Вильгельм Томсен

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 4 бет
Таңдаулыға:

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ

ПАВЛОДАР МЕМЛЕКЕТТІК ПЕДАГОГИКАЛЫҚ

УНИВЕРСИТЕТІ

Кафедра: Шет тілі: екі шет тілі

Топ: Шт-23

Баяндама

Тақырыбы: Вильгельм Томсен

Орындаған: Ахметжанова Анель Хабдулмуталафовна

Тексерген оқытушы: Жетпісбай Ә. Қ

Павлодар 2020ж.

Vilhelm-Thomsen 01.jpg

Вильгельм Людвиг Петер Томсен (дат. Vilhelm Ludwig Peter Thomsen; 25 қаңтар 1842, Копенгаген - 12 мамыр 1927, Копенгаген) - даниялық лингвист және тарихшы, профессор, Ресей Ғылым Академиясының шетелдік корреспондент-мүшесі (1894 жылдан) . Үнді-еуропалық, Балтық-фин және түркі тілдерінің тарихы, этруск тілі, сондай-ақ тіл білімі мен Еуропа тарихы бойынша еңбектердің авторы.

Вильгельм Томсен (1842-1927) өзімен замандас ғалымдар сияқты әдепкіде теологиямен шұ- ғылданады. Бертінде біраз жылдар филология, ботаника, физика ілімдерімен әуестеніп жүреді де, ақыры бар өмірін өзінің сүйікті ғылымы -тіл біліміне арнайды. В. Томсен - көп тілді білген, дарынды ғалым болған.

Славян тілін зерттеу мақсатымен Томсен Берлинде, Лейпцигте, Прагада, Венада, Будапеште, Парижде көптеген жылдар тұрып чех, неміс, серб, поляк, венгер, араб, парсы, цыган, жапон, қытай, түрік тілдерін үйреніп кайтады.

1870 жылы еліне қайта оралып, 1878 жылга дейін, грек тілдерінен сабақ береді. 1878-1887 жылдар арасында мектептерге әкімшілік қызметтерде жүреді де, 1887 жылдан бастап Копенгаген университетінің салыстырмалы тіл білімі кафедрасына профессор болып сайланады.

1877 жылы басылып шыққан Ерте Русь және Скандинавияның өзара қатынастарына арналган тарихи еңбегінен соң Томсен Оңтүстік Сібірден табылган Орхон- Енисей ескерткіштерін зерттеуге біржолата ден кояды. Ақыры 1893 жылы Орхон жазуының «кілтін» табады.

Сонда Томсен Орхон жазбаларын қалай ашады?

1) Ең алдымен ғалым жазудың бағытын айқындайды. Қалай жазылған? Солдан оңга қарай ма, жоқ әлде оңнан солга қарай ма? Бұл сұрақ ғалымды қатты ойландырады. Ұзақ зерттеп, ғалым ескерткіштің оңнан солға (араб жазуы тәрізді) қарай жазылғанын айқындайды.

2) Екінші жолда ғалым әріптерді санап, 38 таңба табады.

3) Осылай ескерткіштің сыртқы көрінісін айкындап болғаннан кейін В. Томсен дауыссыздардың байланысын тексеруге кіріседі. Бұл зерттеу белгілі бір дауыссыз ілгері дыбыстың ықпалымен байланыса ма, жоқ әлде кейінгі дыбыстың ықпалымен байланыса ма деген мәселені шешуге тиіс еді.

Ол үшін Томсен екі шеткі таңбасы бірдей (ұқсас), ортаңғысы олардан бөлек тәрізді таңбалар тобын алады да, X дауыссыз дыбысты білдірсе, онда V дауысты дыбысты білдіру керек; немесе керісінше, X дауысты болса, Ү - дауыссыз деген қорытьіндыға келеді. Сейтіп, осы тектес таңбаларды бірнеше жерде салыстырып, ақырында У ^ және ‘V’ таңбаларынан дауысты дыбыстарды табады. Әлбетте, бір дегеннен бұл анықтамалары дәл бола қоймайды: ХО/У) таңбасын ол әдепкіде ө (ү дыбысы деп, ал ө (ү) (Ы) нің өзін ә дыбысы деп қабылдайды. Ал (л) -ні Томсен бірден табады.

Әйтсе де ғалым бұл таңбалардың баламасын дәл таптым деген қорытындыға келе алмайды. Себебі, ол үшін болжам, тұспалдау ғана емес, бұлжымас дәлел де керек еді. Томсен әрі қарай ізденеді.

4) Сөйтіп, жоғарыдағы жорамалдың растығын дәлелдеу үшін ғалым көне жазу-сызудың сырын ашуда талай сыннан өткен белгілі әдіске көшеді. Қытай тіліндегі мәтінде көрсетілген кісі аттарын іздеуге кіріседі. Ал енді мұны қалай таппақ? Дәл осы жерде зерттеушіге мынадай ой келеді: кісі аттары қай мәтінде жиі кездесу керек және ол көбіне үзіндінің бас жағында келіп отыруға тиіс.

Шу дегенде Томсеннің кезіне ескерткіштерде жиі ұшырасатын мына бір Г У’У/л таңбалар түседі. Бұлардың. ішіндегі ең қажеттісі - сонғы (өйткені жазу оңнан солға қарай) таңбасы. Бұл таңбаның баламасы (і) ғалымға белгілі болатын. Ал і дыбысының жиі кездесетіндігі, оның орыны көбіне сөздің соңында тұратындығы Томсенді бірден: «жоғарыдағы таңбалар тіркесі - эпитет» деген қорытындыға жетелейді де Г У* У Һ таңбала- рын (оңнан солға қарай оқнмыз) і - р - ң - т, демек тңрі («Тәңірі», аспан, көк», кұдай мағынасында ) деп оқиды.

Мұны да Томсен болжал деп қарайды да, жеке кісі аттарын іздеуді әрі қарай жалғастыра береді.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.