Холерик темпераменті

Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 12 бет
Таңдаулыға:

Ғұмарбек Дәукеев атындағы Алматы энергетика және байланыс университеті коммерциялық емес акционерлік қоғам
Басқару жүйелері және ақпараттық технологиялар институты
Әлеуметтік пәндер кафедрасы

СЕМЕСТРЛІК ЖҰМЫС

Әлеуметтік - саяси білімдер модулі: мәдениеттану, психология пәні

Тақырыбы: Темперамент сипаттамасы, түрлері. Темпераменттің іс-әрекеттегі
рөлі.

Білім беру бағдарламасы: 6B06201 - Радиотехника, электроника және телекоммуникациялар

Орындаған: Тобы: РЭТк-

Қабылдаған:

Мазмұны

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
Темпераменттің жалпы түсінігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..4
Темперамент туралы теориялар ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ..5
3. Темпераменттердің типтері және олардың психологиялық сипаттама ... ... .7
4. Темперамент және жеке адамның қалпы ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... 9
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..11
Қолданылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ..12

Кіріспе

Темперамент туралы ілім ерте замандарда пайда болған. Гиппократ, кейіннен Гален сияқты дәрігерлер адамдардың мінез-құлықтарының дара көріністерін бақылау арқылы солардың өз ерекшеліктерін сипаттап жазуды, түсіндіруді ойластырады. Темперамент туралы ілімнің негізін салған ежелгі грек дәрігері Гиппократ болды.
Гиппократтың пікірінше, адамның тәнінде төрт түрлі сұйықтық болады: қан, шырын, сары және қара өт, олар дұрыс араласса -- адамның дені сау, дұрыс араласпаса -- сырқат болады. Ағзадағы сұйықтардың біреуінің басым болуы адамның темпераментін анықтайды. Сұйықтардың аттарына орайлас қойылган темперамент атаулары күні бүгінге дейін сақталып келеді.
Гиппократ темпераменттер белгілі мөлшерде адамның тұрмысына, ауа райы жағдайларына тәуелді болады деп санады. Мәселен, отырып жұмыс істейтіндердің денесінде флегма жинақталса, үнемі қимыл қозғалыстағыларда -- өт көбейеді, темперамент те осыған сәйкес анықталады. Гиппократ типтерді дұрыс сипаттағанымен, оларды ғылыми тұрғыдан түсіндіре алмады.
Кейіннен темперамент жайлы осындай гуморальдық теориялардан басқа химиялық, физикалық, анатомиялық, неврологиялық және таза психологиялық теориялар да ұсынылды. Бірақ бұлардың бірде-біреуі де темпераменттің табиғатын толық және дұрыс түсіндірмеді. Сондықтан Темперамент - ғылыми ойды қызықтырған мəселелердiң бiрi болып табыады. Оған деген қызығушылықтың төркiнi - адамдар бойында болатын дара өзгешелiктер. Əр адамның жан дүниесi өз алдына бiр болмыс. Оның қайталанбастығы, бiр жағынан, адам тəнiнiң биологиялық жəне физиологиялық құрылымы мен дамуына байланысты болса, екiншiден - əлеуметтiк ерекше байланыстар мен қатынастарға негiз бола алуында. Темперамент адамның биологиялық сипатынан көрiнедi. Адамдар арасындағы көптеген психика-лық айырмашылықтар: эмоция тереңдiгi, қарқындылығы, тұрақтылығы, ауыспалы-қозғалғыштығы - бəрi осы темперамент табиғатымен түсiндiрiледi. Дегенмен, осы күнге дейiн темперамент мəселесiнiң шешiлмеген, талас-тартысты қыр-лары баршылық. Бiрақ проблемаға байланысты көзқарас-тардың көптiгiне қарамай, ғалымдардың бəрiнiң мойындай-тыны: темперамент - жеке адамның əлеуметтiк тұлға ретiнде қалыптасуының биологиялық, яғни табиғи iрге тасы. Темперамент көбiне адамға тума берiлген əрекет-қылығының ұдайы қозғалыстағы сипатын бейнелейдi. Сондықтан, темпераменттiк қасиеттер басқа психикалық құбылыстарға қарағанда тұрақтанған, өзгерiске келе бермейдi. Назар аударарлықтай ерекшелiк, темпераменттiң əрқилы қасиеттерi бiр-бiрiмен кездейсоқ қосылмай, заңдылықтар негiзiнде түрлiтемпераменттiң белгiлi құрылымын түзедi. Сонымен, темперамент - адамның психикалық əрекетiнiң нақты динамикасын айқындайтын психиканың дара қасиет-терiнiң жиынтығы. Бұл психикалық ерекшелiктер адамның барша iс-əрекетiнде оның мазмұны, мақсаты жəне түрткiлерiне тəуелсiз бiрқалыпты көрiнедi, есейген шақта да өзгерiске түспей, өзара байланыста темперамент кейпiн өрнектейдi. Темперамент түрлерiнiң жақсы не жаманы болмайды.

Темпераменттің жалпы түсінігі

Белгілі бір адамға тән және өмір әсерлеріне жауап реакциялардың динамикасы, тонусы мен бірқалыптылығында көрініс беретін мінез-құлықтың табиғи ерекшеліктерін -- темперамент деп ұғынуымыз керек.
Мінез-құлық тек әлеуметтік жағдайларда ғана емес жеке адамның табиғи құрылымына да тәуелді. Адамның биологиялық жағын көрсететін қасиеттің бірі болып табылатын темперамент жас балалардың ойыны үстінде, түрлі қарым-қатынас жағдайында анығырақ және ертерек байқалады.
Темперамент тұлғаның барлық психикалық көріністеріне реңк беріп отырады, ол эмоция мен ойлауға, еріктік қимыл-қозғалысқа, сөздің сарыны мен ырғағына әсер етеді. Бірақ темпераментке жеке адамның моральдық тәрбиесі, әлеуметтік бағдары, әуестенуі, қызығуы тәуелді еместігін естен шығармаған абзал.
Темперамент туралы ілім ерте замандарда пайда болған. Гиппократ, кейіннен Гален сияқты дәрігерлер адамдардың мінез-құлықтарының дара көріністерін бақылау арқылы солардың өз ерекшеліктерін сипаттап жазуды, түсіндіруді ойластырады. Темперамент туралы ілімнің негізін салған ежелгі грек дәрігері Гиппократ болды. Гиппократтың пікірінше, адамның тәнінде төрт түрлі сұйықтық болады: қан, шырын, сары және қара өт, олар дұрыс араласса -- адамның дені сау, дұрыс араласпаса -- сырқат болады. Ағзадағы сұйықтардың біреуінің басым болуы адамның темпераментін анықтайды. Сұйықтардың аттарына орайлас қойылган темперамент атаулары күні бүгінге дейін сақталып келеді.
Мәселен, холериктік темперамент - choie (өт)-, сангвинигтік темперамент -sanguis (қан), флегмативтік темперамент -- рһlegma (шырын), меланхоликтік темперамент -- melanos (қара өт) деген сөздерден алынған. Гиппократ темпераменттер белгілі мөлшерде адамның тұрмысына, ауа райы жағдайларына тәуелді болады деп санады. Мәселен, отырып жұмыс істейтіндердің денесінде флегма жинақталса, үнемі қимыл қозғалыстағыларда -- өт көбейеді, темперамент те осыған сәйкес анықталады. Гиппократ типтерді дұрыс сипаттағанымен, оларды ғылыми тұрғыдан түсіндіре алмады.
Кейіннен темперамент жайлы осындай гуморальдық теориялардан басқа химиялық, физикалық, анатомиялық, неврологиялық және таза психологиялық теориялар да ұсынылды. Бірақ бұлардың бірде-біреуі де темпераменттің табиғатын толық және дұрыс түсіндірмеді.
Жоғары жүйке қызметінің негізгі қасиеттерін ашқан И.П.Павловтың ғылыми еңбегі ерекше. Ол темпераменттің осы қасиеттерінің туа үйлесуіне орай сипатталатындығын көрсетті. Павлов өзінен бұрынғылардан өзгеше жолмен, атап айтқанда, дененің сыртқы құрылымын зерттеген неміс психиатры Кречмерден, қан сауыттарының құрылымын зерттегендерден (П.Ф.Лесграфт) басқаша ағзаларды біртұтас нәрсе деп қарап, ондағы ми қызметіне ерекше назар аударды.
Ми біріншіден, барлық мүшелер мен ұлпалардың жұмысын реттейді, екіншіден, жүйедегі сан алуан бөліктердің қызметін үйлестіріп, біріктіреді, үшіншіден, ол барлық органдардың импульстарынан әсер алып отырады да осыған орай өз қызметін қажетті күйге түсіреді, төртіншіден, ол ағзаның сыртқы ортамен байланысын, бұлардың бейнелерін сәулелендіруді жүзеге асырып отырады.

