Мал азықтық дақылдарының жалпы теориялық зерттеулері

Хоганбек Б

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС

Тақырыбы: «Малазықтық құмайлардың (Sorghum Pers) биологиялық, экологиялық және ресурстық сипаттамасы»

5В060800 - «Экология» мамандығы бойынша

«Қорғауға жіберілді»

«Экология» кафедрасының меңгерушісі

Г. К. Сатыбалдиева

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС

Тақырыбы: «Малазықтық құмайлардың (Sorghum Pers) биологиялық, экологиялық және ресурстық сипаттамасы»

5В060800 - «Экология» мамандығы бойынша

Орындаған Хоганбек Б.

Ғылыми жетекшісі

т. ғ. к., доцент Аралбай Н. Қ.

Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрлігі

«С. Сейфуллин атындағы Қазақ агротехникалық университеті» КеАҚ

Экология кафедрасы

«5В060800-Экология» мамандығы

«Бекітемін»

«Экология» кафедрасының меңгерушісі

Сатыбалдиева Г. К.

ТАПСЫРМА

Дипломдық жұмысты орындау бойынша

Студент:

Жұмыстың тақырыбы:

«30» қараша 2020ж. №1729-Б бұйрығымен бекітілген

Аяқталған жұмысты тапсыру мерзімі « _»

Жұмыстың бастапқы деректері:

Дипломдық жұмыстың өзектілігі мен міндеттері:

Графикалық материалдардың тізімі (міндетті сызбаларды көрсету) :

Ұсынылатын негізгі әдебиеттер:

Жұмыстың таралуы бойынша кеңесшілер

Тапсырма берілген күн 1. 09. 20 _

Жұмыс жетекшісі қауымдастырылған т. ғ. к., доцент Тапсырманы орындауға қабылданған студент

Осы дипломдық жұмыста келесі нормативтік құжаттарға сілтеме жасалынған:

Қазақстан Республикасының Экологиялық кодексі. 9 қаңтар 2007 №212 Заңымен бекітілген.

Қазақстан Республикасының Жер кодексі. 20 маусым 2003 жылы № 442-II Заңымен бекітілген.

«Экологиялық сараптау туралы» Қазақстан Республикасының 18 наурыз 1997 жылы қабылданған № 85-1 Заңы.

Қазақстан Республикасының Экологиялық кодексі, Қоршаған орта жай- күйінің мониторингі. 141 бап, 9 қаңтар 2007 №2012 Заңымен бекітілген.

«Қоршаған ортаны қорғау» 15 шілде 1997 жылы қабылданған №160-1 ҚР Заңы.

Осы дипломдық жобада келесі стандарттарға сәйкес сілтемелер қолданылған:

МемСТ 27753. 2-88 - Жылыжай топырақтары. Су сығындысын дайындау әдісі.

МемСТ 26423-85 - Топырақтар. Су сығындысының электр өткізгіштігін, pH және қатты қалдықтарын анықтау әдістері.

МемСТ 26424-85 - Топырақтар. Су сығындысындағы карбонат және бикарбонат иондарын анықтау әдісі.

МемСТ 26425-85 - Топырақтар. Су сығындысындағы хлорид ионын анықтау әдістері.

МемСТ 26426-85 - Топырақтар. Су сығындысындағы сульфат ионын анықтау әдістері.

МемСТ 26428-85 - Топырақтар. Су сығындысындағы кальций мен магнийді анықтау әдістері.

СТ ҚР 1277-2004 - Қазақстан Республикасының мемлекеттік стандарты.

Топырақ. Жалпы ережелер.

Дипломдық жұмыста келесі қысқартулар мен белгілер пайдаланылған: м - метр

мм - миллиметр см - сантиметр км - километр м/с - метр секунд г - грамм

т - тонна

млн - миллион млрд - миллиард га - гектар

т. б. - тағы басқа

ЖЭО - жылу электр орталығы АЛИ - ауа ластану индексі

ШРК - шекті рұқсат етілген концентрация БҰҰ - Біріккен Ұлттар Ұйымы

ШЖШ - шекті жол берілген қоспаның шоғыры СИ - стандартты индекс

трлн - триллион тг - теңге

АНЫҚТАМАЛАР

Дипломдық жұмыста келесі анықтамалар қолданылды:

Топырақ - күрделі жартылай функционалды және поли-компонеттік құнарлылықтан тұратын, тау жыныстарының желге мүжілу қабығының жоғарғы қабатындағы ашық көпфазалы құрылымдық жүйе, тау жыныстарының, ағзалардың, климаттың, жер бедері мен уақыттың кешенді функциясы болып табылады.

Топырақ құнарлығы - өсімдіктердің өсуі мен өндірілуін барлық қажетті жағдайлармен қамтамасыз ететін топырақтың басты функциясы. Табиғи және жасанды, потенциалды және тиімді құнарлылық түрлерінен тұрады.

Норма - ауыл шаруашылық дақылдарға 1 га аудан бірлігіне енгізілетін, кг, ц немесе т өлшем бірлігіндегі тыңайтқыштар саны (негізгі + егу алдындағы + үстеп қоректендіру) .

Мөлшер - бұл ауыл шаруашылық дақылдарға жыл бойында әртүрлі тәсілдермен және әртүрлі мерзімде берілетін қоректік элементтер саны.

Өсімдіктердің қоректік заттарға қажеттілігі - бұл өсімдіктердің әртүрлі мүшелерінде болатын қоректік заттардың жиынтық саны.

Сұрып - белгілі ботаникалық таксондардың шеңберін селекция нәтижесінде алынған, белгілі бір сипаттамалар жиынтығынан тұратын (пайдалы немесе декоративті), өсімдік тобын сол өсімдіктің басқа тобынан ерекшелейтін мәдени өсімдіктер тобы.

Өнімділік - аудан бірлігінен алынатын егіншілік өнімдерінің саны. Өнімділікті 1 гектарға центнер немесе тоннамен есептейді.

Биологиялық шығым - өнімнің барлық биологиялық (дән - сабан - аңызақ - тамыр қалдықтары) массасын құру үшін өсімдіктермен пайдаланылатын қоректік заттардың жалпы саны.

Экологиялық жүйе - тірі ағзалар жиынтығының қоректену, даму және ұрпақ қалдырып, тарату мақсатында, қандай да бір тіршілік ету кеңістігін бірлесе жүріп пайдалануының көне қалыптасқан жүйесі.

Экологиялық мониторинг - бұл қоршаған ортаның жай-күйін бақылаудың, табиғи және антропогендік факторлардың әсерінен қоршаған орта жай-күйінің өзгеруін бағалау мен болжаудың кешенді жүйесі.

КІРІСПЕ

Тақырыптың өзектілігі: Қазіргі жағдайда республикада мал шаруашылығын одан әрі дамытудың және мал мен құс өнімділігінің өсуінің жеткіліксіз үрдісінің факторларының бірі әлі де дