Асқорыту жүйесінің анатомиялық сипаттамасы

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 16 бет
Таңдаулыға:

Асқорыту жүйесінің анатомиялық сипаттамасы. Асқорыту жүйесінің тексеру тәсілдері. Сілекей құрамы, маңызы, қызметі және реттелуі. Астың асқазанда және 12 елі ішекте қорытылуы. Асқазан секрециясын зерттеу тәсілдері.

Тамақ ішу, ішкен астың ішек-қарында қорытылуы, денеге сіңуі аса күрделі үрдістер. Ас адамның арқауы - дейді халық. Ас құрамындағы қоректік заттар (белок, көмірсу, май) адам денесіндегі тіндердің жаңарып жаңғырылуын, жасуша түзілуін, адамның өсіп-өнуін, дамуын қамтамасыз ететін құрылыс материалдары, тіршілік әрекеттеріне жұмсалатын энергия көзі. Демек, қоректік заттар дер кезінде және қажет мөлшерде ұдайы түсіп отыруы шарт. Олай болмаған күнде гомеостаз бұзылып, жасушалардың, тіпті бүкіл организмнің тіршілігіне қауіп төнеді. Адам өзіне қажет қоректік заттарды әдетте сырттан алады. Бұл - экзогендік тамақтану.

Сырттан, қоректік заттар келіп түспесе де, адам біразға дейін тіршілік ете береді. Ол өз жасушаларындағы органикалық қоректік заттарды пайдаланып, құрамындағы ағзалар, тіндердің калыпты қызмет етуін қамтамасыз етіп отырады, яғни эндогендік тамақтану басталады. Мұндай жағдайда энергия қоры біртіндеп таусылады да, адам әлсіреп, түрлі ауруларға шалдығады. Демек, эндогендік тамақтану тән тірлігін қамтамасыз ете алмайды. Ас қорыту - өте күрделі үрдіс. Ол алдымен физикалық жолмен өнделеді, соңынан химиялық реакцияға түсіп, қорытылып денеге сіңетін сатыға жетеді. Физикалық өндеу барысында ас кесектері ұсатылып, бөлшектенеді, сілекей шырынмен шыланып, жұмсарады. Химиялық өндеуге ішек-қарын ферменттері қатысады.

Жасушадан тыс жерде асқорытудистанттық (қуыстық) және контактық (мембраналық) ас қорыту болып екіге бөлінеді. Дистанттық ас қорыту ферменттер түзілетін жасушалардан оқшау жерде, ішек-қарын түтігінде өтеді, ал контактық ас қорыту дегеніміз-ішек түтігінің ішкі бетінде, онымен жанасқан эпителий жасушаларында гликокаликстегі ферменттердің әсерінен болатын гидролиз. Қуыстық гидролиз кезінде пайда болған өнімдер гликокаликс қабатынан өтіп, мембрана бетінде бірнеше мономерлерге айналады да, ішек эпителиі бетіндегі микротүктер арасында орналасқан микроканалдар арқылы ішек жасушаларына өтеді. Сөйтіп сіңу үрдісі басталады.

Асқорыту жүйесі ауыз қуысындағы ағзалардан, жұтқыншақ, өңеш, қарын, он екі елі ішек, аш ішек, тоқ ішек, сөл шығаратын бездер мен бауырдантұрады.

Ас қорытудың маңызы,қызметі.1.Сөл шығару (секреция) қызметі. Оны асқорыту, сілекей, ішек-қарын бездері, ұйқы безі, бауыр атқарады. Сөл құрамында органикалық қоректік заттарды ыдырататын ферментер (гидролазалар) бола-ды. Олар үш топтан, атап айтқанда, протеаза, липаза, карбогидролазадан тұрады.

Протеаза ферменті белоктарды пептид және амин қышқылдары сатыларына, липаза - әрбір май түрін май қышқылдары мен глицерид, ал карбогидралаза - полисахаридтерді (крахмал, гликоген) моно-сахаридтерге дейін ыдыратады.

2.Қимыл (жиырылу-жазылу) қызметін бірыңғай салалы еттер орындайды.Жоғарыда аталған асқорыту жүйесі қүрамына кіретін ағзалар бірімен бірі жалғасып (түйісіп) ұзыннан ұзын созылып, жоғарыдан төмен қарай тартылған ішек-қарын түтігін құрады. Өңеш, қарын, ішектер қабырғасының ортаңғы қабаты бірыңғай салалы еттерден тұрады. Салалы ет талшықтары сақина тәрізді және бойлай тартылған екі түрлі талшықтан құралған. Ас қорыту жолының бір бөлімі екінші бөлімімен түйіскен жерінде салалы ет талшықтары сақина тәрізденіп топталып, сфинктереттерін құрады. Өңеш, ішек-карынның қимылы (моторикасы) осы еттердің біресе тартылып, біресе жазылып алма-кезек қимылға келуіне байланысты. Сақина тәрізді ет талшықтары жиырылса, өңеш, ішек-қарын түтігі (каналы) тарылып, ұзарады, ал ұзынынан орналасқан ет талшықтары жиырылса, түтік кеңейіп, қысқарады. Бұл қимылдар ас кесегінің ішек-қарын сөліне шыланып ондағы ферменттер әсерімен ьдырауға, бұдан пайда болған өнімдердің денеге сіңуіне септігін тигізеді. Ішек-қарын біресе жиырылып, біресе жазылып толқын тәрізді қимылдар жасайды (перистальтика), мүның нәтижесінде ішектегі заттар жоғарыдан төмен тоқ ішекке қарай жылжиды, қорытылмаған, бойға сіңбеген заттар ысырылып, артқы тесікке жақындай түседі, сөйтіп қажетсіз заттар біртіндеп сыртқа шығарылып тасталады.

3.Қоректік заттарды сіңіру қызметі, ішек-қарын түтігінде болады. Адамға қажет қоректік заттар әбден ыдырап қарапайым қосындыларға айналады да, түтік қабырғасындағы биологиялық мембраналардан өтіп, қанға немесе лимфаға сіңеді. Сіңу ішектің әр бөлігінде әртүрлі. Аш ішекте ас қорыту үрдісі аяқталады. Ас ішекте ұзақ кідіріп, сіңу сатысына жетеді, оның шырышты қабығы сіңіруге бейімделген ағза ретінде қызмет жасайды. Жалпы алғанда коректік заттар (ыдырау өнімдері) негізінен ащы ішекте сіңеді.

4.Тіршілікке қажетсіз заттарды сыртқа шығару қызметі (экскреция). Қорытылмай қалған ас қалдықтары, қорыту барысында қанға, лимфаға сіңіп үлгірмеген түрлі өнімдер, қаннан ас қорыту түтігіне өткен заттар (несеп қышқылы, мочевина, дәрі-дәрмек, басы артық түздар, су), өт құрамындағы заттар нәжіске ілесіп сыртқа шығады. Кейбір заттар қанда көбейіп кетсе бөлініп, ас қорыту түтігіне шығады, демек, асқорыту жүйесі қандағы қоректік заттар мөлшерін реттеп отырады, сөйтіп, денеде жалпы гомеостаз деңгейін сақтауға да қатысады.

5.Эндокриндік қызмет. Ішек-қарынның кілегейлі қабығында, әсіресе қарын пилорусы мен он екі елі ішекте (ұлтабарда) көптеген гормондар түзіледі. Олар қанға енеді де, алдымен ас қорыту үрдісін, зат алмасу, өсіп-өну, есею үрдістерін реттеп, басқарып отырады. Қарын мен ішекте түзілетін мүндай гормондар гастроинтестиналдық гормондар деп аталады. Қазіргі кезде ішек-қарын шырышты қабығынан шамамен осындай 25 гормон бөлініп шығатыны анықталды. Олардың көбі пептидтер, ал бірқатары (гастрин, секретин, панкиреозимин - холецистокинин, энтерокинин, гастрон т.б.) ежелден белгілі.

Асқорытуды зерттеу әдістері
Физиология ғылымының дамуында түрлі қызметтерді зерттеу, осыған лайық әдістер іздеу үлкен роль атқарады. Кезінде талдау (анализдік) физиологиясы әдістерінің бірі - вивисекция әдісі кеңінен қол-данылған. Мұның нәтижесінде қан айналысы физиологиясы тарапында құнды материалдар жиналды, бірақ бұл әдіс ас қорыту физиологиясын зерттеуге жарамайтыны байқалды. Мәселен, лабораториялық жануарды наркоз беріп ұйықтатып, оның ас қорыту безіне түтік қойып бірнеше тамшы сөл алуға болады, сондай-ақ ішек-қарынды жарып жіберіп, ас қойыртпағын, ішек-қарын сөлін алу да қиын емес. Бірақ мұндай сөл таза емес, асқорыту үрдісі жайлы түжырым жасауға мүмкіндік бермейді.

(И. П. Павлов).араласқан карын сөлін жинап, оны зерттеді. бүл операцияны өте жоғары бағалаған И.П. Павлов кейін итке эзофаготомия (өңешті кесіп, оның екі ұшын сыртқа шығару) операциясын жасап, жалған тамақ-тандыру әдісін ұсынды. Таза қарын сөлін жинап, оның құрамын анықтады, бұл сөлдің адам қарнының сөлінен айырмашылығы жоқ екенін дәлелдеді

Фистула қою әдісі иттің қоректеніп жатқан кезде қарын сөлін таза күйінде жинауға, сөл құрамының тағам түріне қарай қалай және қаншалықты өзгертетінін білуге мүмкіндік береді. Фистула қойылған итті (жануарды) бір рет емес, ұзақ уақыт, мәселен, айлар бойы пайдалана отырып, ас қорыту ағзаларының сөл шығару қабілетін, жиырылу-жазылу қасиетін, ас сіңіру дәрежесін бірден бір дәл анық-тауға болады.

Ішек-қарынның сөл шығару қызмсті мен қимыл әрекеті радиоте-леметрия әдісімсн зерттеледі. Алдымене адамға радиомагниттік генератор - радиопилюля (диамтрі шамамеи 1 см) жүтқызылады. Іштегі радиопилюлядап тарағаи элсктромапіиттік толқыпдар сырттағы дат-чиктср мсн радиоқабылдағыш аптсшіа аркылы үсталып аппарат қүра-мындағы жазу қүралы арқылы солдіц қышқылдығы (рН), температу-расы, басқа да озгерістер жазып алынады.

Эндоскоппен қарау (эпдоскопия) үшіп ауыз, жұтқыншақ,өңеш арқылы қарын мен ол екі елі ішекке арнайы кұрал - эндоскоп енгізіледі де соның көмегімен қарынның ішкі құрылысын көруге, суретін салуға жопс биопсия әдісімен қажст материал алуға болады.

Радиоактивтік изотоп арқылы қоректік заттардың сіңу дәрежесін, мәселен, изотоппен белгіленген белок пен май молекулаларының үлгісін пайдалана отырып, бұл заттардың ыдырау, сіңу ерекшеліктерін білугс болады. Ал ультра дыбыс пенсканирование жасап дертті үрдістің қай жерде қалай орналасқанын анықтауға болады.

Ауыздағы ас қорытылу
Асқорыту ауыздан басталады. Ауызға келіп түскен тағам мұнда 15-30 секундтей кідіреді. Осы уақыттың ішінде тағам (ас кесегі) шайналып, ұсатылады, сілекеймен шыланып, жұмсарады, астың дәмі, фи-зикалық қасиеттері туралы мағлұмат алынады. Көмірсулы заттар (көмірсулар) ыдырай бастайды. Ұсатылған ас кесегі сілекейге шыланып, шырышпен қапталып тілдің түбіріне қарай жылжиды да жұтқын-шаққа жетіп жұтылады. Ауыз ішінде (шырышты қабығында) ас кесегінің ыстық суықтығын, жұмсақ-қаттылығын сезетін қабылдағыштармен қатар дәм сезетін қабылдағыштары да бар. Осыған орай ауыз шырышты қабығын қабылдағыш алаң деуге де болады. Қабылдағыштар ас кесегімен жанасып тітіркенеді, бұдан пайда болған козу сигналдары бет тіл-жұтқыншақ үшкіл жүйкелер мен кезеген жүйке арқылы орталық жүйке жүйесіндегі рефлекстер орталығына барып жетеді. Сол жүйкелерден келген эфференттік серпіністер ас кесегінің ауызда шайналып, жұтылуын реттейді де ас қорыту бездерінің сөл шығаруын, ішек-қарынның қимылын күшейтеді. Мұнымен қатар рефлекстік жолмен зат алмасуы, жүрек соғуы, қан айналысы, дем алу үрдістері де өзгереді.

Шайнау
Ауызға келіп түскен ас шайналып ұсакталатыны, сілекейге шыланып жұмсаратыны, осыған орай адам астың дәмі, сапасы туралы түсінік алатыны жоғарыда айтылды. Ас кесегін асықпай шайнау, оны әбден жұмсарту тағамның қарында одан әрі қорытылуын жеңілдетеді, мұның арқасында, қарынның шырышты қабығы (ішкі беті) жарақаттанбайды, мұнымен қатар ас қорыту жүйесінің (сөл шығару, жиырылу) қызметтері тыныс алу, қан айналу қызметтеріне де әсер етеді.

Шайнау шартты, шартсыз рефлекстер арқылы шайнау еттерінің қатысуымен іске асырылады,бұл жақ қимылының нәтижесі.Ауызға түскен тамақты шайнауға, жақ еттерімен қатар, тіл және бет еттері де қатысады. Жақ сүйек жоғары көтеріліп, алға-артқа, солға-оңға немесе оңнан-солға қарай жылжып, төменгі жоғарғы тістер ай-қасып, ас кесегін ысқылап, ұсатады. Сілекейге шыланған асты тіл әрлі-берлі аударып, араластырып жинап жүтуға даярлайды.
Жұту
Жұту - рефлекс арқылы іске асырылатын күрделі үрдіс. Жұтқыншақтың шырышты қабығына кокаин жағып, оның қабылдағыштарын жансыздандырса, яғни олардың тітіркену қабілетін жойса, адам аузын-дағы асын жұта алмай, қақалып-шашалады. Шайналған ас жұтуға даяр болысымен сопақша мида орналасқан үшкіл, тіл-жұткыншақ, жоғарғы кезеген жүйкелер арқылы келіп жеткен серпіністер жүту орталы-ғын тітіркендіреді де, тікелей жұту үрдісіне қатысатын еттерді белгілі бір тәртіппен жиырылтады. Жүту үрдісі бірінен соң бірі басталатын бірнеше рефлекстерден тұрады, осыған орай ол ауыз, жұтқыншақ және өңеш деп 3 кезеңге бөлінеді.

Ауыздашайналып бапталған асты адам өз еркімен жұтуға даярлайды. Көлемі 5-15 см3-дей ас кесегі шайналып бапталған соң, тілдің және ұрт еттерінің итермелеуімен тілдің үстіне қарай жылжытылады. Одан әрі тілдің түбірі көтеріліп ас кесегін таңцайға тақап қысады да таңдай доғасына, содан соң жүтқыншаққа қарай ысырады, сөйтіп ауыз ішін жұтқыншақтан бөліп тастайды.
Жұтқыншаққа ас кесегі өткен кезде алдымен жұмсақ тандай мен тілшік, жұткыншаққа қарай көтеріледі де, оның мұрын бөлімін ауыз бөлімінен бөліп тастайды, сөйтіп жұтынған сәтте ас кесегінің мұрынға өтіп кетуіне кедергі жасалады. Мұнымен қатар көмекей көтеріледі. Тіл түбірі жұтқыншаққа өткен ас кесегімен көмей қақпақшасын үстінен басады да көмейді жауып тастайды.Одан әрі ас кесегі өңешкеқарай жылжиды. Дәл осы кезде жүтқыншақ көтеріліп, өңештің кіре-берісіндегі сфинктер босаңсып жазылады да өңеш ашылады. Сөйтіп ас кесегі өңешке барып түседі. Өңештің жиырылып, жазылу қимылымен (перистальтика) 6-8 секунд ішінде ас қарынға жетеді. Қарын кіре берісіндегі сфинктер босаңсып ашылады да ол қарынға өтеді.

Қарындағы астың қорытылу
Қарындегеніміз-ішек-қарын түтігінің кеңейген жері. Оның сыйымдылығы 2-4 литрдей, сырт пішіні мүйізге ұқсайды. Қарын бірнеше бөліктен түрады. Өңешпен қарынның қосылған жері кардиадеп аталады. Қарынның жоғарғы жағы күмбез тәрізді жоғары қарай көтеріңкі келеді, бұл - қарын күмбезі,қарын мен он екі елі ішектің қосылған жері пилорус (қақпақша)деп, ал қарынның қақпақшаға жалғасқан бөлігі пилорустік бөлікболып саналады. Қарынның алдыңғы және артқы беткейі, жоғарғы және төменгі шеттері болады. Жоғарғы шеті дөңестеу, ал төменгі шеті ойыстау келген. Жоғарғы шетін қарын түйығі;і, төменгі шетін қарын ойығы дейді. Қарынның пилорустан басқа бөлігі қарын денесідеп аталады.

Қарын құрсақ куысының жоғарғы жағында орналасқан. Оның күмбезі сол жақта, қабырғалардың ішкі бетінде, пилорус оң жақта бауырдың астында. Қабырғасы (кенересі) жалпы ішек-карын түтігіне тән үш қабаттан, ішкі - шырышты, ортаңғы - бірыңғай салалы ет, сыртқы - серозды қабаттан тұрады.

Қарынның шырышты қабығында көлденең созылған қатпарлар, ойық және жазық жерлер бар. Онда қарын бездері орналасқан (жәй түтік бездер). Безде түрлі без жасушалары гландулоциттер (негізгі, қосымша, айнала қоршалған) бар. Негізгі гландулоциттер сөл фер-менттерін (пепсиноген), айнала қоршалған гландулоциттер түз қышқ-ылын, қосымша жасушалар шырышты зат-муцин шығарады. Осы жа-сушалардан бөлінген заттар қарын сөлінің қүрамына кіреді. Қарын-ның пилорус бөлігінде айнала қоршалған гландулоциттер болмайды, сондықтан сөл реакциясы қышқылды емес, сілтілі не бейтарапты болады.
Қарын сөлінің қүрамы мен мәні

Адамда қарын бездері тәулігіне 2 -- 2,5 литрдей сөл шығара-ды. Ол түссіз, реакциясы қышқыл (рН 0,9 -- 1,5) зат. Меншікті салмағы судан азақ ауыр (1,008), құрамында 0,5 -- 3,5% құрғақ зат бар. Осмос қысымы қанньщ осмос қысымына теқ (7,5 атм). Қысым сөл кұрамындағы бейорганикалық тұздар мең иондарға байланысты. Қарын сөлінде Nа, К, Са хлоридтері, сульфаттары, фосфаттары бар. Әсіресе тұз қышқылы көп (0,3 -- 0,5%).

Сөлде органикалық заттар-ферменттер мен муцин бар. Қарын бездерінін, негізгі гландулоциттері пепсиноген ферментін бөліп шығарады. Кышқыл ортада пепсинотеңнен полипептид молекуласы (ингибиторУ бөлініп, активті пепйш ферментіне айналады. Пепсин өте қышқыл ортада (р'Н 1,5 -- 2) қоректік заттарды гидролиздік жолмен ыдырататын фермент, рН 3,2 -- 3,5-ке теа жерде әсер ет.етін пепсин -- гастриксин деп аталады. Адам қар-нында гастриксин кебірек. Пепсин-әртүрлі белоктарда айталық, белок молекуласын полипептид сатысына дейін ыдыратады. Кең-бір пепсиндер сүтті ірітеді, яғни казеиногенді ерімейтін казеинге айналдырады. Бала қарны сөліндегі сүт ірітетін фермент -- химозин деп аталады. Ол сәл қышқыл, сәл сілтілі немесе бейтарап ортада әсер етеді. Қарын селінде кездесетін липаза ферменті басқа сөлдердегі липазадай, тек эмульсияланған майға ғана әсер етеді. Май әдетте он екі елі ішекте эмульсияланады (ете ұсақ бөлшектерге бөлінеді). Барша тағамдардың ішінде май сүтте ғана эмульсия түрін-де кездеседі. Сондықтан қарын сөліндегі липаза тек 'сүттің, майын ыдырата алады. Липазалар әсерінен. эмульсияланған май ыдырап глицерин мен май қышқылына айналады.

Қарын сөлінде көмірсуды гидролиздейтін фермент болмайды. Бірақ қарындағы ас тұзы қышқылына әбден шыланғанша ас кесегінің ішінде (қақ ортасында) сілекейдің өз амилаза ферменті крахмал мен гликогенді дисахаридтерге дейін, ал мальтаза ферменті мальтозаны екі молекулалы глюкозаға ыдыратады. Қарын сөлінде шырышты әрі сілтілі зат -муцинбар. Ол карынның шырышты қабығын жауып тұрады да тұз қышқылын бейтараптайды. Сөйтіп, қарын қабырғасын пепсиннің зиянды әсерінен (аутолиз) қорғайды. Сонымен бірге, ол түрлі жарақаттан да сақтайды. Және қарынға келіп түскен В В2 витаминін қоршап алып, қарын сөлі ферменттерінен қорғап, ыдырамастан денеге сіңуін қамтамасыз етеді.

Қарын сөліндегі тұз қышқылының мәні. Тұз қышқылы:

1) пепсиногеыді пепсинге айналдырады;

2) айналасын қышқылдандырып, пепсиннің әсерін кушейтеді;

3) белоктарды қопсытып жұмсартып, олардың ішіне фермент енуін жеңілдетеді;

4) микробтарды жояды (бактерицидтік әсер). Мәселен, тұз қышқылы ерітіндісінде тырысқақ ауруы вибрионы 15 минуттың ішінде өледі;

5) қарындағы астың (химустың) 12 елі ішекке өтуіне септігің тигізеді. Тұз қышқылы сіңген химус пилоруске жеткен сәтте а гырышты қабық хеморецепторлары тітіркенеді де, пилорус сфинктері босаңсып ашылады, карын жиырылған кезде ығысып ол он екі елі ішекке өтеді. Қышіқылды химус мұндағы хеморецепторларды тітіркендіріп, пилорус сфинктерін жабады.Бұл рефлекс жабу рефлексі деп аталады. Пилурустың келесі ашылуы жабу рефлексінің тоқталуына байланысты, яғни он екі елі ішектегі химустың қышқыл реакциясы бейтараптанса ғана карын жағынан орталыққа тебетін серпіністер күшейіп пилорусты аша алады, сөйтіп, ас тұзы асты қарыннан он екі елі ішекке біртіндеп өткізеді;

6) химозиннің сүт белогіне тигізетін әсерін жеңілдетеді;

7) просекретин гормонын секретинге айналдырып ұйқьі безінің сөл шығаруын кушейтеді;

8) қарын сөлінің өзін-езі ретхеуін камтамасыз етеді. Онда ас тұзы өте көбейіп кетсе, пилорустың шырышты қабығында бөлінетін гастрон гормонының түзілуі күшейеді. Гастрон гастрин шығуын тежеп карын сөлін азайтады.

Қарындағы сөл шығуының реттелуі

Сәл қарыннан, әсіресе тамақ ішкен сәтте көп болып шығады. Оның мөлшері, ондағы ферменттердің сапасы мен құрамы тағамдағы қоректік заттардың түріне (белок май, көмірсу) ас кесегінің физикалық қасиеттеріне қарай ұдайы өзгеріп отырады. И:П.Павловтың лабораториясында итке арнайы тәжірибелер жаса-лып, қарын сөлінің қашан, қалай, қанша мөлшерде бәлінетіні, кұрамындағы ферменттердің сапасы, қышқылдығы ет (белогі көп асқа), нан (көмірсуы көп асқа), сүт (майлы асқа) берген кезде қалай езгеретіні анықталды

Рационында ет көп болса, қарыннан сөл барынша көп шыға-ды, оның реакциясы қышқыл келеді, ал нан кеп болса, сел шыға-ру ұзақка созылады, сөлдің ыдырату күші мол болады, ал сүт кеп болса, сөл аз шығады, оның қышқылдығы орташа. Нан мен сутке қара"ғанда белогі кеп асқа пепсин әлдеқайда көп мөлшерде шығады. Қарын бездерінің жеген асқа осылайша икемделуі, без кызметін реттеуде жүйке жүйесінің үлкен мәні бар екенін көрсетеді. Әдетте кезеген жүйке қарын бездерінің сөл шығару қабілетіч күшейтеді, ал симпатикалық жүйке, керісінше, сел шығуын тежейді. Бірақ кейде, әсіресе карын бездернің сөл шығару қабілетін үдететін жағдайлар Әсер етсе, симпатикалық. жүйке гланду-лоциттердің пепсин шығару қабілетін күшейтуі мүмкін. Қарынның сел шығару қабілетін күшейтетін не тежейтін химиялық. заттар (гормондар) бар, олар қан арқылы әсер етеді.

Қарынның сөл шығару кезеңдері
Сөл шығару үрдісі жүйке және қан арқылы реттеледі. Бұл екеуінің қайсысы басым екендігіне, астың ішек-қарынның қай бөлігінде екендігіне қарай.Оны шартты және шартсыз рефлекстік фазаларға бөлуге болады. Тағамның түрі, иісі, ыдыс-аяқтың сылды.ры, дастархан жаю-бұлардың бәрі тамақ ішер алдында .адамға ұдайы әсер ететін факторлар. Бұл факторлардың әсерімен қарыннан шартты рефлекс жолымен сөл бөліне бастайды. Ондағы ферменттер өте күшті болады.' Тағам құрамындағы коректік заттарды тез ыдыратады (гидро-лиздейді). Тәбет сөлінің әсерінен қарын ас қорытуға даяр тұра-ды. Одан әрі қарында сөл шығуына бірден-бір күшті әсер ететін фактор -- тағамның ауызға келіп түсуі. Ауызға келіп түскен ас ондағы рецепторларды тітіркендіріп, солар арқылы сопақша мидағы сөл шығару орталырын қоздырады. Бүл сел шығарудын. шартсыз рефлекстік фазасы. Қарын сөлінің шартты және шарт-сыз рефлекстер арқылы бөлініп шығуы жөнінде жалған тамақтандыру тәжірибесінде айтылып дәлелденген.Ас қарынға келіп түсісімен қарыннан көп мөлшерде сөл бөліне бастайды. Бұл процесс астың қарында біраз кідіруіне байланысты ұзаққа созылады.

Сөйтіп, қарында сөл шығарудың екінші кезеңі -- қарын кезеңібасталады. Сөл шығару механизміне қарай ол рефлекстік:механикалық . және гуморальдық-химиялык, деп аталатын екі фазаға бөлінеді белок ыдыраған кезде пайда болатын өнімдер мен экстрактивті (ет, көкөніс сорпасына шығатын) заттар үдетеді. Гастрир қанға сіңіп, ол арқылы қарын бездеріне жетіп, оларды тітіркендіреді. Әсері гастринге ұқсайтын екінші химиялық зат -- гистамин. Ол қарын сөлінде тұз қышқылын молайтады. истамин қарынның шырышты қабығында гистидиннен түзіледі. Қейбір пікірлерге қарағанда оны, медиатор деп те бағалауға болады. Қалай болғанда да канда гастрин мен гистамин көбейсё, карынның сөл шығару қабілеті арта түседі. Қарында, ішек пен бауырда гистаминді ыдырататын фермент -- гистамина-за болмайды, сондыктан қа(рыннан бөлініп шықкан гистамин алдымен қанға сіңеді де қақпа венасына, одан бауырға өтіп, осы арадағы қан тамырларын айналып, қарын артериясына, оодан әрі карын бездеріне жетіп, оларға әсер етеді. Қарын сөлі бөлініп шығуының үшінші кезеці -- ішек кезеңі,ас оң екі елі ішекке келіп түскен сәттен басталады. Тәжірибе үстінде иттің ішегіне бүйір фистуласы арқылы экстрактивті заттар мен белок ыдырауынан пайда болған өнімдерді құйса, қарын сөлі әдеттегіден әлдеқайда көп шығады, яғни сөл шығару процесі күшейеді. Аталған заттармен қатар, ішектің шырышты қабығында энтерогастрин. бомбезин гормондары бар, олар қан арқылы карын бездерін тітіркендіріп, сөл шығару процесін үдетеді. Ішек гормондарының ішінде қарында сөл шығуын тежейтіндері де бар (гастрон, энтерогастрон, ішек-қарынның ингибитор пептиді, панкреозямин).

Қарынның қозғалысы
Қарың қабырғасындағы бірыңғай салалы еттер қарынға келііп түскен асты шырынмен араластырады. Қарын сөлі сіңген соң оның карыннан ішекке көшуін қамтамасыз етеді. Асты жұтқан -сәттен бастап қарын еттері біразға дейін босаңсиды, мұны астьщ рефлекстік релаксациясы деп атайды. Одан әрі тағам түріне карай қарыц қимылы күшейе бастайды.

Қарын еттерінің жиырылуы фазалық және тонустық жиырылу болып екіге бөлінеді. Фазалық жиырылу дегеніміз негізінен перистальтикалық жиырылу, яғни толқын тәрізденіп бүлкілдеу. Минутіне үш толқын пайда болады. Тонустық жиырылу көпке созылады, және жиірек(минутіне б:-7 рет) байқалады.
Ішіне баллон енгізіп, қарын қимылын, қарын қуысының кысымын манометрмең өлшеп, тіркей отырып, үш түрлі қимыл толқынын жазып алуға болады. Толқан биіктігі жиырылу күші мен қарын қысымын көрсетеді. Толқындардың біреуі онша биік емес, небәрі 5 -- 20 секундке созылады, ал екінші бір толқын бұдан ұзағырақ (12 -- 60) және биіктеу келеді. Бұлардың екеуі де перистальтикалық қимылдар, шырышты кабық бетіндегі асту жоғарыдан төмен карай жылжытып отырады, бірақ қарын куысындағы асқа әлі келмейді, толқынның үшінші түрі күрделірек және ол кан гастрин гормоны бөлініп шығады. Гастрин шығару процесін ұзакка (6 -- 7 мин) созылады. Бұл толқын қарын қысымы ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.