Темперамент туралы теориялар

Темпераменттер жөнiндегi ғылымның iрге тасын қалаған ежелгi грек дəрiгерi - Гиппократ (б.э.д. V ғ.). Оның тұжырымы бойынша, адамдар төрт "дене шырындарының" - қан, шырыш, өт, запыран - өзара қатынасымен ажыраты-лады. Осы психологиялық тағылымды арқау ете отырып, ежелгi дүние дəрiгерi Клавдий Гален (б.э.д. II ғ.) алғашқы рет темперамент түрлерiне ғылымдық сипат бердi. Гален темпера-мент түрiн денеде жоғарыда аталған шырындардың бiрiнiң басымдылығымен байланыстырды. Ол бiздiң заманымызға дейiн жеткен темперамент атауларын белгiледi: сангвиник (sangius - қан), флегматик (phlegma - шырыш), холерик (chole - өт), меланхолик (melaschole - запыран). Гален ендiрген бұл ғажайып жаңалық кейiнгi жүзжылдықтар желiсiнде көптеген ғалымдар iзденiсiне күштi ықпалын тигiздi.Ежелгi дəуiрлерден бастап зерттеушiлер адамдардың дене құрылымы жəне физиологиялық қызметiнiң ерекшелiк-терiмен сай келетiн көп түрлi əрекет-қылықтарды топтап, ретке келтiруге ат салысты. Осыған орай темпераменттiң көп түрлi типологиясы қалыптасты. Бұлардың iшiнде назар салар-лықтай тип - адамның дене құрылымына байланысты дара-ланып, тума темперамент қасиеттерiне негiзделген - консти-туциялық типология (Э. Кречмер). Бұл теорияның мəнi: əр адам өз дене құрылымына орай өзiндiк психикалық ерекше-лiкке ие. Осыдан, дене мүшелерiнiң (қол, аяқ, бас, кеуде т.б.) сырттай өлшемдерiне байланысты төрт конституционалды психикалық тип белгiленген:
Лептосоматик - бойшаң, нəзiк денелi, көкiрек тұсы жайылыңқы, тар иықты, қол-аяғы ұзын, сидыйған.
Пикник - мығым, семiзшең, кiшi немесе орта бойлы, қарны қампиған, домалақ бас, қысқа мойын.
Атлетик - бұлшық еттерi күштi дамыған, денесi мығым, берiк; ұзынша не орта бойлы, кең иықты, жамбас сүйектерi тартылған.
Диспластик - дене бiтiмi қисынсыз. Бұл адамдар - əрқилы мүшелiк зақым-
сырқаттарға ұшырағандар (сырықтай ұзын, қауға бас, тума аяқ-қолы кемiстер). Аталған дене құрылымы типтерiне үш темперамент типi сай: шизотомик, иксотомик, циклотомик. Шизотомик - дене құрылымы нəзiк, əлсiз дамыған, тұйық, эмоциялары ауыспалы, тұрақсыз, талаптар мен көзқарастар өзгерiмiне ере бермейдi, осыдан қоршаған ортаға икемдесуi қиын. Иксотомик - денесi мығым, мiнезi байсалды, сезiмталдығы кем, ым-ишараға жоқ, ойлау қабiлетi шабан, көбiне майдашыл. Циклотоми семiзшең, домаланған денелi, эмоциялары қайғы мен қуаныштың арасында бiрдей, тiл табысқыш, көзқарастары шындықтан ауытқымайды. Жоғарыда баяндалған конституциялық типология теориясының негiзiн қалаған - Э.Кречмер. Бұл теория Батыс Европада кең қолдауын тапты. Ал осы теорияны өзiндiк ерекшелiктерiмен осы ғасырдың 40-жылдарында АҚШ-та одан əрi жалғастырған У.Шелдон болды. Бұл ғалымның да темперамент типтерiн айыруда ұстанған принципi - адам дене құрылымы жəне оның өзiнiң жаңалығы - эмбриологиялық белгiлер. Конституциондық тұжырымдардың көпшiлiгi жантану ғылымында өткiр сынға алынды. Бұл теориялардың негiзгi кемшiлiгi - тұлғаның психикалық қасиеттерiнiң қалыптасуында қоршаған орта мен əлеуметтiк жағдайлардың ескерiлмеуi. У. Шелдон теориясын сынға алған Я. Стреляу былай жазады: "Адамның тамаққа əуес болу, ұжымшыл болу не қайырымды болу сияқты темпераменттiк қасиеттерi оның дене құрылымындай нəсiлдiк белгi емес, мұндай қасиеттер анатомиялық-физиологиялық негiзге ие болғанымен тəрбие жəне əлеуметтiк ортада ғана қалыптасады". Ал ғылым шындығына келетiн болсақ, адамдағы психикалық процестер мен оның қылығы жүйке жүйесi қызметiмен байланысты екендiгi ежелден-ақ белгiлi болған. Темперамент түрлерiнiң кейбiр жалпы психикалық процестер ерекшелiгiне тəуелдi келуi. И. П. Павлов жəне оның шəкiрт-терiнiң еңбектерiнде экспериментальды дəлелденген. И. П. Павлов иттiң шартты рефлекстiк əрекет ерекше-лiктерiн зерттей отырып, олар қылық-əрекеттерiндегi даралық өзгешелiктердiң пайда болуына назар аударды. Мұндай айырмашылықтар ең алдымен иттердiң рефлекстiк қозулары мен сол қозулардың сөну теңдiгi мен дəлдiгiнен көрiнген. Бұл жағдайлардың көрiнуi жүйке процесiнде қалыптасатын тұрақты қасиеттер - қозу жəне тежелуге байланысты екендiгi жөнiнде эксперименттермен дəлелденген. И. П. Павлов тем-перамент типiнiң жүйке қасиеттерi ретiнде қозу мен тежелу күшiн, тепе-теңдiгiн жəне қозғалмалылығын атап көрсеттi.
Қозу күшi мен тежелу күшi - бiр бiрiне тəуелсiз жүйке жүйесiнiң дербес қасиеттерi. Қозу күшi жүйке жасуша-ларының əрекетшеңдiк қабiлетiнiң белгiсi. Осы күшке орай жүйке төзiмдi, ұзақ не қысқа мерзiмдi əсерлi қозуды сақтай алады, тежелуге бейiмделедi. Ал тежелу күшi жүйке жүйе-сiндегi күштi əсерлердi басып, сөну жəне бiрiктiру шартты реакцияларын iске асыру қызметiн атқарады. Жүйке жүйесi процестерiнiң тепе-теңдiгi қозу мен тежелу құбылыстарының өзара бiрдейлiк сипатын көрсетедi. Осы екi процесс күштерiнiң аралық қатынастарынан, бiр процесс күшi екiншiсiнен басым болуынан тұлғаның ұстамды, байсалдылығы не ұстамсыз, ауыспалылығы туын-дайды. Жүйке жүйесiнiң үшiншi қасиетi - жүйке процесiнiң қозғалмалылығы - бiр жүйке процесiнiң екiншi түрiне ауысу жылдамдығында көрiнедi. Сонымен бiрге, жүйке процестерi-нiң қозғалмалылығы адам қылық-əрекетiнiң өмiр жағдайларының өзгеруiне сай қалыпқа ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.