ҰЛЫ ОТАН СОҒЫСЫНА ҚАТЫСҚАН ҚАЗАҚ ӘЙЕЛДЕРІ

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 7 бет
Таңдаулыға:

Тіркелу формасы
Тегі: Баймағамбетов
Аты: Ерлан
Әкесінің аты: Русланұлы
Ғылыми дәрежесі, лауазымы: Тарих мамандығының 4 курс студенті
Жұмыс орны (елі, ұйымның толық атауы, кафедрасы) Х. Досмұхамедов атындағы Атырау мемлекеттік университеті
Мекен-жайы: Атырау қаласы
Байланыс телефондары: 8777 777 69 85
Е-mail: 060er@mail.ru
Секция: Қазақстан Ұлы Отан соғысы жылдарында
Баяндама тақырыбы: Ұлы Отан соғысына қатысқан қазақ әйелдері

ҰЛЫ ОТАН СОҒЫСЫНА ҚАТЫСҚАН ҚАЗАҚ ӘЙЕЛДЕРІ
Баймағамбетов Е.
Х. Досмұхамедов атындағы Атырау мемлекеттік университеті
Ғылыми жетекшісі, т.ғ.к. Қайырғалиева Г.
Адамзат тарихында үлкенді - кішілі он бес мыңға жуық соғыс өткен екен. Бірақ солардың ішінде ауқымы, құбандықтары мен алапаттығы жағынан ең жантүршігерлігі Екінші дүниежүзілік соғыс және оның құрамдас бөлігі - Ұлы Отан соғысы болды. Адамзат тарихында он бес мыңға жуық үлкен шайқастар өтті. Осы жыл ҰОС-на 75 жыл толуда. Бұл күн совет адамдарының тарихта мәңгі қалатын батылдығы мен қайсарлығын бейнелейтін күн. Бұл күнді соғыс майдандарында жанқиярлықпен соғысқан соғыс ардагерлері атап өтеді. Ұлы Жеңіс күні туыстарына, достарына, туыстарына, достары мен туыстарына оралмағандарды еске алады. Ұлы Отан соғысындағы жеңіске қазақ халқы үлкен үлес қосты. Азаттық пен ұлылықты қорғаған Қазақстанның батырларын еске алу олар халық жадында мәңгі сақталады. Ұлы Отан соғысы адамзат тарихындағы ең қайғылы соғыстардың бірі болды. Бұл соғыста көптеген адамдар өз жандарын құрбан етті. Бұл соғыста Кеңес үкіметі 27 миллион адамды жоғалтты, 1710 қала мен 70 мыңға жуық ауыл жойылды, 32 мың өнеркәсіптік кәсіпорындар, мыңдаған колхоздар мен совхоздар таратылды, халық шаруашылығына қатты зиян келді. Соғыс басталған батыс шекарадан бастап, қазақстандықтар Тынық мұхитындағы милитаристік Жапонияны жеңу мақсатымен шайқасқа кірісті. Соғысқа 1919164 отандастар жіберілді, еңбек армиясы 700 000 қазақстандықтардан, 4-ші жаяу әскерден, 12 дивизиядан, 50 түрлі полктерден тұрды. Сонда бөлінген адам ресурсы 60% болды [1]. Сонымен қатар, бұл соғыста ерлермен қатар әйелдер де нәзіктіктеріне қарамастан қару алып, Отанды қорғауға белсенді қатысқаны белгілі. Соғыс жылдарында Қазақстан халық шаруашылығында жұмыс істейтін әйелдердің, балалардың, қарт адамдардың адал еңбегінің арқасында армияны азық-түлікпен, формамен, қару-жарақпен, техникамен қамтамасыз етіп, Арсенал майданына айналды. Бұл проблема көптеген тарихи арнайы зерттеулерде айтылды және әлі күнге дейін өз маңыздылығын жоғалтқан жоқ. Енді біз соғыс жылдарындағы әйелдер проблемаларын тарихнамада қарастыруға қысқаша тоқталдық. Соғыстан кейінгі жылдары тылдағы әйелдердің жұмыстары жалпыланды, жекелеген жұмыстарға соғыс қимылдары қатысты. Соғыс жылдарында көптеген тарихи публицистикалық мақалалар жазылды, бұл Ұлы Отан соғысы кезіндегі Қазақстан әйелдері тақырыбына нақты материалдар жинауға мүмкіндік берді. Бұл тақырып соғыстан кейінгі жылдары да жалғасын тапты. Бисенованың 50-60 жылдардағы Қазақстан әйелдеріне медициналық-әлеуметтік көмек монографиялық еңбектерінде, Г.Нұрбекова Ұлы Отан соғысы жылдарындағы Қазақстан әйелдері, сонымен қатар Р. Д. Хожаеваның, И. В. Захарованың еңбектерінде. Сейітқазиева, Х. Г. Сейтқазиева, Х. Айдарова, К. Сәдуақасова, Майлыбаева, Л. А. Николаева, А. Д. Әжібаев, М. Козгамбаева, Г. К. Сатыбекова. Сонымен қатар, С.Карпықова, Г.Д.Нұрбекова, Г.Бырбаев, А. Сегізбаевтың, Қ.Сәдуақасовтың, Ғ.Сәтпаевтың және басқа кандидаттардың диссертацияларында бұл тақырып жан-жақты талданады. Г.Бырбаева Ұлы Отан соғысы кезіндегі Қазақстан әйелдері атты еңбегінде Ұлы Отан соғысының тарихы туралы бүкілодақтық еңбектерде кеңестік тарихнаманы дамытудың басым бағыттары анықталған, бұл соғысқа қатысқан әйелдер туралы да жазылған. Солардың ішінде М.С.Ефремова әйелдердің ел өндірісі мен ауыл шаруашылығындағы еңбегі туралы алғашқы мақаланы жүйелеп, талдады. Мақалада аға жүздің қазақ руларының шығу тегі қарастырылған: Сарыүйсін, Дулат, Албан, Сюан, Ысты, Шапырашты, Ошақты, Сиргелі популяция генетикасы мен Шежіре деректері тұрғысынан. Зерттеушілер Батыс Германия тарихшысы ретінде таныған Мурманцевтің мақалаларын А.Н.И.Л.Мерцалов деп атады. Сонымен қатар Д.Алимованың Орталық Азияның кеңестік тарихнамасындағы әйелдер мәселесі (ХХ ғасырдың 20-80 жж.) - Кеңес дәуірінде және ТМД-да әйелдер туралы бірінші докторлық диссертация қорғады [2; 9]. Тарих ғылымдарының кандидаты, доцент С.С.Қарпықова Қазақстан əйелдері: тарихнамалық мəселелері (ХХ ғасырдың 20 - 80-жылдары) тақырыбында жазған кандидаттық дисертациясында ХХ ғасырдың 20-жылдарының басынан 50-жылдардың ортасына дейін Қазақстандағы əйелдер жағдайы туралы тақырыптың тарихнамалық аспектісі тиісті деңгейде қарастырылмағандығын атап өтеді [3]. Автордың көрсетуінше, бұл жылдары деректанулық базаның кеңеюінен, түрлі зерттеулердің жинақталуына қол жеткізуден, сонымен қатар жоғары кəсіби тарихшылардың қалыптасуы есебінен, көрінген мəселелерді ішкі қалыптастыру үрдісі жүрді. Осының негізінде 50-жылдардың ортасынан əйелдер мəселесін тарихнамалық тұрғыдан қарастыру басталған. Шындығында да, Қазақстанда əйелдер мəселесі, əйел теңдігі, қоғамда алатын орны туралы мəселелер ғасыр басында тек ақын-жазушылардың шығармаларында көтеріліп, əдебиеттанушылардың басты назарында болса, əдеби тұрғыдан қарастырылса, сонымен қатар қазақстандық тарих ғылымының қалыптаса бастаған кезеңінде тарихнамалық тұрғыдан қарастыру мүмкіндігі бола қоймады. Отандық тарихнамада біз осы тақырыпта өз орны бар келесі бір зерттеушінің жұмысына тоқталамыз. А. Д. Қожабекова Кеңес үкіметін әйелдердің қоғамдық-саяси қызметіне тарту тәжірибесі: нақты тарихи зерттеу (Қазақстан мысалында. 1917-1990 жж.) 2002 жылы кандидаттық диссертацияны қорғады. көптеген еңбектердің жарыққа шығарылғанын, қысқаша тарихнамалық шолу жасайтындығын. Алғашқысын М.С.Ефремов Кеңес Одағындағы Ұлы Отан соғысы кезіндегі әйелдердің еңбекпен қанауы туралы кеңестік тарихи әдебиеттерде және М. Зеничтің Ұлы Отан соғысы жылдарындағы әйелдер еңбегін зерттеу (1941-1945 жж.) Деп жариялады. ) , Ұлы Отан соғысы кезіндегі Кеңес мемлекеті Коммунистік партиясының әлеуметтік саясатын зерттеу Ұлы Отан соғысы кезіндегі Кеңес мемлекеті Коммунистік партиясының әлеуметтік саясатын зерттеужәне т.б. Балақаев шығармаларын көрсете отырып, колхоз ұжымындағы әйелдердің еңбек ерліктерін, соғыс жылдарындағы әйелдердің партиялық саяси жұмыстарға белсенді қатысуын сипаттайтын ауқымды жұмыстардың ішінде. Арутюнян, Абишев қаласы, тарихнамалық еңбектерде азаматтық қорғаныс жылдарындағы қазақ қыздарының ерлігі туралы елеулі еңбектердің жоқтығын көрсетеді [4; 3]. Жалпы, автор осы тақырыпта жарияланған жұмыстарға жүйелі түрде тоқталады, орынды тұжырымдар жасайды. Қыздардың майдандағы ерлігі туралы айтатын болсақ, фашизмге қарсы күресте әскери-теңіз фронты ретінде қызмет ету туралы өтініштерде әйелдер ер адамдардан кем болмады. Соғыстың алғашқы күнінде Алматы қаласы Фрунзе ауданының әскери комиссариатына майданға 112 қыздың өтініші келіп түсті, ал Қарағанды облысының тұрғындарынан 25 мыңнан астам әйелді майданға жіберу туралы 10 мыңнан астам өтініш келіп түсті [5]. Өздеріңіз білетіндей, 1941 жылы көптеген әскери жасақтар әскерге кетуге қол жеткізді. Олардың көпшілігі соғыстың алдыңғы жылдарында әскери кәсібі бар әйелдер болды, дәлірек айтсақ, соғысқа дейін олар ерікті қоғамда тәрбиеленді: ұшқыштар А. А. Тимофеева, Р. Е. Аронова, Э. А. Жигуленко, мергендер Н.В. Ковшова, М.С.Поливанова, Л.И.Павлищенко, пулеметшілер М.Ж.Маметова, Н.А. Опилов, медбикелер В.С. Кощеев, Г.К. Петров, З.М. Тусболатова және т.б. КСРО бойынша Екінші дүниежүзілік соғыс жылдарында медицина қызметкерлерінің жұмысына ерекше көңіл бөлінді, олардың ішінде 40 мыңға жуық әйел медальдармен марапатталды. Жалпы, әскерге бүкіл Кеңес елінде әйелдер екі рет жұмылдырылды: 1942 жылдың сәуірінен 1945 жылдың мамырына дейін, мұнда 300 мыңға дейін әйел жұмысқа қабылданды. Екінші рет, 1942 жылдың қазанында Мемлекеттік қорғаныс комитетінің шешімімен әйелдерді жаяу әскер қатарына жұмылдыру қолға алынды [6]. Ұлы Отан соғысы жылдары барша халықпен қатар қазақ қыздары да жеңіс жолына жан тігіп, бар күшімен күресе білді. Соғыстың алғашқы күнінен бастап олар өз еріктерімен майданға аттанды, олардың алды жиырмадан асса, көпшілігі 17 - 19 жаста ғана болатын. Мұрағат құжаттарында қыз- келіншектердің өз еркімен майданға сұранған өтініштері сақталған, ал олардың мазмұны жан тебірентерлік патриоттық сезімдерге толы. Мысалы, қазақ халқының тамаша, ер жүрек, батыр қыздарының бірі Мəншүк Мəметова өз еркімен майданға аттану туралы жазған өтінішінде былай деген: Мое место там, где идут бои с врагом, я хочу собственными руками защищать свободу своего народа, сонымен қоса Ағам да жоқ, апам да жоқ, сондықтан өзімді майданға жіберуді өтінемін деген екен. Оның бұл өтініші 1942 жылы орындалып, 100-атқыштар бригадасымен Алматыдан майданға аттанады. Ол бірден пулеметтен атуды үйренеді. Көп ұзамай оны атқыштар бөліміне ауыстырып, аға сержант атағын алады. Кейін Ленинград - Псков (Невель) бағытындағы шайқастарда көрсеткен асқан ерлігі үшін Кеңес Одағының Батыры атағы 1 наурыз 1944 жылы қаза болған соң берілді [4; 52].
Халқымызды қайғы-қасіретке душар етіп, хал- жағдайларын әлсіретті. Ұлы отан соғысы елдің елдігіне, ердің ерлігіне үлкен сын болды. Ел басына ауыр күн туған күндері елдің қамы үшін жауға аттанған әкелеріміз, ағаларымыз үлкен ерлікпен соғысып, кейінгі ұрпаққа қой үстіне бозторғай жұмыртқалайтын мамыражай заман сыйлап кетті. Сол бір зұлмат шақта, қазақ қыздары да жауға қарсы соғыса білген.Солардың бірі; Һәм, бірегейі - Хиуаз Доспанова. Хиуазды көрген адам ажарына көз тоқтатпай өте алмайтын, көңілді, аңғал, алғыр, қайсар да тентек, тәні де, жаны да бірдей сұлу қыз. Дала аруы Хиуазды жауынгер құрбылары осылайша сипаттайды. Алаштың дара еркесі ай маңдайлы ару Хиуаз Қадырқызы ІІ Дүниежүзілік соғыста әйгілі 207 46-гвардиялық Тамань әуе полкінде жауға қырғидай тиген ұшқыш, нағыз қыран болатын [5, 13 б.]. Хиуаз Доспанова Атырау облысы, Құрманғазы ауданы, Зормата ауылында 1922 жылы мамыр айында өмірге келген. Бала кезінен намысқой қыз інісін қорғаймын деп, аула бұзықтары - ересек ер балалардың мұрнын қан қылған. Қазақтың тұңғыш əскери ұшқыш қызы 300-ден астам рет ұрысқа шығып, фашистердің əскери нысандарын əлденеше рет талқандаған. Хиуаз апа жас кезінен ұшқыш болсам деп армандаған. Соғыс басталмай тұрып Мəскеу қаласының Жуковский атындағы Ұшқыштар академиясында оқып жүрген болатын. Соғыс басталған соң, Марина Раскова құрған ұшқыш қыздар полкінің қатарына енеді. Кавказ үшін алпарыста көрсеткен ерлігі үшін Қызыл Жұлдыз, Кавказды азат еткені үшін ордендерімен марапатталады. Ал, Қырым шайқасындағы ерлігі үшін Екінші дәрежелі Отан соғысы орденімен қоса аға лейтенант шені беріледі. Сондай-ақ, Бірінші дәрежелі Отан соғысы, Варшаваны азат еткені үшін және Германия түбіндегі жеңіс ордендері беріледі. Майданда Хиуаз Доспанова 10 рет басынан жарақат алып, қолы мен аяғы бірнеше мəрте сынып, 4 рет аса ауыр жарақат алып жатса да, соның барлығына төзе білген. Соғыстан аман-есен оралған ол қазірде Алматы қаласында тұрып жатыр. Елбасы Нұрсұлтан Əбішұлы 2004 жылы Хиуаз Доспановаға ең жоғарғы Халық қаһарманы атағын берді. Хиуаз ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.