ХАССП ЖҮЙЕСІНІҢ ПРИНЦИПТЕРІ МЕН АРТЫҚШЫЛЫҚТАРЫ. ТӘУЕКЕЛДЕРДІ БАСҚАРУДЫҢ ҚАҒИДАТТАР
КІРІСПЕ
Дүниежүзілік жаһандану, саяси және экономикалық интеграция жағдайында, қазақстандық кәсіпорындардың экспорттық мүмкіндіктерін көтеру ең өзекті міндет болып табылады. Халықаралық және отандық жағымды тәжірибесі көрсеткендей, экспортқа бағдарланған бизнес табысының басты факторларының бірі халықаралық сапа стандарттарын ендіру болып табылады.
Жылдан жылға халықаралық сапа стандарттары бойынша табысты жұмыс істейтін қазақстандық кәсіпорындардың саны өсіп келеді. Ең біріншіден бұл кәсіпорындар шет елде өнімдері немесе қызметтері іске асқан кәсіпорындар болып табылады.Қорғаныстық кешендерге бұрын жұмыс iстеген ISO 9001 (сапа менеджментiнiң жүйесi) бойынша халықаралық сертификатын алғашқы алған қазақстандық кәсiпорындар шетелге өз өнiмін экспортқа шығарғандығын атап өту керек. ISO 9001-стандарттың өзі (сапа менеджментiнiң жүйесi) басқа халықаралық сапа стандарттарының шығу түбі бола отырып, НАТО елдерінің әскери-өндірістік кешеннің кәсіпорындарында құралғаны белгілі. Басында ISO 9001 стандартты тек өнекәсіптік сектордаға пайдаланды, кейін ол өнекәсіптік емес саланы қоса отырып, экономиканың әрбір секторында қазір қолдануға мүмкіндік беретін бірқатар қарауларды басынан кешті.
Халықаралық сапа стандарттарын қолдану өнімге деген сенімді көтереді, өйткені бүкіл әлемді ұйымдастыруға арналған қауіпсіздік пен оның сапасына қатысты сол бұрыңғы ережелермен қамтамасыз етеді.
Нақты мысалдарда ISO 9001-шi стандартты (сапа менеджментiнiң жүйесi), HACCP (тамақ өндірісінің жүйесі, Hazard Analysis and Critical Control PointsҚатерді талдау және сыни бақылау нүктелері), ISO 22000 (тамақтану өнімдерінің қауіпсіздік менеджментінің жүйесі), ISO 13485 (медициналық жабдықтау өндірісі үшін сапа менеджментiнiң жүйесi) сияқты халықаралық стандарттар өзгешілігі қарастырылады.
1. ИСО 9000 БОЙЫНША САПА МЕНЕДЖМЕНТІ ЖҮЙЕСІНІҢ (СМЖ) НЕГІЗГІ ЖАЙЫ
Халықаралық деңгейде ИСО 9000 сериясының стандарттары сапа менеджмент жүйесінің негізін құрайды.
Сапа менеджменті - сапа жүйесін бірыңғай басқару. Сапа жүйесі - тұтынушыларға жоғары сапалы өнімді шығаруына кепіл беретін техникалық шаралар.
Халықаралық ИСО 9000 сериялы шаралар сапа жүйесі қалай болуына әдістемелік нұсқау болып табылады. Сапа жүйесі мекемелердің экономикалық жағдайына себеп болып келеді. Сапа жүйесінің мақсаттарын орындау техникалық және адам факторларына байланысты.
Сапаны басқару халықаралық тәжірибесі ИСО 9000 сериялы халықаралық стандарттар пакетінде негізделген, ол 1987 ж. наурызда стандартизация бойынша халықаралық ұжыммен қабылданды және периодты түрде жаңарады. 1994 ж. осы сериядағы стандарттардың екінші басылымы шықты, 2000 ж. бұл стандарттардың үшінші басылымы шықты.
ИСО 9000 сериясындағы стандарттар талаптар жиынын құрайды, олар әртүрлі дәрежеде барлық өнеркәсіптерде орындалады (контракт анализі, құжаттаманы жүргізу, шығарылатын өнімді бақылау). Бұл жұмыстар жүйелі түрде емес, бөлім ретінде өткізіледі. Стандарттар бұл жұмыстардың жүйелі түрде өткізілуін, құжаттандырылған үдерістер негізінде нәтижелердің бекітілуін талап етеді.
Бұл стандарттардың ерекшелігі еркіндік болып табылады, дайындаушы ИСО 9000 бойынша сапа жүйелік құру немесе құрмауды өзі біледі, бірақ мұндай шешім қабылданғаннан кейін стандарттың талаптарын орындауға міндетті.
Егер тиімді тапсырыс болса, онда контракт құру талабы сертификатталған сапа жүйесі бар болса, жиі өнеркәсіп басқарушысы сапа жүйесін тапсырыс беруші талабымен енгізеді. Ал сертификаттау бір нәрсеге сәйкестендіру бойынша жүргізіледі. ИСО 9000 сериясындағы стандарттар өнеркәсіптің жеке жұмыс сферасынан. Бұл стандарттардың маңыздылығы олардың әмбебаптылығы, яғни жұмыстың шектеусіз барлық түрінде қолданылуы. ИСО 9000 стандарттарында минималды талаптар қойылған, өнеркәсіптің көрсететін қызметтері немесе өндіретін өнімдеріне қарамастан ұжым сапаны қамсыздандыру талаптарына сәйкес болу керек. Егер сапаны басқару жүйесі көрсетілген стандарттар талаптарына сәйкес келсе, онда ол өнеркәсіптің көрсететін қызметтерінің немесе шығарылатын өнімдерінің сапасы талаптарға сай екенінің нақты дәлелі болып табылады.
ИСО 9000 стандарттарының ерекшелігі сапа жөнінен ұжым басшылығының жауапкершілік дәрежесі болып табылады. Ұжым басшылығы сапа жағынан саясаттың жүргізілуіне, сапаны басқару жүйесінің жұмыс істеуіне, енгізілуіне, құрылуына жауап береді және осының бәрі құжаттарда нақты хатталуы керек. Басшылық міндеттеріне: мамандарды таңдау және өнімді өлшеу, бақылау, сынау жабдықтары үшін қажетті ресурстардың бөлінуі, сонымен қатар ақпараттық қамту үшін компьютерлік техника кіреді. Сонымен қатар осының бәрі құжаттарда нақты хатталуы керек.
Басшылық біліктіліктің керекті деңгейін орнату керек және мамандардың уақытылы мамандығын жоғарылатуды бақылау керек.
- халықаралық ИСО 9000 стандарттары Қазақстанда СТ РК ИСО 9000-2001 жеке стандарттары ретінде барлық жерде енгізілуде.
Қазіргі таңда стандарттар санын едәуір азайтты.
ИСО 9001: 2000 Сапа менеджменті жүйесі - Талаптар.
ИСО 9004: 2000 Сапа менеджменті жүйесі - жұмысты жақсарту үшін ұсыныстар. Осы екі стандарт сапа менеджменті жүйесін енгізу және жетілдіру үшін негізгі болып табылады.
ИСО 9000: 2000 Сапа менеджменті жүйелері - Негізгі жайлары және сөздік.
ИСО 10011: 2000 Сапа жүйесінің құжаттарының құрылымы. Сапа менеджменті жүйесінің құжаттамасына кіреді.
Сапа менеджмент жүйесінің құжатнамасына мыналар кіреді:
1. Сапа облысындағы мақсат пен саясат туралы арыз. Өндірістің сапа аумағындағы қызметі және жалпы бағыттары және ол жоғарыда негіз ретінде енгізілген.
Ереже бойынша ол келесі аумақтарда қолданылады.
жаңа техника мен технология;
өнімді жаңарту немесе жаңа өнім;
тұтынушыны қанағаттандыру және нарықты жаулап алу;
әлеуметтік сұрақтар және қызметкерлердің канағаттануы;
жабдықтаушылар, қалдықтарыдың төмендеуі, ресурстардың эко-номикасы.
Мақсаттар тек қана декларация ғана емес, ол нақты, қол жеткізуге болатын, тексерілген болуы тиіс. Оның жан-жақты бағыттарын Саясатқа қоса бермеу керек. Жоғарғы басшылықтар приоритеттерін анықтап, 3-4 мақсат беруге міндетті. Осыған қарай бұл басқа да бағыттарын қарастырмауға болмайды деген сөз емес, жәй ғана саясатқа кірмеу. Егер Саясатқа кірген жағдайда ол бірінші орында болатынына күмән болмайды. Осыдан кейін жоғары басшылықтар қол қойғаннан кейін сол Саясаттың міндеттерін орындауға мұқтаж болады.
2. Сапа басқармасы.
Барлық сапа жүйелеріне жалпылай мәлімет беру. Құрылымдары ИСО 9001 стандарт құрылымына сәйкес болу керек.
Сапа басқармасын тағайындаудың маңыздысы оның жүйе құраушыларынан тұрады. Сапа басқармасы - концепті басты құжат, ол мекеме жайлы түсініктеме беретін визит картасы болып табылады. Сапа басқармасы сапа жүйесін енгізуде әрдайым анықтамалық функциясын орындайды, жұмыс күйін қолдайды. Ірі мекемеде сапа басқарма иерархиясы болуы мүмкін:
жалпы сапа басқармасы;
әртүрлі бөлімдерге сапа басқармасы;
әртүрлі өндіру үдерісімен, сонымен байланысты жобалау функ-циялары, материалдық-техникалық жабдықтау сапа басқармалары.
ИСО 9001 стандартына сай, сапа жүйесі келесі элементтерден тұрып, әр қайсысы сапа басқармасының (4 пункті) бөлімінде жазылады:
Басқарманың жауаптылығы;
Ресурс менеджменті;
Өмірлік циклдің үдерісі;
4. Өлшем, анализ, жақсару.
Процедуралар
Процедуралар, бөлімдермен орындалатын, сапа жүйесі документтерінің 2-деңгейін құрайды. Әрбір процедура құжат болып табылып, жалпы процедураны сипаттайды. Мұндай құжат бөлімнің құрылымдық схема мен функционалдық міндеттері кіреді. Құрылымдық бөлімдер бір-бірімен функционалдық байланысы мен міндеттілігін көрсететіндіктен, мұндай процедураларды енгізу өте пайдалы.
ИСО 9001 стандарттарының талабына сай мекеме міндетті құжаттық процедураларды тағайындап, жұмыс барысында қолдау керек:
Құжаттаманы басқару;
Сапа жазбаларын басқару;
Ішкі аудиттерді өткізу;
Сәйкес келмейтін өніммен басқару;
Жөнделетін амалдар;6. Алдын алатын шаралар.
1. Құжаттаманы басқару
Мекемеде құжаттаманың тәртібін басқару қамтамасыз етеді. Олар анықталған жүйемен жасалынып, бір-біріне төлнұсқау және бір-біріне қарма-қарсы болмауы керек.
Нақты халықаралық стандарттарының талаптарына міндетті құжаттамалар үдерістер (құжаттама деңгейі, түсініктеме жазбаның тереңдігі мен нақтылығы) өз мекемесінің айналысатын қызметі мен көлеміне байланысты анықталады, үдерістің қиындығы және өзара қызметтері және қызметкерлердің дәрежесіне байланысты). Құжаттамаларды басқару, сапа жайындағы жазбалар, ішкі тексерулердің өтуіне, өнімнің сәйкестік еместігін, ескерту қызметі және тағы басқалары үдерістерге енеді.
Мекемеге үнемді жоспарлау үшін қамтамасыз ететін құжаттамалар, үдерістермен жұмыс істеу және оларды басқару; (бөлімшелер туралы жағдайлар, қызметкерлердің нұсқаулары, регламенттер, технологиялық нұсқамалар).
Сапа туралы жазбалар, оларды қатаң түрде мекеме талап етеді, жиналған тәжірибені, яғни мекеме жиналған жинақтарды қандай түрде сақтайтынын өзі біледі. Кестеде біршама мысалдар келтірілген, яғни сол жазбалар ИСО 9000 талаптарына сәйкестігін көрсетеді.
1.2 ИСО 9000 сериялы сапа стандарты
ИСО 9000 сериялы сапа стандарты ұжымдар мен мекемелерде шығарылатын өнімдер сапасын басқарудағы халықаралық тәжірибелер жинақталған нормативті құжат.
Дүниежүзінің көптеген мемлекеттерінде бұл стандарттар ұлттық деңгейде қабылданып, фирмалар мен өндірушілер арасында келісімшарттар жасаудың бұйым сапасын қамтамасыз етудегі негізгі моделі ретінде қабылданған.
Халықаралық деңгейде мұндай жүйенің ИСО стандартына сай келуі бұйым өндірушілер мен тұтынушылар арасындағы сапаға жасалған контракт кепілі болуы шарт.
ИСО 9000 стандарт сериялары бес стандарттан тұрады, оның ішінде:
ИСО 9000:2000 стандарт сөздігіне бес өзекті термин кірген, олардың әрқайсысына төмендегідей анықтамалар және түсініктемелер берілген.
Сапа саласындағы саясат - бұл негізгі бағыт мекеменің сапа бағытындағы мақсаты, мәселелері; бұлар ресми түрде жоғары басшылармен бекітіледі де, жалпы саясаттың құраушы элементі болады.
Сапаны жалпылама басқару - сапа бағытындағы басқарудың жалпы функциясының аспекті; мұнда сапа бағытындағы саясатты анықтау және іске асыру болады.
Әрине, бұйым сапасын қажетті деңгейде қамтамасыз ету үшін мекеменің барлық қызметкерлерін іске тарту қажет, бірақ түбінде жалпы жауапкершілік жоғары басшы үлесінде қалуы тиіс.
Сапаны жалпы басқаруға кіретін шаралар - оперативті жоспарлау, ресурстарды бөлу және тағы да басқалай сапа бағытындағы жүйелік жұмыстар - сапаны жоспарлау, жұмыс жүргізу және бағалау.
Ұйымдық құрылымдар жиынтығы, жауапкершілік, процедуралар, үдерістер мен ресурстар жалпы сапа басқару жүйелеріне жатады.
Мұндағы сапа жүйелерінің масштабы, сапаны қамтамасыз ету мәселесіне себеп болуы тиіс.
Сапаны басқаруға оперативті тәсілдер мен іс-қимылдар қолданып, сапа талаптарын шешуге жол ашуы керек.
Сапаны қамтамасыз ету үшін жоспарланатын және жүйелі түрде ылғи жүріп тұратын іс-шаралар, бұйым сапасын күдіксіз қамтамасыз етуге әкеледі.
Әлбетте, сапа жүйелілігіндегі істеліп жатқан шаралар тұтынушының талабына сай болмаса, онда сапа мәселесі толық шешілмеген болады.
Сапаны қамтамасыз етудің тиімділігі, өндіріс үдерісінде туатын факторларды ылғи тексеру, техникалық шарттардың жобаға сәйкестігін анықтау, техникалық бақылау жүргізу сияқты қағидалардан тұрады.
Өндіріске сенім арту, сапа мәселесінің дәлелелі болады. Өндіріс мекемесінің аумағында сапаны қамту басшылықтың жалпы аспабы болады. Белгілі бір контрактылық шарт жасауда өндіріске сенім арту өндірушінің беделін арттырады.
9000 сериялы ИСО стандарты сапа жүйесінің модельдерін мекемеде іштей қолдануға нұсқаулар ретінде, ал сапаны жалпы басқару мәселелерінің (ИСО 9004), сапа қамтамасыз етудің сырт мекемелермен қатысуында (ИСО 9001, ИСО 9002, ИСО 9003) пайдаланылады.
Айта кететін бір жайт, ИСО 9000 стандарттары мекемелерде қолданылатын сапа жүйелері стандарттауға арналмаған, сондықтан әрбір өндіруші өздерінің бейімді сапалы бұйымдарын шығара беруге құқылы.
9000 сериялы сапа жүйесінің ИСО стандарттарын екі жағдайда қолданады: контракт жасарда және оның сыртында (1-суретте).
На
тылы
қ
жа
дай
ғ
сыртқы
(
ма
сат
)
қ
На
тылы
қ
емес
жа
дай
ғ
Сапа
аума
ында
ғ
концепцияны
анықтау
ИСО
9000:2015
На
ты
стандарттарды
қ
қолдану
үшінта
дама
ң
ИСО
9000
(
(
(ішкі мақсат)
Сапамен басқару
Сапа жүйесінің элементтері
ИСО 9004
СапаныСапаны қаматамасызқамтамасыз ету моделі
ету моделі
ИСО
9001
ИСО
9002
1-сурет. Сапа жүйесіне ИСО 9000 стандарт сериялары
сериялы ИСО стандарты сапа моделі жүйесін қамтамасыз етуде жобалауда, құруда, өндіруде, монтаждауда және қызмет көрсетуде, яғни өнімнің толықтай өмірлік кезеңдерінде қолданылады.
сериялы ИСО стандарты сапаның модельдік жүйесін өндіруде және монтаждауда қолданылады.
ИСО 9004 стандартында сапаны басқарудың жалпы нұсқауы және сапа жүйесінің элементтері келтірілген.
Сонымен, көрсетілген ИСО стандартының сериялары төменгі жағдайларға икемделген екі түрінен тұрады:
ИСО 9001, ИСО 9002 контракттық жағдайда сырттық сапаны қамту мақсатында;
ИСО 9004 - сапаны жалпы басқаруда барлық мекемелер үшін ыңғайлы стандарт.
ИСО 9004-басқарушы құжат ретінде, бұйым сапасының барлық сатыларында, әсіресе техникалық, әкімшілік және адами факторлардың сапа жүйесіне тигізетін үлестерінде, өндіруден бастап тұтынуға дейінгі мезеттері қолданылады.
Бұл стандартта, тұтынушының талабы орындалуы, функционалды жауапкершіліктің орнау және пайда мен шығынның бағалануы өте мұқият қадағаланған. Осы келтірілген барлық аспектілерді сапа жүйесін құруда тиімді пайдаланған жөн.
Осы екі жағдайда да өндіруші ұйым сапа жүйесін сауатты ендіріп, оның деңгейін бірқалыпты ұстап тұруы қажет.
1.3 Сапа жүйесінің моделін таңдау
Сапаны қамтамасыз етудегі оның моделін таңдау өндірушіге де, тұтынушыға да тиімді болуы керек. Екі жақта бұйым шығарудағы ыңғайлы жайларды, шығындарды және пайда түсіруді, зерделей келе, осы үдерістегі барлық туатын жағдайларға сенімді болулары керек.
ИСО-ның ИСО 9001, ИСО 9002 стандарттарында сапа жүйесінің нақтылы элементтері белгілі үш топтық модельдерге бөлінген. Мұнда өндірушіге қойылатын функционалдық немесе ұйымдастырушылық қабілеттер ескерілген.
ИСО 9001 - өндірушіге бұйым шығарудағы әрбір этаптардағы қойылатын талаптар: жобалау жәненемесе құру, өндіру, монтаждау және күту.
ИСО 9002 - өндірушіге, өндіруде және монтаждауда қойылатын талаптар.
Модельді таңдап алу жүйелі ғылыми-техникалық және ұйымдастырушылық жұмыстардан кейін, экономикалық шығын мәселесін есептей келе жүргізілуі қажет. Бұл үшін төмендегідей алты факторды ескерген жөн:
Жобалау үдерісінің күрделілігі.
Егер бұйым бұрын жобаланбаған болса, жаңа бұйымды жобалау оңайға түспейтінін ескеру.
Жобаның негізделуі.
Жобаның қаншалықты белгілілігі, оны сынауға түсіру қажеттілігі, пайдаланушының сипаттары немесе бұрыннан белгілі бұйым.
Өндірістік үдерістің күрделілігі.
Осыған дейін мұндай үдерістердің болуы немесе жаңа өндірістік үдеріс құру, технологиялық үдерістердің бұйымның пайдалану қасиеттеріне әсері.
Өнім және қызмет өтеудің сипаттамалары.
Бұл өнімнің күрделілігі және қызмет өтеудің ерекшелігіне байланысты.
Өнім немесе қызмет өтеудің қауіпсіздігі.
Бұзылып қалу қаупі немесе әрбір бұзылудың залалы.
Экономикалық.
Жоғарыда көрсетілген деректерге байланысты туатын шығындар. Шығын өндірушіден де, тұтынушыдан да шығады.
Таңдап алынған сапа жүйесінің элементтерін құжаттау қажет, ал оның тиімділігі таңдалған модельдің талабына сай болуы керек.
Сапа жүйесінің элементтерінің нақты дәлелденгені бұйым шығарудың әрбір кезеңіндегі жұмыстарға сай болуы керек (мысалы, жобалауда, жасауда және монтаждауда және т.с.с) және бұйымның сапасын тұтынуда да дәлелдеуі шарт.
Төмендегі көрсетілген критерийлерге қарай элементтердің дәлелденуі өзгеруі мүмкін:
өнімнің немесе қызмет етудің экономикасы, тәжірибесі және пайдалану жағдайларына қарай;
өнім немесе қызмет етудің жобаларын жасаудағы күрделілік және жаңалық деңгейі;
өнім немесе қызмет етудің күрделілігі және еңбексыйымдылығы;
дайын өнімді сынау барысында, олардың сапа жүйесін бағалау мүмкіндігі;
өнім мен қызмет етудің қауіпсіздігіне қойылатын талаптар;
өндірушінің рейтнгтік нәтижелері;
құжаттарға сапаны басқару нұсқаулары, сапаны қамту процедураларының түсініктемесі, сапа жүйесінің тексермелі есептері және т.с.с тіркелген сапалық ақпараттар.
ИСО 9000 сериясы негізінде атақты шетелдік фирмалар Форд, Крайслер, Дженерал Моторс және 5 жүк көлігін шығаратын фирмалар.
QS-9000 деген жүйе құрып, өндірушілерге бірыңғай талаптар қоюды жөн көрді.
Бұл жүйеге төменгі құжаттар кірген:
Өндірістік стандарт QS-9000 Сапа жүйесіне талаптар. Бұл ИСО 9000 стандартының салалық және арнайы, құрастырушылар фирмалары.
РРАР процедурасы - Өндірістік бөлімдерді үйлестіру үдерісі (компоненттер, тораптар, материалдар және т.б.) РРАР-да өнімдерге қойылатын талаптарға сай қажетті құжаттар тізімі бар.
QSA құжаты - Сапа жүйесін бағалау. Өндірушінің өз бұйымын бағалауға арналған құжат. Бұл тұтынушыға да және сертификаттау органдарына да қажет.
SPS нұсқамасы Үдерістерді статистикалық басқару - сәйкестілікті ескерту, олардың тууын талдау, үдерістерді үздіксіз жетілдіру, т.с.с.
MSA нұсқамасы Өлшеуіш жүйелерді талдау.
APOP нұсқамасы Перспективті өнімдердің сапасын жобалау мүмкіндігін ашады.
FMEA нұсқамасы Бұзылудың түрлерін және залалын талдау.
QS-9000 құжаттар жүйесін ұтымды қолдану Қазақстан Республикасының экономикасын жетілдіруге әсерін тигізуі өте мүмкін.
1.4 Сапаны басқарудың тотальды жалпылама жүйесі (TQM) және қолдану бағыттары
Сапаны тотальды басқару (TQM) дегеніміз - кез келген қажетті бұйымды (затты) өмірге келтіру барысындағы үдерістердің сапасын қамтамасыз ету концепциясы.
Бұл концепцияға жан-жақты ойластырылған, сапаны басқарудың арнайы тәсілдері мен жүйелерінің бұйым шығарудағы барлық кезеңдерінде қолдану шарт.
Әдетте, бұйым шығарудың аталған кезеңдеріне ғылыми-зерттеу және құрастыру, саудаға даярлау, қызмет ету және бұйым істен шыққаннан кейінгі пайдалану мәселелері кіреді. Осы кезеңдердің бәрінде де басшылық және көптеген өндіріс қызметкерлері өздерінің техникалық-технологиялық мүмкіндіктерін орынды пайдаланулары қажет.
Нақтылай айтсақ TQM дегеніміз - қойылатын талаптарға қарай сапаны, жіктелген мақсаттарды және техникалық шарттарды басқару.
Сүйтіп сапаны тотальды басқару тұйықталған цикл ретінде, сапа құрылымдарының күллі элементтерін басқару болып шығады. Сапаны тотальды басқару жүйесінің құрылымдық сұлбасы (2-сурет) көрсетілген.
Сапаны
тотальды
бас
ару
қ
Сапа
саясаты
Сапаны
жоспарлау
Сапаны
қамтамасыз
ету
Сапаны
жетілдіру
(
жақсарту
)
2-сурет. Сапаны тотальды басқару жүйесінің құрылымдық сұлбасы
Сапаны тотальды басқаруда, өзінің үш бөліктен тұратын ұйымдастырушылық құрылымы бар, сапа жақсарту үдерісінің басқару технологиясы, олар: жетілдіру жүйесі, техникалық қызметті өтеу жүйесі және түпкілікті жүйе.
Түпкілікті (өзекті жүйе) жүйе дегеніміз - зерттеу және талдау үшін қолданылатын әдістер мен құралдар. Бұлар жалпы қалыптасқан математикалық аппаратта, тексерудің статистикалық әдістерінде отырады, сондықтан бұларды барлық фирмалар қолданады және оларды шетелдерге де импорттауға болады.
Техникалық қызмет өтеу жүйесі дегеніміз - жұмысшы кадрларды арнайы бағдарламалар мен амалдар арқылы жұмыс бабына үйрету. Бұл жүйе әр елдің ондаған мекемелерінің ерекшелігін көрсетеді.
TQM жүйесінің жетілдірілуі және дамуы өте ерекше, мұның ел экономикасы мен ондағы заңдылықтарға тигізетін әсері өте зор.
Сапаны тотальды басқару жүйесі халықаралық тәжірибелер жиынтығын ескере келе, өзінің ішінде сапаға қажетті талаптар пакетіне толы, олар:
Мекеменің негізгі мақсаты - сапа;
Жоғары басшылықтың белсенділігі;
Басқарушы кадрлардың қажетті іскерлігі;
Қызметкерлерді ұтымды бағдарлау;
Сапаны тұтынушылардың талаптарын сәйкестеу;
Сенімді жабдықтаушыларды тарту;
Басқарудың стратегиялық бағыты;
Қолжетімді мақсаттарды қою және нәтижелерді бағалау;
Дағдарыстық жағдайлардан сақтау;
Сапаны үздіксіз жетілдіріп отыру;
Өндірістік үдерістерге бағыттау;
Басқару құрылымының дұрыстығы;
Бенчмаркинг;
Сапаның контроллинг және мониторингі.
Осы қағидаларға сүйене отырып, сапаны тотальды басқарудың мақсатын мегзеуге болады.
Бұйым сапасы - сапаны басқарудың ең негізгі мақсаты. Ол үшін мекеменің барлық ресурстарын ұтымды пайдаланып, бұйымды тұтынушының талабына сәйкестеп шығару қажет.
Сапаны тотальды басқару (TQM) жүйесінің негізінде 9000 сериялы ИСО стандарты жатыр.
Дегенмен заманауи сапа жүйесі үшін бұл стандарттың қоятын талаптары өте мардымсыз да, оның минималды фундаментін құрады.
9000 сериялы ИСО стандартында сапаны басқаруға төмендегідей әдістер мен құралдар пайдаланылады:
oo жаңа техника мен технологиялар енгізу;
oo тұтынушылар талаптарын қанағаттандыру;
oo сапа аудиті;
oo сапаны метрологиялық тұрғыда қамту;
oo жетілдіру бағдарламалары;
oo сапа бойынша сыйақылар: жабдықтаушылармен байланыс.
TQM жүйесінің 9000 сериялы ИСО стандартынан өзгешелігі - мұндағы қолданылған стадиялар арқылы сапа басқару үдерісі жүргізілген. TQM үшін олар:
oo сапа саласындағы жұмыстарды реттеу;
oo сапа жұмыстарын жабдықтаушымен бірігіп жасау;
oo сапа бойынша жұмысшылар тобы;
oo адами факторларды басқару; сапа бойынша ұлттық компаниялармен бірлесу;
oo сапа саласындағы саясат болу;
oo сапа мәдениетін қалыптастыру;
oo жаңа бұйым жасаудағы тексеру жұмыстары;
oo материал қабылдаудағы кірме тексеріс;
oo тәжірибелік бұйымның сапасын бағалау, бұйым сапасын және
oo өндірістік үдерісті жоспарлау;
oo дайын бұйымды тексеру;
oo бұйым сапасын бағалау;
oo бұйым сапасынан ақпарат беретін аппаратураны тексеру;
oo сапа қамту әдістеріне персоналды үйрету;
oo кепілді күту;
oo тағы басқалай әрекеттер.
TQM жүйесінде фирманың барлық мәселелерді байланыстырушы тізгін ретінде орналасқан. Мұнда басқа жүйелерде ескерілмеген екі ерекшелік бар, олар:
Біріншіден, TQM жүйесі мекемедегі сапа басқарудағы кешендіұйымдастырушылық жүйе болғандықтан, қазіргі кезеңдегі ең жаңа жүйелер санатына кіреді.
Екіншіден, TQM жүйесінде адами фактор өте ұтымды ескерілген. Жұмысшылардың еңбегі дұрыс бағаланғандықтан, мекемеде тек жұмыспен ғана айналысатын еңбеккерлер тобы қалыптасқан. Мекеме жұмысшылардың біліктілігін ылғи жетілдіріп, оларды оқытып отырады.
Мекемеде сапа менеджері қызмет етеді. Ол әмбебап маман, нарық талабын игерген, қаржылық мәселелерге қанық, психолог, маркетолог. Сонымен, TQM жүйесі қазіргі заманның ұтымды жүйесі болып тұр.
TQM принципі (сапаның тотальды менеджменті). TQM теориясының дамуына америкалық Э.В.Деминг (1900-1993), Д. М. Джуран (1904) және Ф. Б. Кросби (1926-2001) сияқты ғалымдар елеулі үлес қосты.
TQM негізгі Эдвардс Демингтің 14 принципін құрайды:
Мақсаттың әрқашандылығы. Қызмет көрсету және өнім өндіру үдерістерін бірқалыпты нәрлендіру үшін мақсаттың әрқашандылығын сақтау қажет. Өндірісті преспективті мақсатқа бағыттау.
Жаңа философия. Біз жаңа экономикалық кезеңде (эпоха) болғандықтан, ескі ақаулы өнім шығару философиясынан толық бас тарту.
Инспекцияға тәуелділікті азайту. Сапаға жету амалында бақылаудың үлкен көлеміне сұранысты жоқ қылу керек. Бақылау органдары жағынан сапаны бақылауды жою. Бақылауды жұмыс үдерісіне кіргізу.
Ең төменгі бағада келісім жасау тәжірибесін тоқтату. Тек қана бағаға сүйеніп, бизнесті кіріспе тәжірибесін жасау.
Барлық үдерістерді ұйымда жүзеге асыру. Өндірісті жоспарлау және қызмет көрсету жағынан әрдайым үдерісті жүзеге асырып отыру. Ескірген әдістерден арылып, әрдайым еңбек әрекеттерінің амалдарын жүзеге асырып отыру.
Жұмыста оқуды енгізу. Әрдайым қызметкерлерді професионалдылыққа игеру керек. Материалдар, дизайн, өндіріс өнімдерін және өндіріс аспаптарын дайындау аумағында, өндіріс қызметкерлерін интенсивті жүйе ретінде білімдерін жоғарылатып отыру.
Басшылыққа қолайлы стил орнату. Басшылық стилін бекітіп, олар адамдардың жақсырақ жұмыс істеуіне көмектесуі керек.
Екі бетті әсерлі коммуникациялы және басқа тәсілдердің нәтижелерін көтермелеп, ұйымда қауіпті жағдайларға мүмкіндік беруді болдырмау. Ұйымдағы атмосфераны жасау арқылы жұмыста жіберілген қателіктер үшін, мысалы, сынықтар үшін және авария туралы пайда болған қауіп-қатерді болдырмау керек.
Бөлімдер және адамдармен аралық тосқауылдарды жою.
Еш сүйенімсіз ұрандар, плакаттар және үндеулерді қолдануды доғару. Бос үндеулерді қолданудан бас тарту кәсіптік білім жүйесінің дайындығынсыз басшылық жағынан нақты сәйкес әрекеттік ұрандарсыз еңбек сапасы мен өндірушілікті жоғарылатады.
Пікір тудыратын көлденең, сандық көрсеткіштерді жою. Жұмысшыларға белгілі сандық мөлшердегі жетістіктерді және басқару қызметкерлерінің - сандық көрсеткіштерін көрсететін, жасалған жұмыс стандартынан бас тарту.
Қызметкерлерге өз еңбектерімен мақтануға мүмкіндік беру.
Білімді жоғарылату. Өндірістік үдеріске қандай да бір жаңалық енгізгісі келетіндерге көмек көрсету. Қызметкердің өз білімін қолдана білуі статистика бойынша дарынға деген күнделікті бағыт.
Жоғары басшылыққа ілесу. Әрдайым сапаны және өндірушілікті жақсартатын идеямен жоғары басшылық нақты қатынасқа ұмтылдыру.
TQM-нің негізгі қағидалары
TQM - бизнесті жүргізу әдісі, ол бір ғана бағдарлама емес және оны барлық қызметкерлердің қатысуымен енгізеді.
Басқару жүйесі TQM принциптерімен сәйкес өңдеу ұйымның біршама қызметкерлерін қызықтырады, ал бұл жүйенің толық іске асуы қазіргі заман технологиясын (ұйымдық, басқарушылық, ақпараттық және т.б.) қолданумен өндірілуі тиіс. Бұл үдеріс барлық құрылымдық бөлімшелердің жұмыстарының, сондай-ақ ұзақ кезеңдік уақытты ендіру мен жөндеудің келісімімен ұйымның барлық қызметін қайта құруды талап етеді.
Тәжірибеде TQM әдістемесінің нақты пайдалану келесілерді қамтамасыз етеді:
Өнімдермен және қызметтермен тұтынушылардың қанағаттанушылық дәрежесінің артуы. Шарттарда барлық тұтынушылар қанағаттанулары керек, сонымен қатар олардың сұраныстары мен күтулерін ескертетін қосымша күшейткіш қажет.
Фирма абыройы мен имиджін жақсарту.
Еңбек өнімділігін жоғарылату. Ол TQM-ды енгізу бойынша қызметкерлер серіктес болған кезде автоматты түрде жүзеге асады.
Пайданы арттыру.
Қызмет пен өнімнің сапасының және бәсекелестігінің жоғарылауы.
Кәсіпорынның экономикалық тұрақтылығын қамтамасыз ету, сонымен қатар қорлардың барлық түрлерін рационалды қолдану.
Басқаратын шешімдер бойынша сапаның жоғарылауы.
Техниктер мен технологияға жаңа жетістіктердің енуі.
Егер ұйым толық бір бүтін, бірыңғай жүйе ретінде қарастырылса, онда барлық сапа менеджмент жүйесі жақсы қызмет істейтіндігі дәлелденген. Берілген жағдайда қызметтің тиімділігін арттыру және үдерісті оңтайландыру үшін TQM-нің негізі принциптерін орындау қажет.
1. Тапсырыс берушінің ұйым жайлы хабардар болуы
Ұйым өз тапсырыс берушілеріне бүтіндей тәуелді болады, сондықтан тапсырыс берушінің талабын түсіну, орындау және оның күтімімен одан да жақсаруға ұмтылады. Тіпті, аз мөлшердегі талаптарға жауап беретін сапа жүйесі, біріншіден, тұтынушы талаптарына бағытталуы тиіс. Тұтынушы сұранысының бағытына жүйелі жағдай жасау, тапсырыс берушінің қорытындылары мен шағымдарын жинаудан басталады. Мұндай мәселелердің болашақта алдын алу қажет.
Шағымдардың талдау тәжірибесін және арыздарды сапа жүйесі бар көптеген ұйымдар жүзеге асырады. Бірақ TQM қолдану шарттарында тек нақты тапсырыс беруші сияқты бүкіл нарықтағы тапсырыс берушілердің тұтынушылықтары мен тілектеріне қатысты негізделген және нақты қорытындыларға ие болу үшін, ақпарат түрлі көздерден жүйелі түрде түсіп, үдерісте интегралдануы тиіс.
Ұйымдарда барлық хабарлар және осылар сияқты тиісті таралу барлық ұйымның ішінде болады. Бұл жағдайда ұйым қызметін тұтынуды бағалау және ұсыныстарды өзгертуге тапсырыс береді, қаншалықты ұйымның, яғни олардың қанағаттандыра тұтынуын көрсетеді.
2. Басшылықтарының бастаушы рөлі
Ұйым бастықтары бірыңғай мақсаттарды қондырады және негізгілер қызметке бағдар береді, мақсаттардың орындау тәсілдері. Олар сондай микроклимат ұйымда тиісті жасалады және жету үдерісіне максималды қатыстыруға болады .
Сондай-ақ қызмет үшін барынша көп өнімділікті алуға және ең толық тапсырыс берушілердің қажеттіліктері көрсетіледі, бағыттары қамтамасыз етіледі, барлық үдерістердің жоғалуына бірден кепілдік беріледі.
Мақсаттарды құру және талдау, олардың орындалуы тұрақты, басшылық жағынан тиісті, бастықтардың қызметінің құрастырушысы болуы керек яғни бірдей жоспарлар сияқты бір сапамен стратегиялық жоспарларға ұйымның тиісті қосылуы жөн.
3. Қызметкерлерді қатыстыруы
Жоғары басшылықтан жұмысшыға дейінгі барлық қызметкерлер сапаны басқару бойынша жүргізілетін әрекетке қатыстырылуы тиіс. Қызметкерлер ұйымның ең үлкен байлығы ретінде қарастырады және оның өнерлік деңгейін максималды ашып, қолдану үшін барлық жағдай жасалады.
Ұйым мақсаттарын орындау үдерісіне қатыстырылатын қызметкерлерде, осы жұмыстарды орындау үшін жоғары дәрежелі квалификация болуы керек және мекеменің осындай жағдайларда сол жұмысшының мақсаты сол мекеменің мақсаттарымен сәйкес болуы керек. Осындай жағдайларда қызметкерлерге моралды және материалды сыйлықтардың демеуі өте жоғары болады. Ұйым қызметшісі командада жұмыс әдістерімен таныс болуы керек. Жұмыстың тұрақты жақсаруы қатар топтармен айрықша ұйымдастырылады және өткізіледі. Осылардан кейін синергетикалық күштің әсері жетеді, сондықтан жұмыстың нәтижесі маңызды, әр жұмысшының жеке жұмысын көрсетеді.
4. Үдеріспен жақын келу
Ең жақсы нәтижеге жетуіне және қызмет көрсетуге арналған лайықты қорлар болады, яғни оларға қатыстыны үдеріс деп қарастыру керек.
Кәсіпорынның моделі бірнеше бизнес-үдерістерден тұрады, оған кіретіндер мекеме құрамындағы аса жоғары лауазымды қызметкерлер және сол бөлімшелерінің қызметкерлері.
Бизнес-үдеріс түсінігінде әртүрлі қызметтің түрлерін білуге болады және олармен бірге сол мекемеге немесе тұтынушыға немесе тапсырыс берушіге деген бір нәтиже шығаратын қызметкерлердің ұйымы. Негізінде тәжірибеде бизнесте үдерістердің біршама түрлері көрсетіледі. Ең бастысы, базада қай функциялардың орындалуы жүзеге асады, солар кәсіпорын қызметі мен қоса баспанасына, өнім өндірісі немесе қызмет көрсетуіне байланысты. Қызмет етуші базада қойылған функциялардың орындалуын қамтамасыз етуін жүзеге асадырады және ұйым басқаратын қызметіне байланысты болады. Кәсіпкерлікфункциялардың жүзеге асыруы арқылы бизнес-үдерістер іске асады.
Үдерісті өтушілікті қолданғанда өнеркәсіпті басқару тізбегіне екі деңгейі кіреді:
Әр бизнес-үдеріс шегінде басқару;
Ұжымның барлық деңгейі бойынша кәсіпкерлік-үдеріс тобын басқару.
Жеке бизнес-үдеріс және бизнес-үдеріс тобын басқарудың негізі тиімділік көрсеткіші болып табылады, ішіндегі ерекшеленетіні:
Бизнес-үдерісті орындау шығыны; - Бизнес-үдерісті орындау уақытын есептеу; - Бизнес-үдеріс сапасының көрсеткіштері.
Үдерістегі өтушілікті терең түсіну үшін Вальтер Шухарттың Рlan - Do - Check - Аct (PDCA) циклін алу керек. Бұл жоспар - іске асыру - тексеру іс-әрекет. Бұл циклді қолдану үдерістердің үздіксіз жақсаруын, яғни ұжым жұмысын жоғарылатуға шынайы көмектеседі.
Үдерістен өту негізінде ұжымды жобалау, өндіру және өнімнің немесе қызметтердің жеткізілу үдерістерін анықтау керек. Үдерістерді басқару көмегімен тапсырыс берушілердің талаптарын қанағаттандырады. Сөйтіп үдерістердің нәтижелерін басқару үдерістердің өзін басқаруға ауысады. Сонымен қатар ИСО 9001 басқа да үдерістерді енгізуді ұсынып отыр (басқару жағынан анализ, реттеу және алдынан өту іс-қимылдары, сапа жүйесінің іштей тексерілуі, т.б.).
Бизнес үдерісін дамытудың қолайлы әдісі Вальтер Шухарттың циклді әдісін қолдану болып табылады (3-сурет). Рlan - Do - Check - Аct (PDCA).
Іс-əрекет
Жоспар
Тексеру
Іскеасыру
3-сурет. Жоспар мен іс-әрекетті салыстыру
ТQМ жолындағы келесі деңгей әр таңдап алынған үдерісті ресурстарды қолдану оптимизациясы болып табылады. Бұл ресурстың әр түрін пайдалануын қатаң бақылау және өнім өндірудің немесе қызмет көрсетудің шығынын азайту мүмкіндіктерін іздеу.
5. Басқаруға жүйелік тәсілдеу
ТQМ шарттарына сәйкес ұжым жұмысының тиімділігі мен нәтижелігінің артуы өзара байланысқан үдерістер жүйесімен басқару, қамсыздандыру және құру арқасында мүмкін болады. Бұл ұжымның өнімді өндіру үдерістерінің немесе қызметтерінің үдерістермен бірігуіне әкелу, оларда өнімнің немесе қызметтің тапсырыс беруші талаптарына сәйкес болуын қадағалай алу мүмкіншілігі болуы керек.
Тек жүйелік өтушілік кезінде стратегиялық және оларға енгізумен сапа жобаларын өңдеу үшін тапсырыс берушімен кері байланыстарды толық қолдану мүмкіндік болады.
6. Үздіксіз жақсарту
Бұл аралықта ұжым пайда болатын мәселелерді ғана емес, сонымен алдағы уақытта басқару жағынан қатаң анализден кейін мұндай мәселелер болмау үшін алдынан өту және реттеу жұмыстарын қарастыруы қажет.
Мақсаттар мен тапсырыстар тапсырыс берушінің қанағаттандырылуын бағалау нәтижелерінде (кері байланыс барысында алынған) және ұжым жұмысының көрсеткіштеріне негізделген. Жақсарту үдерісіне басшылық та қатысуы керек, сонымен қатар қойылған мақсаттарға жету үшін барлық ресурстармен қамтамасыз етілуі керек.
7.Ақиқатқа негізделген шешім қабылдау тәсілдемесі
Тиімді шешімдер ақиқат деректер негізінде мұндай деректердің сапа жүйесінің, ішкі тексерісінің, алдынан өту және реттеу жұмыстарының, арызбен тапсырыс беруші талаптарының, т.б. нәтижелері болып табылады. Сонымен қатар деректер ойлар мен ұжым қызметкерлерінен келетін ұсыныстарды талдауда және шығынды азайтуға, өндірісті арттыруға бағытталуы мүмкін.
8. Жеткізіп берушілермен қарым-қатынас
Ұжым өздерінің жеткізіп берушілермен тығыз байланыста болғандықтан, ары қарай жұмыс мүмкіншілігін үлкейту мақсатымен олармен байланыстарды жақсартқан жөн. Бұл деңгейде жеткізіп берушілермен міндетті түрде орындалатын құжаттандырылған үдерістер орнатылады.
TQM-ді өңдеу, енгізу, функциялау кезіндегі әрекет реті.
TQM жүйесін енгізу күрделі әрі ұзақ мақсат болып табылады. Ол кәсіпорынның сапа жүйесінің базасында құрылады. Шаралар жүйелі және жоспарлы түрде өткізілуі тиіс. TQM жүйесіне енгізудің келесі 10 жоспарын ұсынуға болады.
TQM жүйесін енгізу екі үлкен кезеңдерден тұрады:
1-кезең. TQM жүйесіне енгізуге дайындық. Бұл кезеңге:
Шешім іздеу.
TQM сұрақтары бойынша басқарма тобын оқыту.
TQM-нен менеджер тағайындау.
Бұл үш адым Қажетті алғышарттар тобына кіреді.
Сапа бойынша TQM саясатын өңдеу.
Адымды жоспарды өңдеу.
Бұл адымдар мақсат пен тәсілді ұсыну тобына кіреді.
Басқарма ақпараты
Кәсіподақты тарту
Басқарушыларды оқыту
Жұмысшыларды оқыту және ақпараттандыру сияқты қадамдар кіреді.
TQM-ді енгізу
Бұл қадамдар "Барлық қатысушыларды тарту" тобына кіреді.
2-кезең. TQM жүйесін енгізу.
TQM-ді енгізу барысында оны жұмысты орындауды 2,5-5 жылда мекеме жағдайын, оның өлшемін, мінезін жоспарлауға болады.
1-қадам. Шешімді іздеу.
TQM жүйесін енгізуде мекеме басшыларының келісімімен, ұзақ та қиын жұмысты енгізу керек. Мекеме басқарушылары өз шешіміне сенімді болуы керек. Себебі, бұл стратегия мекеменің болашағын ұзақ уақытта бекітеді және мұны әрдайым қолдау керек.
2-қадам. TQM сұрақтары бойынша жұмысшылар тобын құрастыру.
TQM жүйесін енгізу шешімін қабылдағаннан кейін, мекеме басшылары оның жұмыстарын бағыттайтын және басқаратын басқарушыны тағайындауы керек. Бұл ұжымда барлық мекемелердің мүшелері таныстырылулары керек. TQM-ді барлық басқарушылар қолданатынын көрсету керек.
3-қадам. TQM-ге менеджер тағайындау.
TQM-мен жұмыс істеу басталысымен үлкен және кіші мәселелерге көңіл бөлу керек. Бұл үшін басқарма TQM менеджерін тағайындайды. Әрине, мұндай жұмысшыға қатал талап тағайындалады.
ұйымдастыру - басқару жұмысында үлкен тәжірибе;
өзінің пікірін айту мен сендіру қабілеттілігі;
жоғары білімді және TQM жүйесін білу;
адамдармен тез тіл табысу;
5. мақсатына жететіндігі.
Осы үш адым TQM жүйесін енгізудің шарттары, бұл арқылы фундамент салынады да, ары қарай құрастыруға болады.
4-қадам. TQM саясатын өңдеу. Үдерісті енгізудің басында ұжымның стратегияалық мақсатын көрсету керек. Бұл мақсаттар түсінікті және жұмысшыларға танысуға қолайлы болуы керек. Мақсатқа жету амалдары нақты болу керек. TQM саясаты сапа аймағында жинаған және жеткен нәтижелерге сүйену керек.
5-қадам. Кезеңдік жоспарды өңдеу. TQM саясатын ұйымдастырғаннан кейін, Мекеме басшылары TQM-нің қандай бөліктері мекемеге ендіретінін ойластыруы керек. Мұндай шешімді қабылдау үшін, алдымен әрбір кезеңге еніп, кіріп, шығып, көру керек. Ол көп уақыт пен шыдамдықты талап етеді. Барлығы анық болғаннан кейін, әрбір бөліктің құрамын ашып көрсету керек:
- TQM-нің қандай құрамасы мекемеге керек; - TQM-ді енгізуге қандай шығындар керек; - қай жерде приоритетті қою керек.
6-қадам. Мекемені ақпараттандыру. TQM аймағындағы барлық өткізіліп жатқан ұйымдастыруларды мекеме басшыларына толық және уақытында ақпараттандыру керек. Ең алдымен мекеме басшыларының жоғары және ортаңғы басшылары, сонымен қатар жұмысшыларды ақпараттандыру керек, сол арқылы түсініспеушіліктің алды алынып, сенімділік артады.
Өзгерулер мен жаңа енгізуді ортаңғы деңгейдегі басшылар (мастер, участкі бастығы) қабылдап алады. Бұл категорияны жұмысшыларға TQM-нің жағымды және ыңғайлы жақтарын түсіндіру керек.
7-қадам. Кәсіподақты іске тартушылық. Жоғары және ортаңғы басшылармен қатар, мекеменің білікті ұжымына анықтама беру керек. Ең алдымен осы білікті мамандарға TQM сенімсіздікті көрсетеді, өйткені оның арқасында жұмыс орны қысқарып отыр. Тек қана оларға жеткен жетістіктерге байланысты оларды ақпараттандыру арқылы сенімсіздікті жоюға болады. Кейіннен олар осы бағдарламаны қолдап, оның жұмысшыларға қолайлы екенін түсінеді.
8-қадам. Басқарманы оқыту. TQM-ді таныстырып болған соң, басқармаға жалпы түсініктеме (оқыту) жүргізу керек. Бұл семинар және тренинг сияқты өткізіліп, білікті мамандар TQM-нің енгізу жүйесін түсіндірулері керек. Оған басқармалар қалдықсыз қатысуы керек.
9-қадам. Ақпараттандыру және жұмысшыларды оқыту. Әрбір бөлімге бөлек оқытулар өткізіліп, олар тәртіп бойынша сақталынып отырылуы керек. Бұның жағымды жағы, бөлімдер қиын жағдайларда тоқтатылып, түсініктемелер жүргізіледі. Мұндай жағдайда түсініктемені білікті мамандар жүргізеді. TQM-ді енгізуді тағайындау сатысы аяқталады. TQM жүйесін енгізу үдерісін модульдерге, бөлек сегменттерге бөлген ыңғайлы. Себебі оны кезекпен, параллель қарастыруға болады, ол мекеменің мүмкіндіктеріне байланысты. Бұл модульдер бір-бірімен байланысқан, осыдан TQM жүйесі әсерлі болуы тек модульдердің барлығымен жұмыс істегенде болады.
1.5 Cапа менеджмент жүйелерiнiң қажеттiлiгiнiң дәлелденуi
Сапа менеджмент жүйесi тұтынушылардың талаптарын қанағаттандыруды жоғарылатуда ұйымдарға көмектеседi және әлеуметтiк қажеттiлiк болады.
Тұтынушығы оның қажеттіліктері мен талаптарын қанағаттандыратын өнім керек. Бұл қажеттіліктер мен талаптар өнімнің техникалық шартында көрсетіледі және тұтынушы талаптары болып табылады. Талаптар тұтынушымен келісімшартқа сәйкес қойылады немесе ұйымның өзі жасайды. Кез келген жағдайда өнімнің құнын тұтынушы қанағаттарына байланысты қояды.
Тұтынушының талаптары мен қажеттіліктері күн сайын өзгеріп отырғандықтан, сонымен бірге ұйым бәсекелестікке төзімділігін артыру үшін өз өнімдерін және техникалық құрылғыларын жиі жаңартып отыруы тиіс.
Ұйымның сапа менеджментіне жүйелі көзқарасы тұтынушының талаптарына талдау жасауға, өнімді тиімді алу жолдарын анықтауға алып келеді. Сапа менеджмент жүйесі тұтынушылардың және басқа да қызығушылық танытқан жақтардың қойған талаптарын қанағаттандыру қажет. Бұл кәсіпорынға және тұтынушыға өнімді тұтынушы талабына сай етіп шығаруына сенімділік береді.
Cапа менеджмент жүйелерiнiң қажеттiлiгiнiң дәлелденуi қызығушылық танытқан жақтар мен тұтынушылардың талаптарын қанағаттандыруда аса сақ болуы тиіс.
Қоғамдық қажеттілік қоғамдық өнім сияқты қаралады, яғни халықтың қоғамдық және жеке қолдануында өміршеңдігін арттыруды қолдау болып табылады. Қоғамдық талап деп өнімді шығару кезіндегі техникалық-экономикалық сипаттамаларын, табиғи қорлардың шығынын, қоршаған орта мен қоғамға тигізетін әсерін айтады. Қажеттіліктің туындауы және оның нақты анықтамасы - қоғамдық талаптарды қанағаттандыратын негізгі операциялық элемент. Операциялық элемент болып бұйымды жобалау, конструкциялау, дайындау және эксплуатациялау жатады.
Қажеттілік келесі бағыттарда қаралады:
oo Қажеттіліктерді оның түрлеріне қарай зерттеу;
oo Қажеттілікті оның жеке және қоғамдық мағыналарына байланысты зерттеу;
oo Қажеттілікті оның санына қарай зерттеу;
Қажеттілік, жобалау және жоспарлау олардың шығын критерийімен ескеріледі, яғни, экономикалық сонымен бірге қоғамдық критерилер. Методологиялық мағынасы бар іс-әрекет аумағындағы мәселелердің шешімі біртіндеп шешілуде. Сонымен бірге назарға қоғамның техникалық мәселелеріне байланысты уақыт пен құралы алынып отыр. Барлық субъективті қажеттіліктер қанағаттандырылуға міндетті емес. Қажеттіліктердің пайда болуына материалдық, мәдени және рухаи байлықтардан туындайтын уақытты қажеттілік әсере етеді. Қажеттіліктің тағы бір әсері моралдық аспект және болжау болып табылады.
Қажеттіліктің тізіміне субъективті қажеттіліктер жатады. Қажеттіліктерді болжау әлеуметтік процедурадан тұрады. Қажеттілік іс-әрекеті саласының дамуы кері әсер әкелуі мүмкін, себебі, моралдық аспект мәселелері қарсы шығуы мүмкін.
Қоғамның дамытуы үшiн маңыздылықпен сәйкес қажеттiліктердiң барлық диапазонын қамтитын шаруашылық болжамдарын жасалады. Шаруашылық болжамдарда материалды, шығармашылық және өндірістік ресурстарды мүмкіндейді.
Адамзаттың денсаулығына байланысты бір келеңсіздіктер болып жатса, онда ол сыртқы қоршаған ортаға кері әсерін тигізеді. Техникалық құралдардың зиянды әсерлері әлеуметтік қажеттілікті ұсынады.
Қажеттіліктің болмауы жетіспеушілікке алып келеді. Берілген қажеттіліктер қиын іс-әрекеттерді талап етеді. Қажеттіліктердің басым көпшілігі жоспарлаудың бірінші сатысында жүреді және оның құрамына мыналар кіреді:
oo қажеттіліктердің тууы;
oo қажеттілік мәселелерінің мүмкін шешімдері; жоба-конструкциялы мәселелердің ұсыныстары.
Ғылыми әдіс, яғни түйсікті болашақ қажеттіліктердің шешімін табуда қолданады. Болашақ қажеттіліктер жеке факторда дамиды:
:: адам жеке тұлға ретінде білім мен құдіретке ұмтылады; адамзатқа жиі өсіп отыратын қажеттілік керек;
:: қажеттіліктердің қанағаттануы адамзаттың қабілеттеріне қатысты болуы тиісті;
:: әлеуметтік жүйеде өзгерістер бар.
Барлық материалдық және мәдени қажеттіліктер қоршаған ортаның талабы болды.
Қажеттілік те, басқа іс-әрекет сияқты бақылауды талап етеді. Сонымен қатар келесі шарт орындалуы тиіс: сыртқы қажеттілік, тапсырма, ішкі қажеттілік.
Сапа менеджмент жүйесіне талап
Кәсіпорын сапа жүйесінің жұмысын жасап, құжаттандырып, енгізіп және қолдап және оның нәтижесін жақсартып отыруы тиіс. Ол сапа менеджмент жүйесінің үдерісін, оның өзара байланысын қанағаттандыру керек. Үдеріске кіріс пен шығысы бар іс-әрекеттің кез келген саласы кіреді. Нәтижені реттеу үшін кәсіпорын өзара байланыс пен өзара ісәрекетті басқаруы керек.
Міндетті талап ретінде үдеріске жиі қолданылатын әдістер мен критерийлер кіреді. Талаптардың орындалуына практика мен теорияда маңызы бар тиімділіктің мақсатты принципі кіреді. Сапа менеджмент жүйесінің үдерісіне энергетикалық және ақпараттық ресурстардың қолдау үдерісі мен мониторингқа әсері болып табылады. Мониторинг, өлшеу мен талдау үдерісінің орындалуы сапа менеджмент жүйесіндегі маңызды рөл болып табылады. Өлшеу метрология мен квалиметрияға қатысты объективті және субъективті сипаттамалардан тұрады. Ал талдауға байланысты шешім қабылдайды.
Өнімнің өмірлік циклі үдерісін жоспарлау сапа менеджмент жүйесінің барлық талаптарын қанағаттандырады және жоспарланған нәтижеге жетуіне септігін тигізеді. Кәсіпорын өнімнің өмірлік цикліне қажетті барлық жетістіктерді жоспарлауы тиісті. Бұл жұмыстарды жоспарлау сапа менеджмент жүйесінегі басқа жұмыстарды жоспарлаумен сәйкес болуы керек. Жоспарлау кезінде кәсіпорын келесілерді тағайындайды:
... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Дүниежүзілік жаһандану, саяси және экономикалық интеграция жағдайында, қазақстандық кәсіпорындардың экспорттық мүмкіндіктерін көтеру ең өзекті міндет болып табылады. Халықаралық және отандық жағымды тәжірибесі көрсеткендей, экспортқа бағдарланған бизнес табысының басты факторларының бірі халықаралық сапа стандарттарын ендіру болып табылады.
Жылдан жылға халықаралық сапа стандарттары бойынша табысты жұмыс істейтін қазақстандық кәсіпорындардың саны өсіп келеді. Ең біріншіден бұл кәсіпорындар шет елде өнімдері немесе қызметтері іске асқан кәсіпорындар болып табылады.Қорғаныстық кешендерге бұрын жұмыс iстеген ISO 9001 (сапа менеджментiнiң жүйесi) бойынша халықаралық сертификатын алғашқы алған қазақстандық кәсiпорындар шетелге өз өнiмін экспортқа шығарғандығын атап өту керек. ISO 9001-стандарттың өзі (сапа менеджментiнiң жүйесi) басқа халықаралық сапа стандарттарының шығу түбі бола отырып, НАТО елдерінің әскери-өндірістік кешеннің кәсіпорындарында құралғаны белгілі. Басында ISO 9001 стандартты тек өнекәсіптік сектордаға пайдаланды, кейін ол өнекәсіптік емес саланы қоса отырып, экономиканың әрбір секторында қазір қолдануға мүмкіндік беретін бірқатар қарауларды басынан кешті.
Халықаралық сапа стандарттарын қолдану өнімге деген сенімді көтереді, өйткені бүкіл әлемді ұйымдастыруға арналған қауіпсіздік пен оның сапасына қатысты сол бұрыңғы ережелермен қамтамасыз етеді.
Нақты мысалдарда ISO 9001-шi стандартты (сапа менеджментiнiң жүйесi), HACCP (тамақ өндірісінің жүйесі, Hazard Analysis and Critical Control PointsҚатерді талдау және сыни бақылау нүктелері), ISO 22000 (тамақтану өнімдерінің қауіпсіздік менеджментінің жүйесі), ISO 13485 (медициналық жабдықтау өндірісі үшін сапа менеджментiнiң жүйесi) сияқты халықаралық стандарттар өзгешілігі қарастырылады.
1. ИСО 9000 БОЙЫНША САПА МЕНЕДЖМЕНТІ ЖҮЙЕСІНІҢ (СМЖ) НЕГІЗГІ ЖАЙЫ
Халықаралық деңгейде ИСО 9000 сериясының стандарттары сапа менеджмент жүйесінің негізін құрайды.
Сапа менеджменті - сапа жүйесін бірыңғай басқару. Сапа жүйесі - тұтынушыларға жоғары сапалы өнімді шығаруына кепіл беретін техникалық шаралар.
Халықаралық ИСО 9000 сериялы шаралар сапа жүйесі қалай болуына әдістемелік нұсқау болып табылады. Сапа жүйесі мекемелердің экономикалық жағдайына себеп болып келеді. Сапа жүйесінің мақсаттарын орындау техникалық және адам факторларына байланысты.
Сапаны басқару халықаралық тәжірибесі ИСО 9000 сериялы халықаралық стандарттар пакетінде негізделген, ол 1987 ж. наурызда стандартизация бойынша халықаралық ұжыммен қабылданды және периодты түрде жаңарады. 1994 ж. осы сериядағы стандарттардың екінші басылымы шықты, 2000 ж. бұл стандарттардың үшінші басылымы шықты.
ИСО 9000 сериясындағы стандарттар талаптар жиынын құрайды, олар әртүрлі дәрежеде барлық өнеркәсіптерде орындалады (контракт анализі, құжаттаманы жүргізу, шығарылатын өнімді бақылау). Бұл жұмыстар жүйелі түрде емес, бөлім ретінде өткізіледі. Стандарттар бұл жұмыстардың жүйелі түрде өткізілуін, құжаттандырылған үдерістер негізінде нәтижелердің бекітілуін талап етеді.
Бұл стандарттардың ерекшелігі еркіндік болып табылады, дайындаушы ИСО 9000 бойынша сапа жүйелік құру немесе құрмауды өзі біледі, бірақ мұндай шешім қабылданғаннан кейін стандарттың талаптарын орындауға міндетті.
Егер тиімді тапсырыс болса, онда контракт құру талабы сертификатталған сапа жүйесі бар болса, жиі өнеркәсіп басқарушысы сапа жүйесін тапсырыс беруші талабымен енгізеді. Ал сертификаттау бір нәрсеге сәйкестендіру бойынша жүргізіледі. ИСО 9000 сериясындағы стандарттар өнеркәсіптің жеке жұмыс сферасынан. Бұл стандарттардың маңыздылығы олардың әмбебаптылығы, яғни жұмыстың шектеусіз барлық түрінде қолданылуы. ИСО 9000 стандарттарында минималды талаптар қойылған, өнеркәсіптің көрсететін қызметтері немесе өндіретін өнімдеріне қарамастан ұжым сапаны қамсыздандыру талаптарына сәйкес болу керек. Егер сапаны басқару жүйесі көрсетілген стандарттар талаптарына сәйкес келсе, онда ол өнеркәсіптің көрсететін қызметтерінің немесе шығарылатын өнімдерінің сапасы талаптарға сай екенінің нақты дәлелі болып табылады.
ИСО 9000 стандарттарының ерекшелігі сапа жөнінен ұжым басшылығының жауапкершілік дәрежесі болып табылады. Ұжым басшылығы сапа жағынан саясаттың жүргізілуіне, сапаны басқару жүйесінің жұмыс істеуіне, енгізілуіне, құрылуына жауап береді және осының бәрі құжаттарда нақты хатталуы керек. Басшылық міндеттеріне: мамандарды таңдау және өнімді өлшеу, бақылау, сынау жабдықтары үшін қажетті ресурстардың бөлінуі, сонымен қатар ақпараттық қамту үшін компьютерлік техника кіреді. Сонымен қатар осының бәрі құжаттарда нақты хатталуы керек.
Басшылық біліктіліктің керекті деңгейін орнату керек және мамандардың уақытылы мамандығын жоғарылатуды бақылау керек.
- халықаралық ИСО 9000 стандарттары Қазақстанда СТ РК ИСО 9000-2001 жеке стандарттары ретінде барлық жерде енгізілуде.
Қазіргі таңда стандарттар санын едәуір азайтты.
ИСО 9001: 2000 Сапа менеджменті жүйесі - Талаптар.
ИСО 9004: 2000 Сапа менеджменті жүйесі - жұмысты жақсарту үшін ұсыныстар. Осы екі стандарт сапа менеджменті жүйесін енгізу және жетілдіру үшін негізгі болып табылады.
ИСО 9000: 2000 Сапа менеджменті жүйелері - Негізгі жайлары және сөздік.
ИСО 10011: 2000 Сапа жүйесінің құжаттарының құрылымы. Сапа менеджменті жүйесінің құжаттамасына кіреді.
Сапа менеджмент жүйесінің құжатнамасына мыналар кіреді:
1. Сапа облысындағы мақсат пен саясат туралы арыз. Өндірістің сапа аумағындағы қызметі және жалпы бағыттары және ол жоғарыда негіз ретінде енгізілген.
Ереже бойынша ол келесі аумақтарда қолданылады.
жаңа техника мен технология;
өнімді жаңарту немесе жаңа өнім;
тұтынушыны қанағаттандыру және нарықты жаулап алу;
әлеуметтік сұрақтар және қызметкерлердің канағаттануы;
жабдықтаушылар, қалдықтарыдың төмендеуі, ресурстардың эко-номикасы.
Мақсаттар тек қана декларация ғана емес, ол нақты, қол жеткізуге болатын, тексерілген болуы тиіс. Оның жан-жақты бағыттарын Саясатқа қоса бермеу керек. Жоғарғы басшылықтар приоритеттерін анықтап, 3-4 мақсат беруге міндетті. Осыған қарай бұл басқа да бағыттарын қарастырмауға болмайды деген сөз емес, жәй ғана саясатқа кірмеу. Егер Саясатқа кірген жағдайда ол бірінші орында болатынына күмән болмайды. Осыдан кейін жоғары басшылықтар қол қойғаннан кейін сол Саясаттың міндеттерін орындауға мұқтаж болады.
2. Сапа басқармасы.
Барлық сапа жүйелеріне жалпылай мәлімет беру. Құрылымдары ИСО 9001 стандарт құрылымына сәйкес болу керек.
Сапа басқармасын тағайындаудың маңыздысы оның жүйе құраушыларынан тұрады. Сапа басқармасы - концепті басты құжат, ол мекеме жайлы түсініктеме беретін визит картасы болып табылады. Сапа басқармасы сапа жүйесін енгізуде әрдайым анықтамалық функциясын орындайды, жұмыс күйін қолдайды. Ірі мекемеде сапа басқарма иерархиясы болуы мүмкін:
жалпы сапа басқармасы;
әртүрлі бөлімдерге сапа басқармасы;
әртүрлі өндіру үдерісімен, сонымен байланысты жобалау функ-циялары, материалдық-техникалық жабдықтау сапа басқармалары.
ИСО 9001 стандартына сай, сапа жүйесі келесі элементтерден тұрып, әр қайсысы сапа басқармасының (4 пункті) бөлімінде жазылады:
Басқарманың жауаптылығы;
Ресурс менеджменті;
Өмірлік циклдің үдерісі;
4. Өлшем, анализ, жақсару.
Процедуралар
Процедуралар, бөлімдермен орындалатын, сапа жүйесі документтерінің 2-деңгейін құрайды. Әрбір процедура құжат болып табылып, жалпы процедураны сипаттайды. Мұндай құжат бөлімнің құрылымдық схема мен функционалдық міндеттері кіреді. Құрылымдық бөлімдер бір-бірімен функционалдық байланысы мен міндеттілігін көрсететіндіктен, мұндай процедураларды енгізу өте пайдалы.
ИСО 9001 стандарттарының талабына сай мекеме міндетті құжаттық процедураларды тағайындап, жұмыс барысында қолдау керек:
Құжаттаманы басқару;
Сапа жазбаларын басқару;
Ішкі аудиттерді өткізу;
Сәйкес келмейтін өніммен басқару;
Жөнделетін амалдар;6. Алдын алатын шаралар.
1. Құжаттаманы басқару
Мекемеде құжаттаманың тәртібін басқару қамтамасыз етеді. Олар анықталған жүйемен жасалынып, бір-біріне төлнұсқау және бір-біріне қарма-қарсы болмауы керек.
Нақты халықаралық стандарттарының талаптарына міндетті құжаттамалар үдерістер (құжаттама деңгейі, түсініктеме жазбаның тереңдігі мен нақтылығы) өз мекемесінің айналысатын қызметі мен көлеміне байланысты анықталады, үдерістің қиындығы және өзара қызметтері және қызметкерлердің дәрежесіне байланысты). Құжаттамаларды басқару, сапа жайындағы жазбалар, ішкі тексерулердің өтуіне, өнімнің сәйкестік еместігін, ескерту қызметі және тағы басқалары үдерістерге енеді.
Мекемеге үнемді жоспарлау үшін қамтамасыз ететін құжаттамалар, үдерістермен жұмыс істеу және оларды басқару; (бөлімшелер туралы жағдайлар, қызметкерлердің нұсқаулары, регламенттер, технологиялық нұсқамалар).
Сапа туралы жазбалар, оларды қатаң түрде мекеме талап етеді, жиналған тәжірибені, яғни мекеме жиналған жинақтарды қандай түрде сақтайтынын өзі біледі. Кестеде біршама мысалдар келтірілген, яғни сол жазбалар ИСО 9000 талаптарына сәйкестігін көрсетеді.
1.2 ИСО 9000 сериялы сапа стандарты
ИСО 9000 сериялы сапа стандарты ұжымдар мен мекемелерде шығарылатын өнімдер сапасын басқарудағы халықаралық тәжірибелер жинақталған нормативті құжат.
Дүниежүзінің көптеген мемлекеттерінде бұл стандарттар ұлттық деңгейде қабылданып, фирмалар мен өндірушілер арасында келісімшарттар жасаудың бұйым сапасын қамтамасыз етудегі негізгі моделі ретінде қабылданған.
Халықаралық деңгейде мұндай жүйенің ИСО стандартына сай келуі бұйым өндірушілер мен тұтынушылар арасындағы сапаға жасалған контракт кепілі болуы шарт.
ИСО 9000 стандарт сериялары бес стандарттан тұрады, оның ішінде:
ИСО 9000:2000 стандарт сөздігіне бес өзекті термин кірген, олардың әрқайсысына төмендегідей анықтамалар және түсініктемелер берілген.
Сапа саласындағы саясат - бұл негізгі бағыт мекеменің сапа бағытындағы мақсаты, мәселелері; бұлар ресми түрде жоғары басшылармен бекітіледі де, жалпы саясаттың құраушы элементі болады.
Сапаны жалпылама басқару - сапа бағытындағы басқарудың жалпы функциясының аспекті; мұнда сапа бағытындағы саясатты анықтау және іске асыру болады.
Әрине, бұйым сапасын қажетті деңгейде қамтамасыз ету үшін мекеменің барлық қызметкерлерін іске тарту қажет, бірақ түбінде жалпы жауапкершілік жоғары басшы үлесінде қалуы тиіс.
Сапаны жалпы басқаруға кіретін шаралар - оперативті жоспарлау, ресурстарды бөлу және тағы да басқалай сапа бағытындағы жүйелік жұмыстар - сапаны жоспарлау, жұмыс жүргізу және бағалау.
Ұйымдық құрылымдар жиынтығы, жауапкершілік, процедуралар, үдерістер мен ресурстар жалпы сапа басқару жүйелеріне жатады.
Мұндағы сапа жүйелерінің масштабы, сапаны қамтамасыз ету мәселесіне себеп болуы тиіс.
Сапаны басқаруға оперативті тәсілдер мен іс-қимылдар қолданып, сапа талаптарын шешуге жол ашуы керек.
Сапаны қамтамасыз ету үшін жоспарланатын және жүйелі түрде ылғи жүріп тұратын іс-шаралар, бұйым сапасын күдіксіз қамтамасыз етуге әкеледі.
Әлбетте, сапа жүйелілігіндегі істеліп жатқан шаралар тұтынушының талабына сай болмаса, онда сапа мәселесі толық шешілмеген болады.
Сапаны қамтамасыз етудің тиімділігі, өндіріс үдерісінде туатын факторларды ылғи тексеру, техникалық шарттардың жобаға сәйкестігін анықтау, техникалық бақылау жүргізу сияқты қағидалардан тұрады.
Өндіріске сенім арту, сапа мәселесінің дәлелелі болады. Өндіріс мекемесінің аумағында сапаны қамту басшылықтың жалпы аспабы болады. Белгілі бір контрактылық шарт жасауда өндіріске сенім арту өндірушінің беделін арттырады.
9000 сериялы ИСО стандарты сапа жүйесінің модельдерін мекемеде іштей қолдануға нұсқаулар ретінде, ал сапаны жалпы басқару мәселелерінің (ИСО 9004), сапа қамтамасыз етудің сырт мекемелермен қатысуында (ИСО 9001, ИСО 9002, ИСО 9003) пайдаланылады.
Айта кететін бір жайт, ИСО 9000 стандарттары мекемелерде қолданылатын сапа жүйелері стандарттауға арналмаған, сондықтан әрбір өндіруші өздерінің бейімді сапалы бұйымдарын шығара беруге құқылы.
9000 сериялы сапа жүйесінің ИСО стандарттарын екі жағдайда қолданады: контракт жасарда және оның сыртында (1-суретте).
На
тылы
қ
жа
дай
ғ
сыртқы
(
ма
сат
)
қ
На
тылы
қ
емес
жа
дай
ғ
Сапа
аума
ында
ғ
концепцияны
анықтау
ИСО
9000:2015
На
ты
стандарттарды
қ
қолдану
үшінта
дама
ң
ИСО
9000
(
(
(ішкі мақсат)
Сапамен басқару
Сапа жүйесінің элементтері
ИСО 9004
СапаныСапаны қаматамасызқамтамасыз ету моделі
ету моделі
ИСО
9001
ИСО
9002
1-сурет. Сапа жүйесіне ИСО 9000 стандарт сериялары
сериялы ИСО стандарты сапа моделі жүйесін қамтамасыз етуде жобалауда, құруда, өндіруде, монтаждауда және қызмет көрсетуде, яғни өнімнің толықтай өмірлік кезеңдерінде қолданылады.
сериялы ИСО стандарты сапаның модельдік жүйесін өндіруде және монтаждауда қолданылады.
ИСО 9004 стандартында сапаны басқарудың жалпы нұсқауы және сапа жүйесінің элементтері келтірілген.
Сонымен, көрсетілген ИСО стандартының сериялары төменгі жағдайларға икемделген екі түрінен тұрады:
ИСО 9001, ИСО 9002 контракттық жағдайда сырттық сапаны қамту мақсатында;
ИСО 9004 - сапаны жалпы басқаруда барлық мекемелер үшін ыңғайлы стандарт.
ИСО 9004-басқарушы құжат ретінде, бұйым сапасының барлық сатыларында, әсіресе техникалық, әкімшілік және адами факторлардың сапа жүйесіне тигізетін үлестерінде, өндіруден бастап тұтынуға дейінгі мезеттері қолданылады.
Бұл стандартта, тұтынушының талабы орындалуы, функционалды жауапкершіліктің орнау және пайда мен шығынның бағалануы өте мұқият қадағаланған. Осы келтірілген барлық аспектілерді сапа жүйесін құруда тиімді пайдаланған жөн.
Осы екі жағдайда да өндіруші ұйым сапа жүйесін сауатты ендіріп, оның деңгейін бірқалыпты ұстап тұруы қажет.
1.3 Сапа жүйесінің моделін таңдау
Сапаны қамтамасыз етудегі оның моделін таңдау өндірушіге де, тұтынушыға да тиімді болуы керек. Екі жақта бұйым шығарудағы ыңғайлы жайларды, шығындарды және пайда түсіруді, зерделей келе, осы үдерістегі барлық туатын жағдайларға сенімді болулары керек.
ИСО-ның ИСО 9001, ИСО 9002 стандарттарында сапа жүйесінің нақтылы элементтері белгілі үш топтық модельдерге бөлінген. Мұнда өндірушіге қойылатын функционалдық немесе ұйымдастырушылық қабілеттер ескерілген.
ИСО 9001 - өндірушіге бұйым шығарудағы әрбір этаптардағы қойылатын талаптар: жобалау жәненемесе құру, өндіру, монтаждау және күту.
ИСО 9002 - өндірушіге, өндіруде және монтаждауда қойылатын талаптар.
Модельді таңдап алу жүйелі ғылыми-техникалық және ұйымдастырушылық жұмыстардан кейін, экономикалық шығын мәселесін есептей келе жүргізілуі қажет. Бұл үшін төмендегідей алты факторды ескерген жөн:
Жобалау үдерісінің күрделілігі.
Егер бұйым бұрын жобаланбаған болса, жаңа бұйымды жобалау оңайға түспейтінін ескеру.
Жобаның негізделуі.
Жобаның қаншалықты белгілілігі, оны сынауға түсіру қажеттілігі, пайдаланушының сипаттары немесе бұрыннан белгілі бұйым.
Өндірістік үдерістің күрделілігі.
Осыған дейін мұндай үдерістердің болуы немесе жаңа өндірістік үдеріс құру, технологиялық үдерістердің бұйымның пайдалану қасиеттеріне әсері.
Өнім және қызмет өтеудің сипаттамалары.
Бұл өнімнің күрделілігі және қызмет өтеудің ерекшелігіне байланысты.
Өнім немесе қызмет өтеудің қауіпсіздігі.
Бұзылып қалу қаупі немесе әрбір бұзылудың залалы.
Экономикалық.
Жоғарыда көрсетілген деректерге байланысты туатын шығындар. Шығын өндірушіден де, тұтынушыдан да шығады.
Таңдап алынған сапа жүйесінің элементтерін құжаттау қажет, ал оның тиімділігі таңдалған модельдің талабына сай болуы керек.
Сапа жүйесінің элементтерінің нақты дәлелденгені бұйым шығарудың әрбір кезеңіндегі жұмыстарға сай болуы керек (мысалы, жобалауда, жасауда және монтаждауда және т.с.с) және бұйымның сапасын тұтынуда да дәлелдеуі шарт.
Төмендегі көрсетілген критерийлерге қарай элементтердің дәлелденуі өзгеруі мүмкін:
өнімнің немесе қызмет етудің экономикасы, тәжірибесі және пайдалану жағдайларына қарай;
өнім немесе қызмет етудің жобаларын жасаудағы күрделілік және жаңалық деңгейі;
өнім немесе қызмет етудің күрделілігі және еңбексыйымдылығы;
дайын өнімді сынау барысында, олардың сапа жүйесін бағалау мүмкіндігі;
өнім мен қызмет етудің қауіпсіздігіне қойылатын талаптар;
өндірушінің рейтнгтік нәтижелері;
құжаттарға сапаны басқару нұсқаулары, сапаны қамту процедураларының түсініктемесі, сапа жүйесінің тексермелі есептері және т.с.с тіркелген сапалық ақпараттар.
ИСО 9000 сериясы негізінде атақты шетелдік фирмалар Форд, Крайслер, Дженерал Моторс және 5 жүк көлігін шығаратын фирмалар.
QS-9000 деген жүйе құрып, өндірушілерге бірыңғай талаптар қоюды жөн көрді.
Бұл жүйеге төменгі құжаттар кірген:
Өндірістік стандарт QS-9000 Сапа жүйесіне талаптар. Бұл ИСО 9000 стандартының салалық және арнайы, құрастырушылар фирмалары.
РРАР процедурасы - Өндірістік бөлімдерді үйлестіру үдерісі (компоненттер, тораптар, материалдар және т.б.) РРАР-да өнімдерге қойылатын талаптарға сай қажетті құжаттар тізімі бар.
QSA құжаты - Сапа жүйесін бағалау. Өндірушінің өз бұйымын бағалауға арналған құжат. Бұл тұтынушыға да және сертификаттау органдарына да қажет.
SPS нұсқамасы Үдерістерді статистикалық басқару - сәйкестілікті ескерту, олардың тууын талдау, үдерістерді үздіксіз жетілдіру, т.с.с.
MSA нұсқамасы Өлшеуіш жүйелерді талдау.
APOP нұсқамасы Перспективті өнімдердің сапасын жобалау мүмкіндігін ашады.
FMEA нұсқамасы Бұзылудың түрлерін және залалын талдау.
QS-9000 құжаттар жүйесін ұтымды қолдану Қазақстан Республикасының экономикасын жетілдіруге әсерін тигізуі өте мүмкін.
1.4 Сапаны басқарудың тотальды жалпылама жүйесі (TQM) және қолдану бағыттары
Сапаны тотальды басқару (TQM) дегеніміз - кез келген қажетті бұйымды (затты) өмірге келтіру барысындағы үдерістердің сапасын қамтамасыз ету концепциясы.
Бұл концепцияға жан-жақты ойластырылған, сапаны басқарудың арнайы тәсілдері мен жүйелерінің бұйым шығарудағы барлық кезеңдерінде қолдану шарт.
Әдетте, бұйым шығарудың аталған кезеңдеріне ғылыми-зерттеу және құрастыру, саудаға даярлау, қызмет ету және бұйым істен шыққаннан кейінгі пайдалану мәселелері кіреді. Осы кезеңдердің бәрінде де басшылық және көптеген өндіріс қызметкерлері өздерінің техникалық-технологиялық мүмкіндіктерін орынды пайдаланулары қажет.
Нақтылай айтсақ TQM дегеніміз - қойылатын талаптарға қарай сапаны, жіктелген мақсаттарды және техникалық шарттарды басқару.
Сүйтіп сапаны тотальды басқару тұйықталған цикл ретінде, сапа құрылымдарының күллі элементтерін басқару болып шығады. Сапаны тотальды басқару жүйесінің құрылымдық сұлбасы (2-сурет) көрсетілген.
Сапаны
тотальды
бас
ару
қ
Сапа
саясаты
Сапаны
жоспарлау
Сапаны
қамтамасыз
ету
Сапаны
жетілдіру
(
жақсарту
)
2-сурет. Сапаны тотальды басқару жүйесінің құрылымдық сұлбасы
Сапаны тотальды басқаруда, өзінің үш бөліктен тұратын ұйымдастырушылық құрылымы бар, сапа жақсарту үдерісінің басқару технологиясы, олар: жетілдіру жүйесі, техникалық қызметті өтеу жүйесі және түпкілікті жүйе.
Түпкілікті (өзекті жүйе) жүйе дегеніміз - зерттеу және талдау үшін қолданылатын әдістер мен құралдар. Бұлар жалпы қалыптасқан математикалық аппаратта, тексерудің статистикалық әдістерінде отырады, сондықтан бұларды барлық фирмалар қолданады және оларды шетелдерге де импорттауға болады.
Техникалық қызмет өтеу жүйесі дегеніміз - жұмысшы кадрларды арнайы бағдарламалар мен амалдар арқылы жұмыс бабына үйрету. Бұл жүйе әр елдің ондаған мекемелерінің ерекшелігін көрсетеді.
TQM жүйесінің жетілдірілуі және дамуы өте ерекше, мұның ел экономикасы мен ондағы заңдылықтарға тигізетін әсері өте зор.
Сапаны тотальды басқару жүйесі халықаралық тәжірибелер жиынтығын ескере келе, өзінің ішінде сапаға қажетті талаптар пакетіне толы, олар:
Мекеменің негізгі мақсаты - сапа;
Жоғары басшылықтың белсенділігі;
Басқарушы кадрлардың қажетті іскерлігі;
Қызметкерлерді ұтымды бағдарлау;
Сапаны тұтынушылардың талаптарын сәйкестеу;
Сенімді жабдықтаушыларды тарту;
Басқарудың стратегиялық бағыты;
Қолжетімді мақсаттарды қою және нәтижелерді бағалау;
Дағдарыстық жағдайлардан сақтау;
Сапаны үздіксіз жетілдіріп отыру;
Өндірістік үдерістерге бағыттау;
Басқару құрылымының дұрыстығы;
Бенчмаркинг;
Сапаның контроллинг және мониторингі.
Осы қағидаларға сүйене отырып, сапаны тотальды басқарудың мақсатын мегзеуге болады.
Бұйым сапасы - сапаны басқарудың ең негізгі мақсаты. Ол үшін мекеменің барлық ресурстарын ұтымды пайдаланып, бұйымды тұтынушының талабына сәйкестеп шығару қажет.
Сапаны тотальды басқару (TQM) жүйесінің негізінде 9000 сериялы ИСО стандарты жатыр.
Дегенмен заманауи сапа жүйесі үшін бұл стандарттың қоятын талаптары өте мардымсыз да, оның минималды фундаментін құрады.
9000 сериялы ИСО стандартында сапаны басқаруға төмендегідей әдістер мен құралдар пайдаланылады:
oo жаңа техника мен технологиялар енгізу;
oo тұтынушылар талаптарын қанағаттандыру;
oo сапа аудиті;
oo сапаны метрологиялық тұрғыда қамту;
oo жетілдіру бағдарламалары;
oo сапа бойынша сыйақылар: жабдықтаушылармен байланыс.
TQM жүйесінің 9000 сериялы ИСО стандартынан өзгешелігі - мұндағы қолданылған стадиялар арқылы сапа басқару үдерісі жүргізілген. TQM үшін олар:
oo сапа саласындағы жұмыстарды реттеу;
oo сапа жұмыстарын жабдықтаушымен бірігіп жасау;
oo сапа бойынша жұмысшылар тобы;
oo адами факторларды басқару; сапа бойынша ұлттық компаниялармен бірлесу;
oo сапа саласындағы саясат болу;
oo сапа мәдениетін қалыптастыру;
oo жаңа бұйым жасаудағы тексеру жұмыстары;
oo материал қабылдаудағы кірме тексеріс;
oo тәжірибелік бұйымның сапасын бағалау, бұйым сапасын және
oo өндірістік үдерісті жоспарлау;
oo дайын бұйымды тексеру;
oo бұйым сапасын бағалау;
oo бұйым сапасынан ақпарат беретін аппаратураны тексеру;
oo сапа қамту әдістеріне персоналды үйрету;
oo кепілді күту;
oo тағы басқалай әрекеттер.
TQM жүйесінде фирманың барлық мәселелерді байланыстырушы тізгін ретінде орналасқан. Мұнда басқа жүйелерде ескерілмеген екі ерекшелік бар, олар:
Біріншіден, TQM жүйесі мекемедегі сапа басқарудағы кешендіұйымдастырушылық жүйе болғандықтан, қазіргі кезеңдегі ең жаңа жүйелер санатына кіреді.
Екіншіден, TQM жүйесінде адами фактор өте ұтымды ескерілген. Жұмысшылардың еңбегі дұрыс бағаланғандықтан, мекемеде тек жұмыспен ғана айналысатын еңбеккерлер тобы қалыптасқан. Мекеме жұмысшылардың біліктілігін ылғи жетілдіріп, оларды оқытып отырады.
Мекемеде сапа менеджері қызмет етеді. Ол әмбебап маман, нарық талабын игерген, қаржылық мәселелерге қанық, психолог, маркетолог. Сонымен, TQM жүйесі қазіргі заманның ұтымды жүйесі болып тұр.
TQM принципі (сапаның тотальды менеджменті). TQM теориясының дамуына америкалық Э.В.Деминг (1900-1993), Д. М. Джуран (1904) және Ф. Б. Кросби (1926-2001) сияқты ғалымдар елеулі үлес қосты.
TQM негізгі Эдвардс Демингтің 14 принципін құрайды:
Мақсаттың әрқашандылығы. Қызмет көрсету және өнім өндіру үдерістерін бірқалыпты нәрлендіру үшін мақсаттың әрқашандылығын сақтау қажет. Өндірісті преспективті мақсатқа бағыттау.
Жаңа философия. Біз жаңа экономикалық кезеңде (эпоха) болғандықтан, ескі ақаулы өнім шығару философиясынан толық бас тарту.
Инспекцияға тәуелділікті азайту. Сапаға жету амалында бақылаудың үлкен көлеміне сұранысты жоқ қылу керек. Бақылау органдары жағынан сапаны бақылауды жою. Бақылауды жұмыс үдерісіне кіргізу.
Ең төменгі бағада келісім жасау тәжірибесін тоқтату. Тек қана бағаға сүйеніп, бизнесті кіріспе тәжірибесін жасау.
Барлық үдерістерді ұйымда жүзеге асыру. Өндірісті жоспарлау және қызмет көрсету жағынан әрдайым үдерісті жүзеге асырып отыру. Ескірген әдістерден арылып, әрдайым еңбек әрекеттерінің амалдарын жүзеге асырып отыру.
Жұмыста оқуды енгізу. Әрдайым қызметкерлерді професионалдылыққа игеру керек. Материалдар, дизайн, өндіріс өнімдерін және өндіріс аспаптарын дайындау аумағында, өндіріс қызметкерлерін интенсивті жүйе ретінде білімдерін жоғарылатып отыру.
Басшылыққа қолайлы стил орнату. Басшылық стилін бекітіп, олар адамдардың жақсырақ жұмыс істеуіне көмектесуі керек.
Екі бетті әсерлі коммуникациялы және басқа тәсілдердің нәтижелерін көтермелеп, ұйымда қауіпті жағдайларға мүмкіндік беруді болдырмау. Ұйымдағы атмосфераны жасау арқылы жұмыста жіберілген қателіктер үшін, мысалы, сынықтар үшін және авария туралы пайда болған қауіп-қатерді болдырмау керек.
Бөлімдер және адамдармен аралық тосқауылдарды жою.
Еш сүйенімсіз ұрандар, плакаттар және үндеулерді қолдануды доғару. Бос үндеулерді қолданудан бас тарту кәсіптік білім жүйесінің дайындығынсыз басшылық жағынан нақты сәйкес әрекеттік ұрандарсыз еңбек сапасы мен өндірушілікті жоғарылатады.
Пікір тудыратын көлденең, сандық көрсеткіштерді жою. Жұмысшыларға белгілі сандық мөлшердегі жетістіктерді және басқару қызметкерлерінің - сандық көрсеткіштерін көрсететін, жасалған жұмыс стандартынан бас тарту.
Қызметкерлерге өз еңбектерімен мақтануға мүмкіндік беру.
Білімді жоғарылату. Өндірістік үдеріске қандай да бір жаңалық енгізгісі келетіндерге көмек көрсету. Қызметкердің өз білімін қолдана білуі статистика бойынша дарынға деген күнделікті бағыт.
Жоғары басшылыққа ілесу. Әрдайым сапаны және өндірушілікті жақсартатын идеямен жоғары басшылық нақты қатынасқа ұмтылдыру.
TQM-нің негізгі қағидалары
TQM - бизнесті жүргізу әдісі, ол бір ғана бағдарлама емес және оны барлық қызметкерлердің қатысуымен енгізеді.
Басқару жүйесі TQM принциптерімен сәйкес өңдеу ұйымның біршама қызметкерлерін қызықтырады, ал бұл жүйенің толық іске асуы қазіргі заман технологиясын (ұйымдық, басқарушылық, ақпараттық және т.б.) қолданумен өндірілуі тиіс. Бұл үдеріс барлық құрылымдық бөлімшелердің жұмыстарының, сондай-ақ ұзақ кезеңдік уақытты ендіру мен жөндеудің келісімімен ұйымның барлық қызметін қайта құруды талап етеді.
Тәжірибеде TQM әдістемесінің нақты пайдалану келесілерді қамтамасыз етеді:
Өнімдермен және қызметтермен тұтынушылардың қанағаттанушылық дәрежесінің артуы. Шарттарда барлық тұтынушылар қанағаттанулары керек, сонымен қатар олардың сұраныстары мен күтулерін ескертетін қосымша күшейткіш қажет.
Фирма абыройы мен имиджін жақсарту.
Еңбек өнімділігін жоғарылату. Ол TQM-ды енгізу бойынша қызметкерлер серіктес болған кезде автоматты түрде жүзеге асады.
Пайданы арттыру.
Қызмет пен өнімнің сапасының және бәсекелестігінің жоғарылауы.
Кәсіпорынның экономикалық тұрақтылығын қамтамасыз ету, сонымен қатар қорлардың барлық түрлерін рационалды қолдану.
Басқаратын шешімдер бойынша сапаның жоғарылауы.
Техниктер мен технологияға жаңа жетістіктердің енуі.
Егер ұйым толық бір бүтін, бірыңғай жүйе ретінде қарастырылса, онда барлық сапа менеджмент жүйесі жақсы қызмет істейтіндігі дәлелденген. Берілген жағдайда қызметтің тиімділігін арттыру және үдерісті оңтайландыру үшін TQM-нің негізі принциптерін орындау қажет.
1. Тапсырыс берушінің ұйым жайлы хабардар болуы
Ұйым өз тапсырыс берушілеріне бүтіндей тәуелді болады, сондықтан тапсырыс берушінің талабын түсіну, орындау және оның күтімімен одан да жақсаруға ұмтылады. Тіпті, аз мөлшердегі талаптарға жауап беретін сапа жүйесі, біріншіден, тұтынушы талаптарына бағытталуы тиіс. Тұтынушы сұранысының бағытына жүйелі жағдай жасау, тапсырыс берушінің қорытындылары мен шағымдарын жинаудан басталады. Мұндай мәселелердің болашақта алдын алу қажет.
Шағымдардың талдау тәжірибесін және арыздарды сапа жүйесі бар көптеген ұйымдар жүзеге асырады. Бірақ TQM қолдану шарттарында тек нақты тапсырыс беруші сияқты бүкіл нарықтағы тапсырыс берушілердің тұтынушылықтары мен тілектеріне қатысты негізделген және нақты қорытындыларға ие болу үшін, ақпарат түрлі көздерден жүйелі түрде түсіп, үдерісте интегралдануы тиіс.
Ұйымдарда барлық хабарлар және осылар сияқты тиісті таралу барлық ұйымның ішінде болады. Бұл жағдайда ұйым қызметін тұтынуды бағалау және ұсыныстарды өзгертуге тапсырыс береді, қаншалықты ұйымның, яғни олардың қанағаттандыра тұтынуын көрсетеді.
2. Басшылықтарының бастаушы рөлі
Ұйым бастықтары бірыңғай мақсаттарды қондырады және негізгілер қызметке бағдар береді, мақсаттардың орындау тәсілдері. Олар сондай микроклимат ұйымда тиісті жасалады және жету үдерісіне максималды қатыстыруға болады .
Сондай-ақ қызмет үшін барынша көп өнімділікті алуға және ең толық тапсырыс берушілердің қажеттіліктері көрсетіледі, бағыттары қамтамасыз етіледі, барлық үдерістердің жоғалуына бірден кепілдік беріледі.
Мақсаттарды құру және талдау, олардың орындалуы тұрақты, басшылық жағынан тиісті, бастықтардың қызметінің құрастырушысы болуы керек яғни бірдей жоспарлар сияқты бір сапамен стратегиялық жоспарларға ұйымның тиісті қосылуы жөн.
3. Қызметкерлерді қатыстыруы
Жоғары басшылықтан жұмысшыға дейінгі барлық қызметкерлер сапаны басқару бойынша жүргізілетін әрекетке қатыстырылуы тиіс. Қызметкерлер ұйымның ең үлкен байлығы ретінде қарастырады және оның өнерлік деңгейін максималды ашып, қолдану үшін барлық жағдай жасалады.
Ұйым мақсаттарын орындау үдерісіне қатыстырылатын қызметкерлерде, осы жұмыстарды орындау үшін жоғары дәрежелі квалификация болуы керек және мекеменің осындай жағдайларда сол жұмысшының мақсаты сол мекеменің мақсаттарымен сәйкес болуы керек. Осындай жағдайларда қызметкерлерге моралды және материалды сыйлықтардың демеуі өте жоғары болады. Ұйым қызметшісі командада жұмыс әдістерімен таныс болуы керек. Жұмыстың тұрақты жақсаруы қатар топтармен айрықша ұйымдастырылады және өткізіледі. Осылардан кейін синергетикалық күштің әсері жетеді, сондықтан жұмыстың нәтижесі маңызды, әр жұмысшының жеке жұмысын көрсетеді.
4. Үдеріспен жақын келу
Ең жақсы нәтижеге жетуіне және қызмет көрсетуге арналған лайықты қорлар болады, яғни оларға қатыстыны үдеріс деп қарастыру керек.
Кәсіпорынның моделі бірнеше бизнес-үдерістерден тұрады, оған кіретіндер мекеме құрамындағы аса жоғары лауазымды қызметкерлер және сол бөлімшелерінің қызметкерлері.
Бизнес-үдеріс түсінігінде әртүрлі қызметтің түрлерін білуге болады және олармен бірге сол мекемеге немесе тұтынушыға немесе тапсырыс берушіге деген бір нәтиже шығаратын қызметкерлердің ұйымы. Негізінде тәжірибеде бизнесте үдерістердің біршама түрлері көрсетіледі. Ең бастысы, базада қай функциялардың орындалуы жүзеге асады, солар кәсіпорын қызметі мен қоса баспанасына, өнім өндірісі немесе қызмет көрсетуіне байланысты. Қызмет етуші базада қойылған функциялардың орындалуын қамтамасыз етуін жүзеге асадырады және ұйым басқаратын қызметіне байланысты болады. Кәсіпкерлікфункциялардың жүзеге асыруы арқылы бизнес-үдерістер іске асады.
Үдерісті өтушілікті қолданғанда өнеркәсіпті басқару тізбегіне екі деңгейі кіреді:
Әр бизнес-үдеріс шегінде басқару;
Ұжымның барлық деңгейі бойынша кәсіпкерлік-үдеріс тобын басқару.
Жеке бизнес-үдеріс және бизнес-үдеріс тобын басқарудың негізі тиімділік көрсеткіші болып табылады, ішіндегі ерекшеленетіні:
Бизнес-үдерісті орындау шығыны; - Бизнес-үдерісті орындау уақытын есептеу; - Бизнес-үдеріс сапасының көрсеткіштері.
Үдерістегі өтушілікті терең түсіну үшін Вальтер Шухарттың Рlan - Do - Check - Аct (PDCA) циклін алу керек. Бұл жоспар - іске асыру - тексеру іс-әрекет. Бұл циклді қолдану үдерістердің үздіксіз жақсаруын, яғни ұжым жұмысын жоғарылатуға шынайы көмектеседі.
Үдерістен өту негізінде ұжымды жобалау, өндіру және өнімнің немесе қызметтердің жеткізілу үдерістерін анықтау керек. Үдерістерді басқару көмегімен тапсырыс берушілердің талаптарын қанағаттандырады. Сөйтіп үдерістердің нәтижелерін басқару үдерістердің өзін басқаруға ауысады. Сонымен қатар ИСО 9001 басқа да үдерістерді енгізуді ұсынып отыр (басқару жағынан анализ, реттеу және алдынан өту іс-қимылдары, сапа жүйесінің іштей тексерілуі, т.б.).
Бизнес үдерісін дамытудың қолайлы әдісі Вальтер Шухарттың циклді әдісін қолдану болып табылады (3-сурет). Рlan - Do - Check - Аct (PDCA).
Іс-əрекет
Жоспар
Тексеру
Іскеасыру
3-сурет. Жоспар мен іс-әрекетті салыстыру
ТQМ жолындағы келесі деңгей әр таңдап алынған үдерісті ресурстарды қолдану оптимизациясы болып табылады. Бұл ресурстың әр түрін пайдалануын қатаң бақылау және өнім өндірудің немесе қызмет көрсетудің шығынын азайту мүмкіндіктерін іздеу.
5. Басқаруға жүйелік тәсілдеу
ТQМ шарттарына сәйкес ұжым жұмысының тиімділігі мен нәтижелігінің артуы өзара байланысқан үдерістер жүйесімен басқару, қамсыздандыру және құру арқасында мүмкін болады. Бұл ұжымның өнімді өндіру үдерістерінің немесе қызметтерінің үдерістермен бірігуіне әкелу, оларда өнімнің немесе қызметтің тапсырыс беруші талаптарына сәйкес болуын қадағалай алу мүмкіншілігі болуы керек.
Тек жүйелік өтушілік кезінде стратегиялық және оларға енгізумен сапа жобаларын өңдеу үшін тапсырыс берушімен кері байланыстарды толық қолдану мүмкіндік болады.
6. Үздіксіз жақсарту
Бұл аралықта ұжым пайда болатын мәселелерді ғана емес, сонымен алдағы уақытта басқару жағынан қатаң анализден кейін мұндай мәселелер болмау үшін алдынан өту және реттеу жұмыстарын қарастыруы қажет.
Мақсаттар мен тапсырыстар тапсырыс берушінің қанағаттандырылуын бағалау нәтижелерінде (кері байланыс барысында алынған) және ұжым жұмысының көрсеткіштеріне негізделген. Жақсарту үдерісіне басшылық та қатысуы керек, сонымен қатар қойылған мақсаттарға жету үшін барлық ресурстармен қамтамасыз етілуі керек.
7.Ақиқатқа негізделген шешім қабылдау тәсілдемесі
Тиімді шешімдер ақиқат деректер негізінде мұндай деректердің сапа жүйесінің, ішкі тексерісінің, алдынан өту және реттеу жұмыстарының, арызбен тапсырыс беруші талаптарының, т.б. нәтижелері болып табылады. Сонымен қатар деректер ойлар мен ұжым қызметкерлерінен келетін ұсыныстарды талдауда және шығынды азайтуға, өндірісті арттыруға бағытталуы мүмкін.
8. Жеткізіп берушілермен қарым-қатынас
Ұжым өздерінің жеткізіп берушілермен тығыз байланыста болғандықтан, ары қарай жұмыс мүмкіншілігін үлкейту мақсатымен олармен байланыстарды жақсартқан жөн. Бұл деңгейде жеткізіп берушілермен міндетті түрде орындалатын құжаттандырылған үдерістер орнатылады.
TQM-ді өңдеу, енгізу, функциялау кезіндегі әрекет реті.
TQM жүйесін енгізу күрделі әрі ұзақ мақсат болып табылады. Ол кәсіпорынның сапа жүйесінің базасында құрылады. Шаралар жүйелі және жоспарлы түрде өткізілуі тиіс. TQM жүйесіне енгізудің келесі 10 жоспарын ұсынуға болады.
TQM жүйесін енгізу екі үлкен кезеңдерден тұрады:
1-кезең. TQM жүйесіне енгізуге дайындық. Бұл кезеңге:
Шешім іздеу.
TQM сұрақтары бойынша басқарма тобын оқыту.
TQM-нен менеджер тағайындау.
Бұл үш адым Қажетті алғышарттар тобына кіреді.
Сапа бойынша TQM саясатын өңдеу.
Адымды жоспарды өңдеу.
Бұл адымдар мақсат пен тәсілді ұсыну тобына кіреді.
Басқарма ақпараты
Кәсіподақты тарту
Басқарушыларды оқыту
Жұмысшыларды оқыту және ақпараттандыру сияқты қадамдар кіреді.
TQM-ді енгізу
Бұл қадамдар "Барлық қатысушыларды тарту" тобына кіреді.
2-кезең. TQM жүйесін енгізу.
TQM-ді енгізу барысында оны жұмысты орындауды 2,5-5 жылда мекеме жағдайын, оның өлшемін, мінезін жоспарлауға болады.
1-қадам. Шешімді іздеу.
TQM жүйесін енгізуде мекеме басшыларының келісімімен, ұзақ та қиын жұмысты енгізу керек. Мекеме басқарушылары өз шешіміне сенімді болуы керек. Себебі, бұл стратегия мекеменің болашағын ұзақ уақытта бекітеді және мұны әрдайым қолдау керек.
2-қадам. TQM сұрақтары бойынша жұмысшылар тобын құрастыру.
TQM жүйесін енгізу шешімін қабылдағаннан кейін, мекеме басшылары оның жұмыстарын бағыттайтын және басқаратын басқарушыны тағайындауы керек. Бұл ұжымда барлық мекемелердің мүшелері таныстырылулары керек. TQM-ді барлық басқарушылар қолданатынын көрсету керек.
3-қадам. TQM-ге менеджер тағайындау.
TQM-мен жұмыс істеу басталысымен үлкен және кіші мәселелерге көңіл бөлу керек. Бұл үшін басқарма TQM менеджерін тағайындайды. Әрине, мұндай жұмысшыға қатал талап тағайындалады.
ұйымдастыру - басқару жұмысында үлкен тәжірибе;
өзінің пікірін айту мен сендіру қабілеттілігі;
жоғары білімді және TQM жүйесін білу;
адамдармен тез тіл табысу;
5. мақсатына жететіндігі.
Осы үш адым TQM жүйесін енгізудің шарттары, бұл арқылы фундамент салынады да, ары қарай құрастыруға болады.
4-қадам. TQM саясатын өңдеу. Үдерісті енгізудің басында ұжымның стратегияалық мақсатын көрсету керек. Бұл мақсаттар түсінікті және жұмысшыларға танысуға қолайлы болуы керек. Мақсатқа жету амалдары нақты болу керек. TQM саясаты сапа аймағында жинаған және жеткен нәтижелерге сүйену керек.
5-қадам. Кезеңдік жоспарды өңдеу. TQM саясатын ұйымдастырғаннан кейін, Мекеме басшылары TQM-нің қандай бөліктері мекемеге ендіретінін ойластыруы керек. Мұндай шешімді қабылдау үшін, алдымен әрбір кезеңге еніп, кіріп, шығып, көру керек. Ол көп уақыт пен шыдамдықты талап етеді. Барлығы анық болғаннан кейін, әрбір бөліктің құрамын ашып көрсету керек:
- TQM-нің қандай құрамасы мекемеге керек; - TQM-ді енгізуге қандай шығындар керек; - қай жерде приоритетті қою керек.
6-қадам. Мекемені ақпараттандыру. TQM аймағындағы барлық өткізіліп жатқан ұйымдастыруларды мекеме басшыларына толық және уақытында ақпараттандыру керек. Ең алдымен мекеме басшыларының жоғары және ортаңғы басшылары, сонымен қатар жұмысшыларды ақпараттандыру керек, сол арқылы түсініспеушіліктің алды алынып, сенімділік артады.
Өзгерулер мен жаңа енгізуді ортаңғы деңгейдегі басшылар (мастер, участкі бастығы) қабылдап алады. Бұл категорияны жұмысшыларға TQM-нің жағымды және ыңғайлы жақтарын түсіндіру керек.
7-қадам. Кәсіподақты іске тартушылық. Жоғары және ортаңғы басшылармен қатар, мекеменің білікті ұжымына анықтама беру керек. Ең алдымен осы білікті мамандарға TQM сенімсіздікті көрсетеді, өйткені оның арқасында жұмыс орны қысқарып отыр. Тек қана оларға жеткен жетістіктерге байланысты оларды ақпараттандыру арқылы сенімсіздікті жоюға болады. Кейіннен олар осы бағдарламаны қолдап, оның жұмысшыларға қолайлы екенін түсінеді.
8-қадам. Басқарманы оқыту. TQM-ді таныстырып болған соң, басқармаға жалпы түсініктеме (оқыту) жүргізу керек. Бұл семинар және тренинг сияқты өткізіліп, білікті мамандар TQM-нің енгізу жүйесін түсіндірулері керек. Оған басқармалар қалдықсыз қатысуы керек.
9-қадам. Ақпараттандыру және жұмысшыларды оқыту. Әрбір бөлімге бөлек оқытулар өткізіліп, олар тәртіп бойынша сақталынып отырылуы керек. Бұның жағымды жағы, бөлімдер қиын жағдайларда тоқтатылып, түсініктемелер жүргізіледі. Мұндай жағдайда түсініктемені білікті мамандар жүргізеді. TQM-ді енгізуді тағайындау сатысы аяқталады. TQM жүйесін енгізу үдерісін модульдерге, бөлек сегменттерге бөлген ыңғайлы. Себебі оны кезекпен, параллель қарастыруға болады, ол мекеменің мүмкіндіктеріне байланысты. Бұл модульдер бір-бірімен байланысқан, осыдан TQM жүйесі әсерлі болуы тек модульдердің барлығымен жұмыс істегенде болады.
1.5 Cапа менеджмент жүйелерiнiң қажеттiлiгiнiң дәлелденуi
Сапа менеджмент жүйесi тұтынушылардың талаптарын қанағаттандыруды жоғарылатуда ұйымдарға көмектеседi және әлеуметтiк қажеттiлiк болады.
Тұтынушығы оның қажеттіліктері мен талаптарын қанағаттандыратын өнім керек. Бұл қажеттіліктер мен талаптар өнімнің техникалық шартында көрсетіледі және тұтынушы талаптары болып табылады. Талаптар тұтынушымен келісімшартқа сәйкес қойылады немесе ұйымның өзі жасайды. Кез келген жағдайда өнімнің құнын тұтынушы қанағаттарына байланысты қояды.
Тұтынушының талаптары мен қажеттіліктері күн сайын өзгеріп отырғандықтан, сонымен бірге ұйым бәсекелестікке төзімділігін артыру үшін өз өнімдерін және техникалық құрылғыларын жиі жаңартып отыруы тиіс.
Ұйымның сапа менеджментіне жүйелі көзқарасы тұтынушының талаптарына талдау жасауға, өнімді тиімді алу жолдарын анықтауға алып келеді. Сапа менеджмент жүйесі тұтынушылардың және басқа да қызығушылық танытқан жақтардың қойған талаптарын қанағаттандыру қажет. Бұл кәсіпорынға және тұтынушыға өнімді тұтынушы талабына сай етіп шығаруына сенімділік береді.
Cапа менеджмент жүйелерiнiң қажеттiлiгiнiң дәлелденуi қызығушылық танытқан жақтар мен тұтынушылардың талаптарын қанағаттандыруда аса сақ болуы тиіс.
Қоғамдық қажеттілік қоғамдық өнім сияқты қаралады, яғни халықтың қоғамдық және жеке қолдануында өміршеңдігін арттыруды қолдау болып табылады. Қоғамдық талап деп өнімді шығару кезіндегі техникалық-экономикалық сипаттамаларын, табиғи қорлардың шығынын, қоршаған орта мен қоғамға тигізетін әсерін айтады. Қажеттіліктің туындауы және оның нақты анықтамасы - қоғамдық талаптарды қанағаттандыратын негізгі операциялық элемент. Операциялық элемент болып бұйымды жобалау, конструкциялау, дайындау және эксплуатациялау жатады.
Қажеттілік келесі бағыттарда қаралады:
oo Қажеттіліктерді оның түрлеріне қарай зерттеу;
oo Қажеттілікті оның жеке және қоғамдық мағыналарына байланысты зерттеу;
oo Қажеттілікті оның санына қарай зерттеу;
Қажеттілік, жобалау және жоспарлау олардың шығын критерийімен ескеріледі, яғни, экономикалық сонымен бірге қоғамдық критерилер. Методологиялық мағынасы бар іс-әрекет аумағындағы мәселелердің шешімі біртіндеп шешілуде. Сонымен бірге назарға қоғамның техникалық мәселелеріне байланысты уақыт пен құралы алынып отыр. Барлық субъективті қажеттіліктер қанағаттандырылуға міндетті емес. Қажеттіліктердің пайда болуына материалдық, мәдени және рухаи байлықтардан туындайтын уақытты қажеттілік әсере етеді. Қажеттіліктің тағы бір әсері моралдық аспект және болжау болып табылады.
Қажеттіліктің тізіміне субъективті қажеттіліктер жатады. Қажеттіліктерді болжау әлеуметтік процедурадан тұрады. Қажеттілік іс-әрекеті саласының дамуы кері әсер әкелуі мүмкін, себебі, моралдық аспект мәселелері қарсы шығуы мүмкін.
Қоғамның дамытуы үшiн маңыздылықпен сәйкес қажеттiліктердiң барлық диапазонын қамтитын шаруашылық болжамдарын жасалады. Шаруашылық болжамдарда материалды, шығармашылық және өндірістік ресурстарды мүмкіндейді.
Адамзаттың денсаулығына байланысты бір келеңсіздіктер болып жатса, онда ол сыртқы қоршаған ортаға кері әсерін тигізеді. Техникалық құралдардың зиянды әсерлері әлеуметтік қажеттілікті ұсынады.
Қажеттіліктің болмауы жетіспеушілікке алып келеді. Берілген қажеттіліктер қиын іс-әрекеттерді талап етеді. Қажеттіліктердің басым көпшілігі жоспарлаудың бірінші сатысында жүреді және оның құрамына мыналар кіреді:
oo қажеттіліктердің тууы;
oo қажеттілік мәселелерінің мүмкін шешімдері; жоба-конструкциялы мәселелердің ұсыныстары.
Ғылыми әдіс, яғни түйсікті болашақ қажеттіліктердің шешімін табуда қолданады. Болашақ қажеттіліктер жеке факторда дамиды:
:: адам жеке тұлға ретінде білім мен құдіретке ұмтылады; адамзатқа жиі өсіп отыратын қажеттілік керек;
:: қажеттіліктердің қанағаттануы адамзаттың қабілеттеріне қатысты болуы тиісті;
:: әлеуметтік жүйеде өзгерістер бар.
Барлық материалдық және мәдени қажеттіліктер қоршаған ортаның талабы болды.
Қажеттілік те, басқа іс-әрекет сияқты бақылауды талап етеді. Сонымен қатар келесі шарт орындалуы тиіс: сыртқы қажеттілік, тапсырма, ішкі қажеттілік.
Сапа менеджмент жүйесіне талап
Кәсіпорын сапа жүйесінің жұмысын жасап, құжаттандырып, енгізіп және қолдап және оның нәтижесін жақсартып отыруы тиіс. Ол сапа менеджмент жүйесінің үдерісін, оның өзара байланысын қанағаттандыру керек. Үдеріске кіріс пен шығысы бар іс-әрекеттің кез келген саласы кіреді. Нәтижені реттеу үшін кәсіпорын өзара байланыс пен өзара ісәрекетті басқаруы керек.
Міндетті талап ретінде үдеріске жиі қолданылатын әдістер мен критерийлер кіреді. Талаптардың орындалуына практика мен теорияда маңызы бар тиімділіктің мақсатты принципі кіреді. Сапа менеджмент жүйесінің үдерісіне энергетикалық және ақпараттық ресурстардың қолдау үдерісі мен мониторингқа әсері болып табылады. Мониторинг, өлшеу мен талдау үдерісінің орындалуы сапа менеджмент жүйесіндегі маңызды рөл болып табылады. Өлшеу метрология мен квалиметрияға қатысты объективті және субъективті сипаттамалардан тұрады. Ал талдауға байланысты шешім қабылдайды.
Өнімнің өмірлік циклі үдерісін жоспарлау сапа менеджмент жүйесінің барлық талаптарын қанағаттандырады және жоспарланған нәтижеге жетуіне септігін тигізеді. Кәсіпорын өнімнің өмірлік цикліне қажетті барлық жетістіктерді жоспарлауы тиісті. Бұл жұмыстарды жоспарлау сапа менеджмент жүйесінегі басқа жұмыстарды жоспарлаумен сәйкес болуы керек. Жоспарлау кезінде кәсіпорын келесілерді тағайындайды:
... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz