Теріні жіктеу

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 12 бет
Таңдаулыға:

Кіріспе
Тері - жануарлар денесінің сыртқы қабаты. Ол организмді сыртқы орта әсерінен қорғайды және сонымен қатар, денедегі зат алмасу, сыртқа шығару, жылу реттеу процессіне қатысады. Жануардың сыртынан денесіне қарай санағанда тері түкті немесе жүнді жабыннан, эпидермистен (қыртыс), дерма (өзең) мен тері асты клеткалардан (шел) түрады, төмендегі бейнеленген. Былғары -- мал терілерін химиялық және механикалық әдістермен өңдеу арқылы алынатын материал. Одан аяқ киім, сырт киім, айыл-тұрман, галантерея, техникалық бұйымдар т.б. жасалады. Мал терісі 3 қабаттан -- шелден, өзеңнен, қыртыстан тұрады. Былғары жасау үшін терінің жүні жидітіледі, шелі сылынып, қыртысы жазылады. Терінің өзеңін (ортаңғы қабатын) өңдей отырып былғары алынады. Өзең айқыш-ұйқыштанып тығыз байланысқан коллогенді талшықтардан құралады. Теріні жүннен арылту үшін сілті (күл мен әк ерітіндісі) және фермент жағылады, күкіртті натрий, әк ерітіндісі бүркіледі. Бірнеше сағаттан кейін қылшық пен босаң қыртыс арнаулы машина арқылы оңай ажыратылады. Мұнан соң шелдеу машинасымен терінің шелі сылынады. Осыдан шыққан шикізат көн деп аталады. Көндегі сілті және басқа қосылыстар кетіріліп, әк сумен жуылып шайылады. Шикізат талқымен жұмсартылады. Арнаулы машинамен ылғалдан арылтылған соң, қалыңдығы бір тегіс болу үшін былғары сүріледі де, қандай мақсатқа пайдаланатындығына және жағылатын бояу түсіне қарай сұрыпталады. Тікелей бояу, қышқылды бояу, т.б. тәсілдермен боялған былғарының қатпарлары жазылып, керу машинасына жіберіледі. Керіліп кептірілген былғарының пұшпақтары кесіледі, сығылады және оған жылтыр өң беріледі. Пайдалану мақсатына қарай былғары 4 топқа бөлінеді: аяқ киімдік былғары, қайыс немесе айыл-тұрмандық былғары, сырт киімдік және галантереялық былғары, техникалық былғары Аяқ киімдік былғары қасаң және жұмсақ былғары түрінде болады. Аяқ киімнің үстіңгі бөлігіне жұмсақ былғары, ал табан бөлігіне (ұлтан, өкше, сірі өкше, т.б.) қасаң былғары жұмсалады. Қасаң былғары ірі мал терісінен жасалады, өңделмеген терінің орташа салмағы 23 - 26 кг-нан кем болмайды. Жұмсақ былғары қой, ешкі және бұзау, тана, құнажын, шошқа, жылқы терілерінен жасалады.

Негізгі бөлім
2.1 Теріні жіктеу
Тері шикізатын малдың түрі мен жасына қарай, ірі, ұсақ және шошқа терісі деп ажыратады. Ірі тері шикізатына салмағы 10 килодан асқан мал терілері (шошқадан басқа) мен есек пен қашыр терілері (массасына қарамай) жатады.
Малдың түріне, жасына, жынысына және массасына байланысты терілер өндірісте бірнеше топқа бөлінеді:
Сиыр терілері. Жартылай былғары (полукожник) массасы 10- 13 кг, жасы 1-ден 1,5 жылға дейінгі тайынша терісі. Бұл теріден хром және былғарылар алынады.
Өгізше терілері (бычок) - массасы 13-17 кг болатын бұқаша, өгізшеден алынған тері. Хромдық, аяқ киімінің төсеніші дайын- далатын былғарылары алынады.
Қысыр сиыр терісі (яловка) - сиыр, қашар терісі, массасына қарай жеңіл -13-17 кг, орта-17-25 кг, және ауыр -25 кг-нан артық, болып бөлінеді.
терісі - (бычина) - жас кезінде піштірілген өгіз терілері, массасына байланысты бұл да жеңіл (13-17 кг), орта (17-25 кг), ауыр (25 кг артық) болып бөлінеді.
Бұқа терілері (бугайна) - мойнында қалыңдаған қыртысы бар бұқа терісі. Жеңіл (17-25 кг) және ауыр (25 кг артық) болып бөлінеді.
Жеңіл сиыр терісінен аяқ киімдік балғарылар, ал ауыр сиыр терісі, өгіз, бұқа терілері аяқ киім ұлтанына, техникалық және ер- тұрмандық өндірісте пайдаланылады.
Енеке, қодас және бұлан терілері тиісті тармақтарына қарай, ірі қараның терісі сияқты бөлінеді.
Жылқы терісін - жеңіл (10-17 кг) және ауыр (17 кг артық) деп бөледі. Тері өндірісінде ол терінің алдыңғы бөлігі (передина) - жеңіл (12 кг дейін),ауыр(12 кг артық), сауыр терісі (хаз) - жеңіл (5 кг дейін), ауыр (5 кг артық) болып бөлінеді.
Түйе терісі - жеңіл (10-17 кг), орта (17-25 кг) және ауыр (25 кг артық) болып бөлінеді.
Ұсақ терілерге қой, ешкі және массасы 10 кг кем ірі қара тілдерінің терілері жатады. Сиыр төлінің терілері түсік (склизок), бұзау (опоек), торпақ (выроски) болып бөлінеді.
Түсік терісі - түсіктен немесе буаз сиырды сойғанда алынған бұзау терісі. Жүні бар теріден бағалы тондық терілер, ал оған жара- майтындарынан аяқ киімдік, астарлық, галантериялық былғарылар өндіріледі.
Бұзау терісі - сүт еміп жүрген, жүні әлі жетілмеген төл терісі.Хромдық, галантериялық былғарылар алынады.
Торпақ терісі - бір жасқа дейінгі төл терісі. Бұл терінің жүні ұзын, жылтырлығы кем. Одан хромдық, астарлық, галантериялық былғарылар өндіріледі.
Жылқы төлі терілері де құлын түсігі (склизок), құлын (жеребок), жабағы (выметка) деп бөлінеді.
Түсік терісі - өлі туған немесе туылмаған (жатырдан алынған) құлын терілері.
Құлын терісі - сүт еміп жүрген немесе оттай бастаган төлден алынған тері. Жаңа алынған терінің массасы 5 кг дейін. Одан үлбір немесе аяқ киімдік, астарлық, галантериялық былғарылар өндіріледі.
Жабағы терісі - массасы 5-10 кг болатын төл терісі. Одан шевро, лак және астарлық былғарылар алынады.
Бота терісіне массасы 10 кг дейінгі түйе төлінің терілері жатқызылады.
Қой терісі - 5-7 айдан асқан қозыдан, тоқтыдан және ересек қойдан алынады. Тауарлық қасиетіне байланысты терілер үлбірлік, тондық және былғарылық деп бөлінеді.
Мехтық қой терісі биязы, биязылау және ұяң жүнді қойлардан алынады. Биязы жүнді қой терісінің жүні біртегіс қалың, ал биязылау жүнді қой терісінің жүні - тығыз, жабағысының сырт көрінісі штапель тәріздес болып келеді. Үяң жүнді қой терісінің жүні әртекті аралас талшықтардан құралып, тұлымды болып келеді. Сондықтан, ұяң жүнді терілерден мехтық б ірілеу және дөрекілеу болады.
Тондық қой терісі жүнінің ұзындығы 2,5 см жоғары қылшық жүнді қойлардан, болмаса қылшық жүнді қойды биязы және биязылау жүнді қошқармен шағыстырудан туған будандардан алады. Бұл терілерден қаптал, тон, ұзын тұлып, тағы басқа қысқы киімдер тігіледі.
Былғарылық теріге жүнінің сапасы нашар, мех және тон жасауға жарамайтын терілер жатады.
Қаракөл қойларының қозыларынан елтірі алынады. Қазақстанда қаракөл елтірісінің сан алуан түрі бар: қара, сұр, көк, қоңыр және т. б. Олар өздерінің түсімен, жылтырлығымен, тығыздығымен өзіндік орналастырылуымен, бұйралығымен, сол сияқты терісімен өңінің басқа да қасиеттерімен аса құнды болып есептеледі.
Көлеміне қарай қаракөл елтірілері ірі, орташа, кішкентай және аса кішкентай болып бөлінеді.
Қара бұйра елтірі - жакеттік, кавказдық, жазық бұйра қабырғалы және жазық қабырғалы болып бөлінеді. Әр топтағы елтірілер бірнеше сортқа бөлінеді.
Ешкі терісі - қой терісімен салыстырғанда пішінінің мықтылығымен ерекшеленеді. Ол дәнекер ұлпа талшықтарының байланыстарына және тығыздығына байланысты. Оның торлы қабатындағы коллаген талшықтарының бір-бірімен тығыз байланысқан тұйық тоқыма тәріздес. Эпидермисі қалың, мүйіз қабығы жақсы дамыған, ал шелі нашар жетілген, онда май бездері және майы аз. Қылшық түбірі терең емес және тік орналасқан. Ешкі терісінің мұндай морфологиялық ерекшеліктері одан алынатын өнделген теріге жоғары тауарлық қасиет береді. Ешкінің өңделген терісі, өзінің төзімділігімен, созылмалық қасиетімен, тығыздығымен және гигиеналық қасиетімен басқа мал терілерінен ерекшеленеді. Ешкі терісінен модельді аяқ киімдік шевро былғарысын және т. б. бағалы былғарылар өндіріледі. Сонымен қатар, ешкі терісінен әр түрлі әйелдер мантосы, балалар тоны тігіледі.
Шошқаның тері шикізаттарына үй және жабайы шошқа, бойдақ шошқа, еркек шошқа - қабанның қылы бар терілері жатады. Жаңа сыпырылған терінің көлеміне қарай доңыз терілерін ұсақ 30-70 дм орташа -70-120, үлкен 120 дм2 артық деп бөледі. Шошқаның арқа терісін (крупон) ұсақ (30-50 дм') және үлкен (50-дм2) деп екіге бөледі. Көлемі 80 дм2 артық қабанның (пішілмеген еркек шошқа) жауырынмен мойын үстіндегі шеміршек шорға байланысты терісі едәуір қалыңдайды. Шошқа терісінен аяқ киім үстіп, астарлық және галантериялық былғарылар шығарады.
Ит және кәсіптік аңдардың қымбат бағалы аң терілері, лайка және хром үшін пайдаланады. Аю, қасқыр, түлкі, борсық, қоян және басқаларынан бағалы-тері тауарлары дайындалады, бұғы терісінен бұғы бөрік (пыжик), киім және бағалы былғары тауар (күдері) дайындайды, теңіз жануарларының (итбалық, морж) терілерінен былғары ұлтарақ, полувал, ұлтан және галантериялық былғары өңдеп шығарады.
Балық және бауырымен жорғалайтындар (жылан, рептилиялар) терілерінен галантериялық бұйымдар шығарады.

2.2 Теріні консервілеу
Теріні тұздау. Ірі қара малдан, жылқыдан және түйеден сыпырылған терілерді 3 сағаттан, ал қой-ешкі, шошқа терілерін 2 сағаттан қалдырмай тұздау керек. Тұздаудың теріні жайып тұздау, тұздыққа салу, құрғақ тұздау, кептіру және тұзға қышқыл қосып тұздау сияқты бірнеше әдістері бар.
Теріні жайып тұздағанда, оның өңін қаратын сөреге керіп жаяды, үстіне қалындығы 1см етіп түз себеді, үстіне екінші теріні салып, биіктігін 1,5-2 м жеткізеді, одан аспауы керек. Терінің массасына қарай 30-40% есебімен түз жұмсалады.

Теріні тұздау

Бірінші теріні тұздаған уақыттан бастап әр қатарды жинақтау 3 тәуліктен артпауы керек. Бөлме ішіндегі ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.