Мектептегі волейболдың теориялық және әдістемелік негіздері

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 60 бет
Таңдаулыға:

И.О.Молдаханов
Мектептегі волейболдың теориялық және әдістемелік негіздері
(оқу құралы)

АҚТАУ 2020

УДК: 796.323.088 (07)

Пікір беруші: Мендалиев Б.М., п.ғ.к., доцент

Молдаханов И.О.
Мектептегі волейболдың теориялық және әдістемелік негіздері. Оқу құралы. - Ақтау:
Ш.Есенов атындағы КМТИУ, 2020 жыл. -60 бет

Оқу құралында мектеп оқушыларына және дене шынықтыру пәні бойынша өткізілетін спорттық жаттығулар мен волейбол ойындарының әдіс тәсілдері бойынша бағыт- бағдары көрсетіліп жазылған.
Бұл оқу құралы жоғары оқу орнының студенттеріне, магистрантар мен дене шынықтыру пәнінен сабақ өткізетін мұғалімдерге арналған.

Ш.Есенов атындағы Каспий мемлекеттік технологиялар және инжинирнг университеті оқу-әдістемелік кеңесінің шешімімен баспаға ұсынылды.

И.О.Молдаханов

Ш.Есенов атындағы КМТИУ, 2020 жыл.
КІРІСПЕ

Мектептегі волейболдың теориялық және әдістемелік негіздері пәні студенттерге волейболдың техника-тактикалық әрекеттерді оқыту үрдісін қамтамасыз ететін оқу құралы бұл іскерлік және дағдылардың жүйесін үйретуге арналған.
Волейбол ойынының техникасы мен тактикасын бастапқы меңгеру міндеттері көбінесе сабақта және сабақтан бос кезде үйренуге болады.
Негізінде ойынның жекеленген техникалық тәсілдерін орындауда жеке тактикалық әдіс-тәсілдерді пайдаланып және техникалық тәсілдер мен тығыз байланытыру қажет.
Себебі, бұл жерде тактиканың теориялық негізі, бұл студенттің таңдап алынған спорт түрінің әдіс-тәсілдерін үйрену және оны, өзге спортшылармен бірге, ойын ережелерін, жаттығулар мен жарыстар барысында өзінің жеке іс-әрекетін және серігінің іс-қимылын талдай білуді үйрету. Волейбол ойынының қазіргі кездегі техникасы ол допсыз және доппенен орындалатын, әр түрлі қозғалыстардың көмегімен жүзеге асырылатын ойыншылардың жан-жақты дамыту әдістерінің нәтижесі.
Сондықтан волейбол ойын тактикасын үйрену барысында шабуыл мен қорғаныстың екі жақты қарым-қатынасы бойынша ойын әрекеттерін қадағалау. Волейболда шабуыл тактикасы топқа нақты қарсыласқа және ойынның түрлі кезеңдеріне байланысты мақсатты бағытталған тәсілдерін, жоспарлық шабуылды жүргізудің формалары мен әдістерін таңдап, пайдалануға мүмкіндік береді. Волейбол ойыны техникасын бастапқы меңгеру міндеттері көбінесе сабақта және техникалық үйрену барысында шешіледі. Осыған байланысты, жекеленген техникалық тәсілдерді орындауда жеке тактикалық іс-әрекетке үйрену әрекетті сол техникалық тәсілдерді меңгерумен тығыз байланысты. Сонымен қатар жаттығушылар серіктестерімен бірге қарапайым өзара іс-әрекет жасауды, сонымен бірге ең жеңіл топтых жаттығуларды орындауда, техниканы үйренудің бастапқы кезеңінде меңгере бастайды. Сондықтан қозғалыс икемділігі мен ойын әрекеттерінің сан түрлілігі, тек қана күш жұмсау қарқыны бойынша ғана емес, сондай-ақ үйлестік құрылымы бойынша да айырмашылығы көп болғандықтан, олар адамның барлық дене сауығу сапасын жетілдіре түседі, және күштілік, төзімділік, шапшаңдық пен ептілікті бір-біріне сәйкес дамытады. Волейбол ойынында әрдайым өзгеріп отыратын жағдайда тез бағдарлай алу қасиеті, әр түрлі техникалық құралдар арасынан ең тиімдісін таңдап алуы, бір әрекеттен басқасына тез ауысып кетуі, оның жүйке икемділіктерінің ширақтай түсуіне, әрі спортшыны шапшаңдыққа және ептіліке үйретеді. Дегенмен тиімді техниканы қысқа уақыт аралығында иеленіп алу, бұл қазіргі заман техникасының даму жолын білу мен көптеген жылдар бойы жинаған тәжірибелік ақыл-ойға салып, жоспарлау арқылы жүзеге асады. Әлбетте бұл жерде, волейболшының тактикалық және физикалық психологиялық дайындық түрлері бір-бірімен тығыз байланыста болады. Себебі, волейболшының тактикалық шеберлігі, бұл спорттық тактика жайында жалпы дене дайындығы мен ойыншының әдіс-тәсілдерін дамыту бойынша жасалатын жұмыс. Сондай-ақ ойынның техника - тактикалық әдістерін тиімді қолдану мақсатында ойын ережелерін де жете меңгеру қажет болады. Жаттығулар мен жарыс кездерінде ойыншыға өз әрекеттеріне сын көзбен қарап, оларға дұрыс баға беруді үйрету керек.
Ойын кезінде, қозғалысты, жүгіруді, секіруді, тоқтауды, айналыстарды жетілдіру. Әрбір ойыншының даму кезеңіндегі спортшы техникасы - бұл ойыншыға ережелер шектеулерінен шықпай күрделі ойын жағдайларында ең тиімді іс-әрекет жасауына көмектесетін тәжірибелік оқу-жаттығулардан өткен тәсілдер жиынтығы.
Әрбір ойыншы ойын алдында, немесе ойын кезінде ағзадағы психологиялық және физиологиялық әрекеттердің қайта құрылуымен анықталатын күрделі іс-әрекетті мен-ерік жағдайларын бастан өткізеді. Волейболшы игеруге тиісті негізгі ерік қасиеттері- бұл мақсаткерлік пен табандылық, ұстамдылық пен өзіне-өзі ие болу, шешімділік пен батылдық, белсенділік пен тәртіптілік. Мақсаткерлік пен табандылық жаттығушылар алдында тұрған мақсаттар мен міндеттерді анық түсінуден, спорттық шеберлігін арттыруға, еңбек сүйгіштікке белсенді және ұдайы ұмтылудан көрінеді. Белсенділік пен тәртіптілік спортшының ойынға ізденісті енгізу, өзге ойыншылардың әсері мен олардың іс-әрекетінің әсеріне берілмеу қабілеттілігімен байқалады.
Белсенділікті тәрбиелеудің тиімді құралы бұл арнайы тапсырмалармен және ойыншылардан бастамашылықты барынша көрсетуді талап ететін жағдайларда өткізілетін екі жақты ойын болып табылады.

1. Мектептегі волейболдың теориялық және әдістемелік негіздері

0.1. Волейбол ойынында ойыншының негізгі тұрысы және қозғалу әдістері

Негізінде волейбол ойынымен шұғылданушылардың жалпы тұрысы және олардың кез келген бағытта қозғалысты бастауына, сонымен бірге қажетті жағдайда пайдаланып әдіс-тәсілдерді орындауына мүмкіндік беретін бастапқы жағдайы. Сондықтан ойыншылар ойын барысында көп уақыт бойы негізгі тұрыста болады, және сол әдістермен әрекет жасайды. Сондықтан волейбол ойынында ойыншының негізгі тұрысы, бұл аяқтар тізеден бүгіліп, кеуде ілгері еңкейеді, ал дененің салмағы екі аяққа бірдей болып тең түседі. Осы кезде ойыншының негізгі әрекетті бұл, қарсыластың алаңына қарап тұрып, қолды өзіне ыңғайлы қылып алдында ұстауға әрекет жасау қажет. Сол үшін волейбол ойын кезіндегі жағдайдың түрліше болып өзгеруі бастапқы өзгерту қажеттілігін туындатады.
Сондықтан волейбол ойынында негізгі қалыптың төменгі және жоғары тұрыс деген түрлері бар. Ал бұндай әдістер, негізінде ойын барысында жылдам әрекет жасау үшін қажеттілігі болмаса, ойыншы жоғарығы тұрыста, аяқтар шамалы ғана бүгілген күйде әрекет жасайды. Сол үшін бұндай әдістердің өзі ойыншылардың босаңсуына және сонымен қатар қажетті жағдайда көптеген қалыптардан жылдам әрекет жасауға мүмкіндік береді. Ал бұл әрекеттерді жасау, ойыншы үшін төменгі тұрыстан ұшқан допты жоғары немесе алға, және жоғары беру үшін қолдану қажет. Сонымен қатар ойын жағдайында тіркеме адымды тұрақты түрде сақтап отырып, оны допқа жылдам шығу қажет болғандықтан, жақын қашықтыққа ауысу үшін қолданылады.
Деген мен волейбол ойынында негізінде қозғалу, және қозғалыс бағытына қарай, алда тұрған аяқтан басталады. Осылай қозғалу арқылы әдеттегі тұрысқа көше отырып, екінші аяқпен жылжу әрекеттерін бастау қажет. Себебі ойынның негізгі әдіс-тәсілдерінің біреуі, бұл екі рет аттау, және тіркеме адым жеткіліксіз болғанда, бұндай жағдайда елеулі қашықтыққа жету үшін қолдану қажет. Ал негізінде, бұндай әрекеттерді ойын кезінде қозғалу бағытынан қашық тұрған аяқтан бастаған жөн болады. Себебі қағу және тіркеме адым мен қосарланған адымды пайдалана отырып, ойыншы допқа жақындап үлгере алмайтындай, болып доп пен ойыншының арасы қашық болған кездерде пайдалануға болады. Ал қарғу әдісі бұл, волейбол ойынында бір қалыптан секірген кезде орындалады. Сол үшін волейбол ойынында секіру негізінде тірексіз жағдайында ойыншы аяғын ілгері жұмылдырады және оны жерге қарай түскен бойда ойыншының тұрысын қолданбайды. Ойын кезінде бұндай қарғу әдісін жүгіруден кейін ғана жасау қажет болады. Себебі, ойында секіру шабуыл соққыларына тосқауылдар қойғанда, және допты беруді орындағанда қолданылады. Сол үшін көп жағдайларда ойын кезінде секірулермен қандай да бір тәсіл орындалмасын, оны секірудің құрылымымен, бірге орындауы бірдей болып қала береді.
Волейбол ойынында допты беру, бұл тәсілсіз ойынды ойнау мүмкін емес. Себебі бұл ойында допты қабылдағаннан кейін көптеген қызықты жаттығуларды орындауға және оны волейбол торы арқылы арысып ойнауға мүмкіндік береді. Сол үшін бұл ойынның негізгі мақсаты, допты екі қолмен жоғарыдан алға қарай, артқа, арттан алға қарай беруді және төбеден беруді жақсы меңгеру қажет болады. Сондықтан ойын кезінде допты берулер аяқтарды тіреп тұрған жағдайда және секіру кезінде орындаған жөн. Ойында негізінде допты беру қашықтығы орташа, қысқа және қашықтық биіктігіне байланысты болады. Осындай белгілерді есепке алып, ойыншылар ойын кезінде әр түрлі әдіс-тәсілдерді жасауға мүмкіндік алады. Негізінде осындай әдіс-тәсілдерден кейін шабуыл соққысы жасау үшін допты жоғары көтеріп беру қажет болады. Бұндай допты берудің негізгі сапасы уақтылы тұруға байланысты, допты беру кезінде қолдар доппен бірге беттен жоғары да кездеседі. Сондықтан ойын кезінде қолдардың кеуденің және аяқтардың үйлесімді қозғалысы арқылы доп қажетті бағытқа қарай жіберілуі керек.
Негізінде волейбол ойынында допты берудің қашықтығы мен биіктігі көп болған сайын, аяқтардың қозғалуы белсенді түрде жазылуы қажет, сол үшін төмендегі әдіс-тәсілдерден пайдаланып жаттығулар жасау керек:
* ойыншының бастапқы қалыпта тұрысы;
* допты ойынға қосу әрекеттері;
* допты әр түрлі әдіс-тәсілдер жасап командалас серігіне беру;
* әр түрлі арақашықтықтардан шабуылдау соққыларын жасау;
* тосқауыл қою, әр түрлі секіру түрлерінен, допқа қарай ұмтылу, құлау.
Сол үшін бұндай, секіру ұмтылуға және құлауға қатысты болып, олармен сәйкес орындалатын әдістер мен қимыл-әрекеттердің үлкен маңызды мәні бар екенін білдіреді.
Сондықтан мұндай қимыл-әрекеттер аяқ, қол, және кеуде бұлшық еттерін айтарлықтай шынықтыру қажет. Ал волейбол ойынында допты өз серігіне дәл беру машығының қалыптасуы ойыншының бұлшық еттерінің сезімталдығын, көзбен мөлшерлей білу қабілетін және қимылды уақыт пен кеңістікте бағдарлай білуін дамытады. Негізінде бұл әдіс-тәсілдердің арасында тығыз байланыстар бар. Себебі, бір ойыншы тосқауыл жасау үшін, оған қарсы шабуылдаушының соққысы қажет, ал шабуылдаушы допты соғу үшін, және басқа бір ойыншы допты ыңғайлы етіп беруі қажет болады. Сондықтан волейбол ойынында ойыншылардың тұрысы, жаңа ойнай бастаған волейболшылар үшін өте дұрыс тұрудың бастапқы қалыптың маңызы зор болып есептеледі. Сол үшін бастапқы қалыптың көптеген түрі болуы қажет, дегенмен бұлардың ішінде ең тиімдісі және ыңғайлысы орташа тұрыс болып саналады. Негізінде ойын жағдайының және алда болатын барлық әрекеттердің сипатына қарай ойыншылардың тұрған тұрысы да өзгеретін болады. Деген мен бұл тұрыстың әркелкілігіне қарамастан, оның белгілі бір түрін таңдап алудың бірыңғай негізі бар екенін ұмытуға болмайды. Бұндай кезде волейбол ойынында, тұрыс немесе тұру, бұл ойыншыға кез-келген ойын әдісін орындауға ыңғайлы мүмкіндік беретін бастапқы қалып болып саналады. Ал орын ауыстыру, болса волейбол ойыны барысында ойыншы алаң ішінде өз орын ауыстырып жүруіне, және өзіне ыңғайлы орын тауып алуы үшін берілетін мүмкіндік. Дегенмен ойыншылардың барлығы өздеріне ыңғайлы орын таба алмай қалуы да мүмкін, сол үшін бұл жерде негізгі міндет, ол белгілі бір ойын әдіс-тәсілін дәл орындап шығу болып табылады. Сол үшін бұндай орын ауыстыру техникасының әдіс-тәсілдерін ойын барысындағы әрбір жағдайды дұрыс бағдарлап, және соған қарай жылдам қимыл-қозғалыс жасауды талап етеді.
Волейбол ойынында негізінде орын ауыстыруға және қозғалыс-қимылдар жасауға төмендегі әдіс-тәсілдер қолдану қажет болады:
* қадамдар жасау арқылы - тік тұрған ойыншы әр түрлі бағытта ілеспелі қадамдар жасайды, алға, артқа, оңға, солға аттау және екі қадам жасау бойынша;
* секіріп қалу - бұл екі қадам жасау, бірақ қимылдың соңына қарай ұшу әрекеті көрініс беруі қажет;
* жүгіру бұл - басқа бір қалыпқа көшу үшін, яғни ойын тәсілін орындау мақсатымен алаң ішінде белгілі бір бағытта тез жүгіріп орын ауыстыру;
* құлау бұл - ойыншы өз қимыл-әрекетін өрістетуге, дәлірек айтқанда, өте қиын сәтте допқа жылдам жақындауға көмектесетін тәсіл, негізінде құлау доппен тікелей кездескеннен кейін ғана жүзеге асады, осыдан кейін ойыншы жаңа бастапқы қалыпқа келеді;
* секіру бұл - қатты секіруден соң орындалатын ерекше қимыл, волейболшы секірулер арасында секектеу қимылын жасайды.
Волейбол ойыны негізінде, допты ойынға қосудан басталады. Сол үшін шабуылдау есебіне жататын оның әдістемелік орындалуы мынадай, олар допты ойынға қосу және кезегі келген ойыншы шабуыл жасайтын алаңның шетіндегі орында тұрып, бір қолмен допты жоғары көтеріп, екінші қолды алаңға қарай соғады. Орындау жағынан бұл екпінді, көзделген, қалыпталған болып бөлінеді. Себебі, екпінмен соғудың негізгі мақсаты қарсы жақтың допты қабылдауын қиындатып, қателестіріп өз командасына ұпай алып беру болып саналады. Сондықтан көзделген соққының мақсаты бұл допты қарсы жақтың әлсіз ойыншысына немесе нашар қорғалған тұсқа соққы жасап жіберу, доптың қалықтап ұшу кезінде айналып ұшпайды және жолының кез келген бөлігінде өзінің бағытын өзгертіп жібере алады.
Волейбол ойынында допты ойынға қосудың бірнеше тәсілі бар олар төмендегілер:
* допты төменнен тура беру арқылы ойынға қосу;
* допты төменгі бір жақ жанынан ойынға қосу;
* допты жоғарыдан тура беру арқылы ойынға қосу;
* допты жоғарыдан бір жанынан ойынға қосу;
* допты айналып ұшатын және айналмай ұшатын етіп ойынға қосу.
Негізінде допты ойынға қосуда, мектеп оқушылары қарапайым тәсілді - пайдаланып допты ойынға төменнен қосу тәсілін игеруге болады. Себебі, волейбол ойынында допты ойынға қосудың бірнеше тәсілі бар, олар допты жоғары қарай беру, және допты төмендетіп беру әдістері.
Ойында бұл екі тәсілді игеру үшін де ұзақ уақыт жаттығуды талап етеді. Сол үшін волейбол ойынында шабуылдау соққыларын, оқушылар әдетте тоғызыншы сыныптан үйрене бастайды. Ал олар жетінші сыныпта шабуылдау соққыларын орындаудың төмендегідей бірнеше тәсілдерін үйренеді.
* тіккелей шабуылдау соққысы - үш қадам жасап барып орындалады, бұл кезде ойыншы доппен секірудің барлық үш кезеңінде де, мысалы, ойыншы денесінің ұша бастау сәтінде, ұшудың жоғары нүктесінде және оның төмен түсу сәтінде кездесе алады;
* бір жақ бүйірден шабуылдау соққысы - оны орындаудың техникасы өте күрделі және ол ерекше шеберлікті талап етеді.
Волейбол ойыны ойыншылардың әрекеттерінің сипатына қарай техникасы екі үлкен бөлімнен тұрады, олар шабуылдау техникасы және қорғану техникасы. Дегенмен бұл бөлімдердің әрқайсысы өз ішінде тағы екі топқа бөлінеді, олар ауысу техникасы және допқа ие болу техникасы. Бұл жерде әр топтың өзінің әдістері мен тәсілдері бар. Ал тәсілдер әдістің қалай жүзеге асырылатынын, және оларды орындағанда қозғалыс сипатын анықтайды. Сондықтан әр тәсілдің қимыд құрылымдық бөдіктеріндегі жеке өзгерістерді ашатын түрлері бар. Ол тәсілді орындауға ауысудың орнында немесе қозғалыста, тіректі немесе тірексіз жағдайда, бағыттың, қашықтықтың ерекшеліктерін нақтылайтын шарттар әсер етеді. Негізінде, волейбол ойынында тұрыстар мен ауысулар, шабуылдау әрекеттерінде, әдетте, алдыңғы желінің ойыншылары алға немесе қиғаштап алға ауысады. Сондықтан ойыншының тұрысы оған қажет бағытқа шапшаң ауысуға мүмкіндік беретіндей болуы керек.Ол үшін дененің ауырлық орталығы тіректің алдыңғы жағына ауысуы керек, аяқтар сәл бүгіліп, алшақтатылған, бір аяғы сәл алға кетіп, артта тұрған аяқтың өкшесі тіректен айрылған, дене сәл алға еңгейген, қолдар шынтақта иілген, иықтар түсірілген.Дегенмен болжамдық қозғалыс бағытына байланысты оң және сол аяқтар алға жіберіледі.Егер шабуылдаушы соққы оң жақтан бағытталса, алға сол аяқ қойылады, ал соққы сол жақтан болса, оң аяқ алға жіберіледі. Бұл әрекет шабуылшының денесін допты жіберушіге бұруын жеңілдетеді және допты беруші ойыншының әрекетін көз алдында ұстауға мүмкіндік береді. Жүріс, бұл волейбол ойынында ауысудың бір түрі. Себебі, алаңда ойыншылар еңкейген адыммен қозғалады. Оның әдеттегідей жүрістен айырмашылығы сол, бұл жағдайда алға тіке аяқ шықпайды, ойыншы серпіліс жасап, техникалық тәсілді орындау үшін бастапқы қалыпқа келеді. Сондықтан секіру, шабуылдау соққысы кезінде және екінші беру барысында орындалады. Волейболда секірудің 2 тәсілі бар, олар екі аяғымен итерілу және бір аяғымен итерілу. Негізінде итерілу арқылы екі аяқпен секіруде бастапқы қалыпта екі аяқ қарама-қарсы, иық жалпақтығында, дене алға еңгейген түрде болады. Әлбетте бұндай кезде, қолдар шынтақтар бүгілген, сәл артқа кеткен, бұл оларды қысқа жолмен сермеу жағдайына әкелуге мүмкіндік береді. Енді екі аяғымен итеріліп және қолмен алға-жоғары құлаштай келіп, волейболшы секіреді. Ал оның қолдары бастың деңгейіне дейін жоғары шығарылады.Екі аяғымен соққылап секіру орнында және доптың барлық салмағы түсетін үлкен, сұқ және ортаңғы саусақтардың бірінші қапталы арқылы орындалады. Бұл жерде аты жоқ саусақ пен шынашақ допты екі жақтан көтеріп тұрғандай болады. Сол кезде, саусақтар допқа тигенде оның жылдамдығын азайтатын серіппені еске түсіреді. Ал қолдың кейінгі қозғалысымен доп жоғарыға жіберіледі. Дегенмен саусақтар беттің жоғары бөлігінде орналасуы допты беруді алдынан, астыңғы жақтан және арттан орындауға мүмкіндік береді.
Сондықтан допты алға беру тұрыста, және секіруде орындалады. Тұрыс жағдайындағы допты беруді орындауда аяқтың, дененің және қолдың бұлшықтары белсенді рөль атқарады. Секіруде допты беру қолдың шынтақ және білек буындарының белсенді бүктелуі арқылы орындалады. Допты дәл жоғары беруді орындау үшін ойыншы алаңда доптың ұшу арақашықтығы беттің жоғары жағынан өтетіндей орын алуы қажет болады. Әлбетте, допты ұзын беруде аяқтар ширақ бүктеледі, ал дене белде алға, доптың берілу бағытына қарай бүгіледі. Допты орта және қысқа беруде аяқ бірқалыпты бүктеліп, дене бүгілген қалыпта қалады. Негізінде, өзінен беруді артта тұрған аяқ көбірек бүгіледі, соған орай жамбас алға кетіп, дене сәл артқа бұрылады. Алға берудегі қолдың қозғалысы сияқты жағдай жасалады, қолдар тек білек буындарында жоғары бүктеледі, білектер ашық қалады.Мұндай кезде артқа беруде иықтар дененің бел жағының майысуы есебінен артқа кетеді.Қолдар жоғары-артқа бүктеледі. Осы кезде допты беру үшін қашықтық неғұрлым көп болған сайын белдің майысуы мен аяқтың тізе буындарында тікеюі және ширақтау болып келеді. Секіру мен сермеуден кейін шабуылдаушы соққы үшін қолдар бастың деңгейіне дейін түсіріледі. Сөйтіп допты секіруде беру үшін бастапқы қалып орнайды.Бір қолымен жоғарыдан беру сирек қолданылады. Дегенмен, негізінде бірінші беру оған жақын орындалғанда допты тордың айналасына немесе өзінен жоғары қысқа беру үшін қолданылады.Допты бір қолмен орындауда білек алақанымен алға ашылады. Доп үш ортаңғы саусақтың бірінші және екінші фалангілеріне жатады, ал үлкен саусақ пен шынашақ оны екі жағынан ұстап тұрады. Ал білек иықтың үстінде болады. Допты алға берулерде оның бағытына қарай қолдың білекте бүктелуі мен білек сүйегінде бүгілуі белсенді рөль атқарады. Сондай-ақ өзінен допты беруде шынтақ иық буындарынан жоғары деңгейге көтеріледі, саусақ иықтың үстінде тұрады.
Ал бұндай допты беру, қолдың шынтақ буынында жоғары буктелуі есебінен жүзеге асырылады. Әлбетте бұндай кезде, артқа беруде шынтақ иық буынынан жоғары қойылады, беру қолды жоғары-төмен бүктеу және белде бүгу есебінен жүзеге асырылады.Негізінде, волейбол ойынында бір қолымен беру көп жағдайда шынтақ буынының секіруде қысқа,биік емес қашықтықта белсенді бүгілуі арқылы орындалады. Допты беру, бұл допты ойынға қосуға көмектесетін техникалық тәсіл.Орындалу тәсіліне қарай берулер, төменнен тіке беру, төменнен жанына беру, жоғарыдан тіке беру, жоғарыдан жанына беру болып табылады.

1.2 Волейбол ойынында ойыншының тұру қалпы және жылжи адымдап орын ауыстырулары

Волейбол ойыны негізінде ойыншылардың тұру әдіс-тәсілдерінен басталады. Бұл әдістер волейбол ойнаушыларға ойын кезінде жан-жақты әрекеттер жасағанда көмектеседі. Негізінде, волейбол ойыншысының тұрысы бұл, орын алмастыруға және техникалық әдістерді орындауға ыңғайлы тәсіл. Ал енді осы атқарылатын ойын қимылына сай әрекет жасау үшін волейболшы оңтайлы қалыпта тұру қажет. Себебі бұндай ойын қалпында тұрған волейболшы кейде жанына қарай сәл қозғалса, кейде салмағын бір аяғынан екіншісіне аудара алады. Бұндай жағдай спортшының бұлшық ет жүйесін тез іске қосуға мүмкіндік береді. Ойыншының тұру қалпы тізенің бүгілуіне байланысты биік, орташа және аласа болып бөлінеді. Волейбол ойынында тұру қалпының бұдан басқа да түрлері бар. Бұл түрлері, ойын үстіндегі орын алмастыру шабуыл және қорғаныс әрекетін таңдауға байланысты. Ойында орын алмастырудың да түрлері көп, олар ерекше қимылға байланысты. Деген мен ойыншының техникалық әдісті орындауға оңтайлы қалпы бастапқы қалып болып есептеледі. Бұл бастапқы қалыптың ерекшелігі, негізінде ойыншы денесінің нақтылы техникалық әдісті атқаруға дайын болуында. Ойын кезінде кез келген қимыл содан басталады, себебі ойынның мақсаты да сол.
Волейбол ойынында негізінде тосқауыл қою, бұл қарсыластың шабуылдау соққысынан соң доптың ұшуына кедергі жасау мақсатымен тордың үстіңгі деңгейіне қолдың қарсы тосу. Сондықтан бұл қорғаныс әрекеті кей жағдайда қарсы шабуыл жасау тәсілі болып табылады. Ал негізінде тосқауыл жасауды бір, екі, кейде тіпті үш ойыншы бірігіп жазап жүзеге асыра алады. Сол үшін тосқауыл қоюды әдетте бойы ұзын ойыншылар қойа алады.
Әрбір ойын түрі сияқты, волейбол ойынының алаңының аумағы шағын болғанына қарамастан, олар ойын кезінде тек өз орнын ғана сақтап тұрмайды әрекет жасайды. Сондықтан ойын кезінде қажетті жағдайға байланысты орын ауыстыра берудің үлкен мәні және мағанасы да бар. Себебі, бұл орын ауыстыру дегеніміз, ойынның техникалық тәсілдері мен тактикалық іс-қимылдарды шебер орындап шығу мақсатында командадағы ойыншылардың негізгі олардың бір-бірімен орын ауыстырулары болып саналады. Сол үшін ол ойыншы бастапқы қалыпта қолайлы жағдайда болса, онда ол орын ауыстыруларды да ыңғайлы орындайды. Бұндай жағдайда, ойыншылардың бастапқы қалпы бұл, оның негізгі тұрысы болып есептеледі. Сондықтан волейболшылардың ең ыңғайлы сәтті бастапқы қалпы, ол екі қолын шынтақтан сәл ғана бүгіп, дененің салмағын екі аяққа тең түсіріп, кеудені аздап ілгері беймдеп тұруы қажет. Дегенмен волейбол ойынында орын ауыстыру тәсілдерін тіркемелі адыммен, қосарланған адыммен, жүгірумен, секірумен, бағытты өзгертумен және допты құлап бара жатып алу әрекетімен орындайды. Сол үшін тіркемелі адым ілгері, кейін, оңға, солға қозғалу кезінде орындалады. Бұл әдістер орын ауыстыру бағытына жақын тұрған аяқтан басталады. Негізінде тіркемелі адымдар жақын қашықтыққа ауысу үшін және уақыт жеткілікті болған кездерде орындалады. Ал қосарланған адым допқа шапшаң ұмтылу қажет болғанда және тіркемелі адыммен алға, артқа орын ауыстыруға үлгере алмайтын кездерде пайдалануға болады. Қалай болғанда да қосарланған адым қозғалыс бағытына қашық тұрған аяқтан басталады. Себебі, жүгіру едәуір қашықтыққа жылдам жету үшін қолданылады. Осындай жүгіруден кейін бірден тоқтай қалып машықтанған жөн. Себебі секіру көп жағдайда шабуыл соққысы мен тосқауыл қою кезінде ғана орындалады. Волейбол ойынында орынды кенет өзгерту, бұл қосарлнған және тіркемелі адымдарға қарағанда, орын ауыстырудың ең шапшаң тәсілі болып табылады. Ал бұндай жағдайда қосарланған және тіркелмелі адым жасаған сияқты болып орындалады. Волейбол ойынының негізгі тәсілінің бірі бұл, құлау шабуыл соққысынан ұшқан допты жерге түсірмей үлгеріп алу кезінде қолданылады. Негізінде волейбол ойынында допты жоғарыдан беру, ойыншы мұнда негізгі тұрыста допты жоғары берудңғ ерекше жағдайына ауысады. Сондықтан бұл тәсіл аяқты бір бағытта жазу үшін орындалады. Сол үшін допты төменнен беру, бұл тек допты дәл беру үшін қолды дұрыс ұстаудың үлкен мәні бар екенін білдіреді. Дегенмен допты қабылдағанда қолды, және білекті сәл ғана қисайтып ұстау доптың қайта серпілу кезіндегі бағытын өзгертіп жіберуі мүмкін. Қалай болғанда да волейбол ойынында допты жоғарыдан беру әдіс-тәсілдерін көбірек қолданылады. Себебі, допты жоғарыдан беруді жақсы меңгеріп алу үшін допты ауаға бірнеше рет лақтыру және екі бала допты бір-біріне жоғарыдан беруге жаттығулар жасау қажет. Ал дегенмен волейбол ойынындағы ауысу әдістері, ойын кезінде ойыншылардың барлығы үнемі қозғалыста болуды қажет етеді.
Сол үшін ойын кезінде жағдайдың сипаты мен ойынды қабылдау түріне байланысты жүру, жүгіру, тіркеме адымды, екі аттауды, ырғуды, секіруді, құлау әдіс-тәсілдерін көп қолдануға болады. Деген мен волейбол ойынында ауысу кезінде кеуденің жоғары және төменгі бөлігінде елеусіз ауытқулар болуы мүмкін. Бұндай жағдайларда әдеттегідей қозғалу тәсілдері жүріс пен жүгіруден содан кейін ырғумен, тіркеме адымнан кейін секірумен байланыстырылып орындалады. Волейбол ойыны кезінде құлау бұл міндетті түрде жинақталу қажет, себебі иек пен кеудеге қарай қысылып ұсталады, ал қолдар не кеудеге қысып ұсталады, не жоғары көтеріледі.
Ойында жылжи адымдап орын ауыстыру, бұл әр түрлі жағдайда жылдам ауысу тәсілдерін, допты төменнен қабылдауды, шабуылдау соққысы үшін екі қолмен жоғарыдан допты беруді жетілдіреді, допты жоғарыдан тіке ойынға қосуды және допты қабылдауды, шабуылдау соққысы мен тосқауыл қоюды үйретеді. Волейбол ойынында кез келген тәсілді орындау, бұл оның тиімділігін қамтамасыз ететіндей ойыншының бастапқы тұруын қажет етеді. Негізінде, ауысу бұл ойын кезіндегі барлық ойыншылар үнемі қозғалыста болатын кез. Себебі, ойын жағдайының сипаты мен ойынды қабылдау түріне байланысты жүрісті, жүгірісті, тіркеме адымды, екі аттауды, ырғуды, секіруді, құлауды пайдаланып білу қажет болады. Ойында ауысулар кезінде кеуденің жоғары-төменді елеусіз ғана ауытқуы болуы мүмкін. Әдетте бұндай қозғалу тәсілдері жүріс пен жүгіруден кейін ырғумен, тіркеме адымнан кейін секірумен байланыстырылып қолданылады.
Ал құлау кезінде міндетті түрде жинақталу қажет, себебі иек кеудеге қарай қысылып ұсталады, қолдар не кеудеге қысылып ұсталу мен қатар, не жоғары көтеріледі. Волейбол ойынында орын ауыстырулар, әр түрлі техникалық әдіс-тәсілдерді орындау үшін ойыншы алаңда орын ауыстырулар жасайды. Ал енді негізінде, бұндай орын ауыстырулар қорғанысқа және шабуылға байланысты техникалық, тактикалық әдістер жасағанда, ғана өз орнын табу және шешім қабылдау үшін қолданылады. Волейбол ойынында техникалық және тактикалық мақсаттағы орын ауыстыруды үйретіп, жетілдіруге қажет болатындай жаттығулар:
* бір орында жүгіруден қашықтыққа жүгіруге ауысу;
* тізені көтеріп жүгіру;
* жүгірісті секірумен алмастыру;
* оң және сол жақ бүйірге қарай жүгіру;
* арнайы белгіге дейін жай жүгіруді шапшаң жүгіруге алмастыру;
* орын ауыстырудан кейін кез-келген бағытқа секіру;
* кез-келген техникалық әдістерді қайталау.
Волейбол ойыны барысында орындалатын бұрылыстар, бұл ойын кезінде әр түрлі әдіс-тәсілдер орындау кезінде үлкен рөл атқарады. Себебі, ойыншы ұшып келе жатқан допты қабылдап алу үшін, міндетті түрде бұрылыстар орындалады. Бұндай кезде ойыншы орнында тұрып бұрылуды, ұшып келе жатқан доптың бағытына қарай орындайды. Ал егер де доп тура келетіндей жағдай болғанда алдыға адымдап барып допты қайтарады. Волейбол ойынында жалпы бұл қозғалыстың барлығы доптың бағытына байланысты орындау қажет.
Волейболда ойыншылардың тұрыстары мен ауысулары, бұл қорғаушының негізгі тұрысы, бұл аяқтар тізеден бүгілген, қолдар төмен түсірілген, дене алға қарай еңкейген болып тұрады. Негізінде ауысуларға жақсы дайындалу үшін ойыншы дене салмағын бір аяқтан екінші аяққа ауыстырмай және оны ұлтанының басымен сезе отырып, барлық уақытта бір аяғын екінші аяғына салуы үшін әрекет жасап отырады. Волейболда қорғаушының төменгі тұрысы, бұл аяқтар жан-жағына жайылдырып кең қойылады. Дегенмен шынтақта бүгілген қолдар бел деңгейінде болып орналасады. Әдетте, бұл тұрыс допты төменнен және жоғарыдан екі қолмен қабылдау үшін бастапқы қалып болып табылады. Жүріс бұндай кезде, бірнеше тәсілмен орындалады ойыншыларды орналасуына байланысты. Ал негізінде, тірелген адыммен жүру қимыл орындалатын жақтағы аяқтан басталады, да екінші аяқ тіреледі. Жүріс барысында аяқтар бүгілген, соған байланысты ауырлық орталығы бүгілу арқылы қозғалмайды және ауысу жылдамдығы артады. Сондықтан айқасқан адыммен жүру де ауыстырулар жүретін аяқтан басталады, оң аяқтың оң жағынан. Ал сол аяқпен сол бағытқа адым жасалады және ол оң аяққа қарағанда біршама алыс қойылады. Сөйтіп, аяқтың айқасқан жағдайы пайда болады. Сол аяқ алға немесе оң тіректі аяқтың артына ауысады. Енді осы кезде ыршып түсуді болдырмау үшін бүгілген аяқпен қозғалу қажет болады, себебі жүгіру қарапайым адыммен орындалады. Ол негізінде қарқындылығымен, және тез тоқтаумен, көп бағыттылығымен, секіру мен құлауға көшумен сипатталады. Бұндай кезде алға ұмтылу, жақынға түсетін допты алу үшін ойыншы алға қарай ұмтылыс жасайды. Дегенмен басқа кез-келген қимыл да алға ұмтылумен аяқталуы мүмкін болады. Сондықтан алға ұмтылуда бір аяқ тез алға жіберіліп, өкше алаңның ең жоғарысына ауысады, бұл ауырлық орталығын төмендетуге мүмкіндік береді. Ал екінші аяқ шапшаң бүгіледі және аяқтың басымен сыртқа бұрылады. Допты бірден екі қолмен қабылдауда дене алға еңкейіп, жоғары беруде ол бүгілу арқылы жағдай жасай алады. Ал жанына қарай ұмтылуда ұмтылу жағымен аттас аяқ тез қойылады. Басқа аяқ шапшаң бүгілгеннен кейін алаңның бетімен өкшенің ішкі жағында түйіседі. Сол кезде аяқты доптың ұшу арақашықтығына байланысты қоюға тырысу керек. Төмен ұшатын доптарды қабылдауда дене алға және жанына бұрылады. Екі қолмен жоғарыдан қабылдауда дене бүгілген жағдайда қалады. Ал дегенмен ойын тәжірибесінде бір жанына-алға ұмтылу жиі қолданылады. Сондықтан, секіру ойында қорғаныс әрекетінде, секіруде әріптестің қабылдауынан кейін және тағы, басқа да, жағдайларда тосқауылдан ұшып кеткен допты қабылдауға тура келеді. Секірулер екі аяқты соғу арқылы және бір аяқты әртүрлі қозғалыстан кейін, орнында тұрып соғу арқылы орындалады. Секірулерді орындау техникасы шабуыл техникасы бөлімінде суреттелген жағдайлардан тек доптың ойыншыға қатысына қарай алдынан, жанынан немесе басының үстінен берілетіндігімен ғана ерекшеленеді. Дегенмен волейболда құлаулар алысқа құлайтын допқа тез жету үшін және ауырлық орталығын тірек алаңына алып кетуде допты алдын-ала орналастыруда қолданылады. Волейболда құлаулардың бірнеше түрлерін пайдалануға болады. Аттап айтқанда, арқасына домалап құлау, әдетте, жүрелеп отырып, екі қолмен жоғарыдан допты бергеннен кейін орындалады.Ойыншы иығын артқа жібереді, артта тұрған аяқтың өкшесімен отырады, топталып, домалап арқасында құлайды. Алаңның бетіне басын соғып алмас үшін ол басын кеудесіне бұрады.Осы кезде домалағаннан кейін ойыншы сермеулі қимылмен орнынан тұрып, тұрыс кейпіне енеді.Әдетте арқасына домалап құлау арқылы доп қабылдауды орындау алға жүгіру немесе секіруден кейін орындалады.
Домалап арқанмен құлау бір жанына қарай құлағаннан кейін де орындалуы мүмкін болады. Ойыншы денесін алдын-ала созылған аяқ жағына бұрып, допты бергеннен кейін арқасымен құлауды орындайды. Дегенмен жерге қонудың басқа түрі де қолданылады, алаңның бетіне кеудесі тигеннен кейін қолдар екі жаққа жайылып, ойыншы алаңда бүгілген денесімен және еңкейген аяқтарымен тоқтағанша тайғанақтай береді.

1.3 Допты ойынға қосу техникасы мен тактикасын жетілдіру

Волейбол ойынындағы негізгі, техника бұл жарыс нәтижелерін қамтамасыз ететін арнайы амалдар мен орындалатын әдіс-тәсілдер. Оларға негізінде, тұрыс және ауыстыру, беру, беруден допты алу, шабуылдау допты ұрулар үшін беру, шабуыл ұрыстар мен жалған әрекеттер, тосқауыл,алаңның әр түрлі орындарынан шабуыл жасау, мен әдіс-тәсілдерді допты алуды, шабуылда ойыншылардың қорғаныстағы серіктестерінен қорғануы. Волейбол ойынында, негізгі техникалық әдіс-тәсілдердің ерекшеліктері бұл, допты беру, әрі қарай беру, шабуылдау және ұру, беруден допты қабылдау, тосқауыл, және әр түрлі ойын жағдайларында негізгі тәсілдерді орындауын қамтамасыз ететін немесе олардың құрамдас бөлігі болып табылатын, олар допқа секіру, допты төменнен немесе жоғарыдан қабылдау, шабуыл жасау, орын ауыстыру, және құлау әдістері.
Мектепте волейбол ойыны бойынша, кез келген деңгейдегі команданың әрбір жаттығу сабағында допты ойынға қосу техникасын, және тактикасын жетілдіруге белгілі бір шамада көңіл бөлу қажет болады. Волейбол ойынында ойынның техникасы мен тактикасын оқыту бір-бірімен тығыз байланыста болып жүреді. Негізінде бұл ойынның техникалық дайындықтың міндеті оның әртүрлі жағдайларында жоғары дәлдіке жету үшін барлық техникалық және тактикалық тәсілдерді игеріп, оларды одан әрі жетілдіруге мүмкіндік жасау қажет болады. Сол үшін техникалық дайындықтың басты міндеті, бұл жарыс барысында қорғаушыларға ойынды дұрыс жүргізуге үйрету. Себебі, бұл міндетті шешу үшін жекелей топтық және командалық әрекеттерді үйреніп, ойындағы кездесудің тактикалық жоспарын дұрыс жасап, оны жүзеге асыра білуді қалыптастыру басты міндет болып саналады. Ойыншыларды дайындаудағы ең бастысы, бұл жаттығудың техникалық және тактикалық өзара байланысы және тәуелділігі ойыншылар техникасының негізгі тәсілдерін меңгере бастаған алғашқы оқу-жаттығудан бастап жүзеге асыруы қажет. Қазір кезде волейбол ойынының тиімді техникасын қысқа уақыт аралығында иеленіп алу, бұл заманаби техниканың даму жолын білу мен көптеген жылдар бойы жинаған тәжірибелерді ақыл-ойға салып, жоспарлау арқылы жүзеге асады. Ал енді бұндай, көп жылдық тәжірибелікті міндетті түрде алғашқы техникалық дайындық пен оны ары қарай жетілдіру деп бөлуге болады. Волейболшылар ойынның барлық техникасын, және тактикасын түгел білулері қажет. Сол үшін ойынның тактикалық жоспар, үнемі тапсырмаларды орындаумен байланысты болғандықтан, әр ойыншы белгілі бір қызмет атқаруы керек болады. Сондықтан да жаттығу ойын кезінде әрбір ойыншының жеке басы ерекшеліктерін пайдалану қажет, себебі бұл ойыншылардың бойы, қозғалғыштығы, тактикалық ойлау қабілеті және, тағы басқа да әрекеттеріне байланысты. Ойында жеке техникалық әдістерді жетілдіру үшін волейболшы барлық техникалық әдіс-айланы жетік білуі керек. Себебі жан-жақты икемдеген ойыншы арнайы әдістерді үйренуге, оларды кеңейтуге әрқашан да мүмкіндігі арта түсуі қажет болады. Волейбол ойынында әдіс-айлалар жасаудың сапасын көтеру, әдіс-тәсілдер мен қимылдардың бос әрі еркін жасап үйрену, өзінің алдау қимылдарыңды дәл, нақты жасау, физиологиялық және психологиялық жағдайға қарамастан әдістерді жасай білу керек болады. Негізінде, тактикалық физикалық және психологиялық дайындық түрлері бір-бірімен тығыз байланыста болады. Себебі волейболшылардың тактикалық шеберлігін, спорттық тактика жайында жалпы ережелер мен волейболдың даму заңдылықтары жайында теориялық білім қоры болмаса елестету мүмкін емес. Әдетте тактикалық дайындықтың тәжірибелік бөлімі, бұл ойыншының өзі болсын немесе топ ішіндегі серіктестерімен бірге болсын әрекет етіп кете алатын нақты іскерлігі мен икемділігіне байланысты болады. Волейбол ойыны техникасы негізінде, ерекше орын, бұл тік тұрулар және орын ауысутұрулардан жасалған әрекеттер болады. Ал тактикалық дайындық екі үлкен дербес бөлімнен тұрады, олар теориялық және тәжірибелік. Сонымен қатар, тактикалық дайындықтың теориялық білімін кеңейту үшін әдеби деректермен танысып, кино, ведио материалдар қарап, ойындар мен оқу-жаттығу жұмыстарын көріп жақыннан танысып алу қажет. Сондай-ақ бұл бөлімге кейбір тактикалық әдістердің тиімді қолдану мақсатында ойын ережелерін де жете меңгеріп бару керек болады. Бір сөзбен айтқанда, жаттығулар мен жарыс кездерінде ойыншыларға өз әрекеттері үшін сын көзбен қарап, оларға дұрыс баға беруді үйрену қазіргі кездегі күннің негізгі талабы. Волейбол ойынындағы, тактикалық әрекеттер бұл әр түрлі ойын жағдайларында техниканы білгірлікпен пайдалану және бәсекелестен басым түсу мақсатында ойыншылардың жеке ұжымдық іс-тәсілдерін ұйымдастыра білу қажет. Ойын кезінде допты төбеге, немесе артқа беру үшін ойыншы доптың дәл астына орын ауыстырып, саусақтарын төбесіне көтеріп, тұрып белін сәл бүгіу арқылы иығын кері серпіу менен жүзеге асыруы қажет. Бұндай кезде қол жоғары сермеледі де, саусақтар білек буынына ары қарай қозғалмайды. Себебі допты төбеге бергенде жауырын тік ұстап, қол жоғарыға қарай тік серпіледі. Волейбол ойынында қашықтығына және биіктігіне қарай доп беру әртүрлі болып келеді. Сол үшін допты алысқа және биік беру кезінде ойыншының иығы допты беретін бақытқа қарама-қарсы орналасуына ерекше көңіл бөлген жөн болады. Ойын кезінде негізінде, жоғарыдан берудің бір түрі бұл секіріп беру болып табылады. Бұл әдіс ешбір тірексіз орындалатын болған үшін күрделі болып келеді. Бұндай әдіс-тәсілдерді орындағанда, доптың астына орын ауыстырған соң ойыншы жоғары секіріп, бүгілген қолын жоғары көтеріп шығарады. Әдетте бұндай кезде, допты беру секірудің ең жоғары нүктесінде қолды шынтақ және білек буындарын жазу арқылы орындалуы қажет болады. Волейбол ойынында негізінде, жаттығу кезінде әрбір ойыншының жеке өзінің бас ерекшеліктерін пайдаланып білулері керек, себебі ойыншының бойы, жылдамдығы, тактикалық ойлау қабілеті және тағы басқа да әдіс-тәсілдерді. Ойыншы өзінің жеке техникалық әдістерді жетілдіру үшін барлық тактикалық әдіс-айланы толық жетерлі түрде меңгеріп шығыулары керек болады. Ал енді бұл әрекеттерді жасау үшін, жан-жақты икемдеген волейболшы арнайы әдістерді үйренуге, олардың кеңейтуге әрқашан да мүмкіндігі барынша қолданып білу қажет болады. Негізінде, допты ойынға қосу техникасы бастапқы қалыптан, допты жоғары көтеріп тастаудан, қолды сілтеуден, допты соғудан, қолды жіберіп, басқа қимылға көшуден басталады. Жалпы волейбол ойынында соңғы жылдары допты ойынға секіріп қосудың көптеген жаңа әдіс-тәсілдері пайда бола бастады. Мұндай өзгерістердің бірі, допты қапталдан күшпен ойынға қосу да қайта жандануда. Осыған байланысты, волейбол ойынында төрт техникалық тәсіл бар, допты бір-біріне беру, допты ойынға қосу, шабуылдай соғу, тосқауыл қою. Волейбол ойынында допты ойынға қосуды үйретудің негізгі барысы мен техникасын жетілдіру үшін дайындық жаттығуларының көмегімен арнайы дене қасиеттері бойынша әдіс-тәсілдер жасау қажет. Волейболда допты ойынға қосудың бірнеше түрін игеруге болады. Атап айтқанда, біріншіден жоғарыдан шабуылдап допты ойынға қосу. Допты шабуылдап ойынға қосқанда қарсы жақтың ойынын қиындатуға әрекет жасау. Бұл негізінде, допты мұндай тәсілмен беруді меңгеру үшін иық-шынтақ буындарының қимылдық қабілеті мен күші жеткілікті болуды қажет етеді. Ойын кезінде қарсыластарға, допты қатты ұшырып беру үшін қолды сермегенде иық-шынтақ буындары бос қалады. Шабуылдың барлық әдістерін игеру, бұл икемділік, күш, секірумен қатар, денені ауа кеңістігінде ұстай білу және, тағы, басқа қасиеттерінің дағдыларына байланысты. Дегенмен бұл құбылыс дененің үнемі қозғалыста болу қабілеттілігін арттыратын арнаулы жаттығуларды орындау нәтижесінде іске асырылып отырады. Ал екіншіден бүйірден және жоғарыдан ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.