Ауылшаруашылығын ұжымдастыру және оның қайшылықтары мен кемшіліктері

Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 15 бет
Таңдаулыға:

ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ АГРАРЛЫҚ ЗЕРТТЕУ УНИВЕРСИТЕТІ

Р Е Ф Е Р А Т

Пәні: Қазақстан тарихы
Тақырыбы: Ауылшаруашылығын ұжымдастыру және оның қайшылықтары мен кемшіліктері..

Орындаған:
Тексерген:

Алматы, 2022
Ауылшаруашылығын ұжымдастыру және оның қайшылықтары мен кемшіліктері

ЖОСПАР

I КІРІСПЕ БӨЛІМ: АУЫЛШАРУАШЫЛЫҒЫН ҰЖЫМДАСТЫРУДЫҢ АЛҒЫШАРТТАРЫ
II НЕГІЗГІ БӨЛІМ: АУЫЛШАРУАШЫЛЫҒЫН ҰЖЫМДАСТЫРУ ЖӘНЕ ОНЫҢ ҚАЙШЫЛЫҚТАРЫ МЕН КЕМШІЛІКТЕРІ
III ҚОРЫТЫНДЫ БӨЛІМ: КҮШТЕП ҰЖЫМДАСТЫРУДЫҢ ТАРИХИ БАҒАСЫ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТ

I КІРІСПЕ БӨЛІМ: АУЫЛШАРУАШЫЛЫҒЫН ҰЖЫМДАСТЫРУДЫҢ АЛҒЫШАРТТАРЫ
Ауылшаруашылығын ұжымдастыру КСРО көлемінде бай мен кедей арасындағы тап күресімен астасып жатты десек қате болмайды. Өткен ғасырдың жиырмасыншы жылдарының аяқ тұсында бастау алған кәмпескелеу науқаны сол кездегі бай мен орта деңгейдегі бай шаруа иелерінің малын тартып алумен басталды. Қазақ жерінде байларға кедейлерді қанаған деген баға беріліп, еріксіз дүние-мүлкінен айырды. Салдарынан байлар малының жартысын базарда саудалап, шегара астырып, т.б. жолдармен құтылып жатты. Десе де, кәмпескелеудің күштеп жүргізілгенін жоққа шығаруға болмайды. Ол тарихта лайық бағасын алды, әдебиетімізде анық, боямасыз бейнеленді. Өлкелік партия ұйымының басшысы Ф.И.Голощекин ауылды кеңестендіру ұранымен қазақ ауылдарында тап күресін ширықтыра түскісі келді. Нәтижесінде елде жаңа төңкеріс жүргізу үшін идеологиялық-саяси алғышарт жасалды. Бұл үрдіске қарсы болып бас көтерген ұлт зиялыларын жазалады., жер аударды. Әдебиетте бұл Бесеудің хаты туындысында айқын көрініс тапқан . Осылайша қуғынға ұшыраған атқамінерлер заман тынысын дәл танып отырса да қара қазан, сары бала қамы үшін өз талаптарын анық білдірсе де, қатыгез басшыларға қарсы тұра алмады. 1926 жылы көктемде байлардың еншісінде болған 1,3 миллион гектар жер көлеміндегі шабындық және 1,25 миллион гектар егістік кәмпескеленді. Тарихи әлеуметтік формациясын сақтап тіршілік кешіп жатқан қазақтың дәстүрлі әлеуметтік қатынасы қолдан бұзылып, бай мен кедей арасына іріткі салынып, сол арқылы қазақты қазақтың өзіне айдап салу әдісі құйтырқы саясатпнен жымысқы іске асырылып жатты. Рулық қауымда , яғни ауыл-ауыл болып туыстық қатынаста өмір сүріп келген қазақ ауылдары ның ашыған айрандай берекесі қашты. Ұжымдастыру кезінде бұл науқанға қарсы болған адамдар жазаланды. 1928 жылы қаңтар-ақпан айларында Омбыда өткен жиылысқа Қазақстаннан да өкілдер қатысты. Ол жиналыста астық дайындау барысында төтенше шаралар қолдануға рұқсат берілді. Нәтижесінед, жер-жерге 4800 жауапты кісілер аттандырылып, астық дайындау кезінде отыз бір мыңдай шаруа жазаланды. 1928, 1929 жылдары екі жүз жетпіс жеті шаруа атылды. 1928 жылы жиырма жетінші тамызда шыққан аса бай ірі шаруашылықтары мен жартылай феодалдарды кәмпескелеу және жер аудару туралы құжаты негізінде күш қолдану, күштеп кәмпескелеу істері одан сайын үдей түсті. Сол кездердегі партия мүшілерінің жер-жерге жіберген хаттарын және тарихи құжаттарды оқып талдайтын болсақ, ол жерлерден кәмпескеге қарсы болған байларды ... ол дағдылы хайуан екен... ондай содырды... титықтату керек... деген сынды сөздерді көреміз. Бұл дегеніміз сол кездегі партия билігін, мансабын жеке мүддесі немесе субъективті көзқарасы үшін қолданған адамдарды байқаймыз. Бұдан бөлек, кәмпеске кезінде тек байларды ғана емес, орта шаруаларды да , тіпті мал саны бай деген статусқа жетпейтін кедей отбасыларын әдейі қолдан біріктіріп, сол арқылы оларды бай статусына жатқызып, ауыл-аймаққа оларды бай дегізіп, жер аудартқан, қуғындағаны туралы да құжаттар мен мәліметтерді көреміз. Сл кездегі саяси-әлеуметтік ахуал негізінде талай шаңырақтың шайқалып, тағыдардың тәлкекке түскені белгілі. Және бұл үрдіс тек жекелеген ауылда, ауданда не облыста ғана болып өтпеді, бұл саяси оқиға тұтас елді қамтыды. Астық дайындау, егістік және шабаныдық жерді қайта бөлімге бөлу жартылай және орта бай отбасылардың малын талан-таражға түсіру барысында әміршіл-әкімшілік рухта әрекет ететін шолаө белсенді, кадрлар қалыптасты. 1927 жылы желтоқсанда съезде ауыл шаруашылығын ұжымдастыру туралы бағыт алға тратылып, сол төңірегінеде істер мен оларыдың алғышарттары қолға аыну қарастырыды. Ауылда кооперативтік қозғалыстың дамуы барысында еріктік, материалдылық, мүдделік, дербестік шаруаларды кооператвитендіурдің жоғары формаларына рет-ретімен ұөту ұстанымы жарияланды. Алғашында үлгі ретінде ұжымдық шаруашылықтарға неіз болып табылатын материалдық-техниклалық базаның даму дәрежесіне шаруашылық кооперацияларының бұрыншы қарапайым формаларының дәстүрлері мен өзге де факторларға назар аудару керек деп саналды. Мал шаруашылығының сан жағынан көбеюін, оның қарапайым матераилдқы техникалық базасы мен шаруалар кооперациясы дәстүрлерінің болмауын, қазақ халқының көшпелі өмір салтын ескере отырып, Орталық Комитет азақ АКСР -- інде ұжымдастыруды 1932 жылы көктемге қарай аяқтау жоспарда еді. Қазақстанның астықты аудандарынад колхоз құрылысыныің негізгі формасы- аулы шаруашылығы ауданарында жерді бірлесіп өңдеу мен шөп шабуға серіктес болуға тиіс еді. Ол жердегі жарғы бойынша мал оортақ мүлік болып , ортаға салынбай жеке мал мен құрал-саймандщарды пайдалануға ақ төлену керек деп көрсетілген еді. 1929 жылдың екінші жарысынан бастап елде ұжымшарландыру ісі төтенше леппен басталды. Алғашқаы машина-трактор станциялары пайда болды. Көшпелі халықты отырықшыландуыру мен ұжымдастыру үщшін жергілікті белсенділерге қосымша сезіг мыңғ а жуық ұжымдастырушылар тартылды. Яғни жергілікті беленділер арасынан сеігз мыңға жуық жаңа қызметкерлер тағайындалып, олар жұмысына тығыз кірісіп кеттті. Республикаға орталық Мәскеуден, тағы да басқа жер-жерлерден мың екі жүз

төрт өкіл жіберілді. Ол кадрлар қызық халқыныың ежелден қалыптасып келе жатқан көшпелі салт табиғатын тым үстірт түсінген еді. Олар ұжымдастыру дегенді жүздеген отбасыларды үлкен бір аумаққа орналастыру деп түсінген еді, олар кейде тіпті жем-шөп мәселесіне де мән бермей жатты. Партия тарапынан келген өкілдер қазақ еріне келгеннен соң ұжымдастыру ісін өздерінің орыс деревнясындағы орыс шаруалараның отырықшы мәдениетіне ұқсамса еиіп іске асырғуғатырысты. Солай етті де. Ауыл шаруаышылығын ұжымдастыру ісі әу бастан ақ күштеу сипатта, бас көтергендерді қуғындау арқылы лаңкестік бағытта жүргізіп жатты.

II НЕГІЗГІ БӨЛІМ: АУЫЛШАРУАШЫЛЫҒЫН ҰЖЫМДАСТЫРУ ЖӘНЕ ОНЫҢ ҚАЙШЫЛЫҚТАРЫ МЕН КЕМШІЛІКТЕРІ
Большевиктер 20-шы жылдары ЖЭС-ті ұзақ мерзімді саяси стратегия деп есептедi. Сондықтан, олар ЖЭС аясында шаруа қожалықтарын бiртiндеп кооперативтендiру арқылы ауыл шаруашылығын социалистiк жолмен қайта құруды көздедi. Шаруалар кооперациясы мемлекеттiк тұрғыдан ерiксiз күштеу арқылы емес, керiсінше экономикалық қажеттiліктен туындайтын қозғалыс болу керек еді. Алайда, большевиктер қазақ ауылында әлеуметтiк теңсiздiктi жою мақсатында шабындық және жайылымдық жерлердi бөлiске салды. Ф.Голощекин: "Жайылымдық жерді бөлу деген не?" дей отырып, бұл науқанға зор екпін беру үшiн және өз төңірегiндегі большевиктерді жігерлендіру үшін "Бұл кіші Қазан" - деді. Қазақстан Орталық Атқару Комитетi (ҚОАК) және Халық Комиссарлар Кеңесі (ХКК) 1926 ж. 20 мамырда "Жерге орналаспай жерді пайдаланатын көшпелi және жартылай көшпелi аудандардың шабындық және егiстік жерлерін уақытша қайта бөлу туралы" заң қабылдады. Оған сол кездегi Халық Комиссарлары Кеңесiнiң төрағасы және Орталық Атқару Комитеті төрағасы қызметiн уақытша атқарушы Н. Нұрмақов қол қойды. 1927 ж. 3 ақпанда бұл заңға ішінара толықтыру енгізiлді. Онда шабындық және жайылымдық жерлер жан басына қарай бөлiнетiнiн, мұндай бөлiнiс мүмкiн болмаған жағдайда үй басына қарай бөлiнетiні туралы атап көрсетiлдi. Бұл жұмысты жоғарыдан жүргiзу Қазақстанның Егiншiлiк халық комиссариатына тапсырылды және бұған жоғарғы қарқын беру үшiн губерниялық, уездiк және округтiк атқару комитеттерi жанынан ерекше жедел "бестiктер", ал болыстық атқару комитеттері мен ауылдық кеңестер жанынан "үштiктер" ұйымдастырылды. Конституциялық тұрғыдан мұндай заңсыз құрылған бұл "бестiктер" мен "үштiктер" құрамдары жергілікті атқару комитеттері мен ауылдық кеңестерде бекітiлді. Шабындық және жайылымдық жерлерді бөлу науқанына байланысты құрылған бұл төтенше және заңсыз органдар кеңес үкіметінің басқа да шараларын жүзеге асыруда таптырмас әдіс болды. Қазақстанда большевиктер 1926-1927 жылдары 1250 мың десятина жайылымдық және 1360 мың десятина шабындық жерлерді бөлді. Бөлінген шабындық жердің 61,6 %-ін кедейлер, 8,8%-ін ауқаттылар алды. Ал жайылымдық жердің 59,3% кедейлерге, 31,7% орташаларға және 9% ауқатты қожалықтарға берілді. Ф.Голощекин алғаш "Кіші Қазан" төңкерісін бір ғана әлеуметтік-саяси науқанмен, яғни шабындық-жайылымдық және егістік жерлерді қайта бөлумен аяқтай аламын деген пікірде болды. Большевиктер жерге орналастыру жөніндегі бұл шара әсіресе ауылдағы байға өте тиімді болып отырған жерді дәстүрлі қауымдық (рулық) пайдалануды жояды деп есептеді. Алайда Ф.Голощекин бастаған Қазақстан большевиктерінің қазақ қоғамына байланысты жүргізген бұл шаралары қазақ ауылында Кеңес өкіметінің жеңісін қамтамасы ете алмады. Оның себебі бұл реформа алғашқы кезден-ақ қате тұжырымдарға негізделген еді. Біріншіден, қазақтың дәстүрлі шаруашылық жүйесі сақталып отырған жағдайда шабындық және жайылымдық жерлерді жәй бөліске салу еш нәтиже бермеді. Екіншіден, шабындық және жайылымдық жерді бөлудің өзі дәстүрлі егін шаруашылығы жүйесіндегі заңдылықтар жетегінде қалып қойды, яғни шабындық және жайылымдық жерлерді бөлу шаруа қожалығындағы отбасы мүшелерінің санына байланысты жүргізілді. Ал қазақтың дәстүрлі шаруашылығында, керiсiнше, жердi малдың санына қарай иемдендi, яғни көшпелілер үшін жайылымға сұраныс мал басының санына және оның құрамына байланысты болды. Үшіншіден, жартылай көшпелі аудандардағы жер бөлінісі нәтижесінде жерге ие болған шаруалар үшін бұл кезеңде ол жерлерден келер пайда жоқ еді. Себебі ауылдағы кедей шаруалардың қожалықтары ғана емес, тiптi орта шаруа қожалықтары да бұл кезеңде ауыл-шаруашылық құрал саймандарына, егетiн тұқым және т.б. заттарға өте зәру болды. Мысалы, 1928 жылы республикада 1927 жылғы есеп бойынша 800 мың қазақ шаруа қожалықтары бар болғаны 124 мың өте қарапайым еңбек құралдарына ие болды. Олар 54 мың соқа, 0,5 мың тұқым себетiн машина, 13,5 мың шөп шабатын шалғы, 9,4 мың тырма т.б. Бұл еңбек құралдары сан жағынан алғанда көлге тамған тамшыдай ғана едi және оның сапасы да өте төмен болды. Тіпті әлеуметтік тұрғыдан келгенде Петропавл округінде еш құрал-сайманы жоқ щаруа қожалығының мөлшерi 95,5%, ал орта шаруа қожалықтары 83,2 % болса, Павлодар округінде 99,45% және 85,8 5%, Қызылорда округінде 72,95% және 69,15% болған. Шаруашылық құралдардың жетiспеуi, әрине, кедей қожалықтарын өз үлесiнен бас тартып, бөлiнген жерлердi бұрынғы иесiне қайтаруға мәжбүр еттi. 1927 жылы желтоқсанда ірі бай шаруашылығын тәркілеу жөніндегі заң жобасын әзірлейтін арнайы комиссия құрылды. 1928 жылы наурызда Қазақстан Өлкелік комитетінің бюросы ол заң жобасын біiнеше рет қарап, нақтылады. Осы жылдың тамыз айында Өлкелiк комитет тәркiлеу науқанына тiкелей басшылық жасайтын комиссия ұйымдастырды. Комиссияның төрағасы болып Е. Ерназаров тағайындалды, оның құрамына О. Исаев, Н. Нұрмаков, Г. Тоғжанов, О. Жандосов және т. б. кірді. 1928 жылдың 27 тамызында Орталық Атқару комитеті мен Халық Комиссарлары Кеңесінде тәркілеу жөніндегі заң жобасы қабылданды. Республиканың барлық аудандарына тәркілеуді өткізу жөнінде нұсқаулар жіберілді. Заң бойынша малы, дүние-мүлкі тәркіленіп, өзі жер аударылуға тиісті ірі байларға: көшпелі аудандарда ірі қараға шаққанда 400-ден астам малы бар, жартылай көшпелі аудандарда 300-ден астам малы бар, отырықшы аудандарда 150-ден астам малы барлар және бұрынғы сұлтандар мен хандардың ұрпақтары жатқызылды. 1928 жылы тамыздың 30-да Қазақ АКСР ХКК-нің "Қазақстанның көшпелі, жартылай көшпелі және отрықшы аудандарын белгілеу туралы" арнайы қаулысы қабылданып, соған сәйкес аудандар белгіленді. Науқанды 1928 жылдың 1 қарашасында аяқтау жоспарланды, яғни бір ай ішінде бітіру керек деп шешті. Кейінірек ол тағы 10 күнге ұзартылды. 1928 жылғы 30 тамыздағы қаулыға сәйкес сонымен қатар тәркіленгендерді жер аударуға тиісті аудандар да анықталды. Тәркiлеуге байланысты декретте әсіресе, көшпелі аудандардағы шаруа қожалықтарына деген қаталдық айқын болды. Осы көшпелі аудандағылардың малы тәркiлеу мөлшерiнен аз болған күннің өзiнде де, егер бұл адамдар ауылда ықпалды болса, кеңестендіруге қауіпті элемент ретiнде жер аударылуға тиіс болды. Тәркілеу туралы ереже бойынша жер аударылғандардың бәрі сайлау құқығынан айырылды. Байларды тәркілеуді жүзеге асыру үшін комиссиялар құрылды. Уәкілдер бастаған комиссия мүшелері тәркілеу барысында кеңес үiіметiнiң нұсқауларын, яғни байларды тәркілеу туралы ережені өрескел бұрмалады. Ауыл белсендiлерi жоғарыдан келген уәкiлдiң қолдауымен тiптi ауқатты адамдарды да қыспаққа түсiрдi. Республика көлемінде барлығы 696 "бай-феодалдар" тәркіленді. Қазақ қоғамында ірі байлардың көп болмағанын осы 1928 жылғы жүргiзiлген тәркілеу барысы мен оның нәтижелері көрсетіп берді. Алдын-ала жасалған жоспар бойынша үкімет жоғарыдағы байлардан 225972 бас малды тәркілейміз деп үміттенген еді. Бірақ үміт ақталмады, барлығы 144474 бас мал ғана тәркіленді: бұл белгіленген жоспардың 64%-i ғана. Оның себебі алдын-ала жасалынған малдың есебi дұрыс емес еді. Қазақстан басшылығы кейіннен оны мойындауға мәжбүр болды. Барлық тәркіленген малдың 10,2% отрықшы аудандардан, 83,3% жартылай көшпелі аудандардан және 6,5% көшпелі аудандардан еді. Тәркіленген малдың 118919 басы жеке шаруашылықтарға (74,3%) және колхоздарға (25,7%) таратылып берiлдi. Тәркiленген малдар негiзiнде жаңадан 292 колхоз құрылды. Көптеген қазақ партия-кеңес қайраткерлері тәркiлеуге қарсы шықты. Олар қазақ қоғамынның экономикалық деңгейінің төмен екенiн, сондықтан да әлеуметтік сiлкiнiстерге бармай, ауқатты шаруа қожалықтарына салық мөлшерін көбейту шаралары арқылы реттеуді ұсынды. Ал большевиктер болса бұл пікірлерге құлақ аспай, таптық принциптерінен ауытқымай, сол мақсатқа жету жолында күшпен тәркілеу идеясын жүзеге асырды. Қазақ байларын тәркілеу Қазақстандағы күшпен ұжымдастыру саясатының бастамасы болды. Байларды тәркілеуден қазақ кедейлері материалдық жағынан да, рухани ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.