Еңбектің және оның төлемақы есебенің принциптері
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
І Еңбектің және оның төлемақы есебенің принциптері
1.1 Еңбеккерлерді құрамы мен еңбек төлемдерінің жүйесі ... ... ... ... ...5
1.2 Еңбек ақының түрлері мен нысандары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..9
1.3 Жалақы және тариф жүйесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...14
ІІ Өнімдер мен еңбек төлемініңесебін ұйымдастыру және
олардың атқаратын қызметтерін талдау
2.1 Өнім өндіру есебенің жүйелері мен еңбек ақы есебі ... ... ... ... ... ..18
2.2 Еңбеккелердің денсаулығына байланысты
еңбек қызметін тексеру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..21
2.3 Еңбек ақыдан ұсталынатын және шегерілетін
сомалар есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...23
2.4 Еңбек ақының талдаманың (аналитикалық) және топтамалық (синтетикалық) есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .25
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .28
Пайдаланған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 30
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
І Еңбектің және оның төлемақы есебенің принциптері
1.1 Еңбеккерлерді құрамы мен еңбек төлемдерінің жүйесі ... ... ... ... ...5
1.2 Еңбек ақының түрлері мен нысандары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..9
1.3 Жалақы және тариф жүйесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...14
ІІ Өнімдер мен еңбек төлемініңесебін ұйымдастыру және
олардың атқаратын қызметтерін талдау
2.1 Өнім өндіру есебенің жүйелері мен еңбек ақы есебі ... ... ... ... ... ..18
2.2 Еңбеккелердің денсаулығына байланысты
еңбек қызметін тексеру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..21
2.3 Еңбек ақыдан ұсталынатын және шегерілетін
сомалар есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...23
2.4 Еңбек ақының талдаманың (аналитикалық) және топтамалық (синтетикалық) есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .25
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .28
Пайдаланған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 30
Кіріспе
Шаруашылық үдерістері жадықтау, өндіру және сату деп алдыңғы тауарларда айтып өткен болсақ, осы өнім өндіру үшін қажеттілер еңбек заттары, еңбек құралдары, сондай-ақ жұмысшы күші екендігі белгілі.
Курстық жұмыстың мақсаты еңбекті және ақы төлеуді есепке алуды ұйымдастыруды зерттеу.
Тауарлық-материалдық қорлардың есебін қарастырғанда еңбек заттарының, негізгі құралдардың есебін қарастырғанда еңбек құралдарының есебі қалай жүргізілетіндігіне тоқталып өткен болатынбыз. Ал кез келген кәсіпорындар мен ұйымдардағы жұмыстарды орындап, қызметтерді атқарып жүрген адамдардың еңбегін дұрыс бағалап, олардың сіңірген еңбегіне қарай әділ еңбекақы төлеу қай кәсіпорынның болмасын күрделі мәселелерінің бірі.
Еңбек кітапшасы мамандар бөлімінде сақталып оған жұмысшылар мен қызметкерлердің қызмет орнының өзгеруі, алған мақтаулары мен сыйлықтар, сондай-ақ ескертулері, сөгістері және тағы да басқа деректер жазылады.
Жұмысқа алу жайлы хат негізінде жұмысшылар мен қызметкерлердің еңбек кітапшасына төл құжаттарындағы тиісті жазылар жазылып және оған үлгілі түрі Т-2 жеке карточкасы ашылады. Ол карточкада жұмысшылар мен қызметкерлердің білімі, жұмыс орны, аты-жөні, ұлты, еңбек стажы, дүниеге келген күні, ай және жылы, мекен жайы, тағы басқа керекті мәліметтер толтырылады.
Кәсіпорындардағы әрбір қызметке алынған адамға, яғни жұмысшылар мен қызметкерлерге табельдік нөмір беріледі. Бұл нөмір – еңбекақы бойынша есеп айырысу құжаттарында көрсетіледі. Белгілі бір кезеңді яғни уақыттағы ұйымның жұмысшылар мен қызметкерлерінің тізімдегі орташа санын анықтау үшін жұмысшылар мен қызметкерлердің күнделікті сандық есебін жүргізу қажет.
Шаруашылық үдерістері жадықтау, өндіру және сату деп алдыңғы тауарларда айтып өткен болсақ, осы өнім өндіру үшін қажеттілер еңбек заттары, еңбек құралдары, сондай-ақ жұмысшы күші екендігі белгілі.
Курстық жұмыстың мақсаты еңбекті және ақы төлеуді есепке алуды ұйымдастыруды зерттеу.
Тауарлық-материалдық қорлардың есебін қарастырғанда еңбек заттарының, негізгі құралдардың есебін қарастырғанда еңбек құралдарының есебі қалай жүргізілетіндігіне тоқталып өткен болатынбыз. Ал кез келген кәсіпорындар мен ұйымдардағы жұмыстарды орындап, қызметтерді атқарып жүрген адамдардың еңбегін дұрыс бағалап, олардың сіңірген еңбегіне қарай әділ еңбекақы төлеу қай кәсіпорынның болмасын күрделі мәселелерінің бірі.
Еңбек кітапшасы мамандар бөлімінде сақталып оған жұмысшылар мен қызметкерлердің қызмет орнының өзгеруі, алған мақтаулары мен сыйлықтар, сондай-ақ ескертулері, сөгістері және тағы да басқа деректер жазылады.
Жұмысқа алу жайлы хат негізінде жұмысшылар мен қызметкерлердің еңбек кітапшасына төл құжаттарындағы тиісті жазылар жазылып және оған үлгілі түрі Т-2 жеке карточкасы ашылады. Ол карточкада жұмысшылар мен қызметкерлердің білімі, жұмыс орны, аты-жөні, ұлты, еңбек стажы, дүниеге келген күні, ай және жылы, мекен жайы, тағы басқа керекті мәліметтер толтырылады.
Кәсіпорындардағы әрбір қызметке алынған адамға, яғни жұмысшылар мен қызметкерлерге табельдік нөмір беріледі. Бұл нөмір – еңбекақы бойынша есеп айырысу құжаттарында көрсетіледі. Белгілі бір кезеңді яғни уақыттағы ұйымның жұмысшылар мен қызметкерлерінің тізімдегі орташа санын анықтау үшін жұмысшылар мен қызметкерлердің күнделікті сандық есебін жүргізу қажет.
Пайдаланған әдебиеттер
1. Бухгалтерлік есеп және қаржылық есеп беру туралы 2002 жылғы 24
маусымдағы Қазақстан Республикасының №309-ІІ заңы.
2. Бухгалтерлік есеп стандарттары. Қазақстан Республикасының
Ұлттық комиссиясы. – Алматы, 1996-2003 ж
3. Бухгалтерлік есептің типтің шоттар жоспары. Қазақстан
Республикасы қаржы министрлігі 2002 жылғы 18 қыркүйектегі
№438 бұйрығымен бекітілген.
4. Андреев В.Д. Практический аудит. – М.: Экономика, 1994.
5. Ндросов А.М. Бухгалтерский учет. – м.: Финансы и статистика, 1996.
6. Әбдіманапов Ә.Ә. бухгалтерлік есеп теориясы және принциптері. –Алматы: АЙАН, 2001.
7. Безруких П.С. Бухгалерский учет. –М. 1996.
8. Кондраков Н.П. Бухгалтерский учет. – М. 1996.
9. Кеулимжаев К.К. Әжібаева З.Н. Кұдайбергенов Н.А. Жантаева А.А. Қаржылық есеп – Алматы: Ээконмика, 2201.
10. Кеулімжаев Қ.К. Тулегенов Э.Т Байдаулетов М.Б. Кұдайбергенов Н.А. Субъектінің қаржы-шаруашылық қызметі бухгалтерлік есеп шоттарының коресспонденциясы. Алматы: - Экономика, 1998.
11. Кузьминский А.Н. Теория бухгалтерского учета. Киев, 1990.
12. Козлова Е.П. Парашутин Н.В. Бабченко Т.Н. бухгалтерский учет в промышленности. – М. 1995.
13. Малькова Т.Н. Древняя бухгалтерия: какой она была? – М. 1995.
14. Палий В.Ф. Палий В.В. Финансовый учет. – М. ФБК Прес, 1998.
15. Укашев Б.Е. Әжібаева З.Н. Бухгалтерлік есеп теориясы. Алматы: - Ұлағат, 1999 ж.
1. Бухгалтерлік есеп және қаржылық есеп беру туралы 2002 жылғы 24
маусымдағы Қазақстан Республикасының №309-ІІ заңы.
2. Бухгалтерлік есеп стандарттары. Қазақстан Республикасының
Ұлттық комиссиясы. – Алматы, 1996-2003 ж
3. Бухгалтерлік есептің типтің шоттар жоспары. Қазақстан
Республикасы қаржы министрлігі 2002 жылғы 18 қыркүйектегі
№438 бұйрығымен бекітілген.
4. Андреев В.Д. Практический аудит. – М.: Экономика, 1994.
5. Ндросов А.М. Бухгалтерский учет. – м.: Финансы и статистика, 1996.
6. Әбдіманапов Ә.Ә. бухгалтерлік есеп теориясы және принциптері. –Алматы: АЙАН, 2001.
7. Безруких П.С. Бухгалерский учет. –М. 1996.
8. Кондраков Н.П. Бухгалтерский учет. – М. 1996.
9. Кеулимжаев К.К. Әжібаева З.Н. Кұдайбергенов Н.А. Жантаева А.А. Қаржылық есеп – Алматы: Ээконмика, 2201.
10. Кеулімжаев Қ.К. Тулегенов Э.Т Байдаулетов М.Б. Кұдайбергенов Н.А. Субъектінің қаржы-шаруашылық қызметі бухгалтерлік есеп шоттарының коресспонденциясы. Алматы: - Экономика, 1998.
11. Кузьминский А.Н. Теория бухгалтерского учета. Киев, 1990.
12. Козлова Е.П. Парашутин Н.В. Бабченко Т.Н. бухгалтерский учет в промышленности. – М. 1995.
13. Малькова Т.Н. Древняя бухгалтерия: какой она была? – М. 1995.
14. Палий В.Ф. Палий В.В. Финансовый учет. – М. ФБК Прес, 1998.
15. Укашев Б.Е. Әжібаева З.Н. Бухгалтерлік есеп теориясы. Алматы: - Ұлағат, 1999 ж.
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ...3
І Еңбектің және оның төлемақы есебенің принциптері
1. Еңбеккерлерді құрамы мен еңбек төлемдерінің
жүйесі ... ... ... ... ...5
2. Еңбек ақының түрлері мен
нысандары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... 9
3. Жалақы және тариф
жүйесі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ...
..14
ІІ Өнімдер мен еңбек төлемініңесебін ұйымдастыру және
олардың атқаратын қызметтерін талдау
1. Өнім өндіру есебенің жүйелері мен еңбек ақы
есебі ... ... ... ... ... ..18
2. Еңбеккелердің денсаулығына байланысты
еңбек қызметін
тексеру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
.21
3. Еңбек ақыдан ұсталынатын және шегерілетін
сомалар
есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... 23
4. Еңбек ақының талдаманың (аналитикалық) және топтамалық
(синтетикалық)
есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ...25
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ...28
Пайдаланған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ...30
Кіріспе
Шаруашылық үдерістері жадықтау, өндіру және сату деп алдыңғы
тауарларда айтып өткен болсақ, осы өнім өндіру үшін қажеттілер еңбек
заттары, еңбек құралдары, сондай-ақ жұмысшы күші екендігі белгілі.
Курстық жұмыстың мақсаты еңбекті және ақы төлеуді есепке алуды
ұйымдастыруды зерттеу.
Тауарлық-материалдық қорлардың есебін қарастырғанда еңбек заттарының,
негізгі құралдардың есебін қарастырғанда еңбек құралдарының есебі қалай
жүргізілетіндігіне тоқталып өткен болатынбыз. Ал кез келген кәсіпорындар
мен ұйымдардағы жұмыстарды орындап, қызметтерді атқарып жүрген адамдардың
еңбегін дұрыс бағалап, олардың сіңірген еңбегіне қарай әділ еңбекақы төлеу
қай кәсіпорынның болмасын күрделі мәселелерінің бірі.
Еңбек кітапшасы мамандар бөлімінде сақталып оған жұмысшылар мен
қызметкерлердің қызмет орнының өзгеруі, алған мақтаулары мен сыйлықтар,
сондай-ақ ескертулері, сөгістері және тағы да басқа деректер жазылады.
Жұмысқа алу жайлы хат негізінде жұмысшылар мен қызметкерлердің еңбек
кітапшасына төл құжаттарындағы тиісті жазылар жазылып және оған үлгілі түрі
Т-2 жеке карточкасы ашылады. Ол карточкада жұмысшылар мен қызметкерлердің
білімі, жұмыс орны, аты-жөні, ұлты, еңбек стажы, дүниеге келген күні, ай
және жылы, мекен жайы, тағы басқа керекті мәліметтер толтырылады.
Кәсіпорындардағы әрбір қызметке алынған адамға, яғни жұмысшылар мен
қызметкерлерге табельдік нөмір беріледі. Бұл нөмір – еңбекақы бойынша
есеп айырысу құжаттарында көрсетіледі. Белгілі бір кезеңді яғни уақыттағы
ұйымның жұмысшылар мен қызметкерлерінің тізімдегі орташа санын анықтау үшін
жұмысшылар мен қызметкерлердің күнделікті сандық есебін жүргізу қажет.
І Еңбектің және оның төлемақы есебенің принциптері
1.1 Еңбеккерлердің (қызметкерлердің) құрамының есебі
Кәсіпорын шаруашылық қызметін жасаудың процесінде қызметкерлерді
жұмысқа қабылдап және жұмыстан шығарып отырады, яғни олардың сандары
өзгереді, демек жұмыс барысында әртүрлі ауыс-түйістер болып тұрады.
Қызметкерлердің құрамдық өзгерісінің есебін кадрлар бөлімі (кадрлар
жөніндегі инспектор немесе басшы осыған өкілетті етіп қойған басқа бір
адам) жүргізеді, ол бүкіл субъектідегі және оның құрылымдық
бөлімшелеріндегіқызметкерлердің санын және оның өзгеру себептерін, жынысын,
жас мөлшерін, категорияларын, кәсіптерін, қызмет орындарын, мамандықтарын,
біліктілігін, жұмыс стажын, білімін және басқа белгілерін есепке алады.
Жұмыс беруші жұмысқа қабылдаған кезде еңбеккерлермен өзара тікелей
жеке еңбек келісім-шарттарын жасайды.
Жеке еңбек келісімшарты – жұмыс беруші мен еңбеккерлер арасындағы
жазбаша түріндегі келісім, онда жұмыс орны, келісім шарттың мерзімі, еңбек
тәртібінің жағдайы, демалысы, жалақысы, еңбекті қорғаудың басқа да
мәселелері туралы сұрақтар қарастырылады.
Әдетте, жалақысының деңгейін жұмыс беруші белгілейді және ол жеке
еңбек еңбек келісімшартында тіркеледі.
Жеке еңбек келісім-шарты бойынша тараптардың жауапкершілігі,міндеті,
құқықтары белгіленеді. Жеке еңбек келісімшартында өндіріс саласының
ерекшеліктері, нақты міндеті, жұмыс берушінің қаржылық мүмкіндігі, бір
сөзбен айтқанда, шарттың мазмұны мен сипаты ашылады. Дегенмен де, келісім-
шартқа Қазақстан Республикасының еңбек тұралы заңының 7,8 және 9 баптары
енгізілуі тиіс. Кез келген 16 жасқа толған азамат, осындай жеке еңбек
шартын жасуға құқылы, ал егерде ата-анасы рұқсат берсе, онда ол 15 жастан
және өте сирек 14 жастан еңбек етуі мүмкін.
Жеке еңбек келісім-шартында мыналар қарастырылады:
-белгісіз мерзімге;
-белгілі мерзімге;
-белгілі бір жұмыс орнына, белгілі уақытқа;
-еңбеккерлер жоқ болған жағдайда оның жұмысын уақытша атқаруға.
Заңда келісім-шарттың максимальды және минмальды мерзімі белгіленбеуі
мүмкін. Егер де жеке еңбек келісім-шартында мерзімі айтылмаса, онда ол
белгісіз мерзімге қабылданған болып саналады. Жеке еңбек келісімшарты екі
данада жазбаша түрде жасалады және оған екі жақ-та қол қояды. Оның бір
данасы жұмысқа тұрушы еңбеккерге беріледі.
Еңбеккер өз қызметіне келісім-шартта көрсетілген күннен бастапкіріседі,
онда оның нақты жұмысқа шыққан күні есептелінеді.
Жеке еңбек келісім-шартын жасау үшін жұмыс беруші жұмыскерден еңбек
кітапшасын, жеке төлқұжатын, жеке әлеуметтік кодын, зейнеткерлік келісім-
шартын, білімі туралы құжатын талап етугеқұқылы. Жеке еңбек келісім-шарты
не қол қойылған соң, жұмыс беруші бұйрық шығаруы тиіс.
Құрылымдық бөлімше бастығы оны жұмысқа қабылдауға болатындығы тұралы
тұжырым жасайды: бұрық жобасының сыртқы жағында жалданушының қандай жұмысқа
қабылданғаны көрсетіледі. Осында сынақ мерзімінің ұзақтығы да көрсетіледі.
Қызметкердің жұмыс жағадйларымен келісімі, келіссөз, дәрігерлік тексеріс
нәтижелері, техникалық қауіпсіздік, өрттің алдын алу шараларының минимумы
бойынша нұсқаулар берілгендігі туралы белгілер және басқа да белгілер
үлгінің сырт жағына соғылады. Жұмысқа алу туралы бұйрықтың жобасында
кәсіпкердің айлық жалақысы белгіленіп, бос тұрған қызмет орны және штат
кестесі бойынша белгіленген айлық ақысы көрсетіледі. Кәсіпорын басшысы қол
қойған бұйрық қызметкерге хабарланып, одан қолхат алынады. Кадрлар бөлімі
жұмысқа қабылдау туралы бұйрықтың негізінде жеке карточкасын толтырады,
жұмысқа қабылдағаны туралы еңбек кітапшасына белгі соғады, ал бухгалтерия
дербес шот ашады немесе соған сәйкес құжат жасайды.
Жеке еңбек келісім-шартына және демалыстар кестелеріне сәйкес
қызметкерлерге берілетін жыл сайынғы және басқа түрлердегі демалыстарды
құжаттау үшін Демалыс беру туралы бұйрық қолданылады. Екі дана етіп
толтырылады, бірі кадрлар бөлімінде қалады, екіншісі бухгалтерияға
беріледі.
Кесте 1 – Уақытты белгілеу
№ Код
Шартты белгілері
әріптіксандық
1 2 3 5
Жұмыс сағаттары (күндері) Я 01
1.
Түнгі жұмыс сағаттары Н 02
2.
Кешкі жұмыс сағаттары ВЧ 03
3.
Мерзімнен тыс жұмыс сағаттары:
4.
-кесімді қызметкер үшін С 05
-мерзімді қызметкр үшін СП 06
5 Кесімді қызметкердің толық сменалық Ц 07
мерзімді жұмыс
6 Қызмет бабындағы іссапарлары К 10
7 Жыл сайынғы демалыстар ОТ 14
8 Жұмысқа уақытша жарамсыздығы Б 17
9 Екіқабат болуға және бала табуға Р 18
байланысты берілетін демалыстар
10 Қызеткердің кінәсінан болған толық П 20
сменалық кідірістер
11 Қызеткердің кінәсінан болған В 21
сменадағы кідірістер
2. Еңбек ақының түрлері мен нысандары
Жалақы екі түрге бөлінеді:
- негізгі;
- қосымша.
Негізгі – бұл қызметкерлерге нақты жұмыспен өтеген уақыты үшін, орындаған
жұмыстары мен өнеркәсіптік өнімдерінің саны мен сапасы үшін белгіленген
бағалаулар мен қызметақы бойынша есептелетін жалақы. Негізгі жалақының
құрамына кіретіндер:
а) жұмыс істеген уақытына тарифтік ставкалар, қызметақы, кесімді
бағалаулар немесе орташа табыстар бойынша есептелген жалақы;
б) қызметпен өткерген жылдар үшін үстеме;
в) жұмыс жағдайының өзгеруіне байланысты кесімді ақы алушыларға
қосымша қызмет;
г) кесімді ақы алушыларға үдемелі бағалаулар бойынша қосымша ақы;
д) ақшалай және натуралды сыйақылар және сыйақы берудің бекітілген
тәртібіне сәйкес төленген сыйақылар, қосымшалар;
е) мерзімнен тыс уақыттағы жұмыс үшін қосымша ақы;
ж) түндегі жұмыс үшін қосымша ақы;
и) жұмысшының кінәсі жоқ тұрып қалуға төлемдер.
Қосымша - бұл қызметкердің кәсіпорында жұмыс жасамаған уақытына
ҚР заңдарына сәйкес есептелетін жалақы.
Қосымша жалақының құрамына кіретіндер:
а) балаларын тамақтандырушы аналардың жұмысындағы үзіліс уақытына
төлем;
б) жасөспірімдердің жеңілдік сағаттарына төлем;
в) мемлекеттік және қоғамдық міндеттемелерді орындауға жұмсалған
жұмыс уақытына төлем;
г) негізгі және қосымша демалыстар уақытына төлем;
д) пайдаланылмаған демалыс үшін өтемақы;
е) шыққанда берілетін жәрдемақы;
Қызметкерлер жалақыдан басқа әлемеуттік сақтандыру қаражаттары
есебінен еңбкке уақытша жарамсыздық жөніндегі жәрдемақыны алады.
Бухгалтерлік есепте еңбекақы төлеудің екі нысаны бар:
1-нысаны – мерзімдік;
2-нысаны – кесімді.
Мерзімдік нысан кезінде еңбекақы төлеу жұмыспен өтелген уақыттағы тарифтік
ставкалар немесе қызметақылар бойынша жүргізіледі. Еңбекақы төлеудің
мерзімдік нысаны мынадай жағдайларда қолданылады:
1. Жұмысшы өнім шығарудың артуына тікелей әсер ете алмайды;
Кесімді бағалауға қажетті шығарылымның көрсеткіштері толық емес;
2. Кесімді бағалауға қажетті шығарылвмың көрсеткіштері толық емес;
3. Жұмыс уақытын пайдалануға қатаң қатаң бақылау ұйымдастырылған, нақты
жұмыспен өтеген уақытына қатаң есеп жүргізіледі;
4. Жұмысшыларды дұрыс тарифтендірген кезде , яғни жұмысшының
біліктілігі орындалатын жұмыстың разрядына сәйкес келуі ;
5. Қызметкерлерге еңбекақы төлеу үшін.
Мерзімді еңбекақы жай және мерзімді-сыйақылар болып бөлінеді.
Жай мерзімдік еңбекақы тек жұмыспен өтелген уақытпен және
қызметкердің тарифтік ставкасымен немесе қызметақысымен анықталады.
Практикада осы табыстарды есептеудің үш түрлі әдісі қолданылады:
а) сағаттық;
б) күндік ақы;
в) айлық ақы;
Мерзімдік – сыйақылық еңбекақы кезінде тек нақты жұмыспен өтелген
уақыт қана ескеріліп қоймай, сондай-ақ еңбектің соңғы нәтижесі ескеріледі.
Кесімді еңбекақы шығарған өнімін ескеруге болатын жұмыскрлерге ғана
қолданылады. Бұл нысанда еңбекақы төлеудің 5 жүйесі бар:
1. Тікелей кесімді жүйе;
2. Кесімді-сыйақылық жүйе;
3. Ілгерішіл-кесімді жүйе;
4. Жанама-кесімді жүйе;
5. Аккордтық жүйе.
Тікелей кесімді төлемде жалақының мөлшері тек шығарылған
бұйымның саны мен өнім бірлігі үшін белгіленген бағалауға тәуелді
болады.
Ілгерішіл-кесіміді төлемде өндірілген өнімді белгіленген
нормалар шегінде тікелей бағалаулар бойынша төлеу көзделген. Ал нормадан
тыс бұйымдарды шығару көтермеленген бағалаулар бойынша төленеді.
Жанама-кесімді жүйе жабдықтарға және жұмыс орындарына қызмет көрсетуші
жұмыскерлердің еңбек өнімділігін өсіруге ынталандыру үшін
қолданылады.
Мұндай жұмыскерлердің еңбегі олар қызмет көрсететін негізгі
жұмысшылар өндіретін өнімнің есебінен жанам-кесімді бағалаулар төленеді.
Аккордтық жүйеде орындалатын жұмыстың көлемі алдын ала белгіленіп,
бағалау белгіленеді. Жұмыс орындалу мерзімін көрсету арқылы бағаланады.
Жұмысты орындауға наряд жазылады да, онда табыстың жалпы сомасы,
жұмысты аяқтау мерзімі, көрсеткіштер мен сыйақының мөлшері көрсетіледі.
Бұл құрылыс саласында жиі қолданылады.
1. Кесімді сондай-ақ мерзімді еңбекақылар жеке түрде және ұжымдық
түрде жүзеге асырылуы мүмкін. Бригадалық нысан әдетте
кәсіптерді қоса атқару және орындаушылар бірін бірі ауыстыру қажет
болғанда қолданылады. Бригада ұжымының жалақыны және жұмыстың
жалпы нәтижесіне бригаданың әрбір мүшесінің шынайы үлесін ескере
отырып сыйақыны анықтауға құқығы бар. Кәсіби шеберлігі мен
кәсіптерді қоса атқарғаны үшін қосымша ақылар мен үстемелерді
белгілеу жөнінде айталық. Бригадалық табысты бөлу КТУ ескерілген
тариф бойынша жалақыға пара-пар жүргізіледі. Тарифтік ставкалар
мерзімдік ақы алатындар үшін және бір сағат жұмыс үшін кесімді ақы
алатын үшін қызметкерлер разряды бойынша белгіленеді. Жұмысшылардың
еңбегіне ақы төлеу тарифтік ставкалардың негізінде, ал
қызметкерлер үшін лауазымдық қызметақы негізінде жүргізіледі.
Кесімді бағалаулар қолданыстағы уақыт нормалары мен шығарылым
нормаларына негізделеді. Уақыт нормасы – бұл адамсағат, адамкүн
көрсетілген , жұмыс бірлігін орындауға қажетті уақыт. Шығарылым
нормасы қызметкер уақыт бірлігінде жасауға тиіс жұмыс санымен
анықталады.
3. Жалақы және тариф жүйесі
Еңбек есебінің маңызды элементі болып еңбектің күрделілігіне,
жұмысшылар мен қызмекерлердің мамандық дәрежесіне қарай жұмыстың әр түріне
кететін жұмыс уақытының мөлшерін анықтау болып саналады. Жұмыстың
күрделілігіне қарай еңбекақының мөлшері тарифтік жүйеде қаралады. Тариф
жүйесінің негізгі элементтері болып мыналар табылады:
- тарифтік кесте;
- тарифтік еңбекақы мөлшері;
- тарифтік мамандық анықтамалары;
Осыларға негізделіп жұмысшылар мен қызметкерлердің еңбекақы мөлшерінің
үлгілі кестесі жасалады. Тариф жүйесінің көмегімен жұмыстың барлық түрлі
күрделілігіне және көп еңбек сіңіруді қажет ететіндігіне қарай
топтастырылады және жұмысшылар мен қызметкерлердің мамандық дәрежесіне
қарай оларға тариф бойынша әр түрлі еңбекақы мөлшері белгіленеді. Тарифте
мамандықтар бойынша өндірістің қай саласында болмасын негізгі жұмыстың
әрбір түріне, жұмыстың күрделілігімен қаншалықты еңбек етуіне керекті
ұқыптылықпен жауапкершілікке қарай берілген разрядтар көрсетіледі. Сонымен
қатар тарифте әрбір атқаратын жұмыстың нақты түрлеріне мінездеме беріледі
және жұмысшылар мен қызметкерлердің өзіне берілген разрядқа ие болуына
керекті еңбек дағдысы мен біліміне де мінездеме береді.
Тарифтік кестеде жұмысшылар мен қызметкерлердің әрбір топтарының
арасында төленуге тиісті еңбек мөлшерінің арақатынасы айқындалады.
Тарифтік кестеде: тарифтік еңбекақы осы өндіріс саласында өте қарапайым
және жеңіл бірінші дәрежелі болып саналатын жұмысқа төленетін мөлшерде
бекітіледі. Жоғары дәрежелі еңбекке төленетін еңбекақы бірінші дәрежелі
еңбекке төленетін еңбекақы мөлшерімен осы қарастырып отырған дәрежелі
еңбектің арақатынасының тарифтік коэффициентін, бірінші дәрежелі еңбекке
төленетін еңбекақы мөлшеріне көбейту арқылы анықталады.
Тарифтік кестеде тарифтік еңбекақы болып екіге бөлінеді.
Тарифтік мерзімді еңбекақы мөлшері бір сағатқа белгіленеді. Кесімді
еңбек бағасы белгілі тарифтік баға бойынша бір сағатқа белгіленген немесе
бір сағатқа тиісті еңбекақы мөлшерін сол сағатта өндірілген өнім көлеміне,
орындалған жұмыстың мөлшеріне бөлу арқылы табылады немесе бір өнімге кеткен
уақытқа көбейту арқылы табылады. Уақыт мөлшері мен өндірілетін өнім
мөлшері, көлемі, барлық өндіріс саласында техникалық мөлшерлеу үдірісін
жүргізу кезінде анықталады.
Жалақы – бұл еңбек үшін төлем, оны еңбек келісім шартында және
қызмет нұсқауында белгіленген көлеміне сай еңбеккерлер орындаған жұмысы
үшін алады.
Іс жүзінде еңбек ақыны ұйымдастырудың екі негізгі нысан пайдаланылады
– кесімді және мерзімді.
Мерзімді еңбек ақысы деп, нақты істеген уақыты үшін еңбек ақының
мөлшері немесе тарифтік мөлшерлемесі бойынша еңбеккерлерге есептелетін
жалақының нысанын атайды. Мерзімдік еңбек ақының нысан жай мерзімділік және
сыйақылы-мерзімділік бролып бөлінеді.
Жай мерзімділік жүйесінің кезінде өзіне берілген тарифтік
мөлшерлемесі немесе нақты істеген уақыт бойынша еңбеккерлерге еңбек ақы
есептейді. Енді осы жүйеге сандық және сапалық крсеткіштері үшін қосымша
еңбек ақы сыйақылы-мерзімділік төлем болып табылады.
Тариф мөлшерлемесін және бюджет сферасындағы еңбеккерлердің қыжмет
иесінің айлығын белгілеген кезде жалақының минималды деңгейін және бірыңғай
тариф сеткасын пайдаланады. Бірыңғай тариф сеткасы еңбек ақының 21
разрядының негізінде құрылады және әрбір разряд үшін өзіндік тариф
коэффициенті белгіленеді.
Жұмыс мамандығы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ...3
І Еңбектің және оның төлемақы есебенің принциптері
1. Еңбеккерлерді құрамы мен еңбек төлемдерінің
жүйесі ... ... ... ... ...5
2. Еңбек ақының түрлері мен
нысандары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... 9
3. Жалақы және тариф
жүйесі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ...
..14
ІІ Өнімдер мен еңбек төлемініңесебін ұйымдастыру және
олардың атқаратын қызметтерін талдау
1. Өнім өндіру есебенің жүйелері мен еңбек ақы
есебі ... ... ... ... ... ..18
2. Еңбеккелердің денсаулығына байланысты
еңбек қызметін
тексеру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
.21
3. Еңбек ақыдан ұсталынатын және шегерілетін
сомалар
есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... 23
4. Еңбек ақының талдаманың (аналитикалық) және топтамалық
(синтетикалық)
есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ...25
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ...28
Пайдаланған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ...30
Кіріспе
Шаруашылық үдерістері жадықтау, өндіру және сату деп алдыңғы
тауарларда айтып өткен болсақ, осы өнім өндіру үшін қажеттілер еңбек
заттары, еңбек құралдары, сондай-ақ жұмысшы күші екендігі белгілі.
Курстық жұмыстың мақсаты еңбекті және ақы төлеуді есепке алуды
ұйымдастыруды зерттеу.
Тауарлық-материалдық қорлардың есебін қарастырғанда еңбек заттарының,
негізгі құралдардың есебін қарастырғанда еңбек құралдарының есебі қалай
жүргізілетіндігіне тоқталып өткен болатынбыз. Ал кез келген кәсіпорындар
мен ұйымдардағы жұмыстарды орындап, қызметтерді атқарып жүрген адамдардың
еңбегін дұрыс бағалап, олардың сіңірген еңбегіне қарай әділ еңбекақы төлеу
қай кәсіпорынның болмасын күрделі мәселелерінің бірі.
Еңбек кітапшасы мамандар бөлімінде сақталып оған жұмысшылар мен
қызметкерлердің қызмет орнының өзгеруі, алған мақтаулары мен сыйлықтар,
сондай-ақ ескертулері, сөгістері және тағы да басқа деректер жазылады.
Жұмысқа алу жайлы хат негізінде жұмысшылар мен қызметкерлердің еңбек
кітапшасына төл құжаттарындағы тиісті жазылар жазылып және оған үлгілі түрі
Т-2 жеке карточкасы ашылады. Ол карточкада жұмысшылар мен қызметкерлердің
білімі, жұмыс орны, аты-жөні, ұлты, еңбек стажы, дүниеге келген күні, ай
және жылы, мекен жайы, тағы басқа керекті мәліметтер толтырылады.
Кәсіпорындардағы әрбір қызметке алынған адамға, яғни жұмысшылар мен
қызметкерлерге табельдік нөмір беріледі. Бұл нөмір – еңбекақы бойынша
есеп айырысу құжаттарында көрсетіледі. Белгілі бір кезеңді яғни уақыттағы
ұйымның жұмысшылар мен қызметкерлерінің тізімдегі орташа санын анықтау үшін
жұмысшылар мен қызметкерлердің күнделікті сандық есебін жүргізу қажет.
І Еңбектің және оның төлемақы есебенің принциптері
1.1 Еңбеккерлердің (қызметкерлердің) құрамының есебі
Кәсіпорын шаруашылық қызметін жасаудың процесінде қызметкерлерді
жұмысқа қабылдап және жұмыстан шығарып отырады, яғни олардың сандары
өзгереді, демек жұмыс барысында әртүрлі ауыс-түйістер болып тұрады.
Қызметкерлердің құрамдық өзгерісінің есебін кадрлар бөлімі (кадрлар
жөніндегі инспектор немесе басшы осыған өкілетті етіп қойған басқа бір
адам) жүргізеді, ол бүкіл субъектідегі және оның құрылымдық
бөлімшелеріндегіқызметкерлердің санын және оның өзгеру себептерін, жынысын,
жас мөлшерін, категорияларын, кәсіптерін, қызмет орындарын, мамандықтарын,
біліктілігін, жұмыс стажын, білімін және басқа белгілерін есепке алады.
Жұмыс беруші жұмысқа қабылдаған кезде еңбеккерлермен өзара тікелей
жеке еңбек келісім-шарттарын жасайды.
Жеке еңбек келісімшарты – жұмыс беруші мен еңбеккерлер арасындағы
жазбаша түріндегі келісім, онда жұмыс орны, келісім шарттың мерзімі, еңбек
тәртібінің жағдайы, демалысы, жалақысы, еңбекті қорғаудың басқа да
мәселелері туралы сұрақтар қарастырылады.
Әдетте, жалақысының деңгейін жұмыс беруші белгілейді және ол жеке
еңбек еңбек келісімшартында тіркеледі.
Жеке еңбек келісім-шарты бойынша тараптардың жауапкершілігі,міндеті,
құқықтары белгіленеді. Жеке еңбек келісімшартында өндіріс саласының
ерекшеліктері, нақты міндеті, жұмыс берушінің қаржылық мүмкіндігі, бір
сөзбен айтқанда, шарттың мазмұны мен сипаты ашылады. Дегенмен де, келісім-
шартқа Қазақстан Республикасының еңбек тұралы заңының 7,8 және 9 баптары
енгізілуі тиіс. Кез келген 16 жасқа толған азамат, осындай жеке еңбек
шартын жасуға құқылы, ал егерде ата-анасы рұқсат берсе, онда ол 15 жастан
және өте сирек 14 жастан еңбек етуі мүмкін.
Жеке еңбек келісім-шартында мыналар қарастырылады:
-белгісіз мерзімге;
-белгілі мерзімге;
-белгілі бір жұмыс орнына, белгілі уақытқа;
-еңбеккерлер жоқ болған жағдайда оның жұмысын уақытша атқаруға.
Заңда келісім-шарттың максимальды және минмальды мерзімі белгіленбеуі
мүмкін. Егер де жеке еңбек келісім-шартында мерзімі айтылмаса, онда ол
белгісіз мерзімге қабылданған болып саналады. Жеке еңбек келісімшарты екі
данада жазбаша түрде жасалады және оған екі жақ-та қол қояды. Оның бір
данасы жұмысқа тұрушы еңбеккерге беріледі.
Еңбеккер өз қызметіне келісім-шартта көрсетілген күннен бастапкіріседі,
онда оның нақты жұмысқа шыққан күні есептелінеді.
Жеке еңбек келісім-шартын жасау үшін жұмыс беруші жұмыскерден еңбек
кітапшасын, жеке төлқұжатын, жеке әлеуметтік кодын, зейнеткерлік келісім-
шартын, білімі туралы құжатын талап етугеқұқылы. Жеке еңбек келісім-шарты
не қол қойылған соң, жұмыс беруші бұйрық шығаруы тиіс.
Құрылымдық бөлімше бастығы оны жұмысқа қабылдауға болатындығы тұралы
тұжырым жасайды: бұрық жобасының сыртқы жағында жалданушының қандай жұмысқа
қабылданғаны көрсетіледі. Осында сынақ мерзімінің ұзақтығы да көрсетіледі.
Қызметкердің жұмыс жағадйларымен келісімі, келіссөз, дәрігерлік тексеріс
нәтижелері, техникалық қауіпсіздік, өрттің алдын алу шараларының минимумы
бойынша нұсқаулар берілгендігі туралы белгілер және басқа да белгілер
үлгінің сырт жағына соғылады. Жұмысқа алу туралы бұйрықтың жобасында
кәсіпкердің айлық жалақысы белгіленіп, бос тұрған қызмет орны және штат
кестесі бойынша белгіленген айлық ақысы көрсетіледі. Кәсіпорын басшысы қол
қойған бұйрық қызметкерге хабарланып, одан қолхат алынады. Кадрлар бөлімі
жұмысқа қабылдау туралы бұйрықтың негізінде жеке карточкасын толтырады,
жұмысқа қабылдағаны туралы еңбек кітапшасына белгі соғады, ал бухгалтерия
дербес шот ашады немесе соған сәйкес құжат жасайды.
Жеке еңбек келісім-шартына және демалыстар кестелеріне сәйкес
қызметкерлерге берілетін жыл сайынғы және басқа түрлердегі демалыстарды
құжаттау үшін Демалыс беру туралы бұйрық қолданылады. Екі дана етіп
толтырылады, бірі кадрлар бөлімінде қалады, екіншісі бухгалтерияға
беріледі.
Кесте 1 – Уақытты белгілеу
№ Код
Шартты белгілері
әріптіксандық
1 2 3 5
Жұмыс сағаттары (күндері) Я 01
1.
Түнгі жұмыс сағаттары Н 02
2.
Кешкі жұмыс сағаттары ВЧ 03
3.
Мерзімнен тыс жұмыс сағаттары:
4.
-кесімді қызметкер үшін С 05
-мерзімді қызметкр үшін СП 06
5 Кесімді қызметкердің толық сменалық Ц 07
мерзімді жұмыс
6 Қызмет бабындағы іссапарлары К 10
7 Жыл сайынғы демалыстар ОТ 14
8 Жұмысқа уақытша жарамсыздығы Б 17
9 Екіқабат болуға және бала табуға Р 18
байланысты берілетін демалыстар
10 Қызеткердің кінәсінан болған толық П 20
сменалық кідірістер
11 Қызеткердің кінәсінан болған В 21
сменадағы кідірістер
2. Еңбек ақының түрлері мен нысандары
Жалақы екі түрге бөлінеді:
- негізгі;
- қосымша.
Негізгі – бұл қызметкерлерге нақты жұмыспен өтеген уақыты үшін, орындаған
жұмыстары мен өнеркәсіптік өнімдерінің саны мен сапасы үшін белгіленген
бағалаулар мен қызметақы бойынша есептелетін жалақы. Негізгі жалақының
құрамына кіретіндер:
а) жұмыс істеген уақытына тарифтік ставкалар, қызметақы, кесімді
бағалаулар немесе орташа табыстар бойынша есептелген жалақы;
б) қызметпен өткерген жылдар үшін үстеме;
в) жұмыс жағдайының өзгеруіне байланысты кесімді ақы алушыларға
қосымша қызмет;
г) кесімді ақы алушыларға үдемелі бағалаулар бойынша қосымша ақы;
д) ақшалай және натуралды сыйақылар және сыйақы берудің бекітілген
тәртібіне сәйкес төленген сыйақылар, қосымшалар;
е) мерзімнен тыс уақыттағы жұмыс үшін қосымша ақы;
ж) түндегі жұмыс үшін қосымша ақы;
и) жұмысшының кінәсі жоқ тұрып қалуға төлемдер.
Қосымша - бұл қызметкердің кәсіпорында жұмыс жасамаған уақытына
ҚР заңдарына сәйкес есептелетін жалақы.
Қосымша жалақының құрамына кіретіндер:
а) балаларын тамақтандырушы аналардың жұмысындағы үзіліс уақытына
төлем;
б) жасөспірімдердің жеңілдік сағаттарына төлем;
в) мемлекеттік және қоғамдық міндеттемелерді орындауға жұмсалған
жұмыс уақытына төлем;
г) негізгі және қосымша демалыстар уақытына төлем;
д) пайдаланылмаған демалыс үшін өтемақы;
е) шыққанда берілетін жәрдемақы;
Қызметкерлер жалақыдан басқа әлемеуттік сақтандыру қаражаттары
есебінен еңбкке уақытша жарамсыздық жөніндегі жәрдемақыны алады.
Бухгалтерлік есепте еңбекақы төлеудің екі нысаны бар:
1-нысаны – мерзімдік;
2-нысаны – кесімді.
Мерзімдік нысан кезінде еңбекақы төлеу жұмыспен өтелген уақыттағы тарифтік
ставкалар немесе қызметақылар бойынша жүргізіледі. Еңбекақы төлеудің
мерзімдік нысаны мынадай жағдайларда қолданылады:
1. Жұмысшы өнім шығарудың артуына тікелей әсер ете алмайды;
Кесімді бағалауға қажетті шығарылымның көрсеткіштері толық емес;
2. Кесімді бағалауға қажетті шығарылвмың көрсеткіштері толық емес;
3. Жұмыс уақытын пайдалануға қатаң қатаң бақылау ұйымдастырылған, нақты
жұмыспен өтеген уақытына қатаң есеп жүргізіледі;
4. Жұмысшыларды дұрыс тарифтендірген кезде , яғни жұмысшының
біліктілігі орындалатын жұмыстың разрядына сәйкес келуі ;
5. Қызметкерлерге еңбекақы төлеу үшін.
Мерзімді еңбекақы жай және мерзімді-сыйақылар болып бөлінеді.
Жай мерзімдік еңбекақы тек жұмыспен өтелген уақытпен және
қызметкердің тарифтік ставкасымен немесе қызметақысымен анықталады.
Практикада осы табыстарды есептеудің үш түрлі әдісі қолданылады:
а) сағаттық;
б) күндік ақы;
в) айлық ақы;
Мерзімдік – сыйақылық еңбекақы кезінде тек нақты жұмыспен өтелген
уақыт қана ескеріліп қоймай, сондай-ақ еңбектің соңғы нәтижесі ескеріледі.
Кесімді еңбекақы шығарған өнімін ескеруге болатын жұмыскрлерге ғана
қолданылады. Бұл нысанда еңбекақы төлеудің 5 жүйесі бар:
1. Тікелей кесімді жүйе;
2. Кесімді-сыйақылық жүйе;
3. Ілгерішіл-кесімді жүйе;
4. Жанама-кесімді жүйе;
5. Аккордтық жүйе.
Тікелей кесімді төлемде жалақының мөлшері тек шығарылған
бұйымның саны мен өнім бірлігі үшін белгіленген бағалауға тәуелді
болады.
Ілгерішіл-кесіміді төлемде өндірілген өнімді белгіленген
нормалар шегінде тікелей бағалаулар бойынша төлеу көзделген. Ал нормадан
тыс бұйымдарды шығару көтермеленген бағалаулар бойынша төленеді.
Жанама-кесімді жүйе жабдықтарға және жұмыс орындарына қызмет көрсетуші
жұмыскерлердің еңбек өнімділігін өсіруге ынталандыру үшін
қолданылады.
Мұндай жұмыскерлердің еңбегі олар қызмет көрсететін негізгі
жұмысшылар өндіретін өнімнің есебінен жанам-кесімді бағалаулар төленеді.
Аккордтық жүйеде орындалатын жұмыстың көлемі алдын ала белгіленіп,
бағалау белгіленеді. Жұмыс орындалу мерзімін көрсету арқылы бағаланады.
Жұмысты орындауға наряд жазылады да, онда табыстың жалпы сомасы,
жұмысты аяқтау мерзімі, көрсеткіштер мен сыйақының мөлшері көрсетіледі.
Бұл құрылыс саласында жиі қолданылады.
1. Кесімді сондай-ақ мерзімді еңбекақылар жеке түрде және ұжымдық
түрде жүзеге асырылуы мүмкін. Бригадалық нысан әдетте
кәсіптерді қоса атқару және орындаушылар бірін бірі ауыстыру қажет
болғанда қолданылады. Бригада ұжымының жалақыны және жұмыстың
жалпы нәтижесіне бригаданың әрбір мүшесінің шынайы үлесін ескере
отырып сыйақыны анықтауға құқығы бар. Кәсіби шеберлігі мен
кәсіптерді қоса атқарғаны үшін қосымша ақылар мен үстемелерді
белгілеу жөнінде айталық. Бригадалық табысты бөлу КТУ ескерілген
тариф бойынша жалақыға пара-пар жүргізіледі. Тарифтік ставкалар
мерзімдік ақы алатындар үшін және бір сағат жұмыс үшін кесімді ақы
алатын үшін қызметкерлер разряды бойынша белгіленеді. Жұмысшылардың
еңбегіне ақы төлеу тарифтік ставкалардың негізінде, ал
қызметкерлер үшін лауазымдық қызметақы негізінде жүргізіледі.
Кесімді бағалаулар қолданыстағы уақыт нормалары мен шығарылым
нормаларына негізделеді. Уақыт нормасы – бұл адамсағат, адамкүн
көрсетілген , жұмыс бірлігін орындауға қажетті уақыт. Шығарылым
нормасы қызметкер уақыт бірлігінде жасауға тиіс жұмыс санымен
анықталады.
3. Жалақы және тариф жүйесі
Еңбек есебінің маңызды элементі болып еңбектің күрделілігіне,
жұмысшылар мен қызмекерлердің мамандық дәрежесіне қарай жұмыстың әр түріне
кететін жұмыс уақытының мөлшерін анықтау болып саналады. Жұмыстың
күрделілігіне қарай еңбекақының мөлшері тарифтік жүйеде қаралады. Тариф
жүйесінің негізгі элементтері болып мыналар табылады:
- тарифтік кесте;
- тарифтік еңбекақы мөлшері;
- тарифтік мамандық анықтамалары;
Осыларға негізделіп жұмысшылар мен қызметкерлердің еңбекақы мөлшерінің
үлгілі кестесі жасалады. Тариф жүйесінің көмегімен жұмыстың барлық түрлі
күрделілігіне және көп еңбек сіңіруді қажет ететіндігіне қарай
топтастырылады және жұмысшылар мен қызметкерлердің мамандық дәрежесіне
қарай оларға тариф бойынша әр түрлі еңбекақы мөлшері белгіленеді. Тарифте
мамандықтар бойынша өндірістің қай саласында болмасын негізгі жұмыстың
әрбір түріне, жұмыстың күрделілігімен қаншалықты еңбек етуіне керекті
ұқыптылықпен жауапкершілікке қарай берілген разрядтар көрсетіледі. Сонымен
қатар тарифте әрбір атқаратын жұмыстың нақты түрлеріне мінездеме беріледі
және жұмысшылар мен қызметкерлердің өзіне берілген разрядқа ие болуына
керекті еңбек дағдысы мен біліміне де мінездеме береді.
Тарифтік кестеде жұмысшылар мен қызметкерлердің әрбір топтарының
арасында төленуге тиісті еңбек мөлшерінің арақатынасы айқындалады.
Тарифтік кестеде: тарифтік еңбекақы осы өндіріс саласында өте қарапайым
және жеңіл бірінші дәрежелі болып саналатын жұмысқа төленетін мөлшерде
бекітіледі. Жоғары дәрежелі еңбекке төленетін еңбекақы бірінші дәрежелі
еңбекке төленетін еңбекақы мөлшерімен осы қарастырып отырған дәрежелі
еңбектің арақатынасының тарифтік коэффициентін, бірінші дәрежелі еңбекке
төленетін еңбекақы мөлшеріне көбейту арқылы анықталады.
Тарифтік кестеде тарифтік еңбекақы болып екіге бөлінеді.
Тарифтік мерзімді еңбекақы мөлшері бір сағатқа белгіленеді. Кесімді
еңбек бағасы белгілі тарифтік баға бойынша бір сағатқа белгіленген немесе
бір сағатқа тиісті еңбекақы мөлшерін сол сағатта өндірілген өнім көлеміне,
орындалған жұмыстың мөлшеріне бөлу арқылы табылады немесе бір өнімге кеткен
уақытқа көбейту арқылы табылады. Уақыт мөлшері мен өндірілетін өнім
мөлшері, көлемі, барлық өндіріс саласында техникалық мөлшерлеу үдірісін
жүргізу кезінде анықталады.
Жалақы – бұл еңбек үшін төлем, оны еңбек келісім шартында және
қызмет нұсқауында белгіленген көлеміне сай еңбеккерлер орындаған жұмысы
үшін алады.
Іс жүзінде еңбек ақыны ұйымдастырудың екі негізгі нысан пайдаланылады
– кесімді және мерзімді.
Мерзімді еңбек ақысы деп, нақты істеген уақыты үшін еңбек ақының
мөлшері немесе тарифтік мөлшерлемесі бойынша еңбеккерлерге есептелетін
жалақының нысанын атайды. Мерзімдік еңбек ақының нысан жай мерзімділік және
сыйақылы-мерзімділік бролып бөлінеді.
Жай мерзімділік жүйесінің кезінде өзіне берілген тарифтік
мөлшерлемесі немесе нақты істеген уақыт бойынша еңбеккерлерге еңбек ақы
есептейді. Енді осы жүйеге сандық және сапалық крсеткіштері үшін қосымша
еңбек ақы сыйақылы-мерзімділік төлем болып табылады.
Тариф мөлшерлемесін және бюджет сферасындағы еңбеккерлердің қыжмет
иесінің айлығын белгілеген кезде жалақының минималды деңгейін және бірыңғай
тариф сеткасын пайдаланады. Бірыңғай тариф сеткасы еңбек ақының 21
разрядының негізінде құрылады және әрбір разряд үшін өзіндік тариф
коэффициенті белгіленеді.
Жұмыс мамандығы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz