Көгалдандыру ерекшеліктері мен көгалдандыру нысанының жобасы
Кіріспе
Көгалдандыруды жоспарлауды бастамастан бұрын, сол мекеннің табиғи және климаттық ерекшеліктерін, жер бедерін және оның топографиясын мұқият зерттеу керек. Яғни өсімдік түріне оның өсіп-өнуіне тікелей әсер ететін макро және микро жағдайларын анықтау керек.
Макро жағдайлар - аумақ орналасқан ауданның географиялық орналасуы, климаты, топографиясы, басыңқы желдердің бағыттары және тағы басқалары. Әрине аумақтың климаттық ерекшеліктерін зерттеуі бірнеше жылға созылуы мүмкін, сондықтан көршілердің практикалық тәжірибесіне және ресми мәліметтерге сүйену керек.
Микро жағдайлар дегеніміз - аумақтың өзінің рельефі, топырағының түрлері, желдетілуі, күн сәулелерінің түсуі (жарықтануы), жарық және көлеңкенің қатысы. Аумақтың микро жағдайларын өзің не болмаса кәсіпқой дизайнер зерттеу керек. Сонымен қатар аумақты жобалауға жергілікті және жанұялық салт-дәстүрлері, тұрғындардың жасы, олардың немен щұғылданатыны әсер етеді.
Табиғатпен үйлесімді табу үшін біздің аумақ қоршаған орта ландшафтына сай болып, оның бір бөлігіне айналу керек.
Экологиялық жүйеге биоценоз және кеңістіктің қосындысы жатады. Бұл сауалдармен кәсіпқой маман айналасуы керек. Өйткені орман және бақты сол жұмыстың кәсіпқой маманы күтіп баптамаса олар өсуін тоқтатады.
Сонымен, қорытындылай келсек, жер көлеміне қатысты көп жұмыстар керек, оларды орындау үшін көлемді жобалау материалдарды орындалды. Учаскенің жағдайын бағалау жұмыстарын жүргізу үшін сәулетті жоспарлы жобалау тапсырмасы жасалынады. Осы тапсырма саябақты ұйымдастыру мақсаты, тапсырма беретін мекеменің ұсыныстары.
Бұл құжат ішіне мақсаты кіреді. Сирек кездесетін өсімдіктері алаңшалары түрі құрылымдары белгіленуі тиіс. Осыдан кейін жобаның бірнеше нұсқасы жасалынады. Таңдап алынған нұсқасы бекітілуі тиіс. Ал сол жобаны ары қарай өңделуге алынады.
Жобаны орындау үшін бас жоспар, кәрізделу сүлбесі, топографиялық сүлбесі,тігінен жоспарлау, дендрожоспар жасалынады. Отырғызу және жарықтандыру сүлбесі жасалынуы тиіс.
Бас жоспарында жер аумағының жалпы көрінісі, кәріздену(дренаж) сүлбесі соны құрғату мақсаты үшін жасалынды. Топографиялық сүлбесі-жер бедері көрсетіледі, тігінен жоспарлау сүлбесінде-орындары және аумағы көрсетілді.
Дендрожоспар-отырғызуға қажетті жалпы өсімдіктердің экспликациясы (тізімі) көрсетіледі. Отырғызу сүлбесіне ағаш отырғызу шұңқырларын көрсету керек, оның ішінде шұңқырлардың тереңдігі көрсетіледі, оның орнын толтыратын хорда құнарлы топырағымен толтырылады.
Жарықтың сүлбесі-жарық орналастыратын жердің ағаш пен бұтаның, құрылыстың типін орнын көрсету керек. Нәтижесінде жер аумағын игерудің отырғызу жалпы қаржы қаражат есебі жасалады.
Бақ-саябақ композициясында жылдам - өсетін ағаштар мен бұталарды баяу өсетіндермен қосып отырғызса, қысқа мерзімде әсем құрылымдар пайда болады. Уақыт өте келе баяу өсетіндер, жылдам өсетіндерді (балқарағай мен самырсын, шынар мен жөке) ығыстырып шығарады. Көгалдандырылатын аумақта қысқа мерзімде пайдалану үшін, баяу өсетін үлкен ағаштармен қатар, жылдам өсетін әрі қысқа ғұмыр кешетін өсімдіктерді пайдаланса, уақытша тік жасыл және топтасқан құрылым құрылады. Болашақта ұзақ жасайтындарға ауыстыруға болады.
Жылдам өсетін түрлерді жасыл құрылыста келесідей кеңістіктерді жақсы көркейтуге пайдалануға болады: оларды ағаш тобы мен шоғырының шетіне орналастырса, композицияға кедергі келтірмей, болашақта сол ағаштардың орнын басады. Бұл түрлерді уақытша басты түр ретінде ағаш шоғыры мен пейзажды топтарда (мысалы, терек) пайдалану кезінде, олар баяу өсіп ұзақ жасайтын түрлерге көлеңке түсіріп, өсуіне кедергі келтірмейтін жерге отырғызады.
Сызбадан басқа жазба түсініктемесі жасалынады. Ағаш пен бұтаның тізімі, сипатын көрсету керек. Бүкіл өсімдіктердің сипаттамасы, жер көлемінің баланстық есебі кіреді.
1 Әдеби шолу
Ашық және жабық тамыр жүйесімен ағаш отырғызудың ерекшеліктері
Ағаштар мен бұталарды жаз мезгілінде ауыстырып отырғызудың ерекшеліктері. Жазғы және қысқы мерзімде ағашты ауыстырып отырғызудың басты нәтижесі, көшетті қазып алу мен отырғызу аралығындағы уақыттың мүмкіндігінше қысқа болуында. Жазғы және қысқы мерзімде ағашты ауыстырып отырғызуға дайындау кезінде, топырақтарының көлемін 20см артық алу керек. Жазда ірі көшеттерді ауыстырып отырғызуға ыдыстар немесе топырақ шашылмайтын нығыз материалдар пайдалану керек. Ал қыс мезгілінде солтүстік облыстарда көшеттің тамыр топырағы қапталмай, қатып қалған тоң күйінде отырғызыла береді. [1]
Жаз мезгілінде ағаштар мен бұталарды қазып алу кезінде тамыр жүйесі зақымданып, жер асты және жер үсті бөлігінің байланысы үзіледі. Бұл кезде өсімдікке ылғал жетіспейді, жапырақтар сарғайып, түсе бастайды. Сондықтан ағашты ауыстырып отырғызуды жылдамдатып, көгалдандыру нысанына отырғызылған соң бірден жақсылап суарамыз. Діңнің жиегін су тұратындай етіп үйіп, топырағын тегістеп, бетіне шымтезек үгінділерін себеміз.
Тамыр жүйесін тез қалпына келтіру үшін стимуляторлар қолданылады. Бұл тез өсуге арналған стимуляторлар жаңа тамырлардың дамуына ықпал етеді. Транспирация құбылысын баяулату үшін, ағаш отырғызу кезінде бөрікбасының біржылдық өркендерін қысқартып кесіп, арнайы қоспа - антитранспиранттар (Москвада қолданылады) бүркіп, бөрікбасын өңдейміз. Антитранспиранттар ағашты қазып алу және тасымалдау барысында, жапырақтың ылғалды буландыру процесін азайтады. Бұл қоспа топырақ ылғалды болған жағдайда (50-60%) ғана жақсы әсер етеді. Бұл қоспаның орнына синтетикалық латекстің судағы ерітіндісі (дисперциясы) ДММА-65-1ГП пайдалануға болады.[2]
Антитранспирация қоспасын орман көшетжайында бүрку алдында дайындайды. Зауыттық препарат синтетикалық латексті таза суға 1:6немесе 1:8 қатынастымөлшермен дайындайды. Дайындалған дисперцияға сұйық сабын немесе сабын концентраты ОП-7 (2-3%-дық ерітінді) қосылады. Қоспаны жақсылап араластырған соң, пайдалануға болады. Орман көшетжайында ағаш және бұталарды тракторларға тіркелген бүріккіштермен өңдейді.
Өсімдіктерді қоспалармен өңдеу мұқият жүргізілуі тиіс. Жапырақтың төменгі және жоғарғы беті қоспамен толық ылғалдануы керек. Өңдегенен кейінгі 3-4 сағаттан соң, жапырақ бетінде жұқа эластикалық қабат пайда болады. Бұл қабат өсімдіктердің суды буландыруын 40-60%-ға азайтады. Өңдегеннен кейін келесі күні ағашты қазып алып, көгалдандыру нысанына апарып отырғызуға болады. Ағашты отырғызған соң жақсылап суарып, топырағын қопсытады. [3]
Жапырақтағы антитранспирант қабаты 20-25 күнге дейін сақталады. Ал оның суды буландыруды азайту қасиеті 15-18 күнге дейін әсер етеді. Бұл өсімдіктің жаңа ортада тез тамырлануына әсер етеді. Сонымен бірге өсімдіктің жапырағы зақымдалмай, өзінің сәндік қасиетін сақтайды.
Ауыстырып отырғызу кезінде антитранспиранттарды жақсы көтеретін ағаштар: ұсақ жапырақты жөке, үшкір жапырақты үйеңкі, атбас талшын, виргиндік мойыл, ұшқат, тобылғы, чубушник және т.б.[4]
Жаз мезгіліндеағаштар мен бұталарды отырғызу жұмысында, өсімдіктің физиологиялық жағдайына, биологиялық ерекшелігіне, ауа-райы жағдайы мен уақыт мезгілін ескеру қажет. Зерттеу нәтижелері мен тәжірибе көрсеткендей, жаз мезгілінде ағаш отырғызудың 3 кезеңі бар:
1-ші кезең - мамыр айында ағашты ауыстырып отырғызу. Бұл кез ағаштар мен бұталардың өркендері мен тамырлары жақсы өсетін уақыт. Ауыстырып отырғызғанда өсімдік әлсірейді, бірақ жерсінуі қалыпты деңгейде болады. Отырғызылған өсімдікте жарақатымен күресуге және алдағы келе жатқан қысқа қажетті қоры болады. Бұл кезде антитранспиранттарды пайдалану міндетті емес. Жас өркендерін аз мөлшерде кесу керек. Ең бастысы - ағашты отырғызғаннан кейін жиі-жиі суару керек. [5]
2-ші кезең - маусым айының ортасы мен шілде айында ағашты ауыстырып отырғызу. Бұл кезде ағаштар мен бұталардың өсуі тоқтайды. Қысқа қажетті қорлар қалыптасып жиналады. Метеорологиялық факторлар қолайлы (ауа жоғарғы температурада, төмен салыстырмалы ылғалдылық) болып, өсімдіктің жерсінуі ең төменгі нәтижеде болады. Зерттеу нәтижелері мен тәжірибе көрсеткендей, бұл кезде антитранспиранттарды пайдалану керек. Өйткені қоспаны пайдалану кезінде өсімдікте ылғал сақталып, жерсіну деңгейі артады.
3-ші кезең - тамыз айында ағашты ауыстырып отырғызу. Бұл кезде ағаштар мен бұталарда жаңа жасушалар түзіліп, тамырда қысқа қажетті қорлар жиналып болады. Тамырдың өсуі артады. Әсіресе бұл құбылыс тамыз айының соңында байқалады. Бұл кезде антитранспиранттарды пайдалану міндетті емес. Антитранспиранттарды пайдалану тамыз айының бірінші жартысында тиімді болып келеді.[6]
Жаз мезгіліндеағаштар мен бұталарды отырғызу жұмысында антитранс-пиранттарды пайдаланып, жүйелі дұрыс суараса ғана өсімдіктің әсемденуі орын алады.
Ағаштар мен бұталарды қыс мезгілінде ауыстырып отырғызудың ерекшеліктері.Қысқы уақытта экономикалық тұрғыда ірі көшеттерді (жасы 12-16, 17-20жыл) ауыстырып отырғызу тиімді. Жас тікпелерді топырағымен қыста орман көшетжайынан ауыстырып отырғызу жүргізілмейді.
Қазіргі жасыл құрылыста қыс мезгілінде ағаштар ауыстырып отырғызудың бірнеше тәсілі бар:
1-ші тәсіл - күзде (қазан және қараша айында), қыс мезгілінде ауыстырып отырғызылатын ағаштың жан-жағын қазылып дайындалады. Қазылған шұңқырды құрғақ жапырақтармен толтырып, нығыздаймыз. Осы күйінде бар-лық топырақ тереңдігі тоң болғанша қалдырамыз. Топырақ ауа-райы темпера-турасына байланысты желтоқсан және қаңтар айында тоң боп қатады. Топырақ әбден тоң болып қатқан соң ауыстырып отырғызу жұмысын жүргіземіз.
2-ші тәсіл - қыс мезгілінде ауыстырып отырғызылатын ағаштың жан-жағын арнайы машиналармен (ЭТЦ-161) қазылып дайындалады. Сирек жұмысшылар ломмен қазады. Ең тиімдісі күзде ауыстырылып отырғызылатын ағаштың шұңқырын қазып қою керек. Отырғызу жұмысын ауа температурасы -12-150С болғанда жүргізу керек. Топырақ түбін, машинаға тиегенде қиын болмас үшін қазып қою керек. [7]
Қыста ауыстырылып отырғызылатын ағаштың діңнің астыңғы бөлігін қатты аязда үсімес үшін құрғақ шымтезекпен немесе жапырақтармен 15-20см етіп көміп қояды. Ағаш діңін аязда үсікке ұрынбау үшін мүшек немесе матамен орап қояды. Арнайы қоймаларда сақталған құнарлы топырақтарды, қазылған шұңқырға, ағаш отырғызар алдында әкеп төгеміз. Ағашты отырғызу кезінде көметін топырақта көлемі 15см болатын қатқан топырақтарды аз мөлшерде (20% артық емес) пайдалануға болады. Ағаш отырғызғаннан кейін дің түбін жақсылап нығыздаймыз. Суару жұмыстары көктемде қар еріген соң жүргізіледі.[8]
Қыс мезгілінде ағаштарды ауыстырып отырғызу жұмысы қиын әрі күрделі. Өйткені бұл жұмысшылардың қол еңбегін көп қажет етіп, ауа-райының қолайсыздығына байланысты болады. Жұмыстың күрделілігі мен қиындығына байланысты қыс мезгілінде ағаштарды ауыстырып отырғызу жұмысын 3 мерзімге бөлуге болады:
1-ші мерзім -қараша айының соңы мен желтоқсан айы. Бұл кезде еліміздің көп облыстарында топырақ тоңдануы аз мөлшерде. Қардың қалыңдығы да төмен болады. Сондықтан, ағашты қазып алу мен отырғызу жұмыстары қиынға соқпайды.
2-ші мерзім - қаңтар және ақпан айлары. Бұл мезгілде аяз өте күшті болады. Қардың қалыңдығы да жоғары болғандқтан, оны тазалау үшін техникалар пайдаланылады. Топырақтың тоңдануы терең қабаттарға дейін барады. Ең ауыр жұмыс ағашты топырағымен қазып алу және оны отыр-ғызатын шұңқыр дайындау. Отырғызылатын шұңқыр механизмдермен жүргізі-леді. Қыс мезгілінде ауыстырып отырғызылатын ағаштың жан-жағын арнайы машиналармен (ЭТЦ-161) қазылып дайындалады.
3-ші мерзім - наурыз айы. Бұл айда еліміздің солтүстік облыстарында қар жамылғысының қалыңдығы төмендейді. Ағашты қазып алу кезінде жолдарды тазалайды. Аяз сынып, күн көзі ұзарады. Наурыз айының соңында қар жамылғысы тез ериді. Бұл қазып алынған ағаштың топырағының еруіне әкеп соғады. Сондықтан ағаш отырғызуды наурыз айының бірінші жартысында жүргізген дұрыс.[9]
Қыста отырғызуға төзімді ағаштарға: ұсақ жапырақты жөке, қотыр қайың, кәдімгі шетен, канада терегі, шаған жапырақты үйеңкі, кәдімгі шегіршін, өткір жапырақты үйеңкі және т.б. жатады. Қанағаттанарлық деңгейде көтеретіндерге: тікенекті шырша, сібір балқарағайы, кәдімгі қарағай жатады.
Ең басты назарда қыста отырғызылған өсімдіктің жаңа ортаға бейімделуіне жағдай жасау шаралары. Қыста отырғызылған ағаштарға ерте көктемде күтім жұмыстарын жүргіземіз. Қыста ағаш түбін үсімеу үшін қармен нығыздап жауып, көктемде тазалаймыз. Көктемде қар ерігенде үстін жапқан шымтезек үгіндісін тазалап, минералдық тыңайтқыштарды себеміз. Әсіресе көшеде отырғызылған көшеттерге күтім жұмысын жақсы жүргізу керек. Дің түбінде жиналған қоқыстар мен химиялық қосындыларды тазартып, тасып әкету керек. Вегетациялық кезең бойы топырақ бетін тазалап тұру қажет.[10]
Топырақ кепкен соң дің түбін су тұратындай етіп үйіп, тіреу қадамен өсімдікті байлаймыз. Қисайса түзулеп шығамыз. Тамыр мойыны топырақтан көтеріліп, тамыр жүйесі ашық болса, қосымша топырақ себеміз. Көктемде көшеттерді барлық тамыр жүйесін қамтитындай жақсылап, жүйелі суарамыз.
Кеш күзде және қыста сәнді және қылқанды ағаштарды отырғызу кезінде барлық талаптарды мұқият сақтау қажет. Аязға төзімсіз түрлердің (жылтыр және жұқа қабықты) дің бөлігін (діңі мен бұтақтарын) мүшекпен қаптап қоямыз. Бұл оларды қысқы қатты аязы мен көктемгі күннің күйдіруінен сақтайды. Қылқанды ағаш түрлерін (туя, арша, самырсын, шырша) көктемгі күннің күйдіруі мен қалың қардан, үскірік аяздан қорғау үшін барлық дің бөлігін мүшекпен немесе тығыз қағазбен орап, сыртын жұмсақ жіппен байлап шығамыз.[11]
Ағаш және бұталарға жүргізілетін күтім жұмыстары. Ағаштар мен бұталарға жүргізілетін күтім жұмысы - оларды көгалдандыру нысанына отырғызғаннан соң жерсінуі мен биологиялық тұрақтылығын және эстетикалық қасиетін қамтамасыз ету шараларының жүйесінен тұрады. Бұл жұмыс көшетті өсіру, қазып алу, сақтау, оларды тасымалдау және отырғызу кезеңдерінде де жүргізіледі. Басты мақсат - өсімдіктің жерсінуін қамтамасыз ету және эстетикалық, санитарлық-гигиеналық талаптарға сәйкес келтіру.
Ағаштар мен бұталарға жүргізілетін күтім жұмыстары кезінде өсімдіктің биологиясына, шығу тегі мен физиологиялық жағдайын ескеру керек. Қалалық көгалдандыру нысанындағы ағаштар мен бұталар қолайсыз табиғи жағдайда (ғимараттардың көлеңкесінде өскендіктен жарық жетіспейді) өмір сүреді. Өсімдіктің өсуі мен дамуы ауаның және топырақтың жоғары темпера-турасында, ауа ылғалдылығының төменгі дәрежесіндегі қалалық көшелер мен алаңдарда өтеді. Өсімдіктің жапырағы мен өркені ыстық күн астында қызып, осының әсерінен топырақ нығыздалып, топырақтағы аэрациялық және су режимі төмендейді. Бұл жағдайдың бәрі өсімдік тамырының нашар өсуіне, өсу процесінің төмендеуіне, сәндік қасиетінің жоғалуына және өмір сүруінің қысқаруына әкеп соғады. Сондықтан бұл жағдайды жақсарту үшін көгалдан-дыру нысанындағы ағаштар мен бұталарға жүргізілетін күтім жұмыстарын - кешенді түрде атқару керек. Ол үшін біріншіден, өсімдіктің биологиялық қасиетін жоғары деңгейде білу, ал екіншіден қолайсыз табиғи жағдайларды есепке алу [12].
Ағаш және бұталарға отырғызылғаннан кейінгі жүргізілетін күтім жұмыстары.Ағаштар мен бұталарды көгалдандыру нысанындағы тұрақты орынға отырғызумен көгалдандыру жұмыстары аяқталмайды. Оларды отырғызған соң, күтім жұмыстарына бағытталған агротехникалық шаралар өсімдіктің жерсінуі мен дұрыс өсуі мен дамуына жағдай жасауы шарт.
Отырғызғаннан кейінгі бірінші жыл, өсімдік үшін жаңа ортаға бейімделу мен зақымдалған тамырдың қалпына келуі қиынға соғады. Бұл кезде өсімдікті күту барысында, олардың бүлінген тамырлары қалпына келіп, жер бетіндегі бөлігі өсуді бастайды. Өсімдіктің толық қалпына келуі мен жақсы жерсіну мерзімі, олардың биологиялық құрылымына, жағдайына және тікпенің жасына байланысты болады. Мейілінше жылдам жерсінетін бұталы өсімдіктер: олар-дың толық жерсінуі 2-3 жыл шамасында. 6-11 жастағы тікпе ағаштардың толық жерсінуі 3-4 жылға созылады. Ірі көлемдегі ағаштар мен бұталардың толық жерсіну мерзімі 5-6 жылға созылады.
Отырғызылғаннан кейінгі күтім жұмысының саны, олардың отырғызу мерзімі мен табиғи-климаттық жағдайларға сәйкес жүргізіледі. Барлық жа-ғдайда ағаш отырғызылғаннан кейінгі күтім жұмысы, жүйелі түрде барлық жыл мерзімдерінде жүргізіледі. Оларға: жүйелі ретпен суару, топырақты қопсыту, түптеу, қоректік заттар беру жатады [5].
Тамыр жүйесінің жақсы дамитын вегетациялық кезеңде, жүйелі суарумен қатар, өсу стимуляторларын енгізу ұсынылады. Оларға: гетероауксин тұзы немесе бета-индолилуксус қышқылы жатады. Гетероауксиндер көбіне таблетка түрінде болады, олардың әрқайсысында 100мг әсер еткіш заттар болады. Оларды топыраққа енгізу үшін әр таблетканы 10литр суға қосады.
Зерттеу нәтижелері мен тәжірибелер көрсеткендей, стимуляторларды енгізу (литрмен) мөлшері, ол өсімдіктің жасы мен көлеміне байланысты болады:
oo стандартты бұталы тікпелер (3-5жыл) - 10 литр;
oo стандартты ағашты тікпелер (6-11жыл) - 20 литр;
oo орташа ірі ағаштар мен топырақты бұталар:
oo 0,8 х 0,8 х 0,5м немесе Д=0,8м, h=0,5м - 30 литр;
oo 1,0 х 1,0 х 0,6м немесе Д=1,0м, h=0,6м - 40 литр;
oo 1,3 х 1,3 х 0,6м - 50 литр;
oo 1,5 х 1,5 х 0,65м - 70 литр;
Стимуляторларды көктемде тамыр жүйесінің регенерация процесі алдында енгізген жөн. Стимулятор қоспасы ағашты суарған кейін, тамыр жүйесі орналасқан барлық аумақты қамтитындай етіп, дің түбіне құямыз. Топырағымен отырғызылған көшеттерге қоспа топырақ шетіндегі кесілген тамырларға жететіндей етіп құямыз. Бұл үшін топырақ шетін терең емес қазып, қоспа сол жерге құйылады. Ерітінді топыраққа сіңген соң, топырақ бетін құрғақ шымтезекпен араластырып қопсытамыз.
Келесі өңдеуді 5-6 күнен соң жүргіземіз. Бұл өңдеуді әсіресе әлсіреген өсімдіктерге міндетті түрде жүргізу қажет. Ол көбіне вегетациялық кезеңнің басында, жапырақтың жағдайына қарай анықталады.
Вегетацияның бірінші кезеңінде, өсімдікке ең басты қажеттісі жүйелі түрде суару жұмысы. Бір вегетациялық кезеңде өсімдікті 7-10 рет суару керек.
Көгалдандыру мен ландшафтық дизайнда қолданылатын ағаш және бұталар.Ағаш және бұталар-қалалар мен ауылдарды көгалдандыруда қолданылатын ең басты өсімдік түрлері және көшет материалдары. Оларды таңдау барысында өте мұқият болу керек. Ағаш өсімдіктерінің түрлерінің сан алуандығы мен пішінінің әсемділігі инженерлер мен архитекторларға үлкен көркем жасыл құрылысты ұйымдастыруға мүмкіндік береді.
Ағаш және бұталы өсімдіктер бөрікбасы пішіні мен дің келбетінің, гүлдеуінің және гүлінің пішіні мен түсінің, жемістері, жапырақтары мен өркендерінің әсемдігімен көз тартады. Кейбір ағаш түрлерінің жемістері олардың әсемдік қасиетін төмендетіп, ажарын кетіреді (шаған жапырақты үйеңкі,ақ акация, жұпаргүл, тобылғы, чубушник, буддлея), ауаны ластайтындар (терек, шығыс шынары), жолдар мен тротуарларды (шегіршін, түт ағашы) ластайды. Бұндай ағаштардың жемісін кесіп немесе отырғызуға аталық түрлерін пайдаланған жөн[9].
Ағаш және бұта түрлерін таңдау барысында олардың ылғал тапшылығына, топырақ тұздылығы мен ауаның ластығына салыстырмалы шыдамдылығы және көлеңкеге төзімділігі ескерілуі шарт. Көгалдандыру кезінде жергілікті ағаш түрлерін көбірек пайдалану жақсы нәтиже береді. Кейбір интродуцент өсімдіктердің елімізге жақсы бейімделгендігі сондай, олардан құрылған екпе ағаштар (сары қарағай, маньчжур жаңғағы, кәдімгі емен) тұрақтылығы мен өсу жөнінен жергілікті түрлерден озып кеткен.
Ағаш түрлерінің экзотикалық рөлі, қала немесе ауыл кеңістігімен үйлесіп, алқа ағаштар топты, аллея, жеке ағаш композициясында құрылады.
Бақ-саябақ құрылысы жұмысының сәтті болуы, ағаш және бұта түрлерін дұрыс таңдауға, олардың көгалдандыру аумағының табиғи ортасына биоло-гиялық және экологиялық сәйкестігіне байланысты болады. Міне сондықтан әрбір түрдің ерекшелігін, әсемдік сапасын және өсімдіктің құрылымын жақсы білу, жасыл құрылыс құру кезінде жұмыстарды тиімді жүргізуге, санитарлық-гигиеналық талаптарды сақтауға, архитектуралық-көркемдік көрініс беруге, эстетикалық қасиеттерін сақтауға мүмкіндік береді.
Ағаш және бұталардың әсемдік қасиеттерін бағалау кезінде, ең басты назарда ағаштың өлшемі, өсу жылдамдығы мен өмір ұзақтығы, бөрікбасы пішіні мен келбеті, жапырағы, гүлі, жемісі және бұтақтарының түсі мен пішіні, көлемі және діңінің бедері, түсі және пішіні ескеріледі [10].
Ағаш және бұта түрінің өлшемі, оларды таңдау кезінде ең басты есепке алынатын қасиеті. Қазақстанда бақ-саябақ құрылысында қолданылатын барлық әдемі ағаштарды 3 топқа бөлуге болады:
-биік ағаштар, биіктігі 20м және одан жоғары;
-орта биіктіктегі ағаштар, биіктігі 10-20м аралығында;
-аласа ағаштар, биіктігі 5-10м аралығында;
Ағаш және бұталардың өсу жылдамдығы мен өмір ұзақтығын білу өте маңызды. Мысалы, саябақ құру кезінде жылдам өсетін түрлер, баяу өсетін түрлерге қысым көрсетіп, өсуін шектейді. Сондықтан жылам өсетін ағаштарды жеке, баяу өсетін әрі ұзақ жасайтын ағаштардан жеке композиция құрастыру керек. Ағаш өсімдіктерінің өсуі, олардың биіктікке, бөрікбасының енінің және діңінің диаметрінің жуандауымен анықталады. Көптеген ағаштардың биіктікке жақсы өсуі 10 немесе 20-30 жас аралығында байқалады[8].
Ағаштар биіктікке өсу жылдамдығына байланысты келесі топтарға бөлінеді:
1. Ең жылдам өсетіндер (жылына 200см жуық биіктікке өсетіндер): қара, пирамидалы, канада және бальзамды теректер, сабау ақ тал, вавилон талы, айлант, қайың, қараған, қармала, шаған жапырақты үйеңкі, күміс түсті үйеңкі, шегіршіндер.
2. Тез өсетіндер (жылына 100см жуық биіктікке өсетіндер): қылқанды ағаштардан-сібір балқарағайы, кәдімгі және Веймут қарағайы, тисс жапырақты лжетсуга, европа шыршасы; жапырақты ағаштардан-қара жаңғақ, татар және Гиннала үйеңкісі, шаған, грек жаңғағы, катальпа, тұт ағашы, жиде, шырғанақ, маклюра, шынар, қызыл емен.
3. Қалыпты өсетіндер (жылына 50см жуық биіктікке өсетіндер): қылқанды ағаштардан-сібір самырсыны, Энгельман шыршасы, тікенекті және шренк шыршасы, виргиндік арша, туя; жапырақты ағаштардан-өткір жапырақ-ты және дала үйеңкісі, кәдімгі емен, амур бархаты, жөке, кәдімгі шетен, маньчжур жаңғағы.
4. Баяу өсетіндер (жылына 15-30см жуық биіктікке өсетіндер): қылқанды ағаштардан-ливан май қарағайы, аршалар, платикладус; жапырақты ағаштардан алмұрт, орман және сібір алмасы, фисташка, самшит.
Бұталар келесі топқа бөлінеді:
1. Ең жылдам өсетіндер: сары қараған, аморфа, шәңкіш, ақгүл, дейция, форзиция, әр түрлі жыңғылдар мен талдар, тобылғы, Вангутта, алтын жаңбыр ракитникі, күміс жиде.
2. Тез өсетіндер: орман жаңғағы, ұшқат, шәңкіш, қызылбұта, скумпия, жұпаргүл, кизильник, қарақат.
3. Баяу өсетіндер: кизил, қына ағашы, дәрі аршасы, жапон айвасы, магония.
Ауылдық саябақта немесе бақта бірнеше гектар жерге жекелеп және топтап, тоғай және ағаш шоғырын ұйымдастыруға болады. Биік ағаштар тегіс жерде биіктігінен үш есе ара-қашықтықта өскенін жақсы қабылдайды. Мысалы, емен ағашының биіктігі 20метр болса, отырғызу аралығы 50-60м болғаны дұрыс. Егер ағаштың барлық сүлбасы байқалмаса, онда жекелеген бөлшектері-дің бедері, жапырағының суреті, бұтағының қалыптасуы сипатталады.
Көлеміне қарай бұталар 3 топқа бөлінеді:
-биік бұталар (биіктігі 3-5м);
-орташа бұталар (биіктігі 1-2м);
-аласа бұталар (биіктігі 1м дейін);
Биік бұталарға чубушник, бересклет, ракитник, бузина жатады. Бұл бұталарды жол бұрылыстарын жабу үшін отырғызады. Сонымен бірге кулиса және артқы жоспардағы аз пейзажда қолданылады. Жұпаргүл, жиде, бөріқарақат, қарағанды кеңістікті жабу үшін, көлеңкелеу, бекіту және қоршау үшін пайдаланады.
Орташа бұталардыорман астары мен ағаш шоғырының жиегіне, көгал шөптегі бұта шоғырын ұйымдастыруға, жол қиылыстарына және су қоймаларына жақын (дейция, гортензия, тобылғы, снежноягодник) отырғызу керек.
Аласа бұталарды жол жиегіндегі биік әрі аласа қоршау ретінде пайда-ланылады. Олардың ішінде ерекше бағалылары жатаған өсетіндер (казацкий аршасы) мен төселіп өсетін (сібір аршасы) әдемі гүлдейтін өсімдіктермен көркем композиция береді [6].
Бақ-саябақ композициясында жылдам - өсетін ағаштар мен бұталарды баяу өсетіндермен қосып отырғызса, қысқа мерзімде әсем құрылымдар пайда болады. Уақыт өте келе баяу өсетіндер, жылдам өсетіндерді (балқарағай мен самырсын, шынар мен жөке) ығыстырып шығарады. Көгалдандырылатын аумақта қысқа мерзімде пайдалану үшін, баяу өсетін үлкен ағаштармен қатар, жылдам өсетін әрі қысқа ғұмыр кешетін өсімдіктерді пайдаланса, уақытша тік жасыл және топтасқан құрылым құрылады. Болашақта ұзақ жасайтындарға ауыстыруға болады.
Жылдам өсетін түрлерді жасыл құрылыста келесідей кеңістіктерді жақсы көркейтуге пайдалануға болады: оларды ағаш тобы мен шоғырының шетіне орналастырса, композицияға кедергі келтірмей, болашақта сол ағаштардың орнын басады. Бұл түрлерді уақытша басты түр ретінде ағаш шоғыры мен пейзажды топтарда (мысалы, терек) пайдалану кезінде, олар баяу өсіп ұзақ жасайтын түрлерге көлеңке түсіріп, өсуіне кедергі келтірмейтін жерге отырғызады.
2 Ізденіс бағдарламасы
2.1 Бақанас саябағының көгалдандырылуының жүйесі мен көгалдандыру құрылысының негізгі нысаны
2.2 Көгалдандыру ерекшеліктері мен көгалдандыру нысанының жобасы
3 Көгалдандыру нысанындағы инженерлік дайындық жұмыстары
3.1 Аумақты агротехникалық дайындау
3.2 Бақанас саябағының жобасын іске асыру үшін жер алқаптарын бөлу жұмыстары
3.3 Бақанас саябағына ұсынылатын көшет материалдарының негізгі
түрлері
3.4 Бақанас саябағына көшет отырғызу жұмысының мерзімі мен ағаш
және бұталарды көшіріп отырғызуға дайындау
4 Бақанас саябағы айналасын көгалдандыру жұмыстарын ұйымдастыру
4.1 Техникалық есептеулер
5 Жоба бойынша көгалдандыруға ұсынылатын ағаш, бұта және гүлді өсімдіктерінің дендрологиялық сипаттамасы
5.1 Ұсынылатын ағаш және бұталы өсімдіктері түрлері мен олардың сипаттамалары, маңыздылығы
5.2 Көгалдандыруда ұсынылатын бұталардың дендрологиялық сипаттамалары
5.3Саябақ аумағын көгалдандыруға ұсынылатын гүлді өсімдіктер
5.4 Орталық Жастар саябағы айналасында көгалдандыруды ұйымдастыру. Ағаштар мен бұталарды отырғызу жұмыстары
5.5 Ағаштар мен бұталы өсімдіктерді күтіп - баптау жұмыстары
5.6 Гүлзарлар және газон отырғызу агротехникасы
1 Бақанас саябағының көгалдандырылуның жүйесі мен көгалдандыру құрылысының негізгі нысаны
Қазіргі заманғы қалалар мен ауылдарда көгалдандырылған аумақ 50%-дан кем болмауы керек. Әр түрлі мақсатта өсірілген барлық алқа ағаштар бір-бірімен байланысты және бір жүйеде болуы шарт. Қала және ауылдағы барлық көгалдандырылған аумақтар ортақ үйлесім табуы керек.
Көгалдандыру нысандары деп - ландшафтық элементтері (жер бедері, су қоймасы, өсімдіктері) және құрылыс нысандары (көпір, жолдар, алаңдар, кіші архитектуралық пішіндер) бар, белгілі бір кеңістік аумақ жүйесінде орналасқан жер көлемі. Көгалдандыру нысаны елді-мекендегі халықтың таза ауада демалуына және қоршаған ортаны санитарлық-гигиеналық тазалығын сақтау мақсатында жасалған аумақ.
Көгалдандыру нысандарына - шағын саябақтар, бақтар, бульварлар, сая-бақтар, тұрғын үйлер және өндірістік мекемелер, қоғамдық-әкімшілік орталықтары жанындағы, сонымен бірге көше және магистраль маңындағы, қала сыртындағы және емдеу-сауықтыру мекемелері маңындағы көгалдан-дырылған аумақтар кіреді. Барлық көгалдандыру нысандары қызметтеріне, көлеміне және орналасу орнына қарай әр түрлі болып жіктеледі.
Тұрғын үй және өндірістік мекемелерді жер бедері тегіс, құрылыс салуға ыңғайлы әрі тыныш жерлерге салады. Ірі нысандарды (қалалық бақтар, саябақтар) құрылыс салуға қолайсыз тік беткейлері мен жыралары бар топырағы бұзылған аумақтан салған жөн. Барлық қала ішіндегі көгалдандыру нысандары (бақтар, саябақтар) қоршаған ортаның жағдайы күрделі болып келген ауасы лас газды, шаң-тозаңды, көлік жолдарына жақын және өндірістік мекемелер маңында орналасқан.
Көгалдандыру нысандары пайдалануы мен қызметіне және мақсатына қарай бөлінеді. Қалалық көгалдандыру нысандары жалпы қалалық және аудандық болып екіге бөлінеді. Ал, пайдаланылуына қарай жалпы және шек-теулі деп бөлінеді. Ерекше топқа арнайы мақсатта пайдаланылатын көгал-дандыру нысандары жатады.
Менің жобалап отырған нысаным қалалық көгалдандыру нысанына жатады.(Сурет1)
Жалпы пайдаланылатын көгалдандыру нысандарына - әр түрлі қалалық саябақтар мен бақтар-балалар, спорттық, серуен, мемориалдық, орман саябақ-тары, бульварлар, өзен жағалауы мен магистраль маңындағы, жалпы қалалық сауда орындары мен әкімшілік орталықтар маңындағы көгалдан-дырылған аумақтар жатады.
Шекті пайдаланылатын көгалдандыру нысандарына -тұрғын үй және өн-дірістік мекеме маңындағы, балалар бақшасы, мектеп, лицей, колледж, жоғарғы оқу орындары мен спорт кешендері жанындағы көгалдандырылған аумақтар жатады.
Сурет 1. Саябақтың орналасқан аумағы
Арнайы мақсаттағы пайдаланылатын көгалдандыру нысандарына - ко-мунальдық қойма аумағындағы, санитарлық-қорғаныш аймақтар, желден қорғайтын, су және топырақ қорғау мақсатындағы алқа ағаштар, питомниктер, зитаттар маңындағы көгалдандырылған аумақтар жатады.
Қаладағы көгалдандырылған аумақтың басым бөлігін - жалпы қалалық және аудандық - шағын саябақтар, бульварлар, қалалық бақтар мен саябақтар, тұрғын үй маңындағы аула бақтар, үй маңындағы жасыл жолақтар, мектеп және балабақша аумағындағы көгалдандырылған жерлер алып жатыр.
Шағын саябақтар -маңызды көгалдандыру нысаны, көлемі 0,15-тен 2,5га дейін болады. Шағын саябақтар көбіне қалалық алаңдарда, көше қиылысында, тұрғын үйлер жанында, әкімшілік және қоғамдық кеңселер маңында орнала-сады. Бұл қаладағы табиғи ортасы өте қолайсыз (шуы өте жоғары, ауасы лас, газды және т.б) жерлерде орналасқан. Шағын саябақтардың жоспары олардың қызметіне байланысты болып келеді. Ол жерлерде партерлік учаскелер - көгал шөптер, гүлзарлар, ағаш және бұта топтары, демалыс алаңшалары, транзитті және серуен жолдары болады.
Шағын саябақтарға қала жағдайына төзімді көшет материалдары пайдаланылады. Жолдар мен алаңшалар әсем көркемделген болуы керек. Шағын саябақ құрылысы кезінде ағаштар мен бұталарды отырғызу, көгал шөп және гүлзар құру және ол жерде күтім жұмыстарын жүргізуде жоғары талаптар қойылады. Агротехникалық күтім жұмыстарын (жүйелі суару, органикалық және минералды тыңайтқыштар енгізу, жақсы өсуге арналған стимуляторлар пайдалану және т.б) жоғары деңгейде жүргізу керек.
Бульварлар - халықтың қысқа мерзімде демалуына арналған көгалдандыру нысаны. Бульварлар көше мен аудандық магистраль жиегіне жолақ ретінде ені кемінде 16-18м болып жасалады. Бульварды жоспарлау кезінде серуен және транзитті жолдар, демалыс алаңшалары салынады. Алқа ағаштар біріншіден, көшенің екі шетін қоршап жауып тұруы керек, екіншіден төзімді ағаштар мен бұталардан сәнді топ құрып, көгал шөптер құру керек. Гүлмен безендіру маңызды бөлшектердің бірі.
Отырғызылатын көшет материалдарына жоғары талап қойылады: көшеттер ірі болуы керек, барлық агротехникалық жұмыстар жоғары деңгейде жүргізілуі шарт. Алқа ағаштар ретпен, қатарлап отырғызылады.
Саябақтар мен бақтар - қаланы көгалдандырудағы ірі әрі маңызды нысан. Бақтардың көлемі 6-10га болса, саябақтар 100-150га дейін жетеді. Олар берілуіне қарай көп қызметті(мәдени және демалыс) және мамандандырылған (балалар,спорттық, серуен және т.б) болып бөлінеді. Ал, көлемі мен орналасу орнына қарай қалалық және аудандық болып бөлінеді.
Бақтар мен саябақтар қала аумағына кірмейтін табиғи өскен алқа ағаштардан немесе екпе ағаштардан жасалады. Бақтар мен саябақтарды жоспарлау кезінде ландшафты композиция элементтерін көбіне регулярлы бағытта жасайды. Бұл үшін жер бедері мен өсімдіктерін жоғары деңгейде есептейді.
Құрылыс, инженерлік және агротехникалық жұмыстар аумақта кезегімен жүргізіледі. Отырғызуға әр түрлі стандартты көшет материалдары пайдала-нылады. Ағаш шоғыры мен тоғай құруға - тікпелер, ағаш тобын құруға - орташа көлемді ағаштар, ал жекелеп (солитер) отырғызуға - ірі көшеттер пайдаланылады.
Тұрғын үй маңындағы көгалдандыру нысандары - үй маңындағы жасыл жолақтар, аула-бақшасы, балабақша және мектеп маңындағы жасыл аймақтар, мәдени-тұрмыстық мекеме жанындағы көгалдандырылған жерлер жатады. Бұл жерлер шаруашылық-тұрмыстық мақсатта ересектер мен балалардың қысқа мерзімді демалуына арналған. Нысан құрылысында ірі және орташа көшет материалдары пайдаланылады. Өйткені қысқа мерзімде санитарлы-гигиеналық және сәнді эффект қалыптастыру керек. Адамдар демалуына қолайлы жағдай туғызу үшін алқа ағашты агротехникалық күту және қалыптастыру жұмысына жоғары талаптар қойылады. Бұл нысандағы құрылыс жұмыстары қысқа мерзімде, халықтың тұрғын үйге қоныстануымен қатар жүргізілуі керек.
Өнеркәсіп құрылысы маңындағы көгалдандыру нысандары - бұл күрделі нысандар, зауыт және фабрика жанындағы аумақтың ауасын тазартуға және жұмыскерлердің қысқа мерзімде демалуына арнап жасалған. Мұндай нысандарда демалуға арналған әр түрлі алаңшалар, су басейндері, фонтандар болады. Алқа ағаштардан аллеялар - кіре беріс және жүру жолдарында, ағаш топтары мен жеке ағаш - демалыс алаңшасында, ал гүлзарлар мен жолақты көгал шөптер әкімшілік ғимарат және цехтар маңына жасалуы керек. Бұл көгалдандыру нысаны ғимарат құрылысы аяқталып, коммуникация тартылған соң жүргізіледі.
2 Көгалдандыру ерекшеліктері мен көгалдандыру нысанының жобасы
Көгалдандыру объектісін құру, көгалдандыру жұмыстарын жүргізу елді-мекен немесе қаланың жалпы құрылыс және аббаттандыру жоспарына кіреді. Қазіргі уақытта жасыл құрылыс жұмыстарында ережелер, мөлшерлер және агротехникалық жұмыстардың құрылымы қалыптасқан. Бұл жұмыстардағы ең басты құжаттардың бірі Өндіріс жұмыстары мен жұмысты қабылдау ережелерің. Бұл бөлімде құрылыс жұмыстарының негізгі мөлшерлері мен ережелері, өндірістік жұмыстардың (көгал шөп құру, жолдар, аллея және алаңшалар, ағаш және бұталарды отырғызу жұмыстары) реті келтірілген.
Бақ-саябақ құрылысы жұмыстары терең мамандандырылған және басқа құрылыс жұмыстарынан өзгеше болып келеді. Сондықтан, бақ-саябақ құрылы-сы жұмыстарын тек қана маманданған мекемелер (зеленстрой, комунальдық шаруашылық мекемелері, горстрой) жүргізуі керек. Көгалдандыруға маман-данған мекеме құрамында бақ құрылысы жұмысына жақсы маманданған бригадалар болып, оларды жасыл құрылыстың маманданған техниктері (шебер-лер мен прорабтар) басқарады. Сондықтан ең басты мәселе бақ-саябақ құрылысын мамандандыру болып табылады. Ол басқа құрылыстардан өзгеше болуы шарт. Бұл әсіресе агротехникалық күтім жұмыстарын маманданған көгалдандырушылар жүргізуі қажеттігін көрсетеді.
Бақ-саябақ құрылысын мамандандырылып өңделген техникалық жұмыс-техникалық) жобаға сәйкес жүргізіледі. Жобасыз құрылысты жүргізуге тиым салынады. Жобалық-сметалық немесе техникалық құжаттар көгалдандыру жұмысының барлық түрін жүргізудің негізгі кіріспесі болып саналады.
Жобалық-сметалық құжаттарда - жобалық материалдар, көгалдандыру нысанының бас жоспары, дендрожоба, бас жоспардың фрагменттері мен бөлшектері, вертикальды жоспарлаудың материалдары, құбыр тарту, жарық-тандыру, құрғату секілді жұмыстармен қатар, жұмыс сызбасы - жер алқап-тарын бөлу және ағаш отырғызу, жер жұмыстарының картограммалары болады. Жеке сметалық бөлім ретінде Көгалдандырудың, Жолдар мен алаңшалардың құрылыстары жатады.
Бақ-саябақ, инженерлік-құрылыс және агротехникалық жұмыстары, қала құрылысы мен аумақты аббатандырудағы қорытынды кезең болып саналады. Көгалдандыру жұмыстарын нысан аумағында арнайы дайындық жұмыстарын жүргізген соң атқарылады. Көгалдандыру нысанының құрылыс (бақ және саябақ) жұмысының алдында, аумақта алдын-ала біртұтас кешенді инженерлік дайындық жұмыстары жүргізіледі. Алдын-ала жүргізілетін дайындықжұмыс-тарын сапалы атқарсақ, көгалдандыру жұмысы жақсы нәтиже беріп, алқа ағаш жайқалып өседі. Сондықтан дайындық жұмыстарына үлкен мән беріледі. Жалпы құрылыс жұмыстарын аяқтаған соң, бақ-саябақ құрылысы басталып, агротехникалық жұмыстарға жалғасады. Бұл ережені сақтамаған жағдайда, алқа ағаштар апат болып, шығынға ұшыраймыз.
Бақ-саябақ құрылысы жұмыстарының ерекшелігі сол, маусымдық кезең-мен жүргізіледі. Барлық көктемгі және жазғы, кейбір жылы күз мезгілдерінде бақ-саябақ құрылысы жұмыстарының барлық түрін жүргізуге болады: ағаш отырғызудан бастап, көгал шөп құру, гүлзар, жолдар, алаңшалар жасау. Қазіргі кезде жаңа технологияның өндіріске енуі мен арнайы агротехникалық талаптарды сақтауға байланысты ірі көшеттерді - қысқы мерзімде ауыстырып отырғызу, бұталар мен ағаштардың тікпелерін - жаз мезгілінде отырғызу жүзе-ге асуда.
Барлық агротехникалық тәсілдер (ағаш отырғызу, көгал шөп құру) ережелер мен талаптарға сәйкес жүргізілуі тиіс. Ағаштарды отырғызу ережесі бойынша жер асты құбырлары мен электр торабтарынан алыс орналастыру керек. Ғимараттар мен кеңселерге ағашты өте жақын отырғызбау тиіс. Тас жол шетінен аралық сақтап ағаш егу керек.
Бақ-саябақ құрылысы жұмыстары терең білім мен қажырлы еңбекті қажет етеді. Бақ-саябақ құрылысы жұмыстарын жүргізуге қуаты жоғары құрылыс машиналары мен ауылшаруашылық техникалары - автокрандар, бульдозерлер, экскаваторлар, тиегіш машиналар, автотранспорттар қажет. Бұл жағдайдың бәрі құрылыс жұмысына мұқият қарап, жұмысты дұрыс жүргізіп, еңбек қауіпсіздігін толық сақтауды қажет етеді.
3 Көгалдандыру нысанындағы инженерлік дайындық жұмыстары
Инженерлік дайындық жұмыстарына - вертикальді жоспарлау, жер асты коммуникация тораптарын тарту, аумақты су басудан қорғау, беткейлер мен су жағалауларын бекіту, аумақты құрғату жұмыстары жатады.
Көгалдандыру нысаны аумағындағы инженерлік дайындық жұмыстары-ның басты тапсырмасы алқа ағаштың өсуі мен дамуына жағдай жасау. Бұл тапсырманы шешу үшін ең алдымен жауын және ағын сулар ағатын арықтар ұйымдастыру, батпақты жерлерді кептіру, су реттейтін қондырғылар орнату, топырақтың желден және судан шайылуын сақтау, суру жабдықтары арқылы жаңа отырғызылған жас көшеттердің жерсінуі мен өсуін қамтамасыз ету секілді жұмыстар атқарылады.
Барлық инженерлік дайындық жұмыстары көгалдандыру нысанының жоспарлы шешімінде кешенді түрде жобаны өңдеумен тікелей байланысты.
Нысандағы инженерлік дайындық жұмыстарының көлемі мен сипаты оның қала немесе ауыл жоспарында орналасу жеріне, аумағына, табиғи ерекшелігіне тікелей байланысты. Қалалық маңызы бар ірі нысандар (бақ және саябақ), көбіне инженерлік дайындық жұмысына қолайсыз аумақтардан салынады. Өйткені, қала аумағының өсуіне байланысты барлық инженерлік дайындық жұмысына қолайлы тегіс және жақсы жерлерге тұрғын үйлер мен өндірістік мекемелер салынады.
Қолайсыз жерлерге биік тік беткейлер (15% жоғары), жыралар, өзен жағалауындағы батпақты және тоғайлы жерлер, көктемгі және күзгі су басатын жерлер, құлайтын жарқабақ жерлер жатады. Қазіргі кезде жері жыралық, тоғайлық, төбелік болып келген бақ және саябақтар көбейіп отыр.
Аудан көлемінде жүргізілетін тұрғын үй және өндірістік мекемелер аумағындағы инженерлік дайындық жұмыстарыны жеңіл әрі көлемі шағын болып келеді. Мұндай нысандарда инженерлік дайындық жұмыстарынан: шым қалыптастыру, суару құбырларын тарту, тік беткейлерді бекіту, бар болса су қоймаларының жағалауын бекіту, вертикалды жоспарлау жұмыстары жүргізі-леді. Бұл шараларды арнайы жол-құрылысы мекемелері жүргізеді. Нысан аумағында жүргізілген алдын-ала дайындық жұмыстары, бақ-саябақ жұмысын атқаруға қолайлы жағдай туғызуы керек.
Алдын-ала дайындық жұмыстарына:аумақты санитарлық-гигиеналық тазалау, алғашқы тегістеу жұмыстары, жоспарлау жатады.
Алдын-ала дайындық жұмыстарының көлемі мен сипаты, аумақтың орналасу орны мен көлеміне, жер бедеріне, сонымен бірге қоқыстар мен құрылыс қалдықтарының болуына байланысты. Ең басты назарда өсіп тұрған өсімдіктерді, шым қабаты мен топырақтың гумус қабатын сақтау болуы керек. Өйткені бұл жерде болашақта ағаш отырғызылып, көгал шөп құрылуы керек. Көп жағдайда көгалдандыру нысанының құрылыс жанында сынған кірпіш пен әйнек, қиыршық тас, металл кесінділері, сынған бетон плиткалары кездеседі. Ал кейбір құрылыс нысандарында бұзылған кірпіш қабырғалары, ескі фундаменттер мен электр бағаналары, ағаш материалдарының қалдықтары кездеседі. Сонымен бірге әр түрлі қоқыс қалдықтары, ағаш ұнтағы, ескі жапырақтар, қурап кеткен ағаштар, ескі түбіртектер, желден сынған ағаштар кездесуі мүмкін.
Аумақты қоқыстан тазалау өте қажетті қиын әрі күрделі жұмыс. Кейбір құрылыс қалдықтарын болашақ құрылысқа пайдалануға болады. Сондықтан қоқыс қалдықтарды іріктеп алу керек. Қажет материалдарды кірпіштерді, тас-тарды автокрандармен машиналарға тиеп, аумақ сыртына шығарамыз. Ескі құбыр жүйелерін, электр бағаналарын, фундаменттерді бұзып, аумақтан шығару керек. Бұл жұмыстарды қатаң түрде еңбек қауіпсіздігін сақтап жүргізу керек.
Алғашқы тегістеу жұмыстарывертикалды жоспарға сәйкес жүргізіледі. Ең алдымен бұзылған қабырғалар мен фундаменттерді шұңқырлар мен ойыс жерлерге төгеміз. Бетін сары немесе құмды топырақпен жабамыз. Ағаш отырғызылатын жерлерге ұсақ құрылыс қалдықтарын (40-50%) төгуге болады. Таза құрылыс қалдықтарын аллея немесе алаңшалар болатын жерлердегі шұқырға көму керек. Химиялық ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Көгалдандыруды жоспарлауды бастамастан бұрын, сол мекеннің табиғи және климаттық ерекшеліктерін, жер бедерін және оның топографиясын мұқият зерттеу керек. Яғни өсімдік түріне оның өсіп-өнуіне тікелей әсер ететін макро және микро жағдайларын анықтау керек.
Макро жағдайлар - аумақ орналасқан ауданның географиялық орналасуы, климаты, топографиясы, басыңқы желдердің бағыттары және тағы басқалары. Әрине аумақтың климаттық ерекшеліктерін зерттеуі бірнеше жылға созылуы мүмкін, сондықтан көршілердің практикалық тәжірибесіне және ресми мәліметтерге сүйену керек.
Микро жағдайлар дегеніміз - аумақтың өзінің рельефі, топырағының түрлері, желдетілуі, күн сәулелерінің түсуі (жарықтануы), жарық және көлеңкенің қатысы. Аумақтың микро жағдайларын өзің не болмаса кәсіпқой дизайнер зерттеу керек. Сонымен қатар аумақты жобалауға жергілікті және жанұялық салт-дәстүрлері, тұрғындардың жасы, олардың немен щұғылданатыны әсер етеді.
Табиғатпен үйлесімді табу үшін біздің аумақ қоршаған орта ландшафтына сай болып, оның бір бөлігіне айналу керек.
Экологиялық жүйеге биоценоз және кеңістіктің қосындысы жатады. Бұл сауалдармен кәсіпқой маман айналасуы керек. Өйткені орман және бақты сол жұмыстың кәсіпқой маманы күтіп баптамаса олар өсуін тоқтатады.
Сонымен, қорытындылай келсек, жер көлеміне қатысты көп жұмыстар керек, оларды орындау үшін көлемді жобалау материалдарды орындалды. Учаскенің жағдайын бағалау жұмыстарын жүргізу үшін сәулетті жоспарлы жобалау тапсырмасы жасалынады. Осы тапсырма саябақты ұйымдастыру мақсаты, тапсырма беретін мекеменің ұсыныстары.
Бұл құжат ішіне мақсаты кіреді. Сирек кездесетін өсімдіктері алаңшалары түрі құрылымдары белгіленуі тиіс. Осыдан кейін жобаның бірнеше нұсқасы жасалынады. Таңдап алынған нұсқасы бекітілуі тиіс. Ал сол жобаны ары қарай өңделуге алынады.
Жобаны орындау үшін бас жоспар, кәрізделу сүлбесі, топографиялық сүлбесі,тігінен жоспарлау, дендрожоспар жасалынады. Отырғызу және жарықтандыру сүлбесі жасалынуы тиіс.
Бас жоспарында жер аумағының жалпы көрінісі, кәріздену(дренаж) сүлбесі соны құрғату мақсаты үшін жасалынды. Топографиялық сүлбесі-жер бедері көрсетіледі, тігінен жоспарлау сүлбесінде-орындары және аумағы көрсетілді.
Дендрожоспар-отырғызуға қажетті жалпы өсімдіктердің экспликациясы (тізімі) көрсетіледі. Отырғызу сүлбесіне ағаш отырғызу шұңқырларын көрсету керек, оның ішінде шұңқырлардың тереңдігі көрсетіледі, оның орнын толтыратын хорда құнарлы топырағымен толтырылады.
Жарықтың сүлбесі-жарық орналастыратын жердің ағаш пен бұтаның, құрылыстың типін орнын көрсету керек. Нәтижесінде жер аумағын игерудің отырғызу жалпы қаржы қаражат есебі жасалады.
Бақ-саябақ композициясында жылдам - өсетін ағаштар мен бұталарды баяу өсетіндермен қосып отырғызса, қысқа мерзімде әсем құрылымдар пайда болады. Уақыт өте келе баяу өсетіндер, жылдам өсетіндерді (балқарағай мен самырсын, шынар мен жөке) ығыстырып шығарады. Көгалдандырылатын аумақта қысқа мерзімде пайдалану үшін, баяу өсетін үлкен ағаштармен қатар, жылдам өсетін әрі қысқа ғұмыр кешетін өсімдіктерді пайдаланса, уақытша тік жасыл және топтасқан құрылым құрылады. Болашақта ұзақ жасайтындарға ауыстыруға болады.
Жылдам өсетін түрлерді жасыл құрылыста келесідей кеңістіктерді жақсы көркейтуге пайдалануға болады: оларды ағаш тобы мен шоғырының шетіне орналастырса, композицияға кедергі келтірмей, болашақта сол ағаштардың орнын басады. Бұл түрлерді уақытша басты түр ретінде ағаш шоғыры мен пейзажды топтарда (мысалы, терек) пайдалану кезінде, олар баяу өсіп ұзақ жасайтын түрлерге көлеңке түсіріп, өсуіне кедергі келтірмейтін жерге отырғызады.
Сызбадан басқа жазба түсініктемесі жасалынады. Ағаш пен бұтаның тізімі, сипатын көрсету керек. Бүкіл өсімдіктердің сипаттамасы, жер көлемінің баланстық есебі кіреді.
1 Әдеби шолу
Ашық және жабық тамыр жүйесімен ағаш отырғызудың ерекшеліктері
Ағаштар мен бұталарды жаз мезгілінде ауыстырып отырғызудың ерекшеліктері. Жазғы және қысқы мерзімде ағашты ауыстырып отырғызудың басты нәтижесі, көшетті қазып алу мен отырғызу аралығындағы уақыттың мүмкіндігінше қысқа болуында. Жазғы және қысқы мерзімде ағашты ауыстырып отырғызуға дайындау кезінде, топырақтарының көлемін 20см артық алу керек. Жазда ірі көшеттерді ауыстырып отырғызуға ыдыстар немесе топырақ шашылмайтын нығыз материалдар пайдалану керек. Ал қыс мезгілінде солтүстік облыстарда көшеттің тамыр топырағы қапталмай, қатып қалған тоң күйінде отырғызыла береді. [1]
Жаз мезгілінде ағаштар мен бұталарды қазып алу кезінде тамыр жүйесі зақымданып, жер асты және жер үсті бөлігінің байланысы үзіледі. Бұл кезде өсімдікке ылғал жетіспейді, жапырақтар сарғайып, түсе бастайды. Сондықтан ағашты ауыстырып отырғызуды жылдамдатып, көгалдандыру нысанына отырғызылған соң бірден жақсылап суарамыз. Діңнің жиегін су тұратындай етіп үйіп, топырағын тегістеп, бетіне шымтезек үгінділерін себеміз.
Тамыр жүйесін тез қалпына келтіру үшін стимуляторлар қолданылады. Бұл тез өсуге арналған стимуляторлар жаңа тамырлардың дамуына ықпал етеді. Транспирация құбылысын баяулату үшін, ағаш отырғызу кезінде бөрікбасының біржылдық өркендерін қысқартып кесіп, арнайы қоспа - антитранспиранттар (Москвада қолданылады) бүркіп, бөрікбасын өңдейміз. Антитранспиранттар ағашты қазып алу және тасымалдау барысында, жапырақтың ылғалды буландыру процесін азайтады. Бұл қоспа топырақ ылғалды болған жағдайда (50-60%) ғана жақсы әсер етеді. Бұл қоспаның орнына синтетикалық латекстің судағы ерітіндісі (дисперциясы) ДММА-65-1ГП пайдалануға болады.[2]
Антитранспирация қоспасын орман көшетжайында бүрку алдында дайындайды. Зауыттық препарат синтетикалық латексті таза суға 1:6немесе 1:8 қатынастымөлшермен дайындайды. Дайындалған дисперцияға сұйық сабын немесе сабын концентраты ОП-7 (2-3%-дық ерітінді) қосылады. Қоспаны жақсылап араластырған соң, пайдалануға болады. Орман көшетжайында ағаш және бұталарды тракторларға тіркелген бүріккіштермен өңдейді.
Өсімдіктерді қоспалармен өңдеу мұқият жүргізілуі тиіс. Жапырақтың төменгі және жоғарғы беті қоспамен толық ылғалдануы керек. Өңдегенен кейінгі 3-4 сағаттан соң, жапырақ бетінде жұқа эластикалық қабат пайда болады. Бұл қабат өсімдіктердің суды буландыруын 40-60%-ға азайтады. Өңдегеннен кейін келесі күні ағашты қазып алып, көгалдандыру нысанына апарып отырғызуға болады. Ағашты отырғызған соң жақсылап суарып, топырағын қопсытады. [3]
Жапырақтағы антитранспирант қабаты 20-25 күнге дейін сақталады. Ал оның суды буландыруды азайту қасиеті 15-18 күнге дейін әсер етеді. Бұл өсімдіктің жаңа ортада тез тамырлануына әсер етеді. Сонымен бірге өсімдіктің жапырағы зақымдалмай, өзінің сәндік қасиетін сақтайды.
Ауыстырып отырғызу кезінде антитранспиранттарды жақсы көтеретін ағаштар: ұсақ жапырақты жөке, үшкір жапырақты үйеңкі, атбас талшын, виргиндік мойыл, ұшқат, тобылғы, чубушник және т.б.[4]
Жаз мезгіліндеағаштар мен бұталарды отырғызу жұмысында, өсімдіктің физиологиялық жағдайына, биологиялық ерекшелігіне, ауа-райы жағдайы мен уақыт мезгілін ескеру қажет. Зерттеу нәтижелері мен тәжірибе көрсеткендей, жаз мезгілінде ағаш отырғызудың 3 кезеңі бар:
1-ші кезең - мамыр айында ағашты ауыстырып отырғызу. Бұл кез ағаштар мен бұталардың өркендері мен тамырлары жақсы өсетін уақыт. Ауыстырып отырғызғанда өсімдік әлсірейді, бірақ жерсінуі қалыпты деңгейде болады. Отырғызылған өсімдікте жарақатымен күресуге және алдағы келе жатқан қысқа қажетті қоры болады. Бұл кезде антитранспиранттарды пайдалану міндетті емес. Жас өркендерін аз мөлшерде кесу керек. Ең бастысы - ағашты отырғызғаннан кейін жиі-жиі суару керек. [5]
2-ші кезең - маусым айының ортасы мен шілде айында ағашты ауыстырып отырғызу. Бұл кезде ағаштар мен бұталардың өсуі тоқтайды. Қысқа қажетті қорлар қалыптасып жиналады. Метеорологиялық факторлар қолайлы (ауа жоғарғы температурада, төмен салыстырмалы ылғалдылық) болып, өсімдіктің жерсінуі ең төменгі нәтижеде болады. Зерттеу нәтижелері мен тәжірибе көрсеткендей, бұл кезде антитранспиранттарды пайдалану керек. Өйткені қоспаны пайдалану кезінде өсімдікте ылғал сақталып, жерсіну деңгейі артады.
3-ші кезең - тамыз айында ағашты ауыстырып отырғызу. Бұл кезде ағаштар мен бұталарда жаңа жасушалар түзіліп, тамырда қысқа қажетті қорлар жиналып болады. Тамырдың өсуі артады. Әсіресе бұл құбылыс тамыз айының соңында байқалады. Бұл кезде антитранспиранттарды пайдалану міндетті емес. Антитранспиранттарды пайдалану тамыз айының бірінші жартысында тиімді болып келеді.[6]
Жаз мезгіліндеағаштар мен бұталарды отырғызу жұмысында антитранс-пиранттарды пайдаланып, жүйелі дұрыс суараса ғана өсімдіктің әсемденуі орын алады.
Ағаштар мен бұталарды қыс мезгілінде ауыстырып отырғызудың ерекшеліктері.Қысқы уақытта экономикалық тұрғыда ірі көшеттерді (жасы 12-16, 17-20жыл) ауыстырып отырғызу тиімді. Жас тікпелерді топырағымен қыста орман көшетжайынан ауыстырып отырғызу жүргізілмейді.
Қазіргі жасыл құрылыста қыс мезгілінде ағаштар ауыстырып отырғызудың бірнеше тәсілі бар:
1-ші тәсіл - күзде (қазан және қараша айында), қыс мезгілінде ауыстырып отырғызылатын ағаштың жан-жағын қазылып дайындалады. Қазылған шұңқырды құрғақ жапырақтармен толтырып, нығыздаймыз. Осы күйінде бар-лық топырақ тереңдігі тоң болғанша қалдырамыз. Топырақ ауа-райы темпера-турасына байланысты желтоқсан және қаңтар айында тоң боп қатады. Топырақ әбден тоң болып қатқан соң ауыстырып отырғызу жұмысын жүргіземіз.
2-ші тәсіл - қыс мезгілінде ауыстырып отырғызылатын ағаштың жан-жағын арнайы машиналармен (ЭТЦ-161) қазылып дайындалады. Сирек жұмысшылар ломмен қазады. Ең тиімдісі күзде ауыстырылып отырғызылатын ағаштың шұңқырын қазып қою керек. Отырғызу жұмысын ауа температурасы -12-150С болғанда жүргізу керек. Топырақ түбін, машинаға тиегенде қиын болмас үшін қазып қою керек. [7]
Қыста ауыстырылып отырғызылатын ағаштың діңнің астыңғы бөлігін қатты аязда үсімес үшін құрғақ шымтезекпен немесе жапырақтармен 15-20см етіп көміп қояды. Ағаш діңін аязда үсікке ұрынбау үшін мүшек немесе матамен орап қояды. Арнайы қоймаларда сақталған құнарлы топырақтарды, қазылған шұңқырға, ағаш отырғызар алдында әкеп төгеміз. Ағашты отырғызу кезінде көметін топырақта көлемі 15см болатын қатқан топырақтарды аз мөлшерде (20% артық емес) пайдалануға болады. Ағаш отырғызғаннан кейін дің түбін жақсылап нығыздаймыз. Суару жұмыстары көктемде қар еріген соң жүргізіледі.[8]
Қыс мезгілінде ағаштарды ауыстырып отырғызу жұмысы қиын әрі күрделі. Өйткені бұл жұмысшылардың қол еңбегін көп қажет етіп, ауа-райының қолайсыздығына байланысты болады. Жұмыстың күрделілігі мен қиындығына байланысты қыс мезгілінде ағаштарды ауыстырып отырғызу жұмысын 3 мерзімге бөлуге болады:
1-ші мерзім -қараша айының соңы мен желтоқсан айы. Бұл кезде еліміздің көп облыстарында топырақ тоңдануы аз мөлшерде. Қардың қалыңдығы да төмен болады. Сондықтан, ағашты қазып алу мен отырғызу жұмыстары қиынға соқпайды.
2-ші мерзім - қаңтар және ақпан айлары. Бұл мезгілде аяз өте күшті болады. Қардың қалыңдығы да жоғары болғандқтан, оны тазалау үшін техникалар пайдаланылады. Топырақтың тоңдануы терең қабаттарға дейін барады. Ең ауыр жұмыс ағашты топырағымен қазып алу және оны отыр-ғызатын шұңқыр дайындау. Отырғызылатын шұңқыр механизмдермен жүргізі-леді. Қыс мезгілінде ауыстырып отырғызылатын ағаштың жан-жағын арнайы машиналармен (ЭТЦ-161) қазылып дайындалады.
3-ші мерзім - наурыз айы. Бұл айда еліміздің солтүстік облыстарында қар жамылғысының қалыңдығы төмендейді. Ағашты қазып алу кезінде жолдарды тазалайды. Аяз сынып, күн көзі ұзарады. Наурыз айының соңында қар жамылғысы тез ериді. Бұл қазып алынған ағаштың топырағының еруіне әкеп соғады. Сондықтан ағаш отырғызуды наурыз айының бірінші жартысында жүргізген дұрыс.[9]
Қыста отырғызуға төзімді ағаштарға: ұсақ жапырақты жөке, қотыр қайың, кәдімгі шетен, канада терегі, шаған жапырақты үйеңкі, кәдімгі шегіршін, өткір жапырақты үйеңкі және т.б. жатады. Қанағаттанарлық деңгейде көтеретіндерге: тікенекті шырша, сібір балқарағайы, кәдімгі қарағай жатады.
Ең басты назарда қыста отырғызылған өсімдіктің жаңа ортаға бейімделуіне жағдай жасау шаралары. Қыста отырғызылған ағаштарға ерте көктемде күтім жұмыстарын жүргіземіз. Қыста ағаш түбін үсімеу үшін қармен нығыздап жауып, көктемде тазалаймыз. Көктемде қар ерігенде үстін жапқан шымтезек үгіндісін тазалап, минералдық тыңайтқыштарды себеміз. Әсіресе көшеде отырғызылған көшеттерге күтім жұмысын жақсы жүргізу керек. Дің түбінде жиналған қоқыстар мен химиялық қосындыларды тазартып, тасып әкету керек. Вегетациялық кезең бойы топырақ бетін тазалап тұру қажет.[10]
Топырақ кепкен соң дің түбін су тұратындай етіп үйіп, тіреу қадамен өсімдікті байлаймыз. Қисайса түзулеп шығамыз. Тамыр мойыны топырақтан көтеріліп, тамыр жүйесі ашық болса, қосымша топырақ себеміз. Көктемде көшеттерді барлық тамыр жүйесін қамтитындай жақсылап, жүйелі суарамыз.
Кеш күзде және қыста сәнді және қылқанды ағаштарды отырғызу кезінде барлық талаптарды мұқият сақтау қажет. Аязға төзімсіз түрлердің (жылтыр және жұқа қабықты) дің бөлігін (діңі мен бұтақтарын) мүшекпен қаптап қоямыз. Бұл оларды қысқы қатты аязы мен көктемгі күннің күйдіруінен сақтайды. Қылқанды ағаш түрлерін (туя, арша, самырсын, шырша) көктемгі күннің күйдіруі мен қалың қардан, үскірік аяздан қорғау үшін барлық дің бөлігін мүшекпен немесе тығыз қағазбен орап, сыртын жұмсақ жіппен байлап шығамыз.[11]
Ағаш және бұталарға жүргізілетін күтім жұмыстары. Ағаштар мен бұталарға жүргізілетін күтім жұмысы - оларды көгалдандыру нысанына отырғызғаннан соң жерсінуі мен биологиялық тұрақтылығын және эстетикалық қасиетін қамтамасыз ету шараларының жүйесінен тұрады. Бұл жұмыс көшетті өсіру, қазып алу, сақтау, оларды тасымалдау және отырғызу кезеңдерінде де жүргізіледі. Басты мақсат - өсімдіктің жерсінуін қамтамасыз ету және эстетикалық, санитарлық-гигиеналық талаптарға сәйкес келтіру.
Ағаштар мен бұталарға жүргізілетін күтім жұмыстары кезінде өсімдіктің биологиясына, шығу тегі мен физиологиялық жағдайын ескеру керек. Қалалық көгалдандыру нысанындағы ағаштар мен бұталар қолайсыз табиғи жағдайда (ғимараттардың көлеңкесінде өскендіктен жарық жетіспейді) өмір сүреді. Өсімдіктің өсуі мен дамуы ауаның және топырақтың жоғары темпера-турасында, ауа ылғалдылығының төменгі дәрежесіндегі қалалық көшелер мен алаңдарда өтеді. Өсімдіктің жапырағы мен өркені ыстық күн астында қызып, осының әсерінен топырақ нығыздалып, топырақтағы аэрациялық және су режимі төмендейді. Бұл жағдайдың бәрі өсімдік тамырының нашар өсуіне, өсу процесінің төмендеуіне, сәндік қасиетінің жоғалуына және өмір сүруінің қысқаруына әкеп соғады. Сондықтан бұл жағдайды жақсарту үшін көгалдан-дыру нысанындағы ағаштар мен бұталарға жүргізілетін күтім жұмыстарын - кешенді түрде атқару керек. Ол үшін біріншіден, өсімдіктің биологиялық қасиетін жоғары деңгейде білу, ал екіншіден қолайсыз табиғи жағдайларды есепке алу [12].
Ағаш және бұталарға отырғызылғаннан кейінгі жүргізілетін күтім жұмыстары.Ағаштар мен бұталарды көгалдандыру нысанындағы тұрақты орынға отырғызумен көгалдандыру жұмыстары аяқталмайды. Оларды отырғызған соң, күтім жұмыстарына бағытталған агротехникалық шаралар өсімдіктің жерсінуі мен дұрыс өсуі мен дамуына жағдай жасауы шарт.
Отырғызғаннан кейінгі бірінші жыл, өсімдік үшін жаңа ортаға бейімделу мен зақымдалған тамырдың қалпына келуі қиынға соғады. Бұл кезде өсімдікті күту барысында, олардың бүлінген тамырлары қалпына келіп, жер бетіндегі бөлігі өсуді бастайды. Өсімдіктің толық қалпына келуі мен жақсы жерсіну мерзімі, олардың биологиялық құрылымына, жағдайына және тікпенің жасына байланысты болады. Мейілінше жылдам жерсінетін бұталы өсімдіктер: олар-дың толық жерсінуі 2-3 жыл шамасында. 6-11 жастағы тікпе ағаштардың толық жерсінуі 3-4 жылға созылады. Ірі көлемдегі ағаштар мен бұталардың толық жерсіну мерзімі 5-6 жылға созылады.
Отырғызылғаннан кейінгі күтім жұмысының саны, олардың отырғызу мерзімі мен табиғи-климаттық жағдайларға сәйкес жүргізіледі. Барлық жа-ғдайда ағаш отырғызылғаннан кейінгі күтім жұмысы, жүйелі түрде барлық жыл мерзімдерінде жүргізіледі. Оларға: жүйелі ретпен суару, топырақты қопсыту, түптеу, қоректік заттар беру жатады [5].
Тамыр жүйесінің жақсы дамитын вегетациялық кезеңде, жүйелі суарумен қатар, өсу стимуляторларын енгізу ұсынылады. Оларға: гетероауксин тұзы немесе бета-индолилуксус қышқылы жатады. Гетероауксиндер көбіне таблетка түрінде болады, олардың әрқайсысында 100мг әсер еткіш заттар болады. Оларды топыраққа енгізу үшін әр таблетканы 10литр суға қосады.
Зерттеу нәтижелері мен тәжірибелер көрсеткендей, стимуляторларды енгізу (литрмен) мөлшері, ол өсімдіктің жасы мен көлеміне байланысты болады:
oo стандартты бұталы тікпелер (3-5жыл) - 10 литр;
oo стандартты ағашты тікпелер (6-11жыл) - 20 литр;
oo орташа ірі ағаштар мен топырақты бұталар:
oo 0,8 х 0,8 х 0,5м немесе Д=0,8м, h=0,5м - 30 литр;
oo 1,0 х 1,0 х 0,6м немесе Д=1,0м, h=0,6м - 40 литр;
oo 1,3 х 1,3 х 0,6м - 50 литр;
oo 1,5 х 1,5 х 0,65м - 70 литр;
Стимуляторларды көктемде тамыр жүйесінің регенерация процесі алдында енгізген жөн. Стимулятор қоспасы ағашты суарған кейін, тамыр жүйесі орналасқан барлық аумақты қамтитындай етіп, дің түбіне құямыз. Топырағымен отырғызылған көшеттерге қоспа топырақ шетіндегі кесілген тамырларға жететіндей етіп құямыз. Бұл үшін топырақ шетін терең емес қазып, қоспа сол жерге құйылады. Ерітінді топыраққа сіңген соң, топырақ бетін құрғақ шымтезекпен араластырып қопсытамыз.
Келесі өңдеуді 5-6 күнен соң жүргіземіз. Бұл өңдеуді әсіресе әлсіреген өсімдіктерге міндетті түрде жүргізу қажет. Ол көбіне вегетациялық кезеңнің басында, жапырақтың жағдайына қарай анықталады.
Вегетацияның бірінші кезеңінде, өсімдікке ең басты қажеттісі жүйелі түрде суару жұмысы. Бір вегетациялық кезеңде өсімдікті 7-10 рет суару керек.
Көгалдандыру мен ландшафтық дизайнда қолданылатын ағаш және бұталар.Ағаш және бұталар-қалалар мен ауылдарды көгалдандыруда қолданылатын ең басты өсімдік түрлері және көшет материалдары. Оларды таңдау барысында өте мұқият болу керек. Ағаш өсімдіктерінің түрлерінің сан алуандығы мен пішінінің әсемділігі инженерлер мен архитекторларға үлкен көркем жасыл құрылысты ұйымдастыруға мүмкіндік береді.
Ағаш және бұталы өсімдіктер бөрікбасы пішіні мен дің келбетінің, гүлдеуінің және гүлінің пішіні мен түсінің, жемістері, жапырақтары мен өркендерінің әсемдігімен көз тартады. Кейбір ағаш түрлерінің жемістері олардың әсемдік қасиетін төмендетіп, ажарын кетіреді (шаған жапырақты үйеңкі,ақ акация, жұпаргүл, тобылғы, чубушник, буддлея), ауаны ластайтындар (терек, шығыс шынары), жолдар мен тротуарларды (шегіршін, түт ағашы) ластайды. Бұндай ағаштардың жемісін кесіп немесе отырғызуға аталық түрлерін пайдаланған жөн[9].
Ағаш және бұта түрлерін таңдау барысында олардың ылғал тапшылығына, топырақ тұздылығы мен ауаның ластығына салыстырмалы шыдамдылығы және көлеңкеге төзімділігі ескерілуі шарт. Көгалдандыру кезінде жергілікті ағаш түрлерін көбірек пайдалану жақсы нәтиже береді. Кейбір интродуцент өсімдіктердің елімізге жақсы бейімделгендігі сондай, олардан құрылған екпе ағаштар (сары қарағай, маньчжур жаңғағы, кәдімгі емен) тұрақтылығы мен өсу жөнінен жергілікті түрлерден озып кеткен.
Ағаш түрлерінің экзотикалық рөлі, қала немесе ауыл кеңістігімен үйлесіп, алқа ағаштар топты, аллея, жеке ағаш композициясында құрылады.
Бақ-саябақ құрылысы жұмысының сәтті болуы, ағаш және бұта түрлерін дұрыс таңдауға, олардың көгалдандыру аумағының табиғи ортасына биоло-гиялық және экологиялық сәйкестігіне байланысты болады. Міне сондықтан әрбір түрдің ерекшелігін, әсемдік сапасын және өсімдіктің құрылымын жақсы білу, жасыл құрылыс құру кезінде жұмыстарды тиімді жүргізуге, санитарлық-гигиеналық талаптарды сақтауға, архитектуралық-көркемдік көрініс беруге, эстетикалық қасиеттерін сақтауға мүмкіндік береді.
Ағаш және бұталардың әсемдік қасиеттерін бағалау кезінде, ең басты назарда ағаштың өлшемі, өсу жылдамдығы мен өмір ұзақтығы, бөрікбасы пішіні мен келбеті, жапырағы, гүлі, жемісі және бұтақтарының түсі мен пішіні, көлемі және діңінің бедері, түсі және пішіні ескеріледі [10].
Ағаш және бұта түрінің өлшемі, оларды таңдау кезінде ең басты есепке алынатын қасиеті. Қазақстанда бақ-саябақ құрылысында қолданылатын барлық әдемі ағаштарды 3 топқа бөлуге болады:
-биік ағаштар, биіктігі 20м және одан жоғары;
-орта биіктіктегі ағаштар, биіктігі 10-20м аралығында;
-аласа ағаштар, биіктігі 5-10м аралығында;
Ағаш және бұталардың өсу жылдамдығы мен өмір ұзақтығын білу өте маңызды. Мысалы, саябақ құру кезінде жылдам өсетін түрлер, баяу өсетін түрлерге қысым көрсетіп, өсуін шектейді. Сондықтан жылам өсетін ағаштарды жеке, баяу өсетін әрі ұзақ жасайтын ағаштардан жеке композиция құрастыру керек. Ағаш өсімдіктерінің өсуі, олардың биіктікке, бөрікбасының енінің және діңінің диаметрінің жуандауымен анықталады. Көптеген ағаштардың биіктікке жақсы өсуі 10 немесе 20-30 жас аралығында байқалады[8].
Ағаштар биіктікке өсу жылдамдығына байланысты келесі топтарға бөлінеді:
1. Ең жылдам өсетіндер (жылына 200см жуық биіктікке өсетіндер): қара, пирамидалы, канада және бальзамды теректер, сабау ақ тал, вавилон талы, айлант, қайың, қараған, қармала, шаған жапырақты үйеңкі, күміс түсті үйеңкі, шегіршіндер.
2. Тез өсетіндер (жылына 100см жуық биіктікке өсетіндер): қылқанды ағаштардан-сібір балқарағайы, кәдімгі және Веймут қарағайы, тисс жапырақты лжетсуга, европа шыршасы; жапырақты ағаштардан-қара жаңғақ, татар және Гиннала үйеңкісі, шаған, грек жаңғағы, катальпа, тұт ағашы, жиде, шырғанақ, маклюра, шынар, қызыл емен.
3. Қалыпты өсетіндер (жылына 50см жуық биіктікке өсетіндер): қылқанды ағаштардан-сібір самырсыны, Энгельман шыршасы, тікенекті және шренк шыршасы, виргиндік арша, туя; жапырақты ағаштардан-өткір жапырақ-ты және дала үйеңкісі, кәдімгі емен, амур бархаты, жөке, кәдімгі шетен, маньчжур жаңғағы.
4. Баяу өсетіндер (жылына 15-30см жуық биіктікке өсетіндер): қылқанды ағаштардан-ливан май қарағайы, аршалар, платикладус; жапырақты ағаштардан алмұрт, орман және сібір алмасы, фисташка, самшит.
Бұталар келесі топқа бөлінеді:
1. Ең жылдам өсетіндер: сары қараған, аморфа, шәңкіш, ақгүл, дейция, форзиция, әр түрлі жыңғылдар мен талдар, тобылғы, Вангутта, алтын жаңбыр ракитникі, күміс жиде.
2. Тез өсетіндер: орман жаңғағы, ұшқат, шәңкіш, қызылбұта, скумпия, жұпаргүл, кизильник, қарақат.
3. Баяу өсетіндер: кизил, қына ағашы, дәрі аршасы, жапон айвасы, магония.
Ауылдық саябақта немесе бақта бірнеше гектар жерге жекелеп және топтап, тоғай және ағаш шоғырын ұйымдастыруға болады. Биік ағаштар тегіс жерде биіктігінен үш есе ара-қашықтықта өскенін жақсы қабылдайды. Мысалы, емен ағашының биіктігі 20метр болса, отырғызу аралығы 50-60м болғаны дұрыс. Егер ағаштың барлық сүлбасы байқалмаса, онда жекелеген бөлшектері-дің бедері, жапырағының суреті, бұтағының қалыптасуы сипатталады.
Көлеміне қарай бұталар 3 топқа бөлінеді:
-биік бұталар (биіктігі 3-5м);
-орташа бұталар (биіктігі 1-2м);
-аласа бұталар (биіктігі 1м дейін);
Биік бұталарға чубушник, бересклет, ракитник, бузина жатады. Бұл бұталарды жол бұрылыстарын жабу үшін отырғызады. Сонымен бірге кулиса және артқы жоспардағы аз пейзажда қолданылады. Жұпаргүл, жиде, бөріқарақат, қарағанды кеңістікті жабу үшін, көлеңкелеу, бекіту және қоршау үшін пайдаланады.
Орташа бұталардыорман астары мен ағаш шоғырының жиегіне, көгал шөптегі бұта шоғырын ұйымдастыруға, жол қиылыстарына және су қоймаларына жақын (дейция, гортензия, тобылғы, снежноягодник) отырғызу керек.
Аласа бұталарды жол жиегіндегі биік әрі аласа қоршау ретінде пайда-ланылады. Олардың ішінде ерекше бағалылары жатаған өсетіндер (казацкий аршасы) мен төселіп өсетін (сібір аршасы) әдемі гүлдейтін өсімдіктермен көркем композиция береді [6].
Бақ-саябақ композициясында жылдам - өсетін ағаштар мен бұталарды баяу өсетіндермен қосып отырғызса, қысқа мерзімде әсем құрылымдар пайда болады. Уақыт өте келе баяу өсетіндер, жылдам өсетіндерді (балқарағай мен самырсын, шынар мен жөке) ығыстырып шығарады. Көгалдандырылатын аумақта қысқа мерзімде пайдалану үшін, баяу өсетін үлкен ағаштармен қатар, жылдам өсетін әрі қысқа ғұмыр кешетін өсімдіктерді пайдаланса, уақытша тік жасыл және топтасқан құрылым құрылады. Болашақта ұзақ жасайтындарға ауыстыруға болады.
Жылдам өсетін түрлерді жасыл құрылыста келесідей кеңістіктерді жақсы көркейтуге пайдалануға болады: оларды ағаш тобы мен шоғырының шетіне орналастырса, композицияға кедергі келтірмей, болашақта сол ағаштардың орнын басады. Бұл түрлерді уақытша басты түр ретінде ағаш шоғыры мен пейзажды топтарда (мысалы, терек) пайдалану кезінде, олар баяу өсіп ұзақ жасайтын түрлерге көлеңке түсіріп, өсуіне кедергі келтірмейтін жерге отырғызады.
2 Ізденіс бағдарламасы
2.1 Бақанас саябағының көгалдандырылуының жүйесі мен көгалдандыру құрылысының негізгі нысаны
2.2 Көгалдандыру ерекшеліктері мен көгалдандыру нысанының жобасы
3 Көгалдандыру нысанындағы инженерлік дайындық жұмыстары
3.1 Аумақты агротехникалық дайындау
3.2 Бақанас саябағының жобасын іске асыру үшін жер алқаптарын бөлу жұмыстары
3.3 Бақанас саябағына ұсынылатын көшет материалдарының негізгі
түрлері
3.4 Бақанас саябағына көшет отырғызу жұмысының мерзімі мен ағаш
және бұталарды көшіріп отырғызуға дайындау
4 Бақанас саябағы айналасын көгалдандыру жұмыстарын ұйымдастыру
4.1 Техникалық есептеулер
5 Жоба бойынша көгалдандыруға ұсынылатын ағаш, бұта және гүлді өсімдіктерінің дендрологиялық сипаттамасы
5.1 Ұсынылатын ағаш және бұталы өсімдіктері түрлері мен олардың сипаттамалары, маңыздылығы
5.2 Көгалдандыруда ұсынылатын бұталардың дендрологиялық сипаттамалары
5.3Саябақ аумағын көгалдандыруға ұсынылатын гүлді өсімдіктер
5.4 Орталық Жастар саябағы айналасында көгалдандыруды ұйымдастыру. Ағаштар мен бұталарды отырғызу жұмыстары
5.5 Ағаштар мен бұталы өсімдіктерді күтіп - баптау жұмыстары
5.6 Гүлзарлар және газон отырғызу агротехникасы
1 Бақанас саябағының көгалдандырылуның жүйесі мен көгалдандыру құрылысының негізгі нысаны
Қазіргі заманғы қалалар мен ауылдарда көгалдандырылған аумақ 50%-дан кем болмауы керек. Әр түрлі мақсатта өсірілген барлық алқа ағаштар бір-бірімен байланысты және бір жүйеде болуы шарт. Қала және ауылдағы барлық көгалдандырылған аумақтар ортақ үйлесім табуы керек.
Көгалдандыру нысандары деп - ландшафтық элементтері (жер бедері, су қоймасы, өсімдіктері) және құрылыс нысандары (көпір, жолдар, алаңдар, кіші архитектуралық пішіндер) бар, белгілі бір кеңістік аумақ жүйесінде орналасқан жер көлемі. Көгалдандыру нысаны елді-мекендегі халықтың таза ауада демалуына және қоршаған ортаны санитарлық-гигиеналық тазалығын сақтау мақсатында жасалған аумақ.
Көгалдандыру нысандарына - шағын саябақтар, бақтар, бульварлар, сая-бақтар, тұрғын үйлер және өндірістік мекемелер, қоғамдық-әкімшілік орталықтары жанындағы, сонымен бірге көше және магистраль маңындағы, қала сыртындағы және емдеу-сауықтыру мекемелері маңындағы көгалдан-дырылған аумақтар кіреді. Барлық көгалдандыру нысандары қызметтеріне, көлеміне және орналасу орнына қарай әр түрлі болып жіктеледі.
Тұрғын үй және өндірістік мекемелерді жер бедері тегіс, құрылыс салуға ыңғайлы әрі тыныш жерлерге салады. Ірі нысандарды (қалалық бақтар, саябақтар) құрылыс салуға қолайсыз тік беткейлері мен жыралары бар топырағы бұзылған аумақтан салған жөн. Барлық қала ішіндегі көгалдандыру нысандары (бақтар, саябақтар) қоршаған ортаның жағдайы күрделі болып келген ауасы лас газды, шаң-тозаңды, көлік жолдарына жақын және өндірістік мекемелер маңында орналасқан.
Көгалдандыру нысандары пайдалануы мен қызметіне және мақсатына қарай бөлінеді. Қалалық көгалдандыру нысандары жалпы қалалық және аудандық болып екіге бөлінеді. Ал, пайдаланылуына қарай жалпы және шек-теулі деп бөлінеді. Ерекше топқа арнайы мақсатта пайдаланылатын көгал-дандыру нысандары жатады.
Менің жобалап отырған нысаным қалалық көгалдандыру нысанына жатады.(Сурет1)
Жалпы пайдаланылатын көгалдандыру нысандарына - әр түрлі қалалық саябақтар мен бақтар-балалар, спорттық, серуен, мемориалдық, орман саябақ-тары, бульварлар, өзен жағалауы мен магистраль маңындағы, жалпы қалалық сауда орындары мен әкімшілік орталықтар маңындағы көгалдан-дырылған аумақтар жатады.
Шекті пайдаланылатын көгалдандыру нысандарына -тұрғын үй және өн-дірістік мекеме маңындағы, балалар бақшасы, мектеп, лицей, колледж, жоғарғы оқу орындары мен спорт кешендері жанындағы көгалдандырылған аумақтар жатады.
Сурет 1. Саябақтың орналасқан аумағы
Арнайы мақсаттағы пайдаланылатын көгалдандыру нысандарына - ко-мунальдық қойма аумағындағы, санитарлық-қорғаныш аймақтар, желден қорғайтын, су және топырақ қорғау мақсатындағы алқа ағаштар, питомниктер, зитаттар маңындағы көгалдандырылған аумақтар жатады.
Қаладағы көгалдандырылған аумақтың басым бөлігін - жалпы қалалық және аудандық - шағын саябақтар, бульварлар, қалалық бақтар мен саябақтар, тұрғын үй маңындағы аула бақтар, үй маңындағы жасыл жолақтар, мектеп және балабақша аумағындағы көгалдандырылған жерлер алып жатыр.
Шағын саябақтар -маңызды көгалдандыру нысаны, көлемі 0,15-тен 2,5га дейін болады. Шағын саябақтар көбіне қалалық алаңдарда, көше қиылысында, тұрғын үйлер жанында, әкімшілік және қоғамдық кеңселер маңында орнала-сады. Бұл қаладағы табиғи ортасы өте қолайсыз (шуы өте жоғары, ауасы лас, газды және т.б) жерлерде орналасқан. Шағын саябақтардың жоспары олардың қызметіне байланысты болып келеді. Ол жерлерде партерлік учаскелер - көгал шөптер, гүлзарлар, ағаш және бұта топтары, демалыс алаңшалары, транзитті және серуен жолдары болады.
Шағын саябақтарға қала жағдайына төзімді көшет материалдары пайдаланылады. Жолдар мен алаңшалар әсем көркемделген болуы керек. Шағын саябақ құрылысы кезінде ағаштар мен бұталарды отырғызу, көгал шөп және гүлзар құру және ол жерде күтім жұмыстарын жүргізуде жоғары талаптар қойылады. Агротехникалық күтім жұмыстарын (жүйелі суару, органикалық және минералды тыңайтқыштар енгізу, жақсы өсуге арналған стимуляторлар пайдалану және т.б) жоғары деңгейде жүргізу керек.
Бульварлар - халықтың қысқа мерзімде демалуына арналған көгалдандыру нысаны. Бульварлар көше мен аудандық магистраль жиегіне жолақ ретінде ені кемінде 16-18м болып жасалады. Бульварды жоспарлау кезінде серуен және транзитті жолдар, демалыс алаңшалары салынады. Алқа ағаштар біріншіден, көшенің екі шетін қоршап жауып тұруы керек, екіншіден төзімді ағаштар мен бұталардан сәнді топ құрып, көгал шөптер құру керек. Гүлмен безендіру маңызды бөлшектердің бірі.
Отырғызылатын көшет материалдарына жоғары талап қойылады: көшеттер ірі болуы керек, барлық агротехникалық жұмыстар жоғары деңгейде жүргізілуі шарт. Алқа ағаштар ретпен, қатарлап отырғызылады.
Саябақтар мен бақтар - қаланы көгалдандырудағы ірі әрі маңызды нысан. Бақтардың көлемі 6-10га болса, саябақтар 100-150га дейін жетеді. Олар берілуіне қарай көп қызметті(мәдени және демалыс) және мамандандырылған (балалар,спорттық, серуен және т.б) болып бөлінеді. Ал, көлемі мен орналасу орнына қарай қалалық және аудандық болып бөлінеді.
Бақтар мен саябақтар қала аумағына кірмейтін табиғи өскен алқа ағаштардан немесе екпе ағаштардан жасалады. Бақтар мен саябақтарды жоспарлау кезінде ландшафты композиция элементтерін көбіне регулярлы бағытта жасайды. Бұл үшін жер бедері мен өсімдіктерін жоғары деңгейде есептейді.
Құрылыс, инженерлік және агротехникалық жұмыстар аумақта кезегімен жүргізіледі. Отырғызуға әр түрлі стандартты көшет материалдары пайдала-нылады. Ағаш шоғыры мен тоғай құруға - тікпелер, ағаш тобын құруға - орташа көлемді ағаштар, ал жекелеп (солитер) отырғызуға - ірі көшеттер пайдаланылады.
Тұрғын үй маңындағы көгалдандыру нысандары - үй маңындағы жасыл жолақтар, аула-бақшасы, балабақша және мектеп маңындағы жасыл аймақтар, мәдени-тұрмыстық мекеме жанындағы көгалдандырылған жерлер жатады. Бұл жерлер шаруашылық-тұрмыстық мақсатта ересектер мен балалардың қысқа мерзімді демалуына арналған. Нысан құрылысында ірі және орташа көшет материалдары пайдаланылады. Өйткені қысқа мерзімде санитарлы-гигиеналық және сәнді эффект қалыптастыру керек. Адамдар демалуына қолайлы жағдай туғызу үшін алқа ағашты агротехникалық күту және қалыптастыру жұмысына жоғары талаптар қойылады. Бұл нысандағы құрылыс жұмыстары қысқа мерзімде, халықтың тұрғын үйге қоныстануымен қатар жүргізілуі керек.
Өнеркәсіп құрылысы маңындағы көгалдандыру нысандары - бұл күрделі нысандар, зауыт және фабрика жанындағы аумақтың ауасын тазартуға және жұмыскерлердің қысқа мерзімде демалуына арнап жасалған. Мұндай нысандарда демалуға арналған әр түрлі алаңшалар, су басейндері, фонтандар болады. Алқа ағаштардан аллеялар - кіре беріс және жүру жолдарында, ағаш топтары мен жеке ағаш - демалыс алаңшасында, ал гүлзарлар мен жолақты көгал шөптер әкімшілік ғимарат және цехтар маңына жасалуы керек. Бұл көгалдандыру нысаны ғимарат құрылысы аяқталып, коммуникация тартылған соң жүргізіледі.
2 Көгалдандыру ерекшеліктері мен көгалдандыру нысанының жобасы
Көгалдандыру объектісін құру, көгалдандыру жұмыстарын жүргізу елді-мекен немесе қаланың жалпы құрылыс және аббаттандыру жоспарына кіреді. Қазіргі уақытта жасыл құрылыс жұмыстарында ережелер, мөлшерлер және агротехникалық жұмыстардың құрылымы қалыптасқан. Бұл жұмыстардағы ең басты құжаттардың бірі Өндіріс жұмыстары мен жұмысты қабылдау ережелерің. Бұл бөлімде құрылыс жұмыстарының негізгі мөлшерлері мен ережелері, өндірістік жұмыстардың (көгал шөп құру, жолдар, аллея және алаңшалар, ағаш және бұталарды отырғызу жұмыстары) реті келтірілген.
Бақ-саябақ құрылысы жұмыстары терең мамандандырылған және басқа құрылыс жұмыстарынан өзгеше болып келеді. Сондықтан, бақ-саябақ құрылы-сы жұмыстарын тек қана маманданған мекемелер (зеленстрой, комунальдық шаруашылық мекемелері, горстрой) жүргізуі керек. Көгалдандыруға маман-данған мекеме құрамында бақ құрылысы жұмысына жақсы маманданған бригадалар болып, оларды жасыл құрылыстың маманданған техниктері (шебер-лер мен прорабтар) басқарады. Сондықтан ең басты мәселе бақ-саябақ құрылысын мамандандыру болып табылады. Ол басқа құрылыстардан өзгеше болуы шарт. Бұл әсіресе агротехникалық күтім жұмыстарын маманданған көгалдандырушылар жүргізуі қажеттігін көрсетеді.
Бақ-саябақ құрылысын мамандандырылып өңделген техникалық жұмыс-техникалық) жобаға сәйкес жүргізіледі. Жобасыз құрылысты жүргізуге тиым салынады. Жобалық-сметалық немесе техникалық құжаттар көгалдандыру жұмысының барлық түрін жүргізудің негізгі кіріспесі болып саналады.
Жобалық-сметалық құжаттарда - жобалық материалдар, көгалдандыру нысанының бас жоспары, дендрожоба, бас жоспардың фрагменттері мен бөлшектері, вертикальды жоспарлаудың материалдары, құбыр тарту, жарық-тандыру, құрғату секілді жұмыстармен қатар, жұмыс сызбасы - жер алқап-тарын бөлу және ағаш отырғызу, жер жұмыстарының картограммалары болады. Жеке сметалық бөлім ретінде Көгалдандырудың, Жолдар мен алаңшалардың құрылыстары жатады.
Бақ-саябақ, инженерлік-құрылыс және агротехникалық жұмыстары, қала құрылысы мен аумақты аббатандырудағы қорытынды кезең болып саналады. Көгалдандыру жұмыстарын нысан аумағында арнайы дайындық жұмыстарын жүргізген соң атқарылады. Көгалдандыру нысанының құрылыс (бақ және саябақ) жұмысының алдында, аумақта алдын-ала біртұтас кешенді инженерлік дайындық жұмыстары жүргізіледі. Алдын-ала жүргізілетін дайындықжұмыс-тарын сапалы атқарсақ, көгалдандыру жұмысы жақсы нәтиже беріп, алқа ағаш жайқалып өседі. Сондықтан дайындық жұмыстарына үлкен мән беріледі. Жалпы құрылыс жұмыстарын аяқтаған соң, бақ-саябақ құрылысы басталып, агротехникалық жұмыстарға жалғасады. Бұл ережені сақтамаған жағдайда, алқа ағаштар апат болып, шығынға ұшыраймыз.
Бақ-саябақ құрылысы жұмыстарының ерекшелігі сол, маусымдық кезең-мен жүргізіледі. Барлық көктемгі және жазғы, кейбір жылы күз мезгілдерінде бақ-саябақ құрылысы жұмыстарының барлық түрін жүргізуге болады: ағаш отырғызудан бастап, көгал шөп құру, гүлзар, жолдар, алаңшалар жасау. Қазіргі кезде жаңа технологияның өндіріске енуі мен арнайы агротехникалық талаптарды сақтауға байланысты ірі көшеттерді - қысқы мерзімде ауыстырып отырғызу, бұталар мен ағаштардың тікпелерін - жаз мезгілінде отырғызу жүзе-ге асуда.
Барлық агротехникалық тәсілдер (ағаш отырғызу, көгал шөп құру) ережелер мен талаптарға сәйкес жүргізілуі тиіс. Ағаштарды отырғызу ережесі бойынша жер асты құбырлары мен электр торабтарынан алыс орналастыру керек. Ғимараттар мен кеңселерге ағашты өте жақын отырғызбау тиіс. Тас жол шетінен аралық сақтап ағаш егу керек.
Бақ-саябақ құрылысы жұмыстары терең білім мен қажырлы еңбекті қажет етеді. Бақ-саябақ құрылысы жұмыстарын жүргізуге қуаты жоғары құрылыс машиналары мен ауылшаруашылық техникалары - автокрандар, бульдозерлер, экскаваторлар, тиегіш машиналар, автотранспорттар қажет. Бұл жағдайдың бәрі құрылыс жұмысына мұқият қарап, жұмысты дұрыс жүргізіп, еңбек қауіпсіздігін толық сақтауды қажет етеді.
3 Көгалдандыру нысанындағы инженерлік дайындық жұмыстары
Инженерлік дайындық жұмыстарына - вертикальді жоспарлау, жер асты коммуникация тораптарын тарту, аумақты су басудан қорғау, беткейлер мен су жағалауларын бекіту, аумақты құрғату жұмыстары жатады.
Көгалдандыру нысаны аумағындағы инженерлік дайындық жұмыстары-ның басты тапсырмасы алқа ағаштың өсуі мен дамуына жағдай жасау. Бұл тапсырманы шешу үшін ең алдымен жауын және ағын сулар ағатын арықтар ұйымдастыру, батпақты жерлерді кептіру, су реттейтін қондырғылар орнату, топырақтың желден және судан шайылуын сақтау, суру жабдықтары арқылы жаңа отырғызылған жас көшеттердің жерсінуі мен өсуін қамтамасыз ету секілді жұмыстар атқарылады.
Барлық инженерлік дайындық жұмыстары көгалдандыру нысанының жоспарлы шешімінде кешенді түрде жобаны өңдеумен тікелей байланысты.
Нысандағы инженерлік дайындық жұмыстарының көлемі мен сипаты оның қала немесе ауыл жоспарында орналасу жеріне, аумағына, табиғи ерекшелігіне тікелей байланысты. Қалалық маңызы бар ірі нысандар (бақ және саябақ), көбіне инженерлік дайындық жұмысына қолайсыз аумақтардан салынады. Өйткені, қала аумағының өсуіне байланысты барлық инженерлік дайындық жұмысына қолайлы тегіс және жақсы жерлерге тұрғын үйлер мен өндірістік мекемелер салынады.
Қолайсыз жерлерге биік тік беткейлер (15% жоғары), жыралар, өзен жағалауындағы батпақты және тоғайлы жерлер, көктемгі және күзгі су басатын жерлер, құлайтын жарқабақ жерлер жатады. Қазіргі кезде жері жыралық, тоғайлық, төбелік болып келген бақ және саябақтар көбейіп отыр.
Аудан көлемінде жүргізілетін тұрғын үй және өндірістік мекемелер аумағындағы инженерлік дайындық жұмыстарыны жеңіл әрі көлемі шағын болып келеді. Мұндай нысандарда инженерлік дайындық жұмыстарынан: шым қалыптастыру, суару құбырларын тарту, тік беткейлерді бекіту, бар болса су қоймаларының жағалауын бекіту, вертикалды жоспарлау жұмыстары жүргізі-леді. Бұл шараларды арнайы жол-құрылысы мекемелері жүргізеді. Нысан аумағында жүргізілген алдын-ала дайындық жұмыстары, бақ-саябақ жұмысын атқаруға қолайлы жағдай туғызуы керек.
Алдын-ала дайындық жұмыстарына:аумақты санитарлық-гигиеналық тазалау, алғашқы тегістеу жұмыстары, жоспарлау жатады.
Алдын-ала дайындық жұмыстарының көлемі мен сипаты, аумақтың орналасу орны мен көлеміне, жер бедеріне, сонымен бірге қоқыстар мен құрылыс қалдықтарының болуына байланысты. Ең басты назарда өсіп тұрған өсімдіктерді, шым қабаты мен топырақтың гумус қабатын сақтау болуы керек. Өйткені бұл жерде болашақта ағаш отырғызылып, көгал шөп құрылуы керек. Көп жағдайда көгалдандыру нысанының құрылыс жанында сынған кірпіш пен әйнек, қиыршық тас, металл кесінділері, сынған бетон плиткалары кездеседі. Ал кейбір құрылыс нысандарында бұзылған кірпіш қабырғалары, ескі фундаменттер мен электр бағаналары, ағаш материалдарының қалдықтары кездеседі. Сонымен бірге әр түрлі қоқыс қалдықтары, ағаш ұнтағы, ескі жапырақтар, қурап кеткен ағаштар, ескі түбіртектер, желден сынған ағаштар кездесуі мүмкін.
Аумақты қоқыстан тазалау өте қажетті қиын әрі күрделі жұмыс. Кейбір құрылыс қалдықтарын болашақ құрылысқа пайдалануға болады. Сондықтан қоқыс қалдықтарды іріктеп алу керек. Қажет материалдарды кірпіштерді, тас-тарды автокрандармен машиналарға тиеп, аумақ сыртына шығарамыз. Ескі құбыр жүйелерін, электр бағаналарын, фундаменттерді бұзып, аумақтан шығару керек. Бұл жұмыстарды қатаң түрде еңбек қауіпсіздігін сақтап жүргізу керек.
Алғашқы тегістеу жұмыстарывертикалды жоспарға сәйкес жүргізіледі. Ең алдымен бұзылған қабырғалар мен фундаменттерді шұңқырлар мен ойыс жерлерге төгеміз. Бетін сары немесе құмды топырақпен жабамыз. Ағаш отырғызылатын жерлерге ұсақ құрылыс қалдықтарын (40-50%) төгуге болады. Таза құрылыс қалдықтарын аллея немесе алаңшалар болатын жерлердегі шұқырға көму керек. Химиялық ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz