ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ПСИХОЛОГИЯ кітабі
ПЕДАГОГИКАЛЫҚ
ПСИХОЛОГИЯ
Құрылымдық - логикалық сызбалар Мемлекеттік білім беру стандарттарының талаптарына сәйкес құрылған. Олар студенттердің шығармашылық ойын дамытып, сәйкес материалды өз бетінше оқуға көмектеседі. Тесттік тапсырмалар материалды меңгеру деңгейін тексеру үшін және өзі - өзін тексеруге арналған.
Оқу құралы психология мен педагогиканы оқып үйренуші және зерттеуші жоғарғы оқу орындары студенттеріне, оқытушыларына, аспиранттарға сонымен қатар іс - әрекеттегі психологтар мен білім беру саласындағы қызметкерлерге арналған.
МАЗМҰНЫ
Алғы сөз ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..4
І Тарау. Педагогикалық психологияның жалпы негіздері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ..6
1-тақырып. Педагогикалық психологияның пәні мен міндеті ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 6
2-тақырып. Педагогикалық психологияның әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..17
ІІ Тарау. Оқыту психологиясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 27
3-тақырып. Үйрету және оқу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 27
4-тақырып. Оқыту мен дамыту ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .43
5-тақырып. Оқу іс - әрекеті ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 71
6-тақырып. Оқу түрткісі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...90
7-тақырып. Білім, білік пен дағдыны меңгеру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 102
ІІІ Тарау. Тәрбиелеу психологиясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..118
8-тақырып. Оқушы тәрбие субъектісі ретінде ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..1 18
9-тақырып. Тәрбиелеу әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .138
ІV Тарау. Педагогикалық іс - әрекет психологиясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 146
10-тақырып. Педагогикалық іс - әрекеттің жалпы сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... .146
11-тақырып. Іс - әрекеттің стильдері және педагогикалық қабілеттілік ... ... ... .. 153
12-тақырып. Педагогикалық қарым - қатынас ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..1 68
АЛҒЫ СӨЗ
Педагогикалық психология бойынша оқырманға ұсынылып отырған құрылымдық - логикалық сызбаларды жаңа ұрпақтың оқу - әдістемелік материалдарына жатқызуға болады.
Ақпаратты құрлымдық - логикалық түрде ұсынудың оқу материалын жолдық - мәтіндік баяндаумен салыстырғанда бірқатар артықшылығы бар.
Біріншіден, мәтіндік ақпаратты жолды түрде құрғанда, зерттеліп отырған құбылыстың құрылымын анықтауда, оның құрастырушыларының арасындағы маңызды байланыстарды белгілеуде қиыншылық тудырады. Бұл қиыншылық, көп жағдайда, сөз арқылы баяндауды кесте, ең абзалы - сызба ауыстырғанда жойылады.
Екіншіден, оқу мәтінін осылайша қайта құру оқушының ойлау қабілетін белсендіруші бірден-бірі тиімді әдіс болып табылады.
Үшіншіден, бірқатар зерттеулер ойлау іс -әрекетінің жетекші буынын талдаудың ерекше түрі - синтез арқылы талдау (екенін) құрастыратынын анықтаған. Бұл операция оқу материялын оның таңбалық үлгілеу жолы арқылы неғұрлым терең меңгеру мен түсінуді құрайды.
Төртіншіден, берілеген құралда ғылым саласында және іс -әрекет жүзінде кеңінен танымал - ақпаратты сызба түрінде сырт көзбен қарау (визуалдандыру) тәсілі пайдаланылады. Біздің ойымызша, әрбір оқушының бұл тәсілді білу және оны іс жүзінде меңгеру дағдысы педагогикалық психологиялық пәнін неғұрлым терең меңгеруге көмектесіп, жалпы алғанда, оқу материялымен жұмыс істеудің тиімді жолдарын қалыптастыруға ықпалын тигізеді.
Бесіншіден, бірқатар психологиялық зерттеулер мәтіндік ақпаратты құрылымдау1 және сызбалау2 есте сақтау үрдісінің негізін құрастырушы мнемикалық іс -әрекеттің маңызды компоненті болып табылады.
Алтыншыдан, ақпаратты көрнекі - бейнелі ұсыну, оның жақсы есте сақталуына көмектеседі.
Жетіншіден, тәжірибе көрсеткендей, оқу ақпаратын құрылымдық - логикалық сызба жүйесінде ұсыну оқушылардың өз бетімен жұмысын ұйымдастыру және белсендірудің біршама тиімді құралы болып табылады.
Сегізіншіден, оқу құралында ұстанып отырған материалды құрылымдау формасы оқушыға тез арада сол пән бойынша тұтас түсінік қалыптастыруға ықпалын тигізеді. Бұл материалын меңгеру үрдісін ары қарай ұйымдастыру үшін негіз құрайды.
Бұл жерде, оқу ақпаратын құрылымдық - логикалық түрде ұсынудың бірқатар жетіспеушіліктері бар екенін айта кетсек дұрыс болады.
Біріншіден, кез - келген сызба (схематизм) тым қарапайым түсінуді қалыптастырады. Бұл өз кезегінде, пәнді оқып, зерттеу үшін бейнеленген материал жеткілікті деген қиял тудырады.
Екіншіден, логикалық - құрылымдық үлгілеу (модельдеу) принципті бойынша оқу құралдарын абсалютке шығару кәсіби ойлау мен тілге өзінің кері әсерін тигізуі мүмкін. Бұл - ойлаудың гуманитарлық және жаратылыстану ғылыми стильдері арасында түбегейлі (принципиалды) айырмашылықтар бар екенін ескеруге байланысты маңызы бар.
Үшіншіден, материалдың кейбір жеке бөліктері құрылымдауға қиын көнеді, ол өз кезегінде, сызба көмегі арқылы толыққанды курс әзірлеуді қиынға соқтырады.
Төртіншіден, оқу материалын сызба түрінде ұсыну барысында оның материалды (материалдың) кодталған мазмұнға толық сәйкес келуі мүмкін. Мысалы, зерттелінетін құбылыстар мен олардың қасиеттері және тағы басқа туралы білімді ғана емес, сызбалаудың (схематизация) басқа түрін талап етеді.
_______________________
1 Құрастыру кезінде белгілі бөлшектері
2 Схемаларды құрастырғанда немесе салу кезінде ең басты бөлшектері көрінеді
Жоғарыда айтылып өткендерге сүйенсек, оқу процесінде ең тиімді нәтижелерге біз ақпараттың әрқилы, яғни мәтіндік және құрылымдық - логикалық түрлерін оңтайлы ұштастырған жағдайда ғана жете алатынымыз анық. Алайда, қазіргі уақытта оқу -әдістемелік құралдар әзірлеу барысында басымдылық оның мазмұнын жолдық - мәтіндік тәсілмен баяндауға беріліп отыр. Бұл жағдай, әрине, білім берудің сапасын көтеруге көп кедергі келтіреді. Сол себепті, автор Педагогикалық психология оқу курсын алға тартқанда құрылымдық - логикалық тәсілді таңдап отыр. Әрине, берілген сызбалар алға қойған мақсатқа жетудің ең ақырғы нұсқасы емес, оған қол жеткізудегі тек мүмкін нұсқасының бірі ғана.
Құралда, сонымен бірге тестік тапсырмалар да ұсынылады. Педагогикалық новациялардың бір бөлігі болып табылады, олар педагогикалық психология бойынша меңгерілген білім, білік және дағды деңгейіне объективті баға алуға, оқу бағдарламасын меңгеру барысында кездесетін проблемаларды анықтауға мүмкіндік береді. Тест түріндегі педагогикалық тапсырмалар оқытушы, сонымен бірге бақылаушы міндеттерді жүзеге асыру үшін пайдалануы мүмкін. Оларды құрастыру барысында, біз тек ғана құрылымдық - логикалық түрде ұсынылған оқу материалдарын ғана емес, басқа да ақпарат көздерін пайдаландық.
Біздің ойымызша, бұл құрал лекция материалын тыңдауға дайындалу барысында, сонымен қатар, баяндалған курстың негізгі ережелерін қайта есте жаңғырту үшін де пайдасын тигізеді. Құралды практикалық сабақтарда материалдың меңгерілу деңгейін бақылау үшін пайдалану орынды. Материалды өз бетінше түсінуді ынталандыру үшін автор сызбалар, суреттер мен кестелерге түсініктеме беруден саналы түрде аулақ болуға тырысқан. Кітаптың материалдары студенттерге өз бетімен жұмыс кезінде, сонымен қатар сынақтар мен емтихандарға дайындалу барысында көмегін тигізеді.
Құралдар ұсынылған ғылыми -әдістемелік әзірлемелер бірнеше рет педагогикалық психология курсын оқыту барысында қолданылған. Оларды пайдалануға жинақталған тәжірибиеден, біз олардың проекциялық аппаратуралардың (слайдоскоп, оверхеда) слайдтары мен пленкалары мен мультимедиялық компютерлік технологияларды қолданып дидактикалық құралдар дайындауға негізге алуға болады.
Келтірілген материалдарда кейбір жаңсақтықтар, сонымен қатар педагогикалық психологияның кейбір тараулары мен тақырыптарын толыққанды бейнелеу мүмкіндігінің болмауын ескере отырып, автор сіздерден өз атына түскен кез - келген сындарлы ескертулерді шын ризашылықпен қарастырады.
І-ТАРАУ
ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ПСИХОЛОГИЯНЫҢ
ЖАЛПЫ НЕГІЗДЕРІ
1-ТАҚЫРЫП
1. Педагогикалық психологияның пәнін анықтаудағы әртүрлі бағыттар
2. Педагогиканың психологиямен өзара байланысы
3. Педагогикалық және жас ерекшелік психологиясының өзара байланысы
4. Психологияның негізгі прициптері
5. Педагогикалық психологияның мәселелері
6. Педагогикалық психологияның негізгі міндеттері
7. Педагогикалық психологияның құрылымы
8. Педагогикалық психологияның категориялары
9. Педагогикалық - психологиялық іс - тәжірибеде теориялық білімдерді қолдану ерекшеліктері
ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ПСИХОЛОГИЯНЫҢ
ПӘНІ МЕН МІНДЕТТЕРІ
1. Педагогикалық психологияның пәні мен міндеттері
1. ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ПСИХОЛОГИЯНЫҢ ПӘНІН АНЫҚТАУДАҒЫ
В.А. Крутецкий1
ПП білім, білік және дағдылар меңгеру заңдылықтарын зерттейді, осы процестердің жеке өздеріне тән айырмашылылықтарын зерделейді ... мектеп оқушыларында... шығарма-шылық белсенді ой қалыптастыру заңдылықтарын... психикаларындағы өзгерістерді зерттейді
Л.И. Божович3
ПП адамның оқыту және тәрбиелеу жағдайында даму заңдалықтарын зерттейді.
Педагогикалық психологияның пәні (ПП)
ӘРТҮРЛІ БАҒЫТТАР Т.В. Габай2
ПП әлеуметтік қалыптасқан әрекет тәсілдерін және оларда қолданылатын білімнің дамуының қайсыбір кезеңінің заңдылықтарын зерттейді. Сонымен қатар оқыту үрдісі мен дамыту үрдісінің арасындағы байланысты қалыптастырады, осылайша қандай жағдайда біріншілері соңғыларының мүмкіндіктерін қамтамасыз ететіндіктерін анықтайды
ПП пәні әлеуметтік мәдени тәжірибені меңгеру фактілері, механизмдері, заңдылықтары және осылардың салдарынан туатын оқу процесінің әртүрлі жағдайларында педагог тарапынан ұйымдастырылатын және басқарылатын оқу іс - әрекетінің субъектісі ретінде адамның баланың интеллектуалдық және тұлғалық даму деңгейінде өзгеру үрдісін меңгеру ... болып таблады.
Ғалым педагогикалық психологияны жас ерекшелік психологиясының бір бөлігі деп санауды ұсынады. Давыдов жас ерекшелігі оқушының білімді меңгеру заңын анықтайтындығын дәлелге келтіреді, сол себептен қандай да пән болмасын әртүрлі құрылуы қажет.
И.А. Зимняя4
В.В. Давыдов5
___________________________________ _______________________________
1 В.А. Крутецкий Основы педагогической психологии. М., 1992.7б.
2 Т.В. Габай Педагогическая психология: Оқу құралы. М. 1995. 5б.
3 Л.И. Божович Педагогическая психология Педагогическая энциоклопедия: 2т. М., 1999.2т. 124б.
4 И.А. Зимняя Педагогическая психология: Оқу құралы. Ростов нд, 1997. 30б.
5 В.В. Давыдов Проблемы развивающего обучения. М., 1996.
1 Тарау. Педагогикалық психологияның жалпы негіздері
2. ПЕДАГОГИКАНЫҢ ПСИХОЛОГИЯМЕН ӨЗАРА БАЙЛАНЫСЫ
Педагогикалық психология
педагогика
психология
Осы ғылымдардың пәні
Зерттеу әдістері
Білімділік және тәрбиелік көрсеткіштері мен өлшемдері
Педагогикалық іс - әрекеттің нәтижесі оқушылардың психологиялық сипаттарының өзгеруі бойынша диагностикаланады: үлкендердің балалармен білім беру, тәрбиелеу жұмыстарының жетістіктерінің нышандары, оқушылардың психикасында, ойлау және мінез - құлығындағы болған өзгерістер
Психологиялық ғылыми зерттеу құралдары педагогикалық міндеттерді шешу негізін құрастырады (психометрия, салыстыру, рейтинг, психологиялық тест, қалыптастырушы эксперимент т.б.)
Психология адам психикасының даму заңдылықтарын зерттейді, ал педагогика тұлға дамуын басқару заңдылықтарын қалыптастырады.
1 Тарау. Педагогикалық психологияның пәні мен міндеттері
3. ПЕДАГОГИКА МЕН ЖАС ЕРЕКШЕЛІК ПСИХОЛОГИЯСЫНЫҢ ӨЗАРА БАЙЛАНЫСЫ
Адам психикасының дамуы мен оның ерекшелігі әртүрлі жас сатыларын зерттейді
Адам дамуының заңдылықтарын оқыту және тәрбиелеу жағдайында зерттейді
Жас ерекшелік психологиясы
Педагогикалық психология
ОБЪЕКТ - АДАМ
Жас ерекшелік психологиясының қағидалары
Әрбір жас ерекшелік кезеңі жеке дара емес, ол жалпы тұрақты айқындалған бағыт тұрғысынан, алдыңғы және келесі жас ерекшеліктері ескеріле отырып зерттеледі.
Жас ерекшелігі (хронологиялық баған және мазмұн) есепке жүгінбейді , ол қоғамдық - тарихи факторлармен анықталған.
Әрбір жастың өзінің даму қорлары бар, олар баланың даму барысында оның қоршаған ортаға және өзінің іс-әрекетіне қатысты ұйымдастырылған белсенділігімен жұмылдырылуы мүмкін.
Бір жастан екінші жасқа ауысу және психологиялық жаңашылдық жетекші іс - әрекетінің түрінің өзгеруімен, дамуының әлеуметтік жағдаяттармен, адамның қоршаған ортамен өзара әрекеттесу және т.б. өзгеруімен анықталады.
1 Тарау. Педагогикалық психологияның жалпы негіздері
4. ПЕДОЛОГИЯНЫҢ НЕГІЗГІ ПРИНЦИПТЕРІ
Баланы тек әлеуметтік ортасын ескере отырып қана зерттеуге болады, әлеуметтік орта оның психикасына ғана әсерін тигізіп қана қоймай, бала дамуының антропоморфикалық өлшемдеріне әсерін тигізеді.
ХІХ - ХХ ғ. тоғысында пайда болған педагогика мен психологиядағы ағымдар, ол педагогика мен психологияға эволюциялық идеялардың пайда болуымен және психология мен эксперименталдық педагогиканың дамуымен шартталды.
Педология
Бала - біртұтас жүйе. Ол бөлшектеніп зерттелмеуі тиіс (бір жағын физиология, бір жағын психология, бір жағын неврология )
Баланы тек қана оның үнемі даму үстінде екенін назарға алып отырғанда ғана түсінуге болады. Генетикалық принцип - даму динамикасы мен тенденцияларын назарға алу дегенді білдіреді.
Бала туралы ілім тек қана теориялық емес, практикалық та болуы тиіс.
1 Тарау. Педагогикалық психологияның пәні мен міндеттері
5. ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ПСИХОЛОГИЯНЫҢ МӘСЕЛЕЛЕРІ
және көптеген басқа мәселелер
9. Мұғалім мен тәрбиеленушінің оңтайлы психологиялық - педагогикалық дайындық мәселесі
8. Психологиялық - педагогикалық дигностикалау мәселесі
7. Оқытуды жеке дараландыру мәселесі
6. Балалардың оқуға дайындық мәселесі
5. Бала дарындылығы мәселесі
4. Дамудың сензитивтік кезеңдер мәселесі
3. Баланың генотиптік және қоршаған ортамен шартталған психологиялық сипаты мен мінез - құлық мәселесі
2. Оқыту мен тәрбиенің өзара байланыс мәселесі
1. Дамыту мен оқытудың арақатынас мәселесі
ПЕДАГОГИКАЛЫҚ
ПСИХОЛОГИЯНЫҢ МӘСЕЛЕЛЕРІ
1. Тарау. Педагогикалық психологияның жалпы негіздері
6. ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ПСИХОЛОГИЯНЫҢ НЕГІЗГІ МІНДЕТТЕРІ
Педагогикалық психологияның міндеттері
Оқушылардың интеллектуалдық және тұлғалық дамуына ықпал ететін білім беру және тәрбиелеу заңдылықтарының механизмдерін дамыту
Оқытылатындардың әлеуметтік мәдени тәжірибені меңгеру механизмдерін мен заңдылықтарын меңгеру, оны оқытылушының жеке сана сезімінде құрылымдау, сақтау
Оқушының интеллектуалдық және тұлғалық дамуын, оқыту және тәрбие түрлері мен әдістерінің арасындағы байланысты анықтау
Оқытушылардың оқу іс - әрекеттерін ұйымдастыру мен басқару ерекшеліктерін және осы процесстердің интеллектуалдық, тұлғалық даму мен оқу - танымдық белсенділікке әсерін анықтау
Педагогикалық іс - әрекеттің психологиялық негіздерін зерттеу
Дамыта оқытудың фактісін, механизм, заңдылықтарын анықтау
Білімді меңгерудің заңдылықтары, шарттары, өлшемдерін анықтау, олардың негізінде іс - әрекеттің құрылымдық құрамын қалыптастыру
Меңгерудің деңгейі мен сапасын диагностикалаудың психологиялық негіздерін және білім беру стандарттарына сәйкестігін айқындау
1 Тарау. Педагогикалық психологияның пәні мен міндеттері
7. ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ПСИХОЛОГИЯНЫҢ ҚҰРЫЛЫМЫ
Оқыту психологиясы Тәрбиелеу психологиясы
Мақсатқа бағытталған бала іс - әрекетін, ұжым әркетін ұйымдастыру мақсатында тұлғаны дамыту
Пән
Жүйелеп оқыту мақсатында танымдық сфераны дамыту
1. Оқытушының мотивациялық сферасының құрылымын, оның бағыттылығын т.б. анықтау
2. Түрлі жағдайда тәрбиеленген оқушылардың өзіндік танымының ерекшеліктерін анықтау
3. Бала және жасөспірімдер ұжымының құрылымы және олардың тұлғаны қалыптастырудағы рөлін анықтау
4. Депривацияның міндеті мен нәтижесін көрсету т.б.
Басты тапсырмалары
1. Түрлі дидактикалық жүйе негізінде таным әрекетінің ерекшелігіне бағытталған ішкі және сыртқы факторлардың өзара байланысын анықтау
2. Мотивациялық және интеллектуальдық оқыту қарым - қатынастың жоспарын үйрену
3. Бала оқу процесін басқару мен даму мүмкіншіліктерін анықтау
4. Оқытудың психологиялық - педагогикалық өлшемдерінің сапалылығын бөліп қарау.
Мұғалім психологиясы
Пәні
Мамандандырылған педагогикалық іс - әрекеттің психологиялық қырлары, сонымен қатар тұлғаның бұл әрекетке негіз болатын немесе қарама-қарсылығын көрсететін ерекшелігі.
Негізгі мәселелері
1. Педагогтың шығармашылық потенциалын анықтау және педагогикалық стереотиптеріне қарсы тұра алу мүмкіншіліктерін көрсету
2. Мұғалімнің эмоционалдық тұрақтылығын анықтау
3. Оқытушы мен оқушылардың қарым - қатынасының жеке дара стилінің ерекшеліктерін көрсету
1. Тарау. Педагогикалық психологияның жалпы негіздері
8. ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ПСИХОЛОГИЯНЫҢ КАТЕГОРИЯЛАРЫ
Жеке ғылыми
Жалпы ғылыми
Филисофиялық
жеке категориялар (ережелер)
педагогикалық психологияның түйсінде орна-ласқан ғылымдар категориясы
жүйе
ортақ және жеке дара
оқу
білім беру
құрылым
мән және құбылыс
оқу іс - әреке-ті (қызметі)
білім берудің мазмұны
қызметі
қайшылық
тәжірибе жи-нақтау
оқыту
байланыс
элемент
әлеуметтік тәжірибені меңгерумеңгеру меңгеру
тәрбиелеу
мақсат
себеп - салдар
әлеуметтендіру
қызмет
түр - пішін
дағды
білімдер
жеке тұлғалық
тұлға
мазмұн
білік
бейімделу
әлеуметтік тәжірибе
педагогикалық қабілеттіліктер
1 Тарау. Педагогикалық психологияның пәні мен міндеттері
9. ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ - ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ТӘЖІРИБЕДЕ ТЕОРИЯЛЫҚ БІЛІМДІ ҚОЛДАНУДЫҢ МАҢЫЗЫ
Негізгі мақсат - пәнді қажетті бағытқа түрлендіруге тоқталатын практикалық мақсатқа қол жеткізу.
Негізгі мақсат - танымдық объектіні ол жөнінде жаңа бір нәрсе білу үшін түрлендіріп оқыту
Практик
Ғалым (оқымысты)
... ... ... ...
Негізгі қызметі - іс - әрекетті белгілі мақсатқа жетуге бағыттау
Негізгі қызметі - түсініктеме беру
... ... ... ..
Басты сұрақтары: Бұл жағдайда қандай мақсатқа жету қажет? Не, қалай (ненің көмегімен?) Бұл не? Қалай және не себепті өзгереді?
Басты сұрақтары: Бұл не? Бұл қалай болады? Не үшін? Олармен қатар мынадай сұрақтар қойылады: бұл объектімен не істеу қажет (ол туралы жаңа бір нәрсе үйрену үшін) ?
... ... ... .
Практик білімін ұйымдастыру тәжірибелік іс-әрекет логикасына және тәжірибенің мақсатына сәйкес болуы керек
Ғалымның білімін ұйымдастыру зерттеу әрекетінің логикасына сәйкес жүргізілуі тиіс және берілген ғылымның мәселелерінің байланысы
... ... ... ..
1. Тарау. Педагогикалық психологияның жалпы негіздері
(жалғасы)
Практик
Ғалым (оқымысты)
Практикалық білім көбіне - аналитикалық, нақты - бейнелі
Академиялық білім синтетикалық, абстрактты, тіпті жартылай синкретті
... ... ...
Оқушы әрекетінің қорытындысын объективті бақылауға ұмтылу
Білім монодисциплинарлы, ұғымның белгілі жүйесінен шығу құқы жоқ
... ... ... .
І-ТАРАУ
ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ПСИХОЛОГИЯНЫҢ
ЖАЛПЫ НЕГІЗДЕРІ
2-ТАҚЫРЫП
1. Педагогикалық психология әдістерінің мәселері
2. Әдістемелік оқыту деңгейі
3. Психологиялық - педагогикалық зерттеулердегі әдіснама, әдіс және әдістемелер арасындағы байланыс
4. Психологиялық зерттеуде әдістерді топтастыру
5. Бақылау түрлері
6. Бақылау мен экспериментті салыстыра жіктеу
7. Бақылау әдісінің ерекшелігі мен кемшілігі
8. Эксперимент әдісінің ерекшелігі және кемшілігі
9. Табиғи эксперимент ерекшелігі
10. Психогиялық - педагогикалық зерттеудің негізгі кезеңдері
ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ПСИХОЛОГИЯНЫҢ
ӘДІСТЕРІ
1. Тарау. Педагогикалық психологияның жалпы негіздері
1. ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ПСИХОЛОГИЯНЫҢ ӘДІСТЕРІНІҢ
МӘСЕЛЕЛЕРІ
және т.б.
5. Тұлғаның дамуын психологиялық - педагогикалық зерттеу мақсатында диагностикалық әдістер құру мәселелері
4. Педагогикалық психологияда эксперименттік әдісті қолданудың арнайылылық мәселелері
3. Зерттеу әдістерін құрастыру мәселелері
2. Педагогикалық психологияны зерттеуде жалпы ғылыми және психологиялық әдістерді қолданудың мүмкіндіктерін анықтау мәселелері
1. Психологиялық - педагогикалық зерттеудің әдіснамалық мәселелері
ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ПСИХОЛОГИЯ ӘДІСТЕРІНІҢ
МӘСЕЛЕЛЕРІ
2 Тарау. Педагогикалық психологияның әдістері
2. ӘДІСНАМАЛЫҚ БІЛІМДЕРДІҢ ДЕҢГЕЙЛЕРІ
Белгілі типтің танымдық тапсырмаларды анықтауда зерттеудің нақты әдістерін құру.
Нақты әдістемелер деңгейі
Нақты зерттеулерде әрекет ететін шынайы заңдылықтарын қайта құру. Алынған әдістемелік заңдылықтарды әртүрлі ғылымдарда пайдалануға болады, сонымен бірге олардың зерттеулері нақты арнайы пәндерді жүзеге асыруға көмектеседі.
... ... ... ... ... ... ... ... ... Арнайы ғылыми
Түрлі ғылым саласында жүзеге асырылатын танымдық іс - әрекеттерді зерттеу, функционалдық және ғылыми ойлардың дамуына ықпал етеді.
Жалпы ғылыми
... ... ... ... ... ... ... .
Философия табиғат, қоғам мен таным дамуының жалпы заңдылықтарын ашады, осы заңдылықтар арасындағы өзара байланысты орнатады. Осылайша, философия білім беру жүйесін бір арнаға келтіру әдісін ұсынады, әлемді біртұтас бейнелуде әдіснамалық рөл атқарады, яғни философияның өзі баршаға жалпы теория болып табылады.
Философиялық
Индуктивтік - эмпирикалық
Жолдары
рационалистік
Философиялық - антропологиялық
Диалектикалық - материалистік
1. Тарау. Педагогикалық психологияның жалпы негіздері
3. ПСИОХОГИЯЛЫҚ - ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ЗЕРТТЕУДЕГІ ӘДІСНАМАЛАР, ӘДІС ПЕН ӘДІСТЕМЕЛЕР АРАСЫНДАҒЫ ӨЗАРА БАЙЛАНЫСЫ
Әдістеме
Бұл нақты
материал және
процедура негізіндегі
ұғымдардың объективтілік және
субъективтілігін зерттеу әдіс -
тәсілінің жүзеге асырылуы
Зерттеу әдісі
Зерттеліп жатқан құбылыстың жалпы
теориялық түсінігінен туындайтын
зерттеу жолы
Зерттеу әдіснамасы
Принциптер жүйесі және ұйымдастыру тәсілі мен
теориялық іс - әрекетті құрастыру, сонымен қатар
бұл жүйе туралы оқып білу
2-Тарау. Педагогикалық психологияның әдістері
4. ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ ЗЕРТТЕУДЕ ӘДІСТЕРДІ
ТОПТАСТЫРУ (Б.Г. АНАНЬЕВ БОЙЫНША)
Психологиялық зерттеу
әдістері
Интерпрета-циялық
Іріктеу тәсілдері мәліметтері
Ұйымдық
Эмпирикалық
Құрылымдық әдістер
Генетикалық әдіс
салыстырмалы
лонгитюдтық
комлекстік
Сапалық талдау әдістері
Мәліметтеді талдаудың математикалық-статистикалық әдістері
филогенетикалық
онтогенетикалық
топтастыру
типологизация
биологиялық
үлгілеу
Үрдістерді талдау және өнімділік іс-әрекеті
педагогикалық
эксперимент
обсервациондық
табиғи
жартылай
қалыптастырушы
өзін-өзі бақылау
бақылау
___________________________________
1Ананьев Б.Г. Қазіргі замандағы адам білімінің проблемалары туралы. М., 1977.
1. Тарау. Педагогикалық психологияның жалпы негіздері
Байқау
5. БАЙҚАУ ТҮРЛЕРІ
Байқаудың хронологиялық ұйымдастырылуы тұрғысынан
Байқаушының ұстанған көзқа-расына байланысты
ұзақ уақыт бойы
ашық
кезеңдік
жабық
дара
Байқаушының белсенділігіне байланысты
клиникалық жағдайда
пассивті
табиғи жағдайда
активті (белсенді)
зертханалық жағдайда
Үнемділігіне байланысты
кездейсоқ
сырттай
жүйелі
іштей
Реттелуі бойынша
кездейсоқ
тұтас
іріктелген
сырттай
жүйелі
іштей
2-Тарау. Педагогикалық психологияның әдістері
6. БАЙҚАУ МЕН ЭКСПЕРИМЕНТТІҢ САЛЫСТЫРМАЛЫ ТАЛДАУЫ
Сыналушының әрекеттерін нақты
тіркеу рәсімі жүргізіледі
Экспериментпен салыстырғанда байқау жеңілдеу келеді
Қойылған мәселе негізіне байланысты
Ситуацияның бақыланылуына байланысты
Эксперимент ситуациясы нақты анықталған
Байқау ситуациялары экспериментке қарағанда кем іріктеледі. Табиғи байқаудан мәжбүр етілетін байқауға ауысу сатылары
Сыналушының әрекеттері тіркелуінің дәлдігіне байланысты
Эксперимент
Сұрақ болжамға айналады, яғни фактілер арасында қандай да бір тәуелділік бар екенін ұйғарады. Эксперименттің мақсаты - болжамды тексеру
Мәселе ашық түрінде қалады. Байқаушы жауабын білмейді немесе ол туралы бұлыңғыр пікірде болады
Байқау
1-Тарау. Педагогикалық психологияның жалпы негіздері
7. БАЙҚАУ ӘДІСІНІҢ АРТЫҚШЫЛЫҚТАРЫ МЕН КЕМШІЛІКТЕРІ
Кемшіліктері
Жағымды жақтары
Сыналушыдан алдын ала келісімін алу міндетті емес
Байқаушының енжарлығының салдарынан уақыт көп жұмсалады
Әртүрлі техникалық құралдарды қолдануға жол беріледі
Зерттелуші әрекеті табиғи түрде болады
Оқиға барысындағы ситуацияны бақылау бұрмалаусыз, араласусыз мүмкін емес болады
Жиналған мәліметтердің көптігі (сөздік ақпаратпен қатар әрекеттердің, қимылдардың, қылықтардың талдауын қамтамасыз етеді)
Субъективтілік (зерттеу нәтижесі көп жағдайда зерттеушінің тәжірибесіне, ғылыми көзқарастарына, қызығушылықтарына, жұмыс қабілеттілігіне байланысты болады)
8. ЭКСПЕРИМЕНТ ӘДІСІНІҢ АРТЫҚШЫЛЫҚТАРЫ МЕН Өзгертпелердің бәріне толық бақылау қамтамасыз етілген деуге болады
Кейбір жағдайларда қайта зерттеулер жүргізілуі мүмкін
Нәтижелердің жоғары дәлдігі қамтамасыз етіледі
Жағымды жақтары
Сыналушылар өздерінің зерттеу объектісі екендігін біледі
Сыналушылардың іс - әрекеті нақты өмір жағдайына сәйкес келмейді
Кемшіліктері
КЕМШІЛІКТЕРІ
2 Тарау. Педагогикалық психологияның әдістері
9. ҒЫЛЫМИ ЖӘНЕ ҚАЛЫПТАСТЫРУШЫ ЭКСПЕРИМЕНТТІҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
(Ю.В. ГРОМЫКО, В.В. ДАВЫДОВ БОЙЫНША)1
Ғылыми - зерттеулер басқарушы, мұғалім, оқушы, әдіскерлер, ата - аналармен бірлестіріліп ұйымдастырылады.
Ғылыми әлеуметтік институт ішінде ғана зерттеушілік қызмет қамтамасыз етеді
Шын мәніндегі өлшемдерге сүйенеді
Тиімді жобаланған идея жүзеге асырылып және оның салдары талдаланады
зерттеуден басқа жобалаушы элементтерді қамтиды
зерттеу ізденістерін ұйымдастырып, технологиялық құралдарды қамтиды
кешенді және көп пәндік болып табылады және бірнеше дәріптеулерді бірмезгілде қолдануды немесе конфигурация, жаңа дәріптеу прициптерінің негізінде құрылуды ұйғарады.
белгілі бір пәнді дәріптеуге құрылған
оның құрылымында объектісі және пайда болуы ұйғарылады, содан соң өзі зерттеу пәні болады
құрылымында пайда болған объект өзінен - өзі, табиғи жағдайда өмір сүреді деген түсінікке құрылған
Қалыптастырушы
эксперимент
Ғылыми эксперимент
... ... ... ...
... ... ... ..
... ... ... .
... ... ... ..
... ... ... ..
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
1. Ю. В. Громыко, В.В. Давыдов Концепция экспериментальной работы в сфере образования Педагогика. 1994. №6. 31-37б.
1. Тарау. Педагогикалық психологияның жалпы негіздері
14. ПЕДАГОГИКАЛЫҚ - ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ ЗЕРТТЕУЛЕРДІҢ НЕГІЗГІ САТЫЛАРЫ
Мәселелерді зерттеу. Мәселелерді қою, зерттеу пәні мен объектісін талдау
1
Сатылардың симметриялығы
Бастапқы ортақ зерттеу тұжырымдамасын әзірлеу немесе нақтылау (қызығушылық тудыратын құбылыстың үлгісін құру). Болжамдар ұсыну.
2
Зерттеуді жобалау
3
Зерттеудің мақсаты мен міндеттері
эксперименталды жоспарлауды анықтау
Зерттеудің әдісін және әдістемесін таңдау
деректерді өңдеудің математикалық әдісін анықтау
Деректер жинау және фактілерді бейнелеу. Теориялық зерттеуде: фактілерді іздеп, іріктеу, оларды бір жүйеге келтіру, фактілерге жаңа көзқараспен қарау.
4
... ... ... ... ... ... ...
Деректерді өңдеу
5
Болжамдар нәтижесін тексеріп бағалау, нәтижелерді бастапқы зерттеу тұжырымдамаларымен салыстыру.
6
Нәтижелердің қолданыстағы тұжырымдамалар және теориялармен жақындығын салыстыру. Ортақ қорытындыларды тұжырымдау. Мәселенің ары қарай ілгерілеу болашағын бағалау
7
ІІ-ТАРАУ
ОҚЫТУ ПСИХОЛОГИЯСЫ
3-ТАҚЫРЫП
1. Үйрету ұғымын анықтаудағы әртүрлі келістер
2. Оқыту ұғымын анықтаудағы әртүрлі келістер
3. Оқытуға пәнаралық тұрғыдан келу
4. Үйрету ұғымының негізгі аспектілері
5. Үйрету, оқыту, оқу ұғымдарының өзара арақатынасы
6. Үйрету теориясының проблемалары
7. Адам нәтижесінде тәжірибе жинақтайтын іс - әрекеттер жүйесі
8. Үйрету типтерінің жіктеуі
9. Үйретудің ассоциативті типтері
10. Үйретудің интеллектуалдық типтері
11. Үйрету түрлері
12. Үйретудің психологиялық теориялары
13. Үйретудің ассоциативтік теориялары
14. Үйретудің шартты - рефлекторлық теориялары
15. Үйретудің бихевиоралды заңдары
16. Үйретудің таңбалық теориялары
ҮЙРЕНУ
ЖӘНЕ
ОҚЫТУ
ІІ. Тарау. Оқыту психологиясы
Бұл оқытудың нәтижесі - ол оқытудың әдістерімен қатар білім алушы тұлғаның ерекшелігіне де байланысты
1. ҮЙРЕТУ ҰҒЫМЫН АНЫҚТАУДАҒЫ ӘРТҮРЛІ КЕЛІСТЕР
Үйрету ...биологиялық жүйенің жеке тәжірибе жинақтау процесі мен оның нәтижесін білдіретін ұғым. (Жер жағдайында ең қарапайымнан, оның ұйымдастырылуның ең жоғарғы сатысы - адамға дейін)
Бұл физикалық және психикалық әрекеттің (мінез - құлықтың) тұрақты, мақсатқа сәйкес өзгеруі, ол оған дейінгі іс - әрекеттің (немесе мінез - құлықтың) арасында пайда болады және ол организмнің туа біткен физиологиялық раекцияларынан пайда болмайды
Л.Б. Ительсон1
И.А. Зимняя2
К.К. Платонов3
ҮЙРЕНУ
Шетел психологиясында ол оқытудың баламасы ретінде қолданылады. Отандық психологияда оны жануарларға қатысты қолдану қалыптасқан. Біздің адамдарды оқыту әрекетінің баламасы деп атайтын әрекет жануарларда үйрету деп аталады
Үйрету адамның оқу әрекеті барысында жаңа психологиялық сапалар мен қасиеттерге ие болу фактісін сипаттайды.
Н.Ф. Талызина4
Р.С. Немов5
________________________________
1 Қараңыз: Ительсон Л.Б. Лекции по современным проблемам психологии обучения.
Владимир, 1975. 5б.
2 Қараңыз: Зимняя И.А. Педагогичекая психология: Оқу құралы. Ростов нД, 1997. 120б.
3 Қараңыз: Платонов К.К. Краткий словарь системы психологических понятий. М., 1984.
75б.
4 Қараңыз: Тальзина Н.Ф. Педагогическая психология: Оқу құралы. М., 1998. 25б.
5 Қараңыз: Немов Р.С. Психология: 2- кітап. Психология образования. М., 1994. 234б.
3 Тақырып. Үйрету және оқыту
2. ОҚЫТУ ҰҒЫМЫН АНЫҚТАУДАҒЫ ӘРТҮРЛІ КЕЛІСТЕР
Оқуды оқу іс - әрекетінің ерекше түрі ретінде қарастырған.
Оқуды білім, икемділік және дағдыны меңгеру процесі ретінде қарастырған (ол дамуды - қабілеттер, жаңа сапалар меңгеру деп қарастырған).
Л.С. Выготский1
С.Л. Рубинштейн2
Д.Б. Эльконин
В.В. Давыдов3
Оқуды субъект атқаратын әрекеттер негізінде білім меңгеру ретінде анықталған
П.Я. Гальперин4
ОҚЫТУ
Оқуды жетекші әрекет түрі ретінде қарастырған, ол тек қана ұзақ уақыт кезеңін қамтып қана қоймайды, оның ағымында оқушы тұлғасының өзі де, әрекеттің неғұрлым жеке түрлері қалыптасады.
Оқу - бұл әрекет процесінде тұлғаны оқыту жүзеге асырылады
А.Н. Леонтьев5
К.К. Платонов6
___________________________________
1 Қараңыз: Выготский Л.С. Педагогическая Психология. М., 1991.
2 Қараңыз: Рубинштейн С.Л. Основы общей психологии. СПб., 1999.
3 Қараңыз: Давыдов В.В. Теория развивающего обучения. М., 1996.
4 Қараңыз: Гальперин П.Я. Методы обучения и умственное развитие ребенка. М., 1985.
5 Қараңыз: Леонтьев А.Н. Проблема развития психики. Оқу құралы. М., 1972.
6 Қараңыз: Платонов К.К. Краткий словарь системы психологических понятий. М., 1984.
159б.
ІІ. Тарау. Оқыту психологиясы
3. ОҚЫТУҒА ПӘНАРАЛЫҚ ТҰРҒЫДАН КЕЛУ
(И. ЛИНГРАТ БОЙЫНША) 1
Оқуды тәрбие беру - білім беру жүйесінің шеңберінде қарастырады
Оқуды әлеуметтендіру факторы ретінде, жеке және қоғамдық сана - сезім байлынысының шарты ретінде қарастырады.
Оқуды субъекттің белсенділігі, іс - әрекет, психикалық даму факторы ретінде қарастырады. Оқу адамның мінез - құлқын аңғарып, оның ары қарай жүйелі өзгеруіне жетелейді.
ПЕДАГОГИКА
ПСИХОЛОГИЯ
ФИЗИОЛОГИЯ
ӘЛЕУМЕТТАНУ
КИБЕРНЕТИКА
БИОЛОГИЯ
ОҚУ
Оқу дегеніміз бейімделу процесі, онда тұқым қуалаушылық, орта, бейімделу, реттеу қарастырылады.
Оқуды нейрогуморалдық механизмдер, шартты рефлекстер жүйке қызметінің заңдылықтары, мидың талдамалық - синтетикалық қызметі тұрғысынан қарастырады.
Оқуды білім беру жүйесінде туа біткен және кері байланыс каналдары бойынша басқарумен, стратегия, бағдарлама және алгоритмдер қалыптастырумен сипатталатын процесс ретінде қарастырады.
_____________________________
1 Қараңыз:.: Лингарт И. Процесс и структура человеческого учения. М., 1970.С.18.
3 Тақырып. Үйрету және оқыту
4. ҮЙРЕНУ ҰҒЫМЫНЫҢ НЕГІЗГІ ҚЫРЛАРЫ
ГЕШТАЛЬТ - ПСИХОЛОГИЯ
Бастапқы біртұтас тәжірибені үлгілер түрінде қайта құру процесі ретінде қарастырады.
АССОЦИОНИЗМ
Белсенділік танытпай жаңа байланыстар орныту принципі бойынша іс - әрекет және мінез - құлық жағдайының психикалық көрінісінің өзгеру процесі ретінде қарастырады.
ҮЙРЕНУ
БИХЕВИОРИЗМ
Психика және таныммен байланыспайтын дайын болу, жаттығу, негізінде стимулдар мен реакциялар арасындағы кездейсоқ, соқыр байланыстар
ОТАНДЫҚ
ПСИХОЛОГИЯ
Адамдардарда үйрену мен оқуды практикалық және тәжірибелік іс - әрекеттің әлеуметтік тәжірибесін меңгерудің танымдық процесі ретінде қарастырылады. Жануарларда үйрену түрдің туа біткен тәжірибесін өзгерту және оның нақты жағдайларға бейімделу процесі ретінде түсінік береді.
ІІ. Тарау. Оқыту психологиясы
5. ҮЙРЕНУ, ОҚУ, ОҚЫТУ ҰҒЫМДАРЫНЫҢ АРАҚАТЫНАСЫ
а) А.К. Маркова1
Оқыту
Мектеп оқушыларының жаңа білімді және оның әдістерін игеруді қамтамасыз ететін мұғалім мен оқушының бірлескен іс - әрекеті.
Үйрену
Жеке тәжірибе жинақтау, ең алдымен еріксіз жүзеге асырылатын дағдыларды меңгеру.
Оқу
Оқушының жаңа білімдерді және оның әдістерін меңгеру іс - әрекеті.
Оқу
Бұл оқу процесінде қамтылған оқушының іс - әрекеті
Үйрену
Отандық психологияда оны жануарларға қатысты қолдану қалыптасқан.
Мұғалімнің оқу процесіндегі іс - әрекеті
Оқыту
б) Н.Ф. Талызина2
__________________________
1. Қараңыз: А.К. Маркова т.б. Формирование мотивации учения. М., 1990.
2. Қараңыз: Н.Ф. Талызина Педагогическая психология: Оқу құралы. М, 1998.
3 Тақырып. Үйрету және оқыту
6. ҮЙРЕНУ ТЕОРИЯСЫНЫҢ ПРОБЛЕМАЛАРЫ
және т.б.
4. Неғұрлым тиімді үйрену механизмдері мен шарттары проблемасы
3. Үйрету заңдары мен заңдылықтары проблемасы
2. Үйрену мен толып жету даму әсерінің ара қатысы ара жігін ажырату проблемасы
1. Үйрену оқыту оқудың ара қатысы мен олардың ара жігін ажырату проблемасы
ҮЙРЕНУ ТЕОРИЯСЫНЫҢ
ПРОБЛЕМАЛАРЫ
2 Педагогикалық психология
ІІ. Тарау. Оқыту психологиясы
1. АДАМ ТӘЖІРИБЕ ЖИНАҚТАЙТЫН ІС - ӘРЕКЕТТЕР ЖҮЙЕСІ1
Тәжірибе жинақтайтын іс - әрекеттер
Тура өнім ретінде
Қосымша өнім ретінде
Саналы түсініп тану
Мақсатты саналы түрде түсінбей
Тұрақты өнім:
Кездейсоқ өнім
Жаңалық ашу
Дидактикалық ойында
еңбекте
еңбекте
Тәжірибені жағдаят жағдайында меңгеру
Стихиялық қарым - қатынаста
ойында
ойында
Кездейсоқ қарым - қатынас
Кездейсоқ қарым - қатынас
өзін - өзі оқыту
Басқа түрлері (Кездейсоқ бақылау, оқу, фильмдер көру және т.б.)
Оқыту - оқу іс - әрекеті
Басқаның тәжірибесін (білігін) танып білу
Басқаның тәжірибесін (білігін) танып білу
Оқуға қадамдап жетек-шілік еткен жағдайда
Оқуға икемділігі болған жағдайда
__________________________________
1 Қараңыз: Т.В. Габай Педагогическая психология: Оқу құралы. М., 1996. 69б.
3 Тақырып. Үйрету және оқыту
2. ҮЙРЕНУ ТИПТЕРІНІҢ ЖІКТЕЛУІ1
Үйрену түрлері
Интеллектуалдық
Байланыстық
Когнитивтік
Шарттық
(рефлектор-лық)
Шарттық
(рефлектор-лық)
Когнитивтік
Түсініктерге үйрену
Қарым - қатынастарды меңгеру
Сенсорлық
Білімдерге үйрену
Ойлауға үйрену
Басқа ар-қылы үйрену
Моторлық
Дағдыларға үйрену
Іс - әрекеттерге үйрену
Сенсорлық - моторлық
Білімге үйрену
Таңба арқылы үйрену
__________________________________
1 Қараңыз: В.Д. Шадриков Психология деятельности и способности человека: Оқу құралы. М., 1996. 118б.
ІІ. Тарау. Оқыту психологиясы
9. ҮЙРЕНУДІҢ БАЙЛАНЫСТЫҚ ТИПТЕРІ1
Байланыстық үйрену
Төмендегі белгілердің негізінде шындықтағы нақты элементтердің, мінез - құлық және физиологиялық процестердің немесе психикалық шындықтың арасында байланыс орнайды:
oo физикалық
oo психологиялық
oo функционалдық
байланыстардың пайда болуы
Когнитивтік
Шарттық
(рефлекторлық)
Білімдерге үйрену
Сенсорлық
Қоршаған ортадағы пәндер мен құбылыстардың жаңа биологиялық маңызды қасиеттерін меңгеру
Пәндерде оның қызметі немесе оның өмір сүру әрекетіне маңызы бар жаңа қасиеттерді анықтау
Дағдыларға үйрену
Моторлық
Белгілі бір мақсатқа жетуді сонымен қатар, осы әрекеттерді реттеу және бақылау бағдарламаларын қамтамасыз етуші бағдарлама қалыптастыру.
Реакцияның сенсорлық құрастырушысы негізінде кинестетикалық немесе пропроцептивтік биологиялық маңызды реакциялар қалыптастыру
Іс - әрекеттерге үйрену
Сенсорлық - моторлық
Білімдер мен дағдыларға үйрену когнитивтік деңгейдегі сенсомоторлық үйренуге сәйкес келеді.
Жаңа реакциялар қалыптастыру немесе қолданыстағы реакцияларды қабылдаудың жаңа жағдайларына бейімдеу
__________________________________
1 Қараңыз: В.Д. Шадриков шығ. 122-123б.
3 Тақырып. Үйрету және оқыту
10. ҮЙРЕНУДІҢ ИНТЕЛЛЕКТУАЛДЫҚ ТИПТЕРІ1
Интеллектуальдық үйрену
Объективті шындықтың маңызды байланыстары, құрылымы мен қатынастары- бейнелеу және меңгеру пәні болып табылады.
Рефлекторлық
Когнитивтік
Қатынастарды меңгеру
Ұғымдарды үйрену
Шын өмірдегі маңызды қатынастарды айқындайтын сөздер мен сөз тіркестерінде бекітілген ұғымдарды меңгеру
Жағдаяттағы қатынастар элементтерін психикада бөлу және бейнелеу, олардың абсолюттік қасиеттерін ажырату
Ойлауға үйрену
Ауыстыру арқылы үйрену
Жаңа жағдаятта бұрынғы дағдылар мен туа біткен мінез - құлық формаларын оңтайлы қолдану
Оқушыларда шын өмірдегі маңызды қатынастарды тануға көмегін тигізетін, негізгі операцияларды айқындаушы ақыл - ой әрекетін мен оның жүйесін қалыптастыру
Біліктілікті үйрену
Белгі арқылы үйрену
Жануардың затқа белгі ретінде жауап қайтаруы, яғни ол заттың өзіне тән қасиетіне жауап қайтармайды, ол осы заттың нені білдіретініне жауап қайтаратын мінез - құлық түрін қалыптастыру
Оқушыларда өзінің іс - әрекеті мен мінез - құлығын реттеу тәсілдерін мақсатқа және жағдаятқа сәйкес қалыптастыру
__________________________________
1Қараңыз: В.Д. Шадриков Шығ. 122-123б.
ІІ. Тарау. Оқыту психологиясы
11. ҮЙРЕНУ ТҮРЛЕРІ
сөзбен үйрену
Адам тәжірибені тіл арқылы меңгереді
викарлық үйрену
Үйрену басқалардың мінез-құлығын тікелей, тура бақылау арқылы жүзеге асырылады, нәтижесінде адам бақыланатын мінез - құлық түрлерін бірден қабылдап, меңгереді.
Опе
Білім, білік пен дағды істеп көру мен қателесу әдісі бойынша қалыптасады
операнттық үйрену
Бұрын ерекше реакция тудырмаған, алғашқы нейторгуморал-дық стимулға шартты реакция ретіндегі мінез - құлықтың жаңа түрлерінің пайда болуын ұйғарады
шартты - рефлекторлық
импиритинг
Ағзаның автоматты түрде, тез арада (оқыту сияқты ұзақ процеспен салыстырғанда) мінез-құлықтың туа біткен дайын түрлерін пайдалану арқылы өзін өмір сүрудің нақты жағдайларына бейімдеуі
Үйренудің адамға тән жоғарғы түрлері, басқа тірі жандарда кездеспейді деуге болады
Адаммен қатар, жануарларда да кездеседі және әртүрлі тірі жандардың өмір тәжірибе жинауының негізгі тәсілдерін көрсетеді
3 Тақырып. Үйрету және оқыту
12. ҮЙРЕНУДІҢ ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ ТЕОРИЯЛАРЫ
Байланыстық
(ассоциативтік)
Шартты - рефлекторлық
Белгілік
_____________________ Тәсілдік
13. ҮЙРЕНУ ТЕОРИЯСЫНЫҢ БАЙЛАНЫСТЫҚ ТЕОРИЯЛАРЫ
Оқыту үлгісі
Сезімталдық тәжірибесін жинақтау және қайта өңдеу процесін басқару
Үйренудің мәні
Үйренудің мазмұны
Ассоциациялардың қалыптасуы, яғни адамның сезімталдық тәжірибесінің арасындағы психологиялық байланыстар
Адамның нақты объектілер, ерекшеліктер, іс-әрекеттер, психикалық жағдайлар және т.б. арасында болатын байланыстарды меңгеруі
Үйрену шарттары
Байланыстарды біріктіретін элементтер
Физикалық
Кеңістік пен уақыттың үндестігі
Психологиялық
ұқсастық және қарама - қарсылық
Сыналушыдан алдын ала келісімін алу міндентті емес
Байқаушының енжарлығының салдарынан уақыт көп жұмсалады
Әртүрлі техникалық құралдарды қолдануға жол берілген
Логикалық
қатынас:
oo жекеден жалпыға
oo түрге бағыттау
oo қорытындыға нұсқау және т.б.
Функционалдық
қатынас:
oo мақсаты мен құралдары
oo сапа мен саны
oo зат пен қасиет
oo себеп пен салдар және т.б.
ІІ. Тарау. Оқыту психологиясы
14. ҮЙРЕНУ ТЕОРИЯЛАРЫНЫҢ ШАРТТЫ - РЕФЛЕКТОРЛЫҚ
ТЕОРИЯСЫ
Оқыту үлгісі
Оқушылардың танымдық және зерттеушілік белсенділігін олардың практикалық іс - әрекетін ұйымдастыру арқылы ынталандыру
Үйрену мәні
Үйрену мазмұны
Индивидтің қоршаған ортадағы заттар мен құбылыстардың жаңа маңызды қасиеттерін және осы қасиеттерді қолданатын жаңа пайдалы іс - әрекеттер мен мінез - құлық формаларын меңгеруі
Шартсыз (туа біткен) тітіргендіргіштер мен сыртқы ортаның шартты (меңгерілетін) реакциялары немесе белгілерінің арасындағы байланыстардың пайда болуы
Үйрену шарттары
Инструменталдық
рефлекстер үшін
Классикалық шартты рефлекстер үшін
1. Бекіту - белгілердің бірінің мағынасы болуы тиіс, яғни индивидтің белгілі бір қажеттіліктерімен байланыста болуы
2. Қайталау - шартты және шартсыз белгілердің бір - біріне сәйкес келуі тәжірибеде қысқа уақыт ішінде бірнеше рет болуы тиіс
1. Қажеттіліктердің қанағатталмауынан және зерттеушілік пен байқап көру іс - әрекеттерінен туындайтын ағзаның белсенділігі.
2. Сыйақы, яғни индивидтің берілген жағдаятта белгілі бір іс - әрекеттерін бекіту
3. Бекітулердің біршама жүйелілігі және олардың тез арада бекітілген реакция-лардың соңынан жүруі
3 Тақырып. Үйрету және оқыту
15. ҮЙРЕНУДІҢ БИХЕВИОРАЛДЫҚ ЗАҢЫ
Үйрену заңдары
Әсер ету
әдісі
Жағдаят пен жауап беру реакциясының арасында байланыс орнатылса немесе қанағаттандырарлық жағдай болса, онда байланыс нығая түседі
Егер біршама уақыт бойы жағдаят пен жауап арасындағы құбылмалы сипаттағы байланыс қайта жаңартылмаса, бұл байланыстың үдемелілігі бәсеңдейді, сол себепті басқа жағдайларда жағдаятпен байланысты жауаптың пайда болу ықтималдығы азаяды
Сақталу заңы
Өзара байланыст
лық заңы
Егер екі психикалық акт өзара байланыс жағдайында дамыса, онда олардың біреуін қайталау екіншісінің пайда болуына немесе бекітілуіне әкеледі
Жаттығу заңы
Жаттығу үдемелілігі неғұрлым жоғары болса, онда жауап реакция неғұрлым тез меңгеріледі және ол зердеде соғұрлым көп сақталады
Үдемелелік заңы
Жауаптың жаттығуы неғұрлым үдемелі болса, ол соғұрлым жақсы меңгеріледі және зердеде ұзақ сақталады
Ассимиля
ция заңы
Бұрынғы стимулмен байланысты әрбір жаңа стимулдың реакция тудыру қабілеті болады
Нәтижелілік заңы
Жағымды әсерлер тудыратын реакциялар нығаяды, ал жағымсызды жоюға немесе сырт айналып кетуге тырысады
ІІ. Тарау. Оқыту психологиясы
16. ҮЙРЕНУДІҢ ТАҢБАЛЫҚ ТЕОРИЯСЫ
Оқыту үлгісі
Оқушылардың жалпы түсініктер жүйесі мен ақыл-ой әрекетін қалыптастыру
Үйрену мазмұны
Үйрену мәні
Шындықтағы маңызды қатынастарды табу және қолдану, олардың ұғымдарда көрініс табуы және сөз жүзінде бекітілуі
Оқушыларда шын өмірдегі маңызды қатынастарды бейнелейтін ұғымдар жүйесін қалыптастыру
Үйрену шарттары
1. Қоғамдық тәжірибеге маңызды объектілерінің қатынастарын айқындау және абстрактілеу
2. Осы қатынастардың бірлігі мен сипатын анықтау
3. Осы қатынастарды сөзбен бекіту
3 Тақырып. Үйрету және оқыту
ІІ ТАРАУ
ОҚЫТУ ПСИХОЛОГИЯСЫ
4 ТАҚЫРЫП
1. Оқытуды анықтаудағы әртүрлі келістер
2. Оқыту мен психикалық даму проблемалары
3. Оқыту мен дамудың өзара байланысы проблемасын шешудегі негізгі келістер
4. Оқыту мен даму ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
ПСИХОЛОГИЯ
Құрылымдық - логикалық сызбалар Мемлекеттік білім беру стандарттарының талаптарына сәйкес құрылған. Олар студенттердің шығармашылық ойын дамытып, сәйкес материалды өз бетінше оқуға көмектеседі. Тесттік тапсырмалар материалды меңгеру деңгейін тексеру үшін және өзі - өзін тексеруге арналған.
Оқу құралы психология мен педагогиканы оқып үйренуші және зерттеуші жоғарғы оқу орындары студенттеріне, оқытушыларына, аспиранттарға сонымен қатар іс - әрекеттегі психологтар мен білім беру саласындағы қызметкерлерге арналған.
МАЗМҰНЫ
Алғы сөз ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..4
І Тарау. Педагогикалық психологияның жалпы негіздері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ..6
1-тақырып. Педагогикалық психологияның пәні мен міндеті ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 6
2-тақырып. Педагогикалық психологияның әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..17
ІІ Тарау. Оқыту психологиясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 27
3-тақырып. Үйрету және оқу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 27
4-тақырып. Оқыту мен дамыту ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .43
5-тақырып. Оқу іс - әрекеті ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 71
6-тақырып. Оқу түрткісі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...90
7-тақырып. Білім, білік пен дағдыны меңгеру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 102
ІІІ Тарау. Тәрбиелеу психологиясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..118
8-тақырып. Оқушы тәрбие субъектісі ретінде ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..1 18
9-тақырып. Тәрбиелеу әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .138
ІV Тарау. Педагогикалық іс - әрекет психологиясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 146
10-тақырып. Педагогикалық іс - әрекеттің жалпы сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... .146
11-тақырып. Іс - әрекеттің стильдері және педагогикалық қабілеттілік ... ... ... .. 153
12-тақырып. Педагогикалық қарым - қатынас ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..1 68
АЛҒЫ СӨЗ
Педагогикалық психология бойынша оқырманға ұсынылып отырған құрылымдық - логикалық сызбаларды жаңа ұрпақтың оқу - әдістемелік материалдарына жатқызуға болады.
Ақпаратты құрлымдық - логикалық түрде ұсынудың оқу материалын жолдық - мәтіндік баяндаумен салыстырғанда бірқатар артықшылығы бар.
Біріншіден, мәтіндік ақпаратты жолды түрде құрғанда, зерттеліп отырған құбылыстың құрылымын анықтауда, оның құрастырушыларының арасындағы маңызды байланыстарды белгілеуде қиыншылық тудырады. Бұл қиыншылық, көп жағдайда, сөз арқылы баяндауды кесте, ең абзалы - сызба ауыстырғанда жойылады.
Екіншіден, оқу мәтінін осылайша қайта құру оқушының ойлау қабілетін белсендіруші бірден-бірі тиімді әдіс болып табылады.
Үшіншіден, бірқатар зерттеулер ойлау іс -әрекетінің жетекші буынын талдаудың ерекше түрі - синтез арқылы талдау (екенін) құрастыратынын анықтаған. Бұл операция оқу материялын оның таңбалық үлгілеу жолы арқылы неғұрлым терең меңгеру мен түсінуді құрайды.
Төртіншіден, берілеген құралда ғылым саласында және іс -әрекет жүзінде кеңінен танымал - ақпаратты сызба түрінде сырт көзбен қарау (визуалдандыру) тәсілі пайдаланылады. Біздің ойымызша, әрбір оқушының бұл тәсілді білу және оны іс жүзінде меңгеру дағдысы педагогикалық психологиялық пәнін неғұрлым терең меңгеруге көмектесіп, жалпы алғанда, оқу материялымен жұмыс істеудің тиімді жолдарын қалыптастыруға ықпалын тигізеді.
Бесіншіден, бірқатар психологиялық зерттеулер мәтіндік ақпаратты құрылымдау1 және сызбалау2 есте сақтау үрдісінің негізін құрастырушы мнемикалық іс -әрекеттің маңызды компоненті болып табылады.
Алтыншыдан, ақпаратты көрнекі - бейнелі ұсыну, оның жақсы есте сақталуына көмектеседі.
Жетіншіден, тәжірибе көрсеткендей, оқу ақпаратын құрылымдық - логикалық сызба жүйесінде ұсыну оқушылардың өз бетімен жұмысын ұйымдастыру және белсендірудің біршама тиімді құралы болып табылады.
Сегізіншіден, оқу құралында ұстанып отырған материалды құрылымдау формасы оқушыға тез арада сол пән бойынша тұтас түсінік қалыптастыруға ықпалын тигізеді. Бұл материалын меңгеру үрдісін ары қарай ұйымдастыру үшін негіз құрайды.
Бұл жерде, оқу ақпаратын құрылымдық - логикалық түрде ұсынудың бірқатар жетіспеушіліктері бар екенін айта кетсек дұрыс болады.
Біріншіден, кез - келген сызба (схематизм) тым қарапайым түсінуді қалыптастырады. Бұл өз кезегінде, пәнді оқып, зерттеу үшін бейнеленген материал жеткілікті деген қиял тудырады.
Екіншіден, логикалық - құрылымдық үлгілеу (модельдеу) принципті бойынша оқу құралдарын абсалютке шығару кәсіби ойлау мен тілге өзінің кері әсерін тигізуі мүмкін. Бұл - ойлаудың гуманитарлық және жаратылыстану ғылыми стильдері арасында түбегейлі (принципиалды) айырмашылықтар бар екенін ескеруге байланысты маңызы бар.
Үшіншіден, материалдың кейбір жеке бөліктері құрылымдауға қиын көнеді, ол өз кезегінде, сызба көмегі арқылы толыққанды курс әзірлеуді қиынға соқтырады.
Төртіншіден, оқу материалын сызба түрінде ұсыну барысында оның материалды (материалдың) кодталған мазмұнға толық сәйкес келуі мүмкін. Мысалы, зерттелінетін құбылыстар мен олардың қасиеттері және тағы басқа туралы білімді ғана емес, сызбалаудың (схематизация) басқа түрін талап етеді.
_______________________
1 Құрастыру кезінде белгілі бөлшектері
2 Схемаларды құрастырғанда немесе салу кезінде ең басты бөлшектері көрінеді
Жоғарыда айтылып өткендерге сүйенсек, оқу процесінде ең тиімді нәтижелерге біз ақпараттың әрқилы, яғни мәтіндік және құрылымдық - логикалық түрлерін оңтайлы ұштастырған жағдайда ғана жете алатынымыз анық. Алайда, қазіргі уақытта оқу -әдістемелік құралдар әзірлеу барысында басымдылық оның мазмұнын жолдық - мәтіндік тәсілмен баяндауға беріліп отыр. Бұл жағдай, әрине, білім берудің сапасын көтеруге көп кедергі келтіреді. Сол себепті, автор Педагогикалық психология оқу курсын алға тартқанда құрылымдық - логикалық тәсілді таңдап отыр. Әрине, берілген сызбалар алға қойған мақсатқа жетудің ең ақырғы нұсқасы емес, оған қол жеткізудегі тек мүмкін нұсқасының бірі ғана.
Құралда, сонымен бірге тестік тапсырмалар да ұсынылады. Педагогикалық новациялардың бір бөлігі болып табылады, олар педагогикалық психология бойынша меңгерілген білім, білік және дағды деңгейіне объективті баға алуға, оқу бағдарламасын меңгеру барысында кездесетін проблемаларды анықтауға мүмкіндік береді. Тест түріндегі педагогикалық тапсырмалар оқытушы, сонымен бірге бақылаушы міндеттерді жүзеге асыру үшін пайдалануы мүмкін. Оларды құрастыру барысында, біз тек ғана құрылымдық - логикалық түрде ұсынылған оқу материалдарын ғана емес, басқа да ақпарат көздерін пайдаландық.
Біздің ойымызша, бұл құрал лекция материалын тыңдауға дайындалу барысында, сонымен қатар, баяндалған курстың негізгі ережелерін қайта есте жаңғырту үшін де пайдасын тигізеді. Құралды практикалық сабақтарда материалдың меңгерілу деңгейін бақылау үшін пайдалану орынды. Материалды өз бетінше түсінуді ынталандыру үшін автор сызбалар, суреттер мен кестелерге түсініктеме беруден саналы түрде аулақ болуға тырысқан. Кітаптың материалдары студенттерге өз бетімен жұмыс кезінде, сонымен қатар сынақтар мен емтихандарға дайындалу барысында көмегін тигізеді.
Құралдар ұсынылған ғылыми -әдістемелік әзірлемелер бірнеше рет педагогикалық психология курсын оқыту барысында қолданылған. Оларды пайдалануға жинақталған тәжірибиеден, біз олардың проекциялық аппаратуралардың (слайдоскоп, оверхеда) слайдтары мен пленкалары мен мультимедиялық компютерлік технологияларды қолданып дидактикалық құралдар дайындауға негізге алуға болады.
Келтірілген материалдарда кейбір жаңсақтықтар, сонымен қатар педагогикалық психологияның кейбір тараулары мен тақырыптарын толыққанды бейнелеу мүмкіндігінің болмауын ескере отырып, автор сіздерден өз атына түскен кез - келген сындарлы ескертулерді шын ризашылықпен қарастырады.
І-ТАРАУ
ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ПСИХОЛОГИЯНЫҢ
ЖАЛПЫ НЕГІЗДЕРІ
1-ТАҚЫРЫП
1. Педагогикалық психологияның пәнін анықтаудағы әртүрлі бағыттар
2. Педагогиканың психологиямен өзара байланысы
3. Педагогикалық және жас ерекшелік психологиясының өзара байланысы
4. Психологияның негізгі прициптері
5. Педагогикалық психологияның мәселелері
6. Педагогикалық психологияның негізгі міндеттері
7. Педагогикалық психологияның құрылымы
8. Педагогикалық психологияның категориялары
9. Педагогикалық - психологиялық іс - тәжірибеде теориялық білімдерді қолдану ерекшеліктері
ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ПСИХОЛОГИЯНЫҢ
ПӘНІ МЕН МІНДЕТТЕРІ
1. Педагогикалық психологияның пәні мен міндеттері
1. ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ПСИХОЛОГИЯНЫҢ ПӘНІН АНЫҚТАУДАҒЫ
В.А. Крутецкий1
ПП білім, білік және дағдылар меңгеру заңдылықтарын зерттейді, осы процестердің жеке өздеріне тән айырмашылылықтарын зерделейді ... мектеп оқушыларында... шығарма-шылық белсенді ой қалыптастыру заңдылықтарын... психикаларындағы өзгерістерді зерттейді
Л.И. Божович3
ПП адамның оқыту және тәрбиелеу жағдайында даму заңдалықтарын зерттейді.
Педагогикалық психологияның пәні (ПП)
ӘРТҮРЛІ БАҒЫТТАР Т.В. Габай2
ПП әлеуметтік қалыптасқан әрекет тәсілдерін және оларда қолданылатын білімнің дамуының қайсыбір кезеңінің заңдылықтарын зерттейді. Сонымен қатар оқыту үрдісі мен дамыту үрдісінің арасындағы байланысты қалыптастырады, осылайша қандай жағдайда біріншілері соңғыларының мүмкіндіктерін қамтамасыз ететіндіктерін анықтайды
ПП пәні әлеуметтік мәдени тәжірибені меңгеру фактілері, механизмдері, заңдылықтары және осылардың салдарынан туатын оқу процесінің әртүрлі жағдайларында педагог тарапынан ұйымдастырылатын және басқарылатын оқу іс - әрекетінің субъектісі ретінде адамның баланың интеллектуалдық және тұлғалық даму деңгейінде өзгеру үрдісін меңгеру ... болып таблады.
Ғалым педагогикалық психологияны жас ерекшелік психологиясының бір бөлігі деп санауды ұсынады. Давыдов жас ерекшелігі оқушының білімді меңгеру заңын анықтайтындығын дәлелге келтіреді, сол себептен қандай да пән болмасын әртүрлі құрылуы қажет.
И.А. Зимняя4
В.В. Давыдов5
___________________________________ _______________________________
1 В.А. Крутецкий Основы педагогической психологии. М., 1992.7б.
2 Т.В. Габай Педагогическая психология: Оқу құралы. М. 1995. 5б.
3 Л.И. Божович Педагогическая психология Педагогическая энциоклопедия: 2т. М., 1999.2т. 124б.
4 И.А. Зимняя Педагогическая психология: Оқу құралы. Ростов нд, 1997. 30б.
5 В.В. Давыдов Проблемы развивающего обучения. М., 1996.
1 Тарау. Педагогикалық психологияның жалпы негіздері
2. ПЕДАГОГИКАНЫҢ ПСИХОЛОГИЯМЕН ӨЗАРА БАЙЛАНЫСЫ
Педагогикалық психология
педагогика
психология
Осы ғылымдардың пәні
Зерттеу әдістері
Білімділік және тәрбиелік көрсеткіштері мен өлшемдері
Педагогикалық іс - әрекеттің нәтижесі оқушылардың психологиялық сипаттарының өзгеруі бойынша диагностикаланады: үлкендердің балалармен білім беру, тәрбиелеу жұмыстарының жетістіктерінің нышандары, оқушылардың психикасында, ойлау және мінез - құлығындағы болған өзгерістер
Психологиялық ғылыми зерттеу құралдары педагогикалық міндеттерді шешу негізін құрастырады (психометрия, салыстыру, рейтинг, психологиялық тест, қалыптастырушы эксперимент т.б.)
Психология адам психикасының даму заңдылықтарын зерттейді, ал педагогика тұлға дамуын басқару заңдылықтарын қалыптастырады.
1 Тарау. Педагогикалық психологияның пәні мен міндеттері
3. ПЕДАГОГИКА МЕН ЖАС ЕРЕКШЕЛІК ПСИХОЛОГИЯСЫНЫҢ ӨЗАРА БАЙЛАНЫСЫ
Адам психикасының дамуы мен оның ерекшелігі әртүрлі жас сатыларын зерттейді
Адам дамуының заңдылықтарын оқыту және тәрбиелеу жағдайында зерттейді
Жас ерекшелік психологиясы
Педагогикалық психология
ОБЪЕКТ - АДАМ
Жас ерекшелік психологиясының қағидалары
Әрбір жас ерекшелік кезеңі жеке дара емес, ол жалпы тұрақты айқындалған бағыт тұрғысынан, алдыңғы және келесі жас ерекшеліктері ескеріле отырып зерттеледі.
Жас ерекшелігі (хронологиялық баған және мазмұн) есепке жүгінбейді , ол қоғамдық - тарихи факторлармен анықталған.
Әрбір жастың өзінің даму қорлары бар, олар баланың даму барысында оның қоршаған ортаға және өзінің іс-әрекетіне қатысты ұйымдастырылған белсенділігімен жұмылдырылуы мүмкін.
Бір жастан екінші жасқа ауысу және психологиялық жаңашылдық жетекші іс - әрекетінің түрінің өзгеруімен, дамуының әлеуметтік жағдаяттармен, адамның қоршаған ортамен өзара әрекеттесу және т.б. өзгеруімен анықталады.
1 Тарау. Педагогикалық психологияның жалпы негіздері
4. ПЕДОЛОГИЯНЫҢ НЕГІЗГІ ПРИНЦИПТЕРІ
Баланы тек әлеуметтік ортасын ескере отырып қана зерттеуге болады, әлеуметтік орта оның психикасына ғана әсерін тигізіп қана қоймай, бала дамуының антропоморфикалық өлшемдеріне әсерін тигізеді.
ХІХ - ХХ ғ. тоғысында пайда болған педагогика мен психологиядағы ағымдар, ол педагогика мен психологияға эволюциялық идеялардың пайда болуымен және психология мен эксперименталдық педагогиканың дамуымен шартталды.
Педология
Бала - біртұтас жүйе. Ол бөлшектеніп зерттелмеуі тиіс (бір жағын физиология, бір жағын психология, бір жағын неврология )
Баланы тек қана оның үнемі даму үстінде екенін назарға алып отырғанда ғана түсінуге болады. Генетикалық принцип - даму динамикасы мен тенденцияларын назарға алу дегенді білдіреді.
Бала туралы ілім тек қана теориялық емес, практикалық та болуы тиіс.
1 Тарау. Педагогикалық психологияның пәні мен міндеттері
5. ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ПСИХОЛОГИЯНЫҢ МӘСЕЛЕЛЕРІ
және көптеген басқа мәселелер
9. Мұғалім мен тәрбиеленушінің оңтайлы психологиялық - педагогикалық дайындық мәселесі
8. Психологиялық - педагогикалық дигностикалау мәселесі
7. Оқытуды жеке дараландыру мәселесі
6. Балалардың оқуға дайындық мәселесі
5. Бала дарындылығы мәселесі
4. Дамудың сензитивтік кезеңдер мәселесі
3. Баланың генотиптік және қоршаған ортамен шартталған психологиялық сипаты мен мінез - құлық мәселесі
2. Оқыту мен тәрбиенің өзара байланыс мәселесі
1. Дамыту мен оқытудың арақатынас мәселесі
ПЕДАГОГИКАЛЫҚ
ПСИХОЛОГИЯНЫҢ МӘСЕЛЕЛЕРІ
1. Тарау. Педагогикалық психологияның жалпы негіздері
6. ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ПСИХОЛОГИЯНЫҢ НЕГІЗГІ МІНДЕТТЕРІ
Педагогикалық психологияның міндеттері
Оқушылардың интеллектуалдық және тұлғалық дамуына ықпал ететін білім беру және тәрбиелеу заңдылықтарының механизмдерін дамыту
Оқытылатындардың әлеуметтік мәдени тәжірибені меңгеру механизмдерін мен заңдылықтарын меңгеру, оны оқытылушының жеке сана сезімінде құрылымдау, сақтау
Оқушының интеллектуалдық және тұлғалық дамуын, оқыту және тәрбие түрлері мен әдістерінің арасындағы байланысты анықтау
Оқытушылардың оқу іс - әрекеттерін ұйымдастыру мен басқару ерекшеліктерін және осы процесстердің интеллектуалдық, тұлғалық даму мен оқу - танымдық белсенділікке әсерін анықтау
Педагогикалық іс - әрекеттің психологиялық негіздерін зерттеу
Дамыта оқытудың фактісін, механизм, заңдылықтарын анықтау
Білімді меңгерудің заңдылықтары, шарттары, өлшемдерін анықтау, олардың негізінде іс - әрекеттің құрылымдық құрамын қалыптастыру
Меңгерудің деңгейі мен сапасын диагностикалаудың психологиялық негіздерін және білім беру стандарттарына сәйкестігін айқындау
1 Тарау. Педагогикалық психологияның пәні мен міндеттері
7. ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ПСИХОЛОГИЯНЫҢ ҚҰРЫЛЫМЫ
Оқыту психологиясы Тәрбиелеу психологиясы
Мақсатқа бағытталған бала іс - әрекетін, ұжым әркетін ұйымдастыру мақсатында тұлғаны дамыту
Пән
Жүйелеп оқыту мақсатында танымдық сфераны дамыту
1. Оқытушының мотивациялық сферасының құрылымын, оның бағыттылығын т.б. анықтау
2. Түрлі жағдайда тәрбиеленген оқушылардың өзіндік танымының ерекшеліктерін анықтау
3. Бала және жасөспірімдер ұжымының құрылымы және олардың тұлғаны қалыптастырудағы рөлін анықтау
4. Депривацияның міндеті мен нәтижесін көрсету т.б.
Басты тапсырмалары
1. Түрлі дидактикалық жүйе негізінде таным әрекетінің ерекшелігіне бағытталған ішкі және сыртқы факторлардың өзара байланысын анықтау
2. Мотивациялық және интеллектуальдық оқыту қарым - қатынастың жоспарын үйрену
3. Бала оқу процесін басқару мен даму мүмкіншіліктерін анықтау
4. Оқытудың психологиялық - педагогикалық өлшемдерінің сапалылығын бөліп қарау.
Мұғалім психологиясы
Пәні
Мамандандырылған педагогикалық іс - әрекеттің психологиялық қырлары, сонымен қатар тұлғаның бұл әрекетке негіз болатын немесе қарама-қарсылығын көрсететін ерекшелігі.
Негізгі мәселелері
1. Педагогтың шығармашылық потенциалын анықтау және педагогикалық стереотиптеріне қарсы тұра алу мүмкіншіліктерін көрсету
2. Мұғалімнің эмоционалдық тұрақтылығын анықтау
3. Оқытушы мен оқушылардың қарым - қатынасының жеке дара стилінің ерекшеліктерін көрсету
1. Тарау. Педагогикалық психологияның жалпы негіздері
8. ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ПСИХОЛОГИЯНЫҢ КАТЕГОРИЯЛАРЫ
Жеке ғылыми
Жалпы ғылыми
Филисофиялық
жеке категориялар (ережелер)
педагогикалық психологияның түйсінде орна-ласқан ғылымдар категориясы
жүйе
ортақ және жеке дара
оқу
білім беру
құрылым
мән және құбылыс
оқу іс - әреке-ті (қызметі)
білім берудің мазмұны
қызметі
қайшылық
тәжірибе жи-нақтау
оқыту
байланыс
элемент
әлеуметтік тәжірибені меңгерумеңгеру меңгеру
тәрбиелеу
мақсат
себеп - салдар
әлеуметтендіру
қызмет
түр - пішін
дағды
білімдер
жеке тұлғалық
тұлға
мазмұн
білік
бейімделу
әлеуметтік тәжірибе
педагогикалық қабілеттіліктер
1 Тарау. Педагогикалық психологияның пәні мен міндеттері
9. ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ - ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ТӘЖІРИБЕДЕ ТЕОРИЯЛЫҚ БІЛІМДІ ҚОЛДАНУДЫҢ МАҢЫЗЫ
Негізгі мақсат - пәнді қажетті бағытқа түрлендіруге тоқталатын практикалық мақсатқа қол жеткізу.
Негізгі мақсат - танымдық объектіні ол жөнінде жаңа бір нәрсе білу үшін түрлендіріп оқыту
Практик
Ғалым (оқымысты)
... ... ... ...
Негізгі қызметі - іс - әрекетті белгілі мақсатқа жетуге бағыттау
Негізгі қызметі - түсініктеме беру
... ... ... ..
Басты сұрақтары: Бұл жағдайда қандай мақсатқа жету қажет? Не, қалай (ненің көмегімен?) Бұл не? Қалай және не себепті өзгереді?
Басты сұрақтары: Бұл не? Бұл қалай болады? Не үшін? Олармен қатар мынадай сұрақтар қойылады: бұл объектімен не істеу қажет (ол туралы жаңа бір нәрсе үйрену үшін) ?
... ... ... .
Практик білімін ұйымдастыру тәжірибелік іс-әрекет логикасына және тәжірибенің мақсатына сәйкес болуы керек
Ғалымның білімін ұйымдастыру зерттеу әрекетінің логикасына сәйкес жүргізілуі тиіс және берілген ғылымның мәселелерінің байланысы
... ... ... ..
1. Тарау. Педагогикалық психологияның жалпы негіздері
(жалғасы)
Практик
Ғалым (оқымысты)
Практикалық білім көбіне - аналитикалық, нақты - бейнелі
Академиялық білім синтетикалық, абстрактты, тіпті жартылай синкретті
... ... ...
Оқушы әрекетінің қорытындысын объективті бақылауға ұмтылу
Білім монодисциплинарлы, ұғымның белгілі жүйесінен шығу құқы жоқ
... ... ... .
І-ТАРАУ
ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ПСИХОЛОГИЯНЫҢ
ЖАЛПЫ НЕГІЗДЕРІ
2-ТАҚЫРЫП
1. Педагогикалық психология әдістерінің мәселері
2. Әдістемелік оқыту деңгейі
3. Психологиялық - педагогикалық зерттеулердегі әдіснама, әдіс және әдістемелер арасындағы байланыс
4. Психологиялық зерттеуде әдістерді топтастыру
5. Бақылау түрлері
6. Бақылау мен экспериментті салыстыра жіктеу
7. Бақылау әдісінің ерекшелігі мен кемшілігі
8. Эксперимент әдісінің ерекшелігі және кемшілігі
9. Табиғи эксперимент ерекшелігі
10. Психогиялық - педагогикалық зерттеудің негізгі кезеңдері
ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ПСИХОЛОГИЯНЫҢ
ӘДІСТЕРІ
1. Тарау. Педагогикалық психологияның жалпы негіздері
1. ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ПСИХОЛОГИЯНЫҢ ӘДІСТЕРІНІҢ
МӘСЕЛЕЛЕРІ
және т.б.
5. Тұлғаның дамуын психологиялық - педагогикалық зерттеу мақсатында диагностикалық әдістер құру мәселелері
4. Педагогикалық психологияда эксперименттік әдісті қолданудың арнайылылық мәселелері
3. Зерттеу әдістерін құрастыру мәселелері
2. Педагогикалық психологияны зерттеуде жалпы ғылыми және психологиялық әдістерді қолданудың мүмкіндіктерін анықтау мәселелері
1. Психологиялық - педагогикалық зерттеудің әдіснамалық мәселелері
ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ПСИХОЛОГИЯ ӘДІСТЕРІНІҢ
МӘСЕЛЕЛЕРІ
2 Тарау. Педагогикалық психологияның әдістері
2. ӘДІСНАМАЛЫҚ БІЛІМДЕРДІҢ ДЕҢГЕЙЛЕРІ
Белгілі типтің танымдық тапсырмаларды анықтауда зерттеудің нақты әдістерін құру.
Нақты әдістемелер деңгейі
Нақты зерттеулерде әрекет ететін шынайы заңдылықтарын қайта құру. Алынған әдістемелік заңдылықтарды әртүрлі ғылымдарда пайдалануға болады, сонымен бірге олардың зерттеулері нақты арнайы пәндерді жүзеге асыруға көмектеседі.
... ... ... ... ... ... ... ... ... Арнайы ғылыми
Түрлі ғылым саласында жүзеге асырылатын танымдық іс - әрекеттерді зерттеу, функционалдық және ғылыми ойлардың дамуына ықпал етеді.
Жалпы ғылыми
... ... ... ... ... ... ... .
Философия табиғат, қоғам мен таным дамуының жалпы заңдылықтарын ашады, осы заңдылықтар арасындағы өзара байланысты орнатады. Осылайша, философия білім беру жүйесін бір арнаға келтіру әдісін ұсынады, әлемді біртұтас бейнелуде әдіснамалық рөл атқарады, яғни философияның өзі баршаға жалпы теория болып табылады.
Философиялық
Индуктивтік - эмпирикалық
Жолдары
рационалистік
Философиялық - антропологиялық
Диалектикалық - материалистік
1. Тарау. Педагогикалық психологияның жалпы негіздері
3. ПСИОХОГИЯЛЫҚ - ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ЗЕРТТЕУДЕГІ ӘДІСНАМАЛАР, ӘДІС ПЕН ӘДІСТЕМЕЛЕР АРАСЫНДАҒЫ ӨЗАРА БАЙЛАНЫСЫ
Әдістеме
Бұл нақты
материал және
процедура негізіндегі
ұғымдардың объективтілік және
субъективтілігін зерттеу әдіс -
тәсілінің жүзеге асырылуы
Зерттеу әдісі
Зерттеліп жатқан құбылыстың жалпы
теориялық түсінігінен туындайтын
зерттеу жолы
Зерттеу әдіснамасы
Принциптер жүйесі және ұйымдастыру тәсілі мен
теориялық іс - әрекетті құрастыру, сонымен қатар
бұл жүйе туралы оқып білу
2-Тарау. Педагогикалық психологияның әдістері
4. ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ ЗЕРТТЕУДЕ ӘДІСТЕРДІ
ТОПТАСТЫРУ (Б.Г. АНАНЬЕВ БОЙЫНША)
Психологиялық зерттеу
әдістері
Интерпрета-циялық
Іріктеу тәсілдері мәліметтері
Ұйымдық
Эмпирикалық
Құрылымдық әдістер
Генетикалық әдіс
салыстырмалы
лонгитюдтық
комлекстік
Сапалық талдау әдістері
Мәліметтеді талдаудың математикалық-статистикалық әдістері
филогенетикалық
онтогенетикалық
топтастыру
типологизация
биологиялық
үлгілеу
Үрдістерді талдау және өнімділік іс-әрекеті
педагогикалық
эксперимент
обсервациондық
табиғи
жартылай
қалыптастырушы
өзін-өзі бақылау
бақылау
___________________________________
1Ананьев Б.Г. Қазіргі замандағы адам білімінің проблемалары туралы. М., 1977.
1. Тарау. Педагогикалық психологияның жалпы негіздері
Байқау
5. БАЙҚАУ ТҮРЛЕРІ
Байқаудың хронологиялық ұйымдастырылуы тұрғысынан
Байқаушының ұстанған көзқа-расына байланысты
ұзақ уақыт бойы
ашық
кезеңдік
жабық
дара
Байқаушының белсенділігіне байланысты
клиникалық жағдайда
пассивті
табиғи жағдайда
активті (белсенді)
зертханалық жағдайда
Үнемділігіне байланысты
кездейсоқ
сырттай
жүйелі
іштей
Реттелуі бойынша
кездейсоқ
тұтас
іріктелген
сырттай
жүйелі
іштей
2-Тарау. Педагогикалық психологияның әдістері
6. БАЙҚАУ МЕН ЭКСПЕРИМЕНТТІҢ САЛЫСТЫРМАЛЫ ТАЛДАУЫ
Сыналушының әрекеттерін нақты
тіркеу рәсімі жүргізіледі
Экспериментпен салыстырғанда байқау жеңілдеу келеді
Қойылған мәселе негізіне байланысты
Ситуацияның бақыланылуына байланысты
Эксперимент ситуациясы нақты анықталған
Байқау ситуациялары экспериментке қарағанда кем іріктеледі. Табиғи байқаудан мәжбүр етілетін байқауға ауысу сатылары
Сыналушының әрекеттері тіркелуінің дәлдігіне байланысты
Эксперимент
Сұрақ болжамға айналады, яғни фактілер арасында қандай да бір тәуелділік бар екенін ұйғарады. Эксперименттің мақсаты - болжамды тексеру
Мәселе ашық түрінде қалады. Байқаушы жауабын білмейді немесе ол туралы бұлыңғыр пікірде болады
Байқау
1-Тарау. Педагогикалық психологияның жалпы негіздері
7. БАЙҚАУ ӘДІСІНІҢ АРТЫҚШЫЛЫҚТАРЫ МЕН КЕМШІЛІКТЕРІ
Кемшіліктері
Жағымды жақтары
Сыналушыдан алдын ала келісімін алу міндетті емес
Байқаушының енжарлығының салдарынан уақыт көп жұмсалады
Әртүрлі техникалық құралдарды қолдануға жол беріледі
Зерттелуші әрекеті табиғи түрде болады
Оқиға барысындағы ситуацияны бақылау бұрмалаусыз, араласусыз мүмкін емес болады
Жиналған мәліметтердің көптігі (сөздік ақпаратпен қатар әрекеттердің, қимылдардың, қылықтардың талдауын қамтамасыз етеді)
Субъективтілік (зерттеу нәтижесі көп жағдайда зерттеушінің тәжірибесіне, ғылыми көзқарастарына, қызығушылықтарына, жұмыс қабілеттілігіне байланысты болады)
8. ЭКСПЕРИМЕНТ ӘДІСІНІҢ АРТЫҚШЫЛЫҚТАРЫ МЕН Өзгертпелердің бәріне толық бақылау қамтамасыз етілген деуге болады
Кейбір жағдайларда қайта зерттеулер жүргізілуі мүмкін
Нәтижелердің жоғары дәлдігі қамтамасыз етіледі
Жағымды жақтары
Сыналушылар өздерінің зерттеу объектісі екендігін біледі
Сыналушылардың іс - әрекеті нақты өмір жағдайына сәйкес келмейді
Кемшіліктері
КЕМШІЛІКТЕРІ
2 Тарау. Педагогикалық психологияның әдістері
9. ҒЫЛЫМИ ЖӘНЕ ҚАЛЫПТАСТЫРУШЫ ЭКСПЕРИМЕНТТІҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
(Ю.В. ГРОМЫКО, В.В. ДАВЫДОВ БОЙЫНША)1
Ғылыми - зерттеулер басқарушы, мұғалім, оқушы, әдіскерлер, ата - аналармен бірлестіріліп ұйымдастырылады.
Ғылыми әлеуметтік институт ішінде ғана зерттеушілік қызмет қамтамасыз етеді
Шын мәніндегі өлшемдерге сүйенеді
Тиімді жобаланған идея жүзеге асырылып және оның салдары талдаланады
зерттеуден басқа жобалаушы элементтерді қамтиды
зерттеу ізденістерін ұйымдастырып, технологиялық құралдарды қамтиды
кешенді және көп пәндік болып табылады және бірнеше дәріптеулерді бірмезгілде қолдануды немесе конфигурация, жаңа дәріптеу прициптерінің негізінде құрылуды ұйғарады.
белгілі бір пәнді дәріптеуге құрылған
оның құрылымында объектісі және пайда болуы ұйғарылады, содан соң өзі зерттеу пәні болады
құрылымында пайда болған объект өзінен - өзі, табиғи жағдайда өмір сүреді деген түсінікке құрылған
Қалыптастырушы
эксперимент
Ғылыми эксперимент
... ... ... ...
... ... ... ..
... ... ... .
... ... ... ..
... ... ... ..
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
1. Ю. В. Громыко, В.В. Давыдов Концепция экспериментальной работы в сфере образования Педагогика. 1994. №6. 31-37б.
1. Тарау. Педагогикалық психологияның жалпы негіздері
14. ПЕДАГОГИКАЛЫҚ - ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ ЗЕРТТЕУЛЕРДІҢ НЕГІЗГІ САТЫЛАРЫ
Мәселелерді зерттеу. Мәселелерді қою, зерттеу пәні мен объектісін талдау
1
Сатылардың симметриялығы
Бастапқы ортақ зерттеу тұжырымдамасын әзірлеу немесе нақтылау (қызығушылық тудыратын құбылыстың үлгісін құру). Болжамдар ұсыну.
2
Зерттеуді жобалау
3
Зерттеудің мақсаты мен міндеттері
эксперименталды жоспарлауды анықтау
Зерттеудің әдісін және әдістемесін таңдау
деректерді өңдеудің математикалық әдісін анықтау
Деректер жинау және фактілерді бейнелеу. Теориялық зерттеуде: фактілерді іздеп, іріктеу, оларды бір жүйеге келтіру, фактілерге жаңа көзқараспен қарау.
4
... ... ... ... ... ... ...
Деректерді өңдеу
5
Болжамдар нәтижесін тексеріп бағалау, нәтижелерді бастапқы зерттеу тұжырымдамаларымен салыстыру.
6
Нәтижелердің қолданыстағы тұжырымдамалар және теориялармен жақындығын салыстыру. Ортақ қорытындыларды тұжырымдау. Мәселенің ары қарай ілгерілеу болашағын бағалау
7
ІІ-ТАРАУ
ОҚЫТУ ПСИХОЛОГИЯСЫ
3-ТАҚЫРЫП
1. Үйрету ұғымын анықтаудағы әртүрлі келістер
2. Оқыту ұғымын анықтаудағы әртүрлі келістер
3. Оқытуға пәнаралық тұрғыдан келу
4. Үйрету ұғымының негізгі аспектілері
5. Үйрету, оқыту, оқу ұғымдарының өзара арақатынасы
6. Үйрету теориясының проблемалары
7. Адам нәтижесінде тәжірибе жинақтайтын іс - әрекеттер жүйесі
8. Үйрету типтерінің жіктеуі
9. Үйретудің ассоциативті типтері
10. Үйретудің интеллектуалдық типтері
11. Үйрету түрлері
12. Үйретудің психологиялық теориялары
13. Үйретудің ассоциативтік теориялары
14. Үйретудің шартты - рефлекторлық теориялары
15. Үйретудің бихевиоралды заңдары
16. Үйретудің таңбалық теориялары
ҮЙРЕНУ
ЖӘНЕ
ОҚЫТУ
ІІ. Тарау. Оқыту психологиясы
Бұл оқытудың нәтижесі - ол оқытудың әдістерімен қатар білім алушы тұлғаның ерекшелігіне де байланысты
1. ҮЙРЕТУ ҰҒЫМЫН АНЫҚТАУДАҒЫ ӘРТҮРЛІ КЕЛІСТЕР
Үйрету ...биологиялық жүйенің жеке тәжірибе жинақтау процесі мен оның нәтижесін білдіретін ұғым. (Жер жағдайында ең қарапайымнан, оның ұйымдастырылуның ең жоғарғы сатысы - адамға дейін)
Бұл физикалық және психикалық әрекеттің (мінез - құлықтың) тұрақты, мақсатқа сәйкес өзгеруі, ол оған дейінгі іс - әрекеттің (немесе мінез - құлықтың) арасында пайда болады және ол организмнің туа біткен физиологиялық раекцияларынан пайда болмайды
Л.Б. Ительсон1
И.А. Зимняя2
К.К. Платонов3
ҮЙРЕНУ
Шетел психологиясында ол оқытудың баламасы ретінде қолданылады. Отандық психологияда оны жануарларға қатысты қолдану қалыптасқан. Біздің адамдарды оқыту әрекетінің баламасы деп атайтын әрекет жануарларда үйрету деп аталады
Үйрету адамның оқу әрекеті барысында жаңа психологиялық сапалар мен қасиеттерге ие болу фактісін сипаттайды.
Н.Ф. Талызина4
Р.С. Немов5
________________________________
1 Қараңыз: Ительсон Л.Б. Лекции по современным проблемам психологии обучения.
Владимир, 1975. 5б.
2 Қараңыз: Зимняя И.А. Педагогичекая психология: Оқу құралы. Ростов нД, 1997. 120б.
3 Қараңыз: Платонов К.К. Краткий словарь системы психологических понятий. М., 1984.
75б.
4 Қараңыз: Тальзина Н.Ф. Педагогическая психология: Оқу құралы. М., 1998. 25б.
5 Қараңыз: Немов Р.С. Психология: 2- кітап. Психология образования. М., 1994. 234б.
3 Тақырып. Үйрету және оқыту
2. ОҚЫТУ ҰҒЫМЫН АНЫҚТАУДАҒЫ ӘРТҮРЛІ КЕЛІСТЕР
Оқуды оқу іс - әрекетінің ерекше түрі ретінде қарастырған.
Оқуды білім, икемділік және дағдыны меңгеру процесі ретінде қарастырған (ол дамуды - қабілеттер, жаңа сапалар меңгеру деп қарастырған).
Л.С. Выготский1
С.Л. Рубинштейн2
Д.Б. Эльконин
В.В. Давыдов3
Оқуды субъект атқаратын әрекеттер негізінде білім меңгеру ретінде анықталған
П.Я. Гальперин4
ОҚЫТУ
Оқуды жетекші әрекет түрі ретінде қарастырған, ол тек қана ұзақ уақыт кезеңін қамтып қана қоймайды, оның ағымында оқушы тұлғасының өзі де, әрекеттің неғұрлым жеке түрлері қалыптасады.
Оқу - бұл әрекет процесінде тұлғаны оқыту жүзеге асырылады
А.Н. Леонтьев5
К.К. Платонов6
___________________________________
1 Қараңыз: Выготский Л.С. Педагогическая Психология. М., 1991.
2 Қараңыз: Рубинштейн С.Л. Основы общей психологии. СПб., 1999.
3 Қараңыз: Давыдов В.В. Теория развивающего обучения. М., 1996.
4 Қараңыз: Гальперин П.Я. Методы обучения и умственное развитие ребенка. М., 1985.
5 Қараңыз: Леонтьев А.Н. Проблема развития психики. Оқу құралы. М., 1972.
6 Қараңыз: Платонов К.К. Краткий словарь системы психологических понятий. М., 1984.
159б.
ІІ. Тарау. Оқыту психологиясы
3. ОҚЫТУҒА ПӘНАРАЛЫҚ ТҰРҒЫДАН КЕЛУ
(И. ЛИНГРАТ БОЙЫНША) 1
Оқуды тәрбие беру - білім беру жүйесінің шеңберінде қарастырады
Оқуды әлеуметтендіру факторы ретінде, жеке және қоғамдық сана - сезім байлынысының шарты ретінде қарастырады.
Оқуды субъекттің белсенділігі, іс - әрекет, психикалық даму факторы ретінде қарастырады. Оқу адамның мінез - құлқын аңғарып, оның ары қарай жүйелі өзгеруіне жетелейді.
ПЕДАГОГИКА
ПСИХОЛОГИЯ
ФИЗИОЛОГИЯ
ӘЛЕУМЕТТАНУ
КИБЕРНЕТИКА
БИОЛОГИЯ
ОҚУ
Оқу дегеніміз бейімделу процесі, онда тұқым қуалаушылық, орта, бейімделу, реттеу қарастырылады.
Оқуды нейрогуморалдық механизмдер, шартты рефлекстер жүйке қызметінің заңдылықтары, мидың талдамалық - синтетикалық қызметі тұрғысынан қарастырады.
Оқуды білім беру жүйесінде туа біткен және кері байланыс каналдары бойынша басқарумен, стратегия, бағдарлама және алгоритмдер қалыптастырумен сипатталатын процесс ретінде қарастырады.
_____________________________
1 Қараңыз:.: Лингарт И. Процесс и структура человеческого учения. М., 1970.С.18.
3 Тақырып. Үйрету және оқыту
4. ҮЙРЕНУ ҰҒЫМЫНЫҢ НЕГІЗГІ ҚЫРЛАРЫ
ГЕШТАЛЬТ - ПСИХОЛОГИЯ
Бастапқы біртұтас тәжірибені үлгілер түрінде қайта құру процесі ретінде қарастырады.
АССОЦИОНИЗМ
Белсенділік танытпай жаңа байланыстар орныту принципі бойынша іс - әрекет және мінез - құлық жағдайының психикалық көрінісінің өзгеру процесі ретінде қарастырады.
ҮЙРЕНУ
БИХЕВИОРИЗМ
Психика және таныммен байланыспайтын дайын болу, жаттығу, негізінде стимулдар мен реакциялар арасындағы кездейсоқ, соқыр байланыстар
ОТАНДЫҚ
ПСИХОЛОГИЯ
Адамдардарда үйрену мен оқуды практикалық және тәжірибелік іс - әрекеттің әлеуметтік тәжірибесін меңгерудің танымдық процесі ретінде қарастырылады. Жануарларда үйрену түрдің туа біткен тәжірибесін өзгерту және оның нақты жағдайларға бейімделу процесі ретінде түсінік береді.
ІІ. Тарау. Оқыту психологиясы
5. ҮЙРЕНУ, ОҚУ, ОҚЫТУ ҰҒЫМДАРЫНЫҢ АРАҚАТЫНАСЫ
а) А.К. Маркова1
Оқыту
Мектеп оқушыларының жаңа білімді және оның әдістерін игеруді қамтамасыз ететін мұғалім мен оқушының бірлескен іс - әрекеті.
Үйрену
Жеке тәжірибе жинақтау, ең алдымен еріксіз жүзеге асырылатын дағдыларды меңгеру.
Оқу
Оқушының жаңа білімдерді және оның әдістерін меңгеру іс - әрекеті.
Оқу
Бұл оқу процесінде қамтылған оқушының іс - әрекеті
Үйрену
Отандық психологияда оны жануарларға қатысты қолдану қалыптасқан.
Мұғалімнің оқу процесіндегі іс - әрекеті
Оқыту
б) Н.Ф. Талызина2
__________________________
1. Қараңыз: А.К. Маркова т.б. Формирование мотивации учения. М., 1990.
2. Қараңыз: Н.Ф. Талызина Педагогическая психология: Оқу құралы. М, 1998.
3 Тақырып. Үйрету және оқыту
6. ҮЙРЕНУ ТЕОРИЯСЫНЫҢ ПРОБЛЕМАЛАРЫ
және т.б.
4. Неғұрлым тиімді үйрену механизмдері мен шарттары проблемасы
3. Үйрету заңдары мен заңдылықтары проблемасы
2. Үйрену мен толып жету даму әсерінің ара қатысы ара жігін ажырату проблемасы
1. Үйрену оқыту оқудың ара қатысы мен олардың ара жігін ажырату проблемасы
ҮЙРЕНУ ТЕОРИЯСЫНЫҢ
ПРОБЛЕМАЛАРЫ
2 Педагогикалық психология
ІІ. Тарау. Оқыту психологиясы
1. АДАМ ТӘЖІРИБЕ ЖИНАҚТАЙТЫН ІС - ӘРЕКЕТТЕР ЖҮЙЕСІ1
Тәжірибе жинақтайтын іс - әрекеттер
Тура өнім ретінде
Қосымша өнім ретінде
Саналы түсініп тану
Мақсатты саналы түрде түсінбей
Тұрақты өнім:
Кездейсоқ өнім
Жаңалық ашу
Дидактикалық ойында
еңбекте
еңбекте
Тәжірибені жағдаят жағдайында меңгеру
Стихиялық қарым - қатынаста
ойында
ойында
Кездейсоқ қарым - қатынас
Кездейсоқ қарым - қатынас
өзін - өзі оқыту
Басқа түрлері (Кездейсоқ бақылау, оқу, фильмдер көру және т.б.)
Оқыту - оқу іс - әрекеті
Басқаның тәжірибесін (білігін) танып білу
Басқаның тәжірибесін (білігін) танып білу
Оқуға қадамдап жетек-шілік еткен жағдайда
Оқуға икемділігі болған жағдайда
__________________________________
1 Қараңыз: Т.В. Габай Педагогическая психология: Оқу құралы. М., 1996. 69б.
3 Тақырып. Үйрету және оқыту
2. ҮЙРЕНУ ТИПТЕРІНІҢ ЖІКТЕЛУІ1
Үйрену түрлері
Интеллектуалдық
Байланыстық
Когнитивтік
Шарттық
(рефлектор-лық)
Шарттық
(рефлектор-лық)
Когнитивтік
Түсініктерге үйрену
Қарым - қатынастарды меңгеру
Сенсорлық
Білімдерге үйрену
Ойлауға үйрену
Басқа ар-қылы үйрену
Моторлық
Дағдыларға үйрену
Іс - әрекеттерге үйрену
Сенсорлық - моторлық
Білімге үйрену
Таңба арқылы үйрену
__________________________________
1 Қараңыз: В.Д. Шадриков Психология деятельности и способности человека: Оқу құралы. М., 1996. 118б.
ІІ. Тарау. Оқыту психологиясы
9. ҮЙРЕНУДІҢ БАЙЛАНЫСТЫҚ ТИПТЕРІ1
Байланыстық үйрену
Төмендегі белгілердің негізінде шындықтағы нақты элементтердің, мінез - құлық және физиологиялық процестердің немесе психикалық шындықтың арасында байланыс орнайды:
oo физикалық
oo психологиялық
oo функционалдық
байланыстардың пайда болуы
Когнитивтік
Шарттық
(рефлекторлық)
Білімдерге үйрену
Сенсорлық
Қоршаған ортадағы пәндер мен құбылыстардың жаңа биологиялық маңызды қасиеттерін меңгеру
Пәндерде оның қызметі немесе оның өмір сүру әрекетіне маңызы бар жаңа қасиеттерді анықтау
Дағдыларға үйрену
Моторлық
Белгілі бір мақсатқа жетуді сонымен қатар, осы әрекеттерді реттеу және бақылау бағдарламаларын қамтамасыз етуші бағдарлама қалыптастыру.
Реакцияның сенсорлық құрастырушысы негізінде кинестетикалық немесе пропроцептивтік биологиялық маңызды реакциялар қалыптастыру
Іс - әрекеттерге үйрену
Сенсорлық - моторлық
Білімдер мен дағдыларға үйрену когнитивтік деңгейдегі сенсомоторлық үйренуге сәйкес келеді.
Жаңа реакциялар қалыптастыру немесе қолданыстағы реакцияларды қабылдаудың жаңа жағдайларына бейімдеу
__________________________________
1 Қараңыз: В.Д. Шадриков шығ. 122-123б.
3 Тақырып. Үйрету және оқыту
10. ҮЙРЕНУДІҢ ИНТЕЛЛЕКТУАЛДЫҚ ТИПТЕРІ1
Интеллектуальдық үйрену
Объективті шындықтың маңызды байланыстары, құрылымы мен қатынастары- бейнелеу және меңгеру пәні болып табылады.
Рефлекторлық
Когнитивтік
Қатынастарды меңгеру
Ұғымдарды үйрену
Шын өмірдегі маңызды қатынастарды айқындайтын сөздер мен сөз тіркестерінде бекітілген ұғымдарды меңгеру
Жағдаяттағы қатынастар элементтерін психикада бөлу және бейнелеу, олардың абсолюттік қасиеттерін ажырату
Ойлауға үйрену
Ауыстыру арқылы үйрену
Жаңа жағдаятта бұрынғы дағдылар мен туа біткен мінез - құлық формаларын оңтайлы қолдану
Оқушыларда шын өмірдегі маңызды қатынастарды тануға көмегін тигізетін, негізгі операцияларды айқындаушы ақыл - ой әрекетін мен оның жүйесін қалыптастыру
Біліктілікті үйрену
Белгі арқылы үйрену
Жануардың затқа белгі ретінде жауап қайтаруы, яғни ол заттың өзіне тән қасиетіне жауап қайтармайды, ол осы заттың нені білдіретініне жауап қайтаратын мінез - құлық түрін қалыптастыру
Оқушыларда өзінің іс - әрекеті мен мінез - құлығын реттеу тәсілдерін мақсатқа және жағдаятқа сәйкес қалыптастыру
__________________________________
1Қараңыз: В.Д. Шадриков Шығ. 122-123б.
ІІ. Тарау. Оқыту психологиясы
11. ҮЙРЕНУ ТҮРЛЕРІ
сөзбен үйрену
Адам тәжірибені тіл арқылы меңгереді
викарлық үйрену
Үйрену басқалардың мінез-құлығын тікелей, тура бақылау арқылы жүзеге асырылады, нәтижесінде адам бақыланатын мінез - құлық түрлерін бірден қабылдап, меңгереді.
Опе
Білім, білік пен дағды істеп көру мен қателесу әдісі бойынша қалыптасады
операнттық үйрену
Бұрын ерекше реакция тудырмаған, алғашқы нейторгуморал-дық стимулға шартты реакция ретіндегі мінез - құлықтың жаңа түрлерінің пайда болуын ұйғарады
шартты - рефлекторлық
импиритинг
Ағзаның автоматты түрде, тез арада (оқыту сияқты ұзақ процеспен салыстырғанда) мінез-құлықтың туа біткен дайын түрлерін пайдалану арқылы өзін өмір сүрудің нақты жағдайларына бейімдеуі
Үйренудің адамға тән жоғарғы түрлері, басқа тірі жандарда кездеспейді деуге болады
Адаммен қатар, жануарларда да кездеседі және әртүрлі тірі жандардың өмір тәжірибе жинауының негізгі тәсілдерін көрсетеді
3 Тақырып. Үйрету және оқыту
12. ҮЙРЕНУДІҢ ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ ТЕОРИЯЛАРЫ
Байланыстық
(ассоциативтік)
Шартты - рефлекторлық
Белгілік
_____________________ Тәсілдік
13. ҮЙРЕНУ ТЕОРИЯСЫНЫҢ БАЙЛАНЫСТЫҚ ТЕОРИЯЛАРЫ
Оқыту үлгісі
Сезімталдық тәжірибесін жинақтау және қайта өңдеу процесін басқару
Үйренудің мәні
Үйренудің мазмұны
Ассоциациялардың қалыптасуы, яғни адамның сезімталдық тәжірибесінің арасындағы психологиялық байланыстар
Адамның нақты объектілер, ерекшеліктер, іс-әрекеттер, психикалық жағдайлар және т.б. арасында болатын байланыстарды меңгеруі
Үйрену шарттары
Байланыстарды біріктіретін элементтер
Физикалық
Кеңістік пен уақыттың үндестігі
Психологиялық
ұқсастық және қарама - қарсылық
Сыналушыдан алдын ала келісімін алу міндентті емес
Байқаушының енжарлығының салдарынан уақыт көп жұмсалады
Әртүрлі техникалық құралдарды қолдануға жол берілген
Логикалық
қатынас:
oo жекеден жалпыға
oo түрге бағыттау
oo қорытындыға нұсқау және т.б.
Функционалдық
қатынас:
oo мақсаты мен құралдары
oo сапа мен саны
oo зат пен қасиет
oo себеп пен салдар және т.б.
ІІ. Тарау. Оқыту психологиясы
14. ҮЙРЕНУ ТЕОРИЯЛАРЫНЫҢ ШАРТТЫ - РЕФЛЕКТОРЛЫҚ
ТЕОРИЯСЫ
Оқыту үлгісі
Оқушылардың танымдық және зерттеушілік белсенділігін олардың практикалық іс - әрекетін ұйымдастыру арқылы ынталандыру
Үйрену мәні
Үйрену мазмұны
Индивидтің қоршаған ортадағы заттар мен құбылыстардың жаңа маңызды қасиеттерін және осы қасиеттерді қолданатын жаңа пайдалы іс - әрекеттер мен мінез - құлық формаларын меңгеруі
Шартсыз (туа біткен) тітіргендіргіштер мен сыртқы ортаның шартты (меңгерілетін) реакциялары немесе белгілерінің арасындағы байланыстардың пайда болуы
Үйрену шарттары
Инструменталдық
рефлекстер үшін
Классикалық шартты рефлекстер үшін
1. Бекіту - белгілердің бірінің мағынасы болуы тиіс, яғни индивидтің белгілі бір қажеттіліктерімен байланыста болуы
2. Қайталау - шартты және шартсыз белгілердің бір - біріне сәйкес келуі тәжірибеде қысқа уақыт ішінде бірнеше рет болуы тиіс
1. Қажеттіліктердің қанағатталмауынан және зерттеушілік пен байқап көру іс - әрекеттерінен туындайтын ағзаның белсенділігі.
2. Сыйақы, яғни индивидтің берілген жағдаятта белгілі бір іс - әрекеттерін бекіту
3. Бекітулердің біршама жүйелілігі және олардың тез арада бекітілген реакция-лардың соңынан жүруі
3 Тақырып. Үйрету және оқыту
15. ҮЙРЕНУДІҢ БИХЕВИОРАЛДЫҚ ЗАҢЫ
Үйрену заңдары
Әсер ету
әдісі
Жағдаят пен жауап беру реакциясының арасында байланыс орнатылса немесе қанағаттандырарлық жағдай болса, онда байланыс нығая түседі
Егер біршама уақыт бойы жағдаят пен жауап арасындағы құбылмалы сипаттағы байланыс қайта жаңартылмаса, бұл байланыстың үдемелілігі бәсеңдейді, сол себепті басқа жағдайларда жағдаятпен байланысты жауаптың пайда болу ықтималдығы азаяды
Сақталу заңы
Өзара байланыст
лық заңы
Егер екі психикалық акт өзара байланыс жағдайында дамыса, онда олардың біреуін қайталау екіншісінің пайда болуына немесе бекітілуіне әкеледі
Жаттығу заңы
Жаттығу үдемелілігі неғұрлым жоғары болса, онда жауап реакция неғұрлым тез меңгеріледі және ол зердеде соғұрлым көп сақталады
Үдемелелік заңы
Жауаптың жаттығуы неғұрлым үдемелі болса, ол соғұрлым жақсы меңгеріледі және зердеде ұзақ сақталады
Ассимиля
ция заңы
Бұрынғы стимулмен байланысты әрбір жаңа стимулдың реакция тудыру қабілеті болады
Нәтижелілік заңы
Жағымды әсерлер тудыратын реакциялар нығаяды, ал жағымсызды жоюға немесе сырт айналып кетуге тырысады
ІІ. Тарау. Оқыту психологиясы
16. ҮЙРЕНУДІҢ ТАҢБАЛЫҚ ТЕОРИЯСЫ
Оқыту үлгісі
Оқушылардың жалпы түсініктер жүйесі мен ақыл-ой әрекетін қалыптастыру
Үйрену мазмұны
Үйрену мәні
Шындықтағы маңызды қатынастарды табу және қолдану, олардың ұғымдарда көрініс табуы және сөз жүзінде бекітілуі
Оқушыларда шын өмірдегі маңызды қатынастарды бейнелейтін ұғымдар жүйесін қалыптастыру
Үйрену шарттары
1. Қоғамдық тәжірибеге маңызды объектілерінің қатынастарын айқындау және абстрактілеу
2. Осы қатынастардың бірлігі мен сипатын анықтау
3. Осы қатынастарды сөзбен бекіту
3 Тақырып. Үйрету және оқыту
ІІ ТАРАУ
ОҚЫТУ ПСИХОЛОГИЯСЫ
4 ТАҚЫРЫП
1. Оқытуды анықтаудағы әртүрлі келістер
2. Оқыту мен психикалық даму проблемалары
3. Оқыту мен дамудың өзара байланысы проблемасын шешудегі негізгі келістер
4. Оқыту мен даму ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz