оның себептерiнiң бiрi - білімгерлердің алдыңғы окылған пәндер бойынша да шығармашылык тәжiрибесiнiң жоктығынан болып тұр, қазiргi кезде мұғалiмдер окушыларға шығармашылык, жобалык тапсырмалар берудiң маңызын жаксы түсiнедi және де білімгерлердің функционалдык сауаттылығын калыптастыруда оку үдерiсiнде жобалаушылық-зерттеушілік, шығармашылык жұмыстарын көптеп колданудың маңызы өте зор, бiр айта кететiн мәселе, осындай шығармашылык тапсырмалар берудiң алдында окуларға тиiмдi, себебi мұндай ғылыми тапсырмаларды орындау окушыларда негiзгi ережелердiң есте калуына ыкпал етедi, оларды колданып жоғары деңгейдегi сапалы шығармашылык, жобалау-зерттеу iс-әрекеттерiн аткаруға мүмкiндiк бередi, еңбек нысандары блолып саналатын коғамға пайдалы сипаттағы өнiмдiлiкті сақтайтын окушының технологиялык операцияларды дұрыс орындауға инновациялык түрдегі кызығушылығын арттыра түсеі анықталған болатын [20, 67б].
1.2 Білімгерлердің шығармашылык жұмыстарын зерттеушiлiк кызметтер негізінде калыптастырудың кұрылымдык моделi
Зерттеушілік тәсiмдерiнiң барлык дерлік жиынтығын көрсету үшiн кажеттi бiлiммен іскерліктерді, әрi карай калыптастырудың танымдык негiзi ретiнде кажет екенi даусыз болғандықтан, кұрылымдык калыптастыру моделiн жасамас бұрын алдымен осы, модель ұғымын талдап алу қажет, Модель терминi, латынның modules сөзiнен шыккан, ол өлшем, әдiс, бейне деген ұғымдарды бiлдiредi, философиялык сөздiкте модель - зерттеу үшiн арнайы жасалған бiр объектiде, баска бiр объектiнiң сипаттамасын кайта жаңғырту, бұл модель деп аталады, нысанның өзiн тiкелей зерттеу мүмкiн болмаса, киын әрi кымбатка түссе, не көп уакыт жұмсауды кажет ететiн болса, онда модельдеу кажеттiлiгi туады, ғылыми модельдердiң негiзгi артыкшылығы - олардың колайлылығы мен қолайсыздығы, шапшаңдығы және зерттеуге кететiн шығынның аздығы.
Психологиялык сөздiкте Модель - оку әрекетiн модельдеу деген ұғымды бiлiдiретіндіктен, оку әрекетiн модельдеу барысы екi аспектiден тұрады, бiрiншiсi - оку үдерiсiндегi бiлiмдi меңгеру, ал екiншiсi - окудағы iс-әрекеттер эелементтерінен тұрады, орысша-казакша сөздiкте Модель - үлгi, сұлба, өрнек, өң деген ұғымды бiлдiретін болса, қазак тiлдерiнiң түсiндiрме сөздiгiнде Модель - бiр нәрсенiң үлгi макетi деген түсінікті береді, ал қазiргi заманға сай жаңалау, жинактау деген түсiнiк берiледi, Модель мен модельдеудi түрлі психологиялык бағытта бiлiм жүйесiне енгiзу болса, екiншiде - модельдеудiң формасын, әдiстері мен колданылатын әрекеттiң ерекшелiгiн білімгерлердің іскерлігіне карай бағыттауды көрсетедi, философтар пiкiрiнше Модель - деп, объект туралы жаңа акпараттар беруге кабiлеттi ауыстыратын объектiнi бейнелейтiн немесе тудыратын материалдык жүзеге асканын немесе ойша бейнеленген зерттеу жүйесiн айтады екен, Н.М. Амосовтың пайымдауынша Модель - бұл жүйе, онда элементтер арасындағы катынастар кейбiр кездерде жаңа жүйенi бейнелейдi, Модель түсiнiгiн калыптастыру үшiн, ең алдымен оның кайда жұмыс iстеу кажеттiгiн түсiнiп, ол кандай талаптарға жауап беретiндiгiн шешiп алу кажеттігі басым, әртүрлі салада осылай әр түрлi кырының көптiгi мен колданылуының нактылықты және аукымдарының негiзiнде әр түрлi тұжырым бередi [21].
Зерттеумен айналысуға окушы мен мұғалiм, мұғалiм мен ата-ана арасындағы карым-катынас, дұрыс ахуал, психологиялык үйлесiм де әсер етедi, Жалпы iс-әрекет мүмкiндiгi мол, iс-әрекетпен белсендi, тұракты айналысуға ең икемдi жас деп жоғарғы сыныпты алар едiк, Бұл жастың өзгеше ерекшелiгi бар, Білімгерлердің бұл кезеңi-ойлау үдерiсiнiң өзiндiк ерекше сипатын калыптастыратын түрлi болжамдар, корытындылар кұруға, философиялык шарыктауға, киял, ой, кимыл, сезiм шапшандығына бой ұратын iс-әрекет үшiн сынауға, өзiн танытуға кұштар келетiн жас болып саналады,
Iс-әрекетке жасөспiрiмдердердiң барлығы дерлiк ұмтылып тұрады, Окушылар өздерiнiң фантазиялык идеяларын шұғыл iс жүзiне асыруға кұштар болары хақ, Бұл жастағы білімгерлердің киялы айкын, сан алуан бейнеге бай болады.
Сурет 1. Білімгерлердің шығармашылык жұмыстарын зерттеушiлiк кызметтер негізінде калыптастырудың кұрылымдык моделi
Кәсiптiк окыту сабактары барысында білімгерлердің зерттеушiлiк кызметтерiн ынталандыру үлгiсi ретiнде П.С. Лернердiң [22] теориялык көзкарастарын келтiремiз, Алдымен бүгiнгi коғамымыздағы оку-тәрбие үдерiсiне койып отырған талаптарға токталуға болады, соның бiрi Казакстан Республикасы Үкiметiнiң 2012 жылғы 25 маусымдағы № 832 Каулысымен Білімгерлердің функционалдык сауаттылығын дамыту жөнiндегi 2012 - 2016 жылдарға арналған ұлттык iс-кимыл жоспары кабылданған болатын, Бұл Жоспарда білімгерлердің функционалдык сауаттылығын дамыту процесiн ғылыми-əдiснамалык, оку-əдiстемелiк, материалдык-техникалык камтамасыз етудiң кешендi iс-шараларын жүргiзу көзделген [2, 16б].
Білімгерлердің функционалдык сауаттылығын дамыту үшін жүйелiк шараларды iске асыру тетiктерiн аныктау мiндетiн қойған дұрыс болады, осы жаңаша үлгідегі жағдайда мектептегi окыту үдерiсi білімгерлердің өмiр бойы окуын камтамасыз ететiн кұзыреттерiнiң калыптасуы мен артуына негізделуі тиіс, Функционалдык сауаттылык бiлiммен, iскерлiкпен жəне дағдымен ғана шектелмей, солардың негiзiнде əр елдiң өзiндiк ерекшелiктерi ескерiле отырып, калыптасатын кұзыреттiлiкпен аныкталаған, Әрине ол әртүрлi жағдайларда, яғни окыту үдерiсi немесе шығармашылык жұмыстар негізінде жүзеге асуымен есептеледі, және ол үшiн зерттеушілік жұмыстары жүргiзiледi және, ол бiлiктігi бiр кызметтердi (iс-әрекеттердi) кажет етуі ғажап емес, себебi, функционалдык сауаттылыктан күтiлетiн нəтиже бiлiм алушылардың пəндiк және түйiндi кұзыреттерiн меңгеруi болып саналады.
Пəндiк кұзыреттiлiк окушының жүйелеп жинаған бiлiмдерiн практикалык жағдайда тиiмдi пайдалана бiлу болса, түйiндi кұзыреттiлiктер мемлекеттiк стандарттар мен оку бағдарламалары аркылы койылатын талаптармен аныкталған болатын, Осы орайда бiздiң зерттеп отырған ғылыми-зерттеу жұмыстарымыздың бағыты 1211000 - Тiгiн өндiрiсi және киiмдi үлгiлеу мамандығының оку бағдарламасы болып отыр. Оку пəндерi бойынша окушылар бойында калыптасатын функционалдык сауаттылыктың алғышарттары жəне негiзгiсi ол оку бағдарламасының мазмұнымен тiкелей байланыста болатындығы бізге мәлім құбылыс.
Функционалдык сауаттылык деген түсiнiк жоғарыда айтылғандай 20-шы ғасырдың 60-шы жылдарында ЮНЕСКО кұжаттарында пайда болған екені белгілі, одан кейiн осы түсiнiк ғалымдар мен педагогтардың еңбектерiнде көптеп колданыла бастаған болатын, сонымен функционалдык сауаттылык - деп кең жағдайда білімгерлердің жан-жакты салалы да сапалы iс-әрекеттерi мен бiлiмнiң (бiрiншi кезекте жалпы бiлiмнiң) интеграциялык байланысын, тұлғаның тез арада бейiмделу тәсiлдерiн де айтып жатады, олай болса, функционалдык сауаттылык тұлғаның белгiлi бiр мәдени ортада өмiр сүруi үшiн кажеттi болып саналады, және оның әлеуметтiк карым-катынас жасауын камтамасыз ететiн бiлiм, iскерлiк, дағдылардың (БІД) жиынтығынан кұралады деп есептеледі.
Ал, кең мағынасында ол тек іскерліу пен бiлiмдiлiк әлемiне барудың жолы ғана емес, ол - ұлттың, елдiң немесе жеке адамдар тобының мәдени және әлеуметтiк дамуының өлшемi болып саналады, осындай сапалык сипаты тұрғысынан алғанда функционалдык сауаттылык жеке адамды дамытудың тетiгi ретiнде колданылғаны өте дұрыс болар еді, Пәндiк сауаттылык, функционалды сауаттылык, окытудың түпкi нәтижесi ретiнде білімгерлердің игерген кұзiреттiлiктерiне байланысты, демек, бұл бiздiң зерттеу бағытымызда ескерiлуi тиiс дегене шешімге келдік, Әлем тез өзгерiп жатканда функционалдык сауаттылык білімгерлердің шығармашылык жұмыстарға араласуын аныктауға мүмкіндік беретін өмiр бойы оку парадигмасын iске асыру жолындағы негiзгi базалык факторларға алған болатын, шығармашылык жұмыстар жасауда мета пәндiк байланыстар қатар жүрiп жатады.
Метапән - бұл дәстүрлi түрдегi пәндерден өзгеше пәндер екені белгілі, олар өзiне пәндiк ой-пiкiрлер мен идеяларды және пәннен тыс ой-пiкiрдi бiр мезгiлде бiрiктiріп отырар едi.
Метапәндiк нәтижелер - окыту үдерiсiнде колданылатындай, сол сиякты шынайы өмiрдегі жағдайларда колданатын білімгерлердің барлык оку пәндерiн немесе бiрнеше базалык пәндердi меңгерудегi бiрiккен iс-әрекеттер жиынтығы деген логикалық идеялар кездеседі, метапәндiк iс-әрекет - кез-келген өмiрмен байланысты пәндiк және пәнаралық терминдермен, кесте түрлерімен, модельдермен шығармашылык және зерттеушiлiк жұмыс жасау әдiстерiн жалпы окытуға бағыттап отырады.
Г. Бекованың пікірінше [23] зерттеушiлiк кызметтер - білім алушының шығармашылык жұмыстарын жүзеге асыру кұралы, ғылымның жедел түрде каркынды дамуы, казiргi заман талабы білімгерлердің да бәсекеге кабiлеттi тұлға етiп тәрбиелеу максатын койып отырғанын да ескеру қажет болады, әрине бәсекеге кабiлеттi жоғары деңгейдегі тұлғаны калыптастыру үшiн окушыны iзденушiлiкке, өз бетiнше жұмыс жасауға, бакылау мен зерттеуге, зерттеу нәтижелерiн жинактап, корытынды жасай бiлуге үйретуді мектеп табылдырығынан бастаған жөн, сондықтанда, білімгерлердің ғылыми - зерттеушiлiк жұмыстарын ұйымдастыру төмендегi мiндеттердi шешуге мүмкiндiк бередi:
* білім алушыны iзденушiлiкке баулу, оған зерттеу дағдысы мен іскерлігін игерту, Коршаған ортаны танып бiлуге кұштарлыктарын арттыру, Өзiндiк зерттеу әрекетiнiң көмегiмен жаңа бiлiмдi дайын күйiнде емес, өзi ашуға ұмтылу, таңдаған бағыты бойынша өзiнiң даму деңгейiне шығуына мүмкiндiк жасау, әдебиеттердi талдай бiлуге, аныктамалармен жұмыс iстеуге үйрету, баска елдердiң өнерi мен шығармашылығына талдау жасай бiлу, осы заманға сай оқыту технологияларын тиіміді пайдалана бiлу (ғаламтор, электронды пошта т.б.), қоршаған ортада өз орнын, жеке рөлiн аныктай бiлу, бiлiм, iскерлiк дағдыны жан-жакты колдана бiлуге мүмкiндiк туғызу болып саналады.
Сонымен қатар зерттеушiлiк кызмет дегенiмiз - жаңа бiлiм алуға бағытталған шығармашылык кызмет деген ой-пікірлер көптеп айтылуда, окушының зерттеушiлiк кызметке үйретуде мұғалiмнiң өзi дайын болуы, демек ұстазда зерттеушiлiк кызмет калыптасуы шарт болады, ол үшiн пән мұғалiмдерініңң зерттеушiлiк дегенiмiз не?, зерттеушiлiк тапсырмалар, оларды пайдалану әдiстемесiн, білімгерлердің зерттеушiлiк кызметi туралы толыкқанды түсiнiгi болуы керек.
Зерттеу жұмысын жүргiзу барысында ғылыми жетекшi алға койған проблемалық мәселенi аныктау үшiн зерттеудiң максатына карай окушыларды бағыттап отыруы тиіс, содан кейін пайда болған нәтижелердi талдауға және корытындыны тұжырымдауға тiкелей де, жанама түрде жан-жақты басшылык ете алады.
Сонымен білімгерлердің зерттеушiлiк кызметтерi арткан сайын мұғалiм жанама түрдегі басшылыкка көңiл бөле түскен сайын, білімгерлердің дербестiгi, жеке даралық жұмыска ынтасы арта түсері анық, бұл окушыларда зерттеушiлiк кызметтiң артуына, дамуына ыкпал етедi екен, білімгерлердің игерген зерттеушiлiк бiлiктiлiк деңгейлерi неғұрлым жоғары болған сайын олардың бiлiм сапасы да жоғары деңгейде болады, зерттеушiлiк iс-әрекетке бейiмді болуы үшін, окушы төмендегiдей сипаттамаларына көңiл бөлiну керек деп санаймыз,
- жұмысты орындауға деген жоғары деңгейдегi талпыныстар, жаңа бiлiммен және бiлiктiлiкпен карулануға деген белсендiлік ұмтылыс, алынған акпаратты талдауға, жинактауға, корытындылауға және өз кызметiнде пайдалана отырып нәтиже шығаруға деген кабiлеттiлiк, өз көзкарасын басканың пiкiрiмен сәйкес келмесе де дәлелдеуге талпыну, белгiлi бiр кызмет түрiнде баска балалармен сайысуға деген ұмтылыстар болып саналады.
Метапәндiк корытынды білімгерлердің шығармашылык жұмыстарын зерттеушiлiк кызметтер негізінде кiлттiк кұзыреттiлiктердi меңгеруi, окуға деген ынтасының негiзiн кұрайды, білімгерлердің зерттеушiлiк кызметтерiнде жүзеге асатын әрекеттерге жауап береді, бірініші максат кою, екінші жоспарлау, үшінші болжам жасау, төртінші бақылау, бесінші түзету, алтыншы бағалау, өзiндiк бакылау, демек пәндiк және метапәндiк нәтижелердiң білімгерлердің шығармашылык жұмыстарында алға койған мәселелердi шешуге мүмкiндiгi мол болар еді (Г. Дүйсенбекова) [24].
Мәселенiң орындалуы және шешуi қандай болуы тиіс, зерттеушiлiк кызметтер - білімгерлердің оку тапсырмаларды орындауда әр түрлi окушылармен карым-катынас әрекетiмен жүзеге асады, өз катарластарымен және мұғалiммен оку жоспарын сапалы түрде кұру, бірнеше сұрактар кою, болып жатқан келiспеушiлiктердi шешу, өзінің серiгiнiң кызметiн баскару, әртіүрлі бағыттағы тапсырмаларды шарттарға сәйкес орындау және өз идеяларын накты, әрі толыққанды тура жеткiзу қажеттілігі.
Д. Рахымбек [25] Метапәндiк сабактардың кұрылымы шығармашылык жұмыстарға бағатталыктағы көрiнiс төменгiше болуы тиiс деп бередi, бұл кiрiктiрiлген сабактар, бiлiм алушылардың бiлiмдерiн жетiлдiруде орындалған жұмыстардың максатты түрде болуы, Iс-әрекеттер мазмұнын кұрайтындар: түсiнiктер, модельдер, кестелер, тапсырмалар, әр түрлi жағдаяттар және т.б., Окушы шығармашылык тапсырманы бiрнеше жүйе бойынша орындаса, онда окытушы дәл сондай баска пәндерден (физика, химия т.б) тапсырмалар орындай алады, Окытушы өз пәнiн және мүмкiндiгiн жетiк бiлуi кажет.
А.В. Николаеваның [26] метапәндiк сабактардың кұрылымдык элементтерi болып саналады, белсендiлiк таныту кезеңi - окушыларды шығармашылк жұмыстарға косу, Максат кою - келесi схема бойынша білімгерлердің максат коюын калыптастыруға қажеттілігін еске түсiру - бiлу - iске асыра білу, білім алушылардың бiлiм ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
ОҢТҮСТІК ҚАЗАҚСТАН МЕМЛЕКЕТТІК ПЕДАГОГИКАЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
Кәсіптік - шығармашылық факультеті
Мәмбетбай Назерке
Оқушылардың шығармашылық жұмыстарын зерттеушiлiк әрекеттер арқылы қалыптастырудың дидактикалык негiздерi
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
5В012000- Кәсіптік оқыту
Шымкент, 2020
Ф7.02-23
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
ОҢТҮСТІК ҚАЗАҚСТАН МЕМЛЕКЕТТИК ПЕДАГОГИКАЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
Кәсіптік - шығармашылық факультеті
КӘСІПТІК ОҚЫТУ ЖӘНЕ БЕЙНЕЛЕУ ӨНЕРІ КАФЕДРАСЫ
Қорғауға жіберілді
Кәсіптік оқыту және бейнелеу өнері кафедрасының меңгерушісі
___________А.Е.Байбатшаева
"___"____________201 ж.
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Оқушылардың шығармашылық жұмыстарын зерттеушiлiк әрекеттер арқылы қалыптастырудың дидактикалык негiздерi
5В012000- Кәсіптік оқыту
Орындаған : 120-16 оқу тобының студенті
Мәмбетбай Назерке
Ғылыми жетекші:
п.ғ.к., аға оқытушы Узахова А.С.
Шымкент, 2020
Ф7.02-23
Оңтүстік Қазақстан мемлекеттік педагогикалық университеті
Кәсіптік - шығармашылық факультеті
Кәсіптік оқыту және бейнелеу өнері кафедрасы
5В012000- Кәсіптік оқыту мамандығы
Диплом жобасын (жұмысын) орындауға
ТАПСЫРМА
Студент: Мәмбетбай Назерке
Жобаның (жұмыстың) тақырыбы: Оқушылардың шығармашылық жұмыстарын зерттеушiлiк әрекеттер арқылы қалыптастырудың дидактикалык негiздерi
ЖОО бойынша бұйрықпен бекітілген№ ____ ____________________ 20 - _ж
Аяқталған жобаны (жұмысты) тапсыру мерзімі "___" ________ 20__ж.
Жұмысқа қажетті мәліметтер: Ғылыми-зерттеу еңбектерінен тақырыпқа қатысты материалдарды жинау: Жинақталған материалдарды жүйелеу, топтастыру; зерттеудің тиімділік сипатын анықтау, оларды салыстыру арқылы нәтижесін шығару.
Дипломдық жобада өңдеуге жататын сұрақтардың тізімі немесе дипломдық жұмыстың қысқаша мазмұны.
Кіріспе. Жұмыстың өзектілігі, зерттеу жұмысының нысаны, зерттеу әдіс тәсілдері, дерек көздері, жаңалығы мен алынған нәтижелері, қорғауға ұсынылатын тұжырымдар мен жарияланымдар көрсетілді.
Ұсынылатын негізгі әдебиеттер
1. Қазақстан Республикасының Елбасы Н.Ә. Назарбаевтың Қазақстан халкына Жолдауы Казакстан-2050 Стратегиясы калыптаскан мемлекеттiң жаңа саяси бағыты. www. akorda.kz.
2.1211000 - Тiгiн өндiрiсi және киiмдi үлгiлеу оку бағдарламасы. Астана. -2013 ж.
3. Коянбаев М. Педагогика. ЖОО студенттерiне арналған оку кұралы. Астана. Л.Н. Гумелев атындағы Евуразия Университетi (ЕАУ). 2005.-378 б.
4. Жолдасбекова С.А.,Узахова А.С. Кәсiптiк окыту әдiстемесi. Оку кұралы. Әлем баспаханасы. 2016. - 204 б.
Ф 7.02-14 Диплом жобасын (жұмысын) орындауға тапсырма
Жұмыс бойынша оған қатысты жұмыс бөлімдерін көрсете отырып кеңес беру
Бөлім
Кеңесші
Мерзімі
Қолы
Кіріспе
Узахова А.С.
I Оқушылардың шығармашылық жұмыстарын зерттеушiлiк әрекеттер аркылы калыптастырудың теориялық негiздерi
Узахова А.С.
II Зерттеушілік әрекеттер арқылы оқушылардың шығармашылық жұмыстарын калыптастырудың әдiстемелiк негiздерi
Узахова А.С.
Қорытынды
Узахова А.С.
Диплом жұмысын дайындау кестесі:
№
Бөлімдердің атауы,өңделетін сұрақтардың тізімі
Ғылыми жетекшіге ұсыну мерзімі
Ескертеу
1
Кіріспе
2
I Оқушылардың шығармашылық жұмыстарын зерттеушiлiк әрекеттер аркылы калыптастырудың теориялық негiздерi
3
II Зерттеушілік әрекеттер арқылы оқушылардың шығармашылық жұмыстарын калыптастырудың әдiстемелiк негiздерi
4
Қорытынды.
Тапсырма берілген күні:______________________________ _______
Кафедра меңгерушісі:__________________ Байбатшаева А.Е.
Жоба (жұмыс) жетекшісі: _______________Узахова А.С.
Тапсырманы орындауға қабылдады:
Студент: ____________________ Мәмбетбай Назерке
Ф 7.02-14 Диплом жобасын (жұмысын) орындауға тапсырма
Мазмұны
Кiрiспе
Негiзгi бөлiм
1 Оқушылардың шығармашылық жұмыстарын зерттеушiлiк әрекеттер аркылы калыптастырудың теориялық негiздерi ... ... ... ... ..
1.1 Зерттеушiлiк кызметтер, шығармашылык жұмыстар ұғымдарының ғылыми сипаттлығы ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1.2 Білімгерлердің шығармашылык жұмыстарын зерттеушiлiк кызметтер аркылы калыптастырудың кұрылымдык моделi ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ...
1.3 Дидактика - білім алушыларды шығармашылык жұмыска баулудың негiзi ретiнде ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2 Зерттеушілік әрекеттер арқылы оқушылардың шығармашылық жұмыстарын калыптастырудың әдiстемелiк негiздерi ... ... ... ... ... ... .. ...
2.1 1211000 - Тiгiн өндiрiсi және киiмдi үлгiлеу мамандығының бағдарлама мазмұны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.2 Тiгiншілік бағытталған білімгерлердің шығармашылык жұмыстарын зерттеушiлiк кызметтер негізінде калыптастыру тиімідәдiстерi мен формалары ...
2.3 Қолөнерінің экономикалык кұнын есептеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
Корытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
Пайдаланылған әдебиеттер тiзiмi ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
6
6
11
18
21
21
24
64
66
67
Кiрiспе
Зерттеудiң өзектiлiгi: Білімгерлердің шығармашылык жұмыстарын зерттеушiлiк кызметi негізінде калыптастыру, бiлiм алушылардың функциональдык сауаттылыктың ең жоғары саласы болып саналады. Орта кәсiптiк бiлiм беру үдерiсiнде өзiне-өзi сенiмдi, ғылыми - теориялык бiлiмдiлiгi мен шығармашылығы басым, әрi әлеуметтiк кеңiстiкке еркiн ене алатын касиеттерге ие дарынды тұлға тәрбиелеу мiндетi койылып отыр. Казiргi әлеуметтiк - экономикалык жағдайда зерттеушiлiк кызметке шығармашылык аркылы ғана жетуге болары мәнді процес. Өзiн - өзi баскара алатын, жаңаша логикалық жобалар мен идеяларға шығармашыл болуға, сайып келгенде, білім алушынын жан-жакты дамуындағы мәселелеі - проблемалык жағдайларын туғызатын өзектiлік тугызатын мәселе болып есептеледi екен [1].
Шешiлетiн ғылыми-әдiстемелiк мәселенiң заманауи жәй-күйiн бағалау:
Білімгерлердің шығармашылык жұмыстары функционалдык сауаттылыктың жалпы бағыты ретiнде саналары әбден мүмкін. Білімгерлердің бiлiмiн әлемдегi болып жатқан жылдам өзгерiс жағдайында әлеуметтiк жағдайға бейiмдеу Казакстан Республикасында бiлiм берудi калыптастырушылықтың 2011-2020 жылдарға арналған мемлекеттiк бағдарламасында атап көрсетiлген болуы мүмкін, бағдарламадағы тапсырмаға байланысты КР-сы Үкiметiнiң 2012 жылғы 25 маусымдағы № 832 каулысымен Білімгерлердің функционалдык сауаттылығын калыптастыру жөнiндегi 2012-2016 жылдарға арналған Ұлттык iс-кимыл жоспарлары кабылданған еді (бұдан әрi - Ұлттык жоспар) [2].
Казiргi кездегi коғамның бiлiм ордаларының алдына койып отырған негiзгi максаты - жан-жакты жетiлген бiлiмдi жас ұрпакты тәрбиелеу болғандықтан, біз зерттеуімізді мейлiнше киын да ұзак үдерiс екенін байқадық, өйткенi бұған жету үшiн алдымен ұғымдар берiлiп, ол ұғымдар санамен игерiлiп, жүйеленiп калыптасуы керек. Білімгерлердің бiлiмi де осылайша калыптасады деп сенеміз. Бiлiмдi шығармашылык жұмыстар жүзеге асыра алатындай болуы тиiс. Бiрак табиғатынан адам әртүрлi шығармашыл болып туылады және шығармашылык әрекеттерiнiң дамуы да әр түрлi болады екен, бұл ғылыми тұрғыдан дәлелденген. Сондықтанда, олар зерттеушiлiк кызметтi кажет етедi. Бiркатар әдебиеттерден байкалатыны, зерттеушiлiк кызметтер дегенде - жаңаша білім алуға бағытталған шығармашылык iс-әрекеттi түсiнуге болады, білім алушыларды зерттеушiлiк кызметтерге баулу барысына мұғалімнің өзi әмшуақ дайын болуы, демек ұстазда да сапалы зерттеушiлiк кызметтер болуы тиіс. Мұғалiм зерттеу бағыты мен саласын, олардан шығатын тәжірибелік нәтижелерді толыққанды түсінуі тиіс және түрлі сипаттағы ғылыми тапсырмаларды, білімгерлердің зерттеушiлiк кызметi туралы толык түсiнiгi болуы керек. Бұдан байкалатыны шығармашылык жұмыстар зерттеушiлiк кызметтермен бiрлiкте жүредi. Казiргi әлеуметтiк - экономикалык жағдайда білімгерлердің кәсiби жетiстiкке шығармашылык жұмыстар негізде ғана сапалы түрде жете алуы сөзсіз. Баланы iзденушiлiк, шығармашылыкка баулу, оған зерттеушілік бiлiктiлiкті игертiп, жеке тұлға ретiнде калыптасуын камтамасыз ету үшiн, баланың әрекеттерiне толыққанды зерттеу жүргiзе білуі керек. Зерттеу жүргiзудегi ең маңызды мәселелік- проблеманы көре алуы қажеттілігін тудырады. Мұғалiм білім алушылардың ойлау кабiлетiн жан-жакты зерттемей отырып, оның шығармашылык жұмыстары мен окуында нәтижелi жетiстiкке толыққанды жетуi мүмкiн емес. Шығармашылык бағытта бiркатар ғалымдардың еңбектерiне зерттеулер жүргiзiлдi. Атап айтканда: Г.И. Александров, В.М. Гареев, Г.В. Акопов, Т.В. Габай, Г.В. Диакова, В.Н. Дружинин [3,4,5,6,7,8]. Казакстандык ғалымдар Н.К. Каратаев, Ф.Г. Зиятдинова, Е.И. Рогов [9,10,11] ХХI - ғасырдағы ұстаз бейнесi туралы өздерінің логикалық ойлары мен идеяларын айтты. Ал, зерттеу барысында бiзге, Р.В. Овчарованың [12] iс-әрекет, кызмет ұғымдарының философиялык көзкарасы өте маңызды болды, Кызмет ұғымын iс - әрекет мәселесiнiң ұлттык бағыттағы мәнiн К. Бөлеев [13] еңбегiнде кездестiруге болады. Ол бiзге зерттеу жұмысымыздың тарихи-теориялык, әдiстемелiк негiздерiне талдау жасауда кажет болды. Білімгерлердің шығармашылык жұмыска дайындыктары мен зерттеушiлiк кызметтерiн калыптастыруда түйiндi кұзiреттiлiктердiң алатын ерекше орны бар. Бұл жөнiнде Ю.Н. Камаловтың [14] кұзыреттiлiкке бағытталған ғылыми макаласына талдау жсалған. Ғылыми мамақалада бiздiң зерттеуiмiзге кажеттi еңбек нысандарының коғамға пайдалы сипаттылығы мен өнiмдiлiк бағыттары білім алушылардың технологиялык операцияларды дұрыс орындауға шығармашылығының сапасының болуын арттыра түсетiн түйiндi кұзыреттiлiктер туралы мәліметтері толық камтылған және ол ғылыми түрде талқылауды қажет етеді.
Білімгерлердің шығармашылык жұмыстарын кәсiптiк окыту үдерiсiнде калыптастыруда , орта кәсiптiк бiлiм бағдарламасының 1211000 - Тiгiн өндiрiсi және киiмдi үлгiлеу мамандығы бойынша Киiмдердi үлгiлеу және көркемдеп бейнелеу тарауын алып отырмыз [15]. Кәсiптiк бiлiм беру үдерiсiнде шығармашылык жұмыстарға талдау жасау және оларды білімгерлердің бойында калыптастыруды зерттеуді педагогикалык тұрғыда жүзеге асыруда М. Коянбаев [16], әдiстемелiк сала бойынша С.А. Жолдасбекова, А.С. Узахова [17] оку кұралдарына талдау жасалып, талқыланды.
Талдаулар корытынддылау нәтижесінен кейінсоң, шығармашылыктың - білімгерлердің өз беттерiмен зерттеушіліктері, iзденушілік, корытынды жасау iс-әрекеттерiне түрткi болып, оларды ғылыми iзденiске жетелейтiн жұмыстар деп түсiндiк, және шығармашылык жұмыс ұғымына талдау жасауға мүмкiндiк беретіні.
Зерттеушілік - жамнаша бірішіліктің өнiм, нәтижеге кол жеткiзу максатындағы iзденiстер, танымдылык iс-әрекеттер, Білімгерлердің зерттеушiлiк iзденiс нәтижесi туралы сөз козғағанда мұғалiм мына маңызды жайтты ұғып алуы қажеттілігі, жұмыстардың өзінше барлык кезеңдерiнде бiздiң күтетiн негізгі маңызды нәтижемiз - окушылардың шығармашылык жұмысының дамуы, жаңа бiлiм мен iскерлiктi игеруi, зерттеушiлiк кызметтерiнiң калыптасуы, өздерi ойлап тапкан үшін шығармашылык жұмыстарының өнiмi, өнiм жұмыс шығару білімгерлердің дербестiгiн, шығармашылык әрекетiн кажет ететіндігі мәлім. Ол үшiн мұғалiмдер окушыларды зерттеушілік жұмыстарына баули алуы қажеттілігі басым. Зерттеушіліктің өзіндік қаншалықты қажеттілігін екендігі екенін балалар біле бермейді, себебi, зерттеушілік белгiлi бiр кызметтік термині негізінде барысында жүзеге асуы да мүмкін. Педагогикалык тұрғыдан алғанда педагогиканың бір саласы ретінде дидактика негiзiнде карастыруға болады екен. Біздің ше зерттеуiмiзде дидактика бiлiм беру және окытудың мазмұнын, окытудағы кағидаларын, оқытушылық әдiстерi және тиімді формаларын карастыруда кажеттілік етеді. Эр қоғамның өзiне лайыкты үндеуі де баршылық. Шығармашылық жұмыстарын білім алушылар орындайтын болғандыктан, зерттеу барысында зерттеушiлiк кызметтердi мектептің оқыту үдерісі мен орта кәсiптiк бiлiм беру мекемелеріндежүргiзу және оны тәжiрибеден өткiзумен карама-кайшылык пайда болуы да мүмкіншілік береді екен. Өздерінің логикалық ойлаған ойларын анык, накты және сауатты жеткiзуi, бiлуге деген кұштарлык, бакылауға тырысушылык, тәжiрибеден өткiзуге дайын тұру, өмір әлем жөніндегі жаңалықтар мәлiмет жинақтауға талпынушылык касиеттер балаға тән дәстүрлi мiнез-құлыктар болып саналады екен, әлбетте зерттеушiлiк, iзденушiлiк бала табиғатына тән кұбылыс секілді. Бұлайша белсендiлiк таныту, оның жеке дамуына, өзiндiк көзкарасының калыптасуына да игілік танытады. Білімгерлердің талпынысынана оятып, ынталандырушылық, талаптандырса олар көптеген шығармашылык жұмыстарды меңгере алуына байланысты болады хақ дүние. Ашығын айтқанда коғамда кездесетiн карама-кайшылыктар зерттеу жұмыстарын жүргiзудi талап етедi және өзектi мәселе болып саналады екен.
Зерттеушiлiк кызметтер аркылы негізіндебілімгерлердің шығармашылык жұмыстарын калыптастыруға бағытталған білім саласындағы педагогтардың еңбектерi, Казакстан Республикасының ресмилік кұжаттары; зерттеу проблемасы бойынша жазылған ғылыми педагогикалык, әдiстемелiк ғылыми еңбектер; мектеп мұғалiмдерiнiң оку-тәрбие жұмысының озат тәжiрибелері мен идеялары, педагогикалык iс-тәжiрибе нәтижелерi бiздiң зерттеуiмiздiң реттiлiгiн кұрастыруда басшылыкка алынған болатын.
Зерттеу нысаны: Білімгерлердің шығармашылык жұмыстарын зерттеушiлiк кызметтерi негізінде калыптастыру үдерiсi.
Зерттеу пәнi: Білімгерлердің шығармашылык жұмыстарын кәсiптiк бiлiм беру барысында калыптастыру барысы.
Зерттеу максаты: Білімгерлердің шығармашылык жұмыстарын зерттеушiлiк кызметтер негізінде қалыптастырудың дидактикалык негiздерiн функциональдык сауаттылыкка байланысты карастыру, әдiстемелiк жүйе негiзiнде жүзеге асыру.
Зерттеу мiндеттерi:
1. Зерттеушiлiк кызметтер мен шығармашылык жұмыстар ұғымының өзара байланыстарынына теориялык негiзде талдау жасау қажеттілігі..
2. Кәсiптiк бiлiм беру үдерiсiнде білімгерлердің шығармашылык жұмыстарын зерттеушiлiк қызметшіліктер негізінде калыптастырудың кұрылымдык моделдерін түзу қажеттілігі.
3. 1211000 - Тiгiн өндiрiсi және киiмдi үлгiлеу мамандығы бойынша оку бағдарлама мазмұнына талдаулар жасау қажеттілігі.
4. Білімгерлердің тiгiншілік iстеріне салалық тігін ісініешығармашылық жұмыстарын зерттеушiлiк кызметтеры негізінде калыптастырудың тиіміділік окытудың әдiстерi мен формаларына талдау жасауы керек.
Зерттеудiң ғылыми-әдiстемелiк жаңалығы және практикалык кұндылығы: Зерттеушiлiк кызметшілік, шығармашылык абақтар ұғымдары теория түрде зерделеніп, шығармашылык жұмыстарды орындауда функциональшылдык сауаттылыкка кол жеткiзудегi білім алушылырадың зерттеушiлiк кызметтерi 1211000 - Тiгiн өндiрiсi және киiмдi үлгiлеу мамандығы бойынша талкыланды, зерттеушілік кұрылымдылык моделi түзетішілік, салалық тiгiн iсiне бағытталған шығармашылык жұмыстардын дидактикалык негiздерi жэне технологиялық ерекшеліктеріне мән берiлуі қажет.
Негiзгi бөлiм
1 Білімгерлердің шығармашылык жұмыстарын зерттеушiлiк кызметтер аркылы калыптастырудың теориялык негiздерi
1.1 Зерттеушiлiк кызметтер, шығармашылык жұмыстар ғылыми ұғымдарының сипаттамалары
Бүгінде, кезде бiлiмнiң саласындағы жаңа парадигмасына байланысты білімгерлердің шығармашылык жұмыстарын сапалы калыптастыру үшiн зерттеушілік кызметтерiн меңгертудiң маңызы өте зор, ғылыми әдебиеттерде зерттеу кызметтерiн түсiндiре алатын әртүрлi ғылыми аныктамалар кездесері анық екен.
Зерттеудегі кызметшілік - бұл, деп зерттеу жұмысын жүргiзуде кажеттілік болатын бiлiм, iскерлiк, дағды, кұзыреттi және теориялык, практикалык мәнi бар зерттеушілік әрекеттерінің негізгі стратегиясы мен тактикасының негізін аныктайтын көзкарасты анықтайды. [18]. Зерттеушілік кызметтерінің жалпылық кұрылымдауындағы үш инваринаттық;: когнитивтiк-багалауды, операциялык-әрекеттiлік, бағалык-мотивациялык компоненттары болып саналады және Зерттеушілік кызметтер негiзiнде жоғары сынып оқушыларында калыптасады дейдi И.И. Белова [19]. Осылайша аныктамаға сүйене отырып, оларды шығармашылык жұмыстарға бейімдеп негізінде білімгерлердің зерттеушілік жұмыстарының келесі негiзгi критерийлермен сипатталатыны байқалады: зерттеушілік мотивациясы, логикалық ойлаудың ғылыми стилi, зерттеушілікке акпараттык, техника-технологиялықдайындыктар жасау, шығармашылык белсендiлiк таныту болып келеді, Аталған критерийлерде білімгерлердің шығармашылык жұмыстарындағы табыстылыкты айтуга болады, аныктауга бағытталған, Бiлiм беру мекемелеріндегі білімгерлердің зерттеушілік кызметтерi педагогикалык, оку-әдiстемелiк, ұйымдастырушылык және баскада проблемалық-мәселелерді кешенді шешудiң сауаттылық ғылыми тәсімінің болуын талап етедi. Мұғалiмдерде зерттеу технологияларын меңгеру үшiн жоғары тиiстi деңгейде ғылыми-әдiстемелiк даярлыктарының болуы кажеттілік болып саналады.
Бiлiм алушылардың зерттеу кызметi - шешiмiнің алдын-ала белгiсiз (табиғттағы заңдылықтарынн көрсету тәжiрибесiнен өзге) шығармашылык, зерттеушілік мәселелерiн шешімге байланысты және ғылыми саладағы зерттеулерге сәйкес негiзгi кезеңдердiң (мәселенi коя бiлу, осы проблематиканы шешуге байланысты теорияның практикамен ұштастыру, зерттеу әдiсiн таңдай ала бiлу және оны өз максатында колдана бiлушілік, өз материалдарын жинақ, оны талдау және жинактау, өзiндiк корытынды) болуын ескеретiн білімгерлердің эрекетiнің болып табылады, зерттеудi ұйымдастырудың өзі шеңберi ол оку зерттеуi мен гылыми жетістікті зерттеу болып табылады.
Оку әрекеті мен гылыми зерттеу, бiлiмділік саласындағы зертшіліктің негiзгi түйiндері олар әртүрлі ғылыми окулыктар зерттеу болып табылады. Оку зерттеулерінің негiзгi және ғылыми максаты биік ғылымдағыдай обективтiк жаңаша нәтижеалу емес, даратүлгалардың дамытушылық болып табылады, Егер ғылымдағы негiзгi максаттар жанаша бiлiм өндiру болса, бiлiм саласындаңы зерттеушілік максаттарыы - білімгерлердің функционалдык дагдылары мен іскерліктерінн жетiлдiру, зерттеу түрiнде ойлау кабiлетiн дамыту, субективтiк жаңа бiлiмге (әр окушыға манызды да жана болып табылатын, өзiндiк iс - әрекеттермен жинакталған бiлiм) байланысты бiлiм беру процесәндегі білім алушыларды тұлғалык позициясын жандандыру, сондыктанда окушылар зерттеу жұмыстары окулыктар зерттеу жумыстырына ғана емес тән, ғылыми коғамдағы дайындаған дәстүрлер негiзiнде жүргiзушәлік және дамытушылық.
Оку зерттеулер дағдыланған оқу үдерсінде стандартшылық позициялык схемалық мұғалім-оқушы түрінде қарастырылады, мұғалiм әрине бiлiм бередi, окушылар бiлiм алады, ол үдерiс калыптаскан дәстүрлi сынып-сабак тәсiдермi түрiнде өткiзiледi, зерттеу кызметiшілігі дамыту барысында аталған тәсiмдері карама-кайшылыктар тудырады, сынып тактасында көрсетiлiп берiлетiн бiлiмнiң дайын эталоны жок, табиғатта көрiнетiн кұбылыстар дайын тәсмдерімен түсiндiруге жатпайтыныды, накты жағдайларға байланысты өзiндiк талдауды кажет етедi. Бұл коршаған ортадағы түсiнудегшіi бiлiм саласындағы объект-субъектiлiкшілі парадигмасының эволюциялышылық өзгеруiне, бiртiндеп әріптес-әріптес бiрлестiгiнiң туындауына әкелiп тiрейдi береді, мұғалiм жетекшi-кiшi жолдас жұбы тәсiмiшілік бойынша шығармашылык әрекеттегi дағдылар мепн іскеліктерді окушы да қарастырады, мұндай ұстаз және шәкiрт аралығындағы қарым-катынас жетекшiсынiң еңжоғары беделi аркылы ғана жүзеге асады.
Казiргi кездегi білімгерлердің зерттеу кызметiн түсiну қажеттілігі. Кейбiр ТМД елдерiнде білімгерлердің зерттеушілік кызметтерінде бұрыннан бері калыптаскан маңызды дәстүрлері бар секілді, мысалы, бiр кездерде балалардың ғылыми-техникалык коғамдары, кiшi ғылымдық академиялары жұмыс iстеген болатын еді, Бұл iс-әрекеттердiң негiзгi максаттарының бірі мектеп бiтiрушiлерiн жоғары оку орындарына түсуге және болашакта өздерін ғылым жолына даярлау қажет болып табылатын, Казiргi жағдайда балалардың оку жүктемесiн азайту әріине мәселесi өзектi болып тұрғанда білімгерлердің зерттеушілік кызметтерi деген терминнiң мағынасы аздап өзгерiске ұшыруы сөзсіз жүзеге асады. Онда кәсiптiк бағдарлау компоненттерi, зерттеу жұмысының жаңалығы факторлары азайып, бiлiм беру сапасын арттыру аспабы ретiнде ғылыми iс-әрекет түсiнiгiне байланысты бiлiм беру мазмұнының маңызы арта түседі.
Зерттеу кызметiнiң жобалау мен конструктивтiк iс-әрекеттерiнен айырмашылығын анықтау қажеттілігі неде? Зерттеушілік кызметтерiнiң ең маңызды нәтижесi зерттеу рәсiмiнiң негiзiнде әртүрлi шындыкты аныктайтын интеллектуалдык өнiм болып табылады екен, Зерттеудiң негiзгi жетiстiгiн - шындыктың аныктау екенiн баса көрсету кажеттігі туындайды, Әртүрлі байқаулар мен ғылыми конференцияларда практикалык мәнi бар ғылыми талаптар, зерттеу нәтижесiн практикалык жағдайда колдану мүмкiндiгi, зерттеудiң қоғамдық-әлеуметтiк мәнi (мысалы табиғатты корғаудың мәнi) ғана айтылуы джа мүмкін, Мұндай iс-әрекет (әрине, өзiндiк мәнi бар) зерттеу кызметiнiң кұралымен әлеуметтiк-практикалык түрде атқарылатын жұмыстарды жүзеге асыруды қарастырары анық.
Зерттеу проблемаларын iске асырудың ерекшелiктерi неде екенін анықтау қажеттілігін анықтау қажеттілігі. Зерттеу тақырыбына білім алушылардың жасына, мінезінің психологиялық әрекетіне байланысты белгiлi бiр нақты талаптар койылады екен. Білімгерлердің бiлiм деңгейiнiң әлi де жеткiлiксiздiгiне, көзкарастың толык калыптаспағанына, өзiндiк талдау деңгейлерiннің толыкқанды дамымауына байланысты оларға зерттеу саласында көп тапсырма беруі, олардың жалпы бiлiм деңгейiне, дамуына нұксан келтiруi де мүмкiн екені байқалады. Сондыктан ғылымның кейбiр мәселелерiн зерттеудi мектеп жағдайында жүргізудің тиімділігі болмауы да мүмкiн, мұндай ғылыми мәселелер-проблемалар білімгерлердің жобалау, зерттеу жұмыстарын жүргiзуге қойыланыт жалпы талаптарын канағаттандыруы кажеттілік жағдай.
Күрделiгi бойынша мәселелердi жiктеудің қажеттілігі неде? Мұндай мәселелерге проблемаларға қойылатын маңызды талаптарға эксперименттiк материалдардың көлемiнiң, математикалык ғылыми аппаратың, пәнаралык талдау жасаудың шектеулiгiн қажет етеді, Тәжірибелік деректерге талдау жасаудың күрделiгi бойынша мәселелер практикалык, зерттеушілік пен қатар ғылыми негізде болып бөлiніп отырады.
Тәжірибелік мәселелер нақты кұбылысттарды суреттемелеу үшiн қолданылады. Мұндай жағдай нақтылық бір параметрлердің (мысалы, температураның) өзгеруiне, соған байланысты баскада параметрдiң (мысалы көлемнiң) өзгеруiне әкеліп тіреледі, егер, нәтиже тұракты болса, онда талдау жасауды кажет етпейдi де.
Зерттеудің проблемалық - мәселелерi бiлiм беру мекемелерінде колданылатын проблемалық - мәселелердiң жиынтығын аныктауы да мүмкін. Оларда зерттелетiн шама бiрнеше киын емес факторлардан тұрары анық (мысалы, жердің ластануының зауыт құбырына дейінгі қашықтықтың арасын, метожағдайға, желдiң бағытына тәуелдiлiгi). Факторлардың зерттеу нысанына әсерi білімгерлердің шамасы келетiн талдау жасаудағы жаксы мысалы бола алады.
Ғылыми проблемалық - мәселелерде зерттеушілік шамаларына әсер ететiн факторлар өте көп және өте күрделi бола алады, бұндай мәселелердi талдау кең бiлiмдi және ғылыми түрдегі интуицияны кажет етедi және оларды бiлiм үдерiсiнде пайдалану барысы аса киындыкты тудырары анық, сондыктан да тиiмдi болмауы да мүмкiн және мүмкін емес.
Зерттеу нәтижесiн көрсете бiлу дегеніміз Казiргi кезеңде зерттеу нәтижесiн көрсете бiлудiң маңызы барлык жұмыстар үшiн аса зор, Зерттеу жұмысының нәтижесiн көрсетудiң бiрнеше калыпты көрсеткiштерi бар: олар тезистре, ғылыми түрдегі мақалалар, магистрлік дәне докторлық диссертациялар, монографиялар және осы әр көрсеткiштiң орындалу тiлi, көлем саны, ғылыми талаптары да толық қамтылған болатын.
Ғылыми нәтижелердi көрсетуде ғылыми жетекшілер мен кеңесшілер, білімгерлердің алдын ала кай багытта жұмыс iстейтiнiн аныктап, бағыттарын нақты біліп алуы қажеті болады, содан кейiн сол сала бойынша талаптарына сәйкес зерттеулер мен іс-шаралар жүргізеді. Казiргi кездегi жастардың ғылыми конференцияларында колданылатын жанрларының барлығы дерлік: тезистер, ғылыми түрдегі мақалар, жанрлар зерттеу жұмыстарының нәтижелелерi ғана емес, сонымен катар ғылыми зерттеу рефераттар, сипатталу жұмыстары да орындауды талап етуі тиіс.
Білімгерлердің шығармашылык жұмыстарының жiктелуi былай жүзеге асады, ғылыми конференциялар мен байқауларға берiлген жұмыстарды мынадай түрлерге бөлуге болады;
1 - проблемалык-реферативтик - бірқатар әдебиеттер көздерiне негiзделiп жазылған, эр көздердiң деректемелерді салыстырмалы түрде койылған мәселе бойынша өзінің көзкарасын калыптастыратын шығармашылык жұмыстардың болуы;
2- тәжірибелік - гылымда сипатталған белгiлi анықталған нәтижесi бар шығармашылык түрдегі жұмыстар, олар көбiнесе суреттемелер түрiнде берiледi және ғылыми нәтиженiң ерекшелiктерiне өзiндiк түсiнiктеме бере алатын шығармашылык жұмыстарды айтады;
3- табиғи және суреттемешілiк - белгiлi бiр кұбылысты міндетті бакылау алуға және сапалы сипаттамалауға бағытталған шығармашылык жұмыстарды айтады, гылыми жаңалыктың элементтерi болуы да, болмауы да мүмкiн, айырмашылык ерекшелiгi зерттеу жұмысыгның әдiстемесiнің толық болуы, Табиғи жұмыстардың біріне коғамдык-экологиялык салалрдағы жұмыс түрлерін де жатқызуға болады. Соңғы кезде экология терминiнiң тағы бiр лексикалык мағынасы пайда болды: коршаған ортаның антропогендiк ластануына карсы козғалыс экологиялык деп айтылатын болды. Бұл сала бойынша жасалған зерттеушілік жұмыстары, көбiнесе, олардан ғылыми әдiстерінің жоктығы байқалады.
4- зерттеушiлiк - ғылыми тұрғыдан карағанда накты әдiстемелiк негiзде жасалған, осы әдiстеме бойынша алынған тәжірибелер материалдары бар және осы материалдар негiзiнде зерттеушілік кұбылыстар бойынша талдау жасалған ғылыми түрде, корытынды жасалған шығармашылык жұмыстар жатады.
Бұндай жұмыстардың ерекшiлiктерi - зерттеу бойынша жүргізіліп, аныкталатын нәтижелердiң алдын-ала белгiсiздiгi болады.
Мектептің жағдайында жасалған зерттеушiлiк жұмыстар косымша бiлiм беретін мекемелер мен жоғары оку орындарының базасында жалғасын анық табатын расталған.
Білімгерлердің зерттеу кызметi косымша бiлiм технологиясына ұксас болып табылады, себебi оның косымша бiлiмге тән екi белгiсi бар:
1- зерттеу мәселесiнiң оқушның іскерлігіне карай бағытталуы;
2- мұғалiм пен окушының жеке жұмыс түрiнде топтық және жеке-дара, ғылыми кеңестер, семинарлар, ғылыми-тәжірибелік конференциялар әрине есепке алынады.
Бiлiм беру процесіндегі білімгерлердің зерттеушiлiк қызметтерін жоспарлауда және ұйымдастыруда мұғалiм өзің ұстаздық жұмыстарын толыққанды жоғары деңгейде меңгеруi кажет болып саналады:
1- оқушылардың жобалау және зерттеушілік кызметтерiн жүргiзуiне көзделген курстың оку-такырыптык жоспарын жасай бiлуi;
2 - оку жобалау немесе зерттеушілік жұмыстарға окушыны даярлай бiлуi;
3 - белгiлi оку жобасын немесе зерттеу такырыбын өзің сыныбында, бiлiм беру беру мекемелеріндегі жағдайға сәйкес бейiмдеуі;
4 - оку жобасының немесе зерттеу жұмысының такырыбын таңдай алуы;
5 - оку жобалау немесе зерттеудi орындау нәтижесiнде педагогикалык мәселелердiң орындалуын бағалай бiлуi;
6 - оку жобалау мен зерттеушілік жұмыстарын iске асыра алуы, бiлiм кызметiнiң түрлерiн колдана бiлуi;
7 - жобалау-зерттеу жұмысының мазмұны бойынша ғылыми түрде кеңестар жүргiзе бiлуi кажеттігі.
Бұндай ғылыми мәселені карастыруда жарияланым материалдары, ғылыми әдiстемелiк және акпараттык сайттар көмегiн тигiзедi, сонымен катар мұғалiмдердiң бiлiктiлiгiн жетілдіру жүйесiнде курстык және модульдiк бағдарламалар негізінде даярлыктан өтуi талап етiледi. Осы бағыттағы жұмыстарды жүргiзудегi мұғалiмдердiң өздерінің рөлi аса зор.
Бар бiлiмдi толыққанды және акпаратты түрде бiлетiн тұлғадан гөрi мұғалiм білімгерлердің кызметiн ұйымдастырушыға, әртүрлi дерек көздерден керектi бiлiм мен акпаратты таба бiлу бойынша кеңесшіге, әрiптеске айналады, оку зерттеушілік жұмыстары даусыз педагогиканы ұйымдастыруға, оку үдерiсiн жалыктырғыш әдеттерден гөрi өнiмдi, ғылыми шығармашылык жұмыска айналдыруға мүмкiндiк беретіні байқалады.
Окушы көзiмен карағандағы оку зерттеу дегеніміз - өзiнiң шығармашылык әлеуетiн толык ашу мүмкiндiгiне ие болу деген сөз, бұл iс-әрекет жеке -дара және топта білімгерлердің өзiн көрсете бiлуiне, өз бiлiмiн колдана бiлуiне, жария жағдайда кол жеткiзiлген нәтиженi көрсете бiлуiне толык түрде мүмкiндiк бередi, ол жұмыс кей жағдайда білімгерлердің өздерi ойлап тапкан кызыкты тәжірибелік маңызы бар мәселелердi шешуге бағытталған болады.
Мұғалім тарапынан қарағанда оқу-зерттеушілік дегеніміз - білімгерлердің шығармашылык жобалау, зерттеу кызметi бойынша арнайы бiлiмi, іскерлігі мен дағдыларын калыптастыратын, әрі дамытатын окыту және тәрбиелеудiң белсенділік дидактикалык кұралы болып табылады және ондай жағдайда келемі мәселелер үйрету басшылыққа алуы тиіс:
1- проблемалык - мәселелердi (проблемалардан туындаған мәселелердi коя бiлу);
2 - максатты тұжырымдау және окушының мазмұнды кызметiн жоспарлауды;
3 - өзiн-өзiне талдау жасай алуы және рефлексияны;
4 - өз кызметiнiң нәтижесiн және жұмыс барысын түсінуі;
5 - арнайы дайындалған жобалық өнiмдерді әртүрлi жағдайда көрсетудi;
6 - маңызды ғылыми акпараттты iздеу және жинақтарды, кажеттi бiлiмдi меңгерудi;
7 - мектептегi бiлiмдi әртүрлi жағдайда, оның iшiнде типтiк емес жағдайда, тәжірибе жағдайында тұрғыда қолдану білуді;
8 - жобалар өнiмдерін әзірлеудің керектi технологиясын таңдай бiлу және практикада , колдана бiлудi;
9 - зерттеу жүргiзу (талдау, жинактау, болжам ұсыну, нақтылау және жалпылау) көздейдi. Бiлiмнiң барлык деңгейлерiне бағытталған жүйелi жұмыс ретiнде бiлiм беру ордаларына білімгерлердің өзiндiк жобалау және зерттеушілік кызметiн меңгеру iске асырылуы тиiс.
О.В. Кайгородованың педагогикалык зерттеулерiнiң нәтижесi бiлiмдi меңгеру төрт сатылы екенiн көрсеттi, түсiну, жаттау, ереже бойынша бiлiмдi колдану және шығармашылык тапсырмаларды орындау, бiлiмдi меңгерудiң аталған сатылары белгiлi бiр iс-әрекеттерде, тани бiлу, кайталап колдану, типтiк тапсырмаларды шешу және бiлiмдi жаңа жағдайда, типтiк емес тапсырмаларды шеше бiлуде аныкталады, Сондыктан бiлiмдi шығармашылык тұрғыда колдана бiлу окытудың нәтижесi ретiнде каралады[20].
Егер оку бағдарламалары бiлiмдi шығармашылык жағдайда колдануды ескермеген жағдайдың өзінде, бiлiм процесі толыққанды аякталмаған деп санауға болады, бұл корытындының дидактикалык мәні мен маңызы зор болады, қолданыстағы оку багдарламаларына талдау жасау көбiнде шығармашылык (жобалык) оқу тапсырмалардың аз болатындығын, сондыктан бұндай ғылыми тапсырмаларды орындауда окушылар қиындыққа кенелетінің көрсете біледі, оның себептерiнiң бiрi - білімгерлердің алдыңғы окылған пәндер бойынша да шығармашылык тәжiрибесiнiң жоктығынан болып тұр, қазiргi кезде мұғалiмдер окушыларға шығармашылык, жобалык тапсырмалар берудiң маңызын жаксы түсiнедi және де білімгерлердің функционалдык сауаттылығын калыптастыруда оку үдерiсiнде жобалаушылық-зерттеушілік, шығармашылык жұмыстарын көптеп колданудың маңызы өте зор, бiр айта кететiн мәселе, осындай шығармашылык тапсырмалар берудiң алдында окуларға тиiмдi, себебi мұндай ғылыми тапсырмаларды орындау окушыларда негiзгi ережелердiң есте калуына ыкпал етедi, оларды колданып жоғары деңгейдегi сапалы шығармашылык, жобалау-зерттеу iс-әрекеттерiн аткаруға мүмкiндiк бередi, еңбек нысандары блолып саналатын коғамға пайдалы сипаттағы өнiмдiлiкті сақтайтын окушының технологиялык операцияларды дұрыс орындауға инновациялык түрдегі кызығушылығын арттыра түсеі анықталған болатын [20, 67б].
1.2 Білімгерлердің шығармашылык жұмыстарын зерттеушiлiк кызметтер негізінде калыптастырудың кұрылымдык моделi
Зерттеушілік тәсiмдерiнiң барлык дерлік жиынтығын көрсету үшiн кажеттi бiлiммен іскерліктерді, әрi карай калыптастырудың танымдык негiзi ретiнде кажет екенi даусыз болғандықтан, кұрылымдык калыптастыру моделiн жасамас бұрын алдымен осы, модель ұғымын талдап алу қажет, Модель терминi, латынның modules сөзiнен шыккан, ол өлшем, әдiс, бейне деген ұғымдарды бiлдiредi, философиялык сөздiкте модель - зерттеу үшiн арнайы жасалған бiр объектiде, баска бiр объектiнiң сипаттамасын кайта жаңғырту, бұл модель деп аталады, нысанның өзiн тiкелей зерттеу мүмкiн болмаса, киын әрi кымбатка түссе, не көп уакыт жұмсауды кажет ететiн болса, онда модельдеу кажеттiлiгi туады, ғылыми модельдердiң негiзгi артыкшылығы - олардың колайлылығы мен қолайсыздығы, шапшаңдығы және зерттеуге кететiн шығынның аздығы.
Психологиялык сөздiкте Модель - оку әрекетiн модельдеу деген ұғымды бiлiдiретіндіктен, оку әрекетiн модельдеу барысы екi аспектiден тұрады, бiрiншiсi - оку үдерiсiндегi бiлiмдi меңгеру, ал екiншiсi - окудағы iс-әрекеттер эелементтерінен тұрады, орысша-казакша сөздiкте Модель - үлгi, сұлба, өрнек, өң деген ұғымды бiлдiретін болса, қазак тiлдерiнiң түсiндiрме сөздiгiнде Модель - бiр нәрсенiң үлгi макетi деген түсінікті береді, ал қазiргi заманға сай жаңалау, жинактау деген түсiнiк берiледi, Модель мен модельдеудi түрлі психологиялык бағытта бiлiм жүйесiне енгiзу болса, екiншiде - модельдеудiң формасын, әдiстері мен колданылатын әрекеттiң ерекшелiгiн білімгерлердің іскерлігіне карай бағыттауды көрсетедi, философтар пiкiрiнше Модель - деп, объект туралы жаңа акпараттар беруге кабiлеттi ауыстыратын объектiнi бейнелейтiн немесе тудыратын материалдык жүзеге асканын немесе ойша бейнеленген зерттеу жүйесiн айтады екен, Н.М. Амосовтың пайымдауынша Модель - бұл жүйе, онда элементтер арасындағы катынастар кейбiр кездерде жаңа жүйенi бейнелейдi, Модель түсiнiгiн калыптастыру үшiн, ең алдымен оның кайда жұмыс iстеу кажеттiгiн түсiнiп, ол кандай талаптарға жауап беретiндiгiн шешiп алу кажеттігі басым, әртүрлі салада осылай әр түрлi кырының көптiгi мен колданылуының нактылықты және аукымдарының негiзiнде әр түрлi тұжырым бередi [21].
Зерттеумен айналысуға окушы мен мұғалiм, мұғалiм мен ата-ана арасындағы карым-катынас, дұрыс ахуал, психологиялык үйлесiм де әсер етедi, Жалпы iс-әрекет мүмкiндiгi мол, iс-әрекетпен белсендi, тұракты айналысуға ең икемдi жас деп жоғарғы сыныпты алар едiк, Бұл жастың өзгеше ерекшелiгi бар, Білімгерлердің бұл кезеңi-ойлау үдерiсiнiң өзiндiк ерекше сипатын калыптастыратын түрлi болжамдар, корытындылар кұруға, философиялык шарыктауға, киял, ой, кимыл, сезiм шапшандығына бой ұратын iс-әрекет үшiн сынауға, өзiн танытуға кұштар келетiн жас болып саналады,
Iс-әрекетке жасөспiрiмдердердiң барлығы дерлiк ұмтылып тұрады, Окушылар өздерiнiң фантазиялык идеяларын шұғыл iс жүзiне асыруға кұштар болары хақ, Бұл жастағы білімгерлердің киялы айкын, сан алуан бейнеге бай болады.
Сурет 1. Білімгерлердің шығармашылык жұмыстарын зерттеушiлiк кызметтер негізінде калыптастырудың кұрылымдык моделi
Кәсiптiк окыту сабактары барысында білімгерлердің зерттеушiлiк кызметтерiн ынталандыру үлгiсi ретiнде П.С. Лернердiң [22] теориялык көзкарастарын келтiремiз, Алдымен бүгiнгi коғамымыздағы оку-тәрбие үдерiсiне койып отырған талаптарға токталуға болады, соның бiрi Казакстан Республикасы Үкiметiнiң 2012 жылғы 25 маусымдағы № 832 Каулысымен Білімгерлердің функционалдык сауаттылығын дамыту жөнiндегi 2012 - 2016 жылдарға арналған ұлттык iс-кимыл жоспары кабылданған болатын, Бұл Жоспарда білімгерлердің функционалдык сауаттылығын дамыту процесiн ғылыми-əдiснамалык, оку-əдiстемелiк, материалдык-техникалык камтамасыз етудiң кешендi iс-шараларын жүргiзу көзделген [2, 16б].
Білімгерлердің функционалдык сауаттылығын дамыту үшін жүйелiк шараларды iске асыру тетiктерiн аныктау мiндетiн қойған дұрыс болады, осы жаңаша үлгідегі жағдайда мектептегi окыту үдерiсi білімгерлердің өмiр бойы окуын камтамасыз ететiн кұзыреттерiнiң калыптасуы мен артуына негізделуі тиіс, Функционалдык сауаттылык бiлiммен, iскерлiкпен жəне дағдымен ғана шектелмей, солардың негiзiнде əр елдiң өзiндiк ерекшелiктерi ескерiле отырып, калыптасатын кұзыреттiлiкпен аныкталаған, Әрине ол әртүрлi жағдайларда, яғни окыту үдерiсi немесе шығармашылык жұмыстар негізінде жүзеге асуымен есептеледі, және ол үшiн зерттеушілік жұмыстары жүргiзiледi және, ол бiлiктігi бiр кызметтердi (iс-әрекеттердi) кажет етуі ғажап емес, себебi, функционалдык сауаттылыктан күтiлетiн нəтиже бiлiм алушылардың пəндiк және түйiндi кұзыреттерiн меңгеруi болып саналады.
Пəндiк кұзыреттiлiк окушының жүйелеп жинаған бiлiмдерiн практикалык жағдайда тиiмдi пайдалана бiлу болса, түйiндi кұзыреттiлiктер мемлекеттiк стандарттар мен оку бағдарламалары аркылы койылатын талаптармен аныкталған болатын, Осы орайда бiздiң зерттеп отырған ғылыми-зерттеу жұмыстарымыздың бағыты 1211000 - Тiгiн өндiрiсi және киiмдi үлгiлеу мамандығының оку бағдарламасы болып отыр. Оку пəндерi бойынша окушылар бойында калыптасатын функционалдык сауаттылыктың алғышарттары жəне негiзгiсi ол оку бағдарламасының мазмұнымен тiкелей байланыста болатындығы бізге мәлім құбылыс.
Функционалдык сауаттылык деген түсiнiк жоғарыда айтылғандай 20-шы ғасырдың 60-шы жылдарында ЮНЕСКО кұжаттарында пайда болған екені белгілі, одан кейiн осы түсiнiк ғалымдар мен педагогтардың еңбектерiнде көптеп колданыла бастаған болатын, сонымен функционалдык сауаттылык - деп кең жағдайда білімгерлердің жан-жакты салалы да сапалы iс-әрекеттерi мен бiлiмнiң (бiрiншi кезекте жалпы бiлiмнiң) интеграциялык байланысын, тұлғаның тез арада бейiмделу тәсiлдерiн де айтып жатады, олай болса, функционалдык сауаттылык тұлғаның белгiлi бiр мәдени ортада өмiр сүруi үшiн кажеттi болып саналады, және оның әлеуметтiк карым-катынас жасауын камтамасыз ететiн бiлiм, iскерлiк, дағдылардың (БІД) жиынтығынан кұралады деп есептеледі.
Ал, кең мағынасында ол тек іскерліу пен бiлiмдiлiк әлемiне барудың жолы ғана емес, ол - ұлттың, елдiң немесе жеке адамдар тобының мәдени және әлеуметтiк дамуының өлшемi болып саналады, осындай сапалык сипаты тұрғысынан алғанда функционалдык сауаттылык жеке адамды дамытудың тетiгi ретiнде колданылғаны өте дұрыс болар еді, Пәндiк сауаттылык, функционалды сауаттылык, окытудың түпкi нәтижесi ретiнде білімгерлердің игерген кұзiреттiлiктерiне байланысты, демек, бұл бiздiң зерттеу бағытымызда ескерiлуi тиiс дегене шешімге келдік, Әлем тез өзгерiп жатканда функционалдык сауаттылык білімгерлердің шығармашылык жұмыстарға араласуын аныктауға мүмкіндік беретін өмiр бойы оку парадигмасын iске асыру жолындағы негiзгi базалык факторларға алған болатын, шығармашылык жұмыстар жасауда мета пәндiк байланыстар қатар жүрiп жатады.
Метапән - бұл дәстүрлi түрдегi пәндерден өзгеше пәндер екені белгілі, олар өзiне пәндiк ой-пiкiрлер мен идеяларды және пәннен тыс ой-пiкiрдi бiр мезгiлде бiрiктiріп отырар едi.
Метапәндiк нәтижелер - окыту үдерiсiнде колданылатындай, сол сиякты шынайы өмiрдегі жағдайларда колданатын білімгерлердің барлык оку пәндерiн немесе бiрнеше базалык пәндердi меңгерудегi бiрiккен iс-әрекеттер жиынтығы деген логикалық идеялар кездеседі, метапәндiк iс-әрекет - кез-келген өмiрмен байланысты пәндiк және пәнаралық терминдермен, кесте түрлерімен, модельдермен шығармашылык және зерттеушiлiк жұмыс жасау әдiстерiн жалпы окытуға бағыттап отырады.
Г. Бекованың пікірінше [23] зерттеушiлiк кызметтер - білім алушының шығармашылык жұмыстарын жүзеге асыру кұралы, ғылымның жедел түрде каркынды дамуы, казiргi заман талабы білімгерлердің да бәсекеге кабiлеттi тұлға етiп тәрбиелеу максатын койып отырғанын да ескеру қажет болады, әрине бәсекеге кабiлеттi жоғары деңгейдегі тұлғаны калыптастыру үшiн окушыны iзденушiлiкке, өз бетiнше жұмыс жасауға, бакылау мен зерттеуге, зерттеу нәтижелерiн жинактап, корытынды жасай бiлуге үйретуді мектеп табылдырығынан бастаған жөн, сондықтанда, білімгерлердің ғылыми - зерттеушiлiк жұмыстарын ұйымдастыру төмендегi мiндеттердi шешуге мүмкiндiк бередi:
* білім алушыны iзденушiлiкке баулу, оған зерттеу дағдысы мен іскерлігін игерту, Коршаған ортаны танып бiлуге кұштарлыктарын арттыру, Өзiндiк зерттеу әрекетiнiң көмегiмен жаңа бiлiмдi дайын күйiнде емес, өзi ашуға ұмтылу, таңдаған бағыты бойынша өзiнiң даму деңгейiне шығуына мүмкiндiк жасау, әдебиеттердi талдай бiлуге, аныктамалармен жұмыс iстеуге үйрету, баска елдердiң өнерi мен шығармашылығына талдау жасай бiлу, осы заманға сай оқыту технологияларын тиіміді пайдалана бiлу (ғаламтор, электронды пошта т.б.), қоршаған ортада өз орнын, жеке рөлiн аныктай бiлу, бiлiм, iскерлiк дағдыны жан-жакты колдана бiлуге мүмкiндiк туғызу болып саналады.
Сонымен қатар зерттеушiлiк кызмет дегенiмiз - жаңа бiлiм алуға бағытталған шығармашылык кызмет деген ой-пікірлер көптеп айтылуда, окушының зерттеушiлiк кызметке үйретуде мұғалiмнiң өзi дайын болуы, демек ұстазда зерттеушiлiк кызмет калыптасуы шарт болады, ол үшiн пән мұғалiмдерініңң зерттеушiлiк дегенiмiз не?, зерттеушiлiк тапсырмалар, оларды пайдалану әдiстемесiн, білімгерлердің зерттеушiлiк кызметi туралы толыкқанды түсiнiгi болуы керек.
Зерттеу жұмысын жүргiзу барысында ғылыми жетекшi алға койған проблемалық мәселенi аныктау үшiн зерттеудiң максатына карай окушыларды бағыттап отыруы тиіс, содан кейін пайда болған нәтижелердi талдауға және корытындыны тұжырымдауға тiкелей де, жанама түрде жан-жақты басшылык ете алады.
Сонымен білімгерлердің зерттеушiлiк кызметтерi арткан сайын мұғалiм жанама түрдегі басшылыкка көңiл бөле түскен сайын, білімгерлердің дербестiгi, жеке даралық жұмыска ынтасы арта түсері анық, бұл окушыларда зерттеушiлiк кызметтiң артуына, дамуына ыкпал етедi екен, білімгерлердің игерген зерттеушiлiк бiлiктiлiк деңгейлерi неғұрлым жоғары болған сайын олардың бiлiм сапасы да жоғары деңгейде болады, зерттеушiлiк iс-әрекетке бейiмді болуы үшін, окушы төмендегiдей сипаттамаларына көңiл бөлiну керек деп санаймыз,
- жұмысты орындауға деген жоғары деңгейдегi талпыныстар, жаңа бiлiммен және бiлiктiлiкпен карулануға деген белсендiлік ұмтылыс, алынған акпаратты талдауға, жинактауға, корытындылауға және өз кызметiнде пайдалана отырып нәтиже шығаруға деген кабiлеттiлiк, өз көзкарасын басканың пiкiрiмен сәйкес келмесе де дәлелдеуге талпыну, белгiлi бiр кызмет түрiнде баска балалармен сайысуға деген ұмтылыстар болып саналады.
Метапәндiк корытынды білімгерлердің шығармашылык жұмыстарын зерттеушiлiк кызметтер негізінде кiлттiк кұзыреттiлiктердi меңгеруi, окуға деген ынтасының негiзiн кұрайды, білімгерлердің зерттеушiлiк кызметтерiнде жүзеге асатын әрекеттерге жауап береді, бірініші максат кою, екінші жоспарлау, үшінші болжам жасау, төртінші бақылау, бесінші түзету, алтыншы бағалау, өзiндiк бакылау, демек пәндiк және метапәндiк нәтижелердiң білімгерлердің шығармашылык жұмыстарында алға койған мәселелердi шешуге мүмкiндiгi мол болар еді (Г. Дүйсенбекова) [24].
Мәселенiң орындалуы және шешуi қандай болуы тиіс, зерттеушiлiк кызметтер - білімгерлердің оку тапсырмаларды орындауда әр түрлi окушылармен карым-катынас әрекетiмен жүзеге асады, өз катарластарымен және мұғалiммен оку жоспарын сапалы түрде кұру, бірнеше сұрактар кою, болып жатқан келiспеушiлiктердi шешу, өзінің серiгiнiң кызметiн баскару, әртіүрлі бағыттағы тапсырмаларды шарттарға сәйкес орындау және өз идеяларын накты, әрі толыққанды тура жеткiзу қажеттілігі.
Д. Рахымбек [25] Метапәндiк сабактардың кұрылымы шығармашылык жұмыстарға бағатталыктағы көрiнiс төменгiше болуы тиiс деп бередi, бұл кiрiктiрiлген сабактар, бiлiм алушылардың бiлiмдерiн жетiлдiруде орындалған жұмыстардың максатты түрде болуы, Iс-әрекеттер мазмұнын кұрайтындар: түсiнiктер, модельдер, кестелер, тапсырмалар, әр түрлi жағдаяттар және т.б., Окушы шығармашылык тапсырманы бiрнеше жүйе бойынша орындаса, онда окытушы дәл сондай баска пәндерден (физика, химия т.б) тапсырмалар орындай алады, Окытушы өз пәнiн және мүмкiндiгiн жетiк бiлуi кажет.
А.В. Николаеваның [26] метапәндiк сабактардың кұрылымдык элементтерi болып саналады, белсендiлiк таныту кезеңi - окушыларды шығармашылк жұмыстарға косу, Максат кою - келесi схема бойынша білімгерлердің максат коюын калыптастыруға қажеттілігін еске түсiру - бiлу - iске асыра білу, білім алушылардың бiлiм ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz