Жер қабығы. Литосфера

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 7 бет
Таңдаулыға:

Диханова Диана ШетЖОББМ
Литосфера
Жоспар
Жер қабығы. Литосфера.
Жердің жасы.
Жер қыртысының үстіңгі бетін өзгертетін ішкі процестер.
Жер бетін өзгертетін сыртңы күштер.
Жер бетінің бедері.
Минералды пайдалы ңазбалар.
Жер қабығы. Литосфера
Жердің сыртқы қабықтары: атмосфера - ауа-газ тәрізді ңабығы, гидросфера - су ңабығы. Адам тіршілік ететін ортасымен қоса тірі организмдер биосфераны құрайды. Жер бетінен 1200 км-ге дейінгі тереңдікті алып жататын жер шарының тас қабығы литосфера деп аталады. Тас ңабыңтың шамамен 80-100 км тереңдіктегі үстіңгі бөлігі жер қыртысы деп аталады. Жер қыртысы гранит, базальт, әктас, ңұм, саз т.б. көптеген жыныстардан тұрады. Жер ңыртысының ңалыңдығы материктета 30-80 км, ал мұхиттың астында 5-10км.
Алғашңы пайда болған жыныстарға магмалық жы- ныстар жатады. Олар балңыған сүйық силикатты массалар - магмалардың суып, ңатуынан пайда болған. Шөгінді жыныстар борпылдың, кейде цементтелген қиыр- шың ңұм тәрізді ңатты жыныстан тұрады. Олар өсімдіктер мен жануарлар ңалдығынан, организмдерден жи- налган минералдың заттардан түзілген.
Метоморфоздық жыныстар геологиялық процестер негізінде жердің терең қабаттарындағы жоғары температура мен ңысым әсерінен өзгеріске ұшыраған магмалык; немесе шөгінді жыныстар.
Жердің сыртқы ңабықтары жақсы зерттелген. Ал ғаламшардың ішінде не бар? Оның ішкі құрылысын бір- шама білеміз. Қазіргі уаңытта ғылымға белгілі мәліметтердің негізінде ғалымдар Жердің кіндігінде ядросы бар, оның радиусы шамамен 3500 км деп жорамал- дайды. Ядроны мантия жамылғы қоршап тұрады.

Жердің қүрылысы
Мантияның ңалыңдығы шамамен 2900 км. Мантия затының температурасы өте жоғары болады да, ядроға бағытталған сайын арта береді. Мұндай температурада бұл зат балңыған күйде болуы тиіс еді. Біраң тереңдеген сайын қысым да артатындыңтан ол балқымайды. Сондықтан мантия заты ерекше иілмелі күйде болады. Өте тутдыр бұл зат ңысымның өсерінен баяу ағуы мүмкін. Мантияның үстіңгі бөлігі ғана кристалл күйіндегі заттардан түзілген.
Жердің кіндігіне жаңындаған сайын температура мен ңысым көтеріледі. Ондағы температура 3500°С шамасында болады.

Жердің жасы
Шөгінді жыныстар ңабаттарында өсімдіктер мен жануарлардың тасңа айналған ңалдыңтары немесе солардың таңбалары саңталып ңалады. Осы ңалдыңтар мен таң- баларды зерттеу ісімен палеонтология ғылымы шұғыл- данады. Палеонтологиялың әдісті пайдалана отырып жалпы жер тарихын бес геологиялық дәуірге бөледі. Дәуірлер кезеңдерге, ал кезеңдер замандарға бөлінеді.

Геологиялың жыл есебі
Дөуірлер
Орташаұзаңтығы
Геологиялық Ерекшеліктер
Тіршілік дамуының негізгі кезеңцері
Жаңа өмір дәуірі (кайнозой) 55-65 млн жыл
Теңіз тайыздалып күшті тектоникалық қозғалыстар болған. Алтай, Тарбағатай, Жоңғар Алатауы және Тянь-ІПянь екінші рет көтерілген. Сүтқоректілер, құстар, сүйекті балыңтар көбеюі. Адам төрізді маймылдар дамуы, адамдардың пайда болуы. Өсімдік аталуы қазіргіге жуық. Жабық тұқымды өсімдіктердің дамуы.

Орта дәуір (мезозой) 110-130 млн жыл
Батыс Қазақстанды теңіз басып жатты, Қазақстанның жері тегіс аймаңңа айналған. Шөгінді жыныстар жинақталған. Бауырымен жорғалаушылар, сүтқоректілер, құстар, жапыраңты ағаштар, қылқан жапыраңты ағаштардың қаптап кетуі.

Ерте дәуір (палеозой) 280-350 млн жыл
Орал, Алтай, Тянь-Шань, Жоңғар Алатауы түзілген. Сарыарңаның - Шығыс бөлігі Мұғалжар көтерілген. Қазақстан территориясында Батыс Сібір плитасы пайда болған. Тас көмір қоры жинақталған. Омыртқасыздар, алғашқы омыртңалылар, қосмекенділер, бауырымен жорғалаушылар, ағаш тектес өсімдіктер, ңылқанжапырақтылар, папоритник т„різділер, споралы өсімдіктер пайда болуы, қаулап өсуі.

Көне дәуірлер (архей,протерозой) 3 млрд жылдан астам Вулкан жөне тау түзетін күшті процестер.
Шығыс Еуропа Сібір платформаларының түзілуі. Қазақстанда теңіз суы басып жатқан. Тіршіліктің суда тарауы. Теңіз омыртңасыздар, балды рлар. Жер бетінде жануарлар мен өсімдіктер болмаған кез.
Қазаңстан аумағы мынадай негізгі тектоникалың ңүрылымды аймаңтарға бөлінеді.
Ежелгі шығыс Еуропа платформасы. Оның республи-ка аумағына тек оңтүстік-шығыс шығыңңы жері енеді. Бүл Қазаңстанның ең көне үлесі, ол архей және ерте протерозойда қалыптасты. Бұл платформаға Каспий маңы ойпаты мен Орал алды (Жем) үстүрті жатады. Платформа ежелгі кристалды негізі шөгінді жыныстармен жа- былған. Олардың ңалыңдығы 22 км-ден асады.
Жер бедерінде қатпарлы-жақпарлы ңүрылымдар таулы аймаңтарда байңалады. Таулар палеозой дәуірінде ұлан-байтақ теңіз орнында пайда болды.
Герцин ңатпарлы аймағына Мүғалжар, Сарыарңаның шығыс бөлігі, Тянь-Шаньның батыс жоталары, Жоңғар алатауы, Сауыр-Тарбағатай мен Алтай кіреді.
Бүл аймақтардың негізі көп жерлерде жер бетіне шы- ғып жатады, ал ойыс жерлері мезозой жөне кайнозой жыныстарынан түрады,-

Қазаңстан аумағында ежелгі платформадан басңа жас платформалар да (плиталар) бар: Батыс Сібір және Тұран. Олар кейінгі палеозой мен мезозой дәуірінің басында пайда болды. Жүздеген миллион жыл бұрын бұл жазық- тардың орнында таулар болған. Кейін олардың мүжіліп, шайылған тау жыныстары терең ойыстарды толтырды. Сөйтіп, палеозой дөуірінен кейін пайда болған жас платформалардың негізі мезозой мен кайнозой дәуірлерінің шөгінділерімен жабылған.
Қазаңстан жеріндегі Батыс Сібір плитасы шөгінділерінің ңалыңдығы шамалы. Тұран плитасының құрылысы күрделірек. Оның кейбір жерлерінің шөгінді қабаттарының ңалыңдығы 4 км-ге жетеді, ал басңа жерлері ңазіргі жер бетіне жақын жатады.
Кайнозой ойыстары - бұл неғұрлым жас тектоникалык; ойыс. Альпі кезеңіыдегі иілген жерге тауаралың Іле-Балқаш-Алакөл және Зайсан ойыстары жатады. Ол палеоген, неоген жене антропоген дөуірлеріндегі өзен шөгінді жыныстарымен толған.
Жер тарихы оның үстіңгі бетінің ішкі күш тәрізді сыртқы күш өсерінен де үнемі өзгеріп отыратындығын көрсетеді.

Жер қыртысының үстіңгі бетін өзгертетін ішкі процестер
Өзендердің биік ңұлама жоталарында, таулардың тік беткейлерінде және адамның қолымен қазылған ңазан шұңңырларында тау жыныстарының әртүрлі орналаса- тыны көзге түседі. Тау жыныстарының ңабаттары көлде- нең, көлбеу, ңатпарлы орналасуы мүмкін. Жер қырты- сы үнемі ңозғалыста болады. Бір жерлерде ол жарылып жарыңтар түзсе, екінші жерлерде жыныстардың көлденең орналасңан қабаттары қатпарларға соғылады. Қоз- ғалыстар тербелмелі, толңын төрізді бір көтеріліп, бір түседі. Мысалы, Скандинавия түбегінің жағасы жылына 1 см көтеріледі. Ал Солтүстік теңіздің оңтүстік жаға- сы жылына 3 мм төмендейді.

Тербелмелі ңозғалыстар нөтижесінде ңұрлықтар мен теңіздер алып жатңан жерлер ңайта өзгеріп отырған. Осы өзгеріске байланысты климат та өзгереді. Ол не теңіздік, не континенттік болады. Климат өзгерісі органикалың дүние ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.