Экономикалық теория: пән ерекшелiгi және даму тенденциясы туралы

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 6 бет
Таңдаулыға:

Тақырыбы: Экономикалық теория: пән ерекшелiгi

және даму тенденциясы

Алматы – 200 ж.

ЖОСПАР

1. Экономикалық теорияның қалыптасуы мен даму кезеңдерi.
2. Экономикалық теорияның пәнi мен әдiсi. Экономикалық заңдар мен
категориялар.
3. Экономикалық жүйе: мәнi,критерийлерi, типтерi.

1. Экономикалық теорияның қалыптасуы мен даму кезеңдерi.
Политэкономия – қоғамдық шаруашылықтың даму заңдары жөнiндегi ғылым.
Қызықты экономикалық этюдтердi философтар, жазушылар, дәрiгерлер анықтап
отырған. Мәселен, политэкономияның көрнектi өкiлi – ағылшын Уильям Петтидiң
Еңбек – байлықтың атасы, жер оның - анасы деген әйгiлi қағидасы жұртқа
мәлiм. Қазiргi Политэкономия пәнi капитализмнiң дүниеге келу қарсаңында (16
ғ. аяғы – 17 ғ. басы) дами бастады. Алғашқыда буржуазия өндiрiсте емес,
байлықтың бейнесiнде танылған сауда және алтын операцияларымен айналысатын
айналыс сферасында әрекет еткен. Сол себептi де бастапқы экономикалық iлiм
ретiнде меркантилизм (итал. тiлiнде mercante - саудагер) iлiмi қалыптасты.
Оның мәнi: байлық сыртқы сауда нәтижесiнде жиналады, сол себептi тек
айналыс сферасын зерттеу қажет деген пiкiрдi дәрiптедi.
Меркантилизм екi кезеңнен тұрады. Алғашқы кезеңде (15 ғ. – 16 ғ. басы) ол
алтын мен күмiстi байлықтың жалғыз формасы ретiнде идеализациялауға тән
монетаризм түрiнде танылады. Монетаристер ақша балансы теориясын ұсынды.
Оған сәйкес олар елден ақшаны сыртқа шығаруға тыйым салу қажеттiгiн
ұсынды. Соңғы меркантилистер ақша емес, тауар айырбастау сферасын
зерттеуге көштi. Осылайша Сауда балансы теориясын жасаған болатын.
Алғашқы меркантилситерден айырмашылығы соңғы меркантилистерақшаны шетке
шығаруға тыйым салмады, өндiрiстiк тауарлардың экспортын көбейтiп,
шетелдiк тауарларға жоғары кеден салығын салып, ұлттық экономиканы
қорғауды, яғни протекционизм (лат. аударғанда protectio - қорғау) саясатын
жүзеге асыруды ұсынды. Меркантилизмнiң өкiлдерiне Т. Мен, А. Монкретьен,
У. Стаффорд, У. Кольбер, Ресейде Ордын-Нащокин (1605-1680), И. И.
Посошков (1632-1726) және т.б. кiредi. Айналыс сфераларындағы ьағыттарды
жаулап алып, буржуазия өндiрiс сферасына өтедi. Бұл бiрден теориядан
көрiнедi: байлықтың көзi өндiрiлген игiлiктер тек айырбасталатын сауда
сапасы емес, өндiрiс болып табылатыны дәлелденедi. Шынайы байлық ақша
емес, тауарлар. Осылайша политэкономияның классикалық мектебi пайда
болады. Оның бастапқы негiзiн Уильям Петти мен француз П. Буагильбер
құраған. Ол кездерi Европа әлi аграрлы ел болғандықтан көптеген
экономистер өндiрiстi ауыл шаруашылығымен теңестiредi. Олар физиократтар
мектебiнiң (грек тiлiнен аударғанда physic – табиғат, kratos - билiк )
өкiлдерi деп аталады. Бұл мектеп Францияда 18 ғ. орта шенiнде қалыптасты
және классикалық политэкономияның француздық варианты болып табылады. Оның
негiзiн салушы 15 Людовиктiң дәрiгерi Франсуа Кенэ (1772-1823) жатады. А.
Смит 1777 жылы Халықтар байлығының табиғаты мен себебi жөнiнде зерттеу
кiтабын жазған. А. Смиттiң негiзгi идеялары:
• Еңбектiң құндық теориясы және еңбек бөлiнiсiнiң прогрессивтi сипаты
туралы iлiм;
• Мемлекеттiң экономикаға араласуы минималды болуы;
• Бәсекенiң әсерiмен сұраныс пен ұсынысқа байланысты қалыптасқан еркiн
бағалар негiзiндегi рыноктың өздiгiнен реттелуi. Бұл экономикалық
реттегiштердi ол көрiнбейтiн қол деп атады.

Экономикалық ғылымның әрi қарай дамуы күрделi жолдардан өттi. 19 ғасырдың
екiншi жартысының басында политэкономия терең дағдарысты басынан өткердi.
Ол екi тармаққа: марксизм және маржинализмге бөлiнiп кеттi.
Марксизмнiң негiзiн салушы – Карл Маркс (1818-1883). К. Маркстiң басты
еңбегi капитал. К. Маркс өз зерттеулерiнiң пәнi етiп - өндiрiстiң
капиталистiк әдiсiн және оғанг сәйкес өндiрiс пен айырбас арасындағы
қатынастарды, ал соңғы мақсаты етiп – капитализмнiң экономикалық заңдарын
ашуды көздедi. Маркс iлiмiнде еңбек құн теориясына сәйкес қосымша құн
теориясына басты назар аударылған, онда қосымша құн өндiру –
капиталистердiң пролетариятты қанауы арқылы өз байлығын арттырудың тұрақты
көзiекендiгi зерттеледi. А. Смит сияқты К. Маркс те рынокты капиталдың
қорлануының аса iрi құралы болып табылады деп есептедi. Алайда, Смиттен
оның аырмашылығы сол, Маркс бұл процес таптық күрестiң шиеленiсуi және
капитализмнiң күйреуiмен аяқталады деп есептедi, өйткенi оның қарама-
қайшылықтары сонша елеулi болғандығынан рынок механизмiнiң оларды жоюға
әлi жетпейдi. Бұл идея осы күнге дейiн пiкiр таласын туғызады.
Маржинализм (француз тiлi marginal - шектi), марксизмнен айырмашылығы –
қанауға негiзделген өндiрiс әдiсi ретiнде капитализм мәнiн зерттеуден бас
тартып, шаруашылық қатынастарын зерттеуге бет бұрды. Бұл бағыт 19 ғ. 70-
жылдарында дүниеге келдi. Оның өкiлдерi: Австрияда – К. Менгер, Англияда –

У. Джевонс, Швейцарияда – Л. Вальрас. Маржиналистер экономика ғылымының
мақсаты – шектеулi ресурстарды бөлудiң тиiмдi әдiстерi мен шаруашылықты
ұтымды жүргiзудiң әдiстерiн iздестiруде деп таныды. Маржинализмнiң
марксизмнен айырмашылығы – ол өзiне жаңа құнды пiкiрлер мен әдiстердi
қабылдауға мәжбүр ететiн идеялар бәсекесi қысымында болды.
Қазiргi заманғы экономикалық әдебиеттен төрт негiзгi бағытты ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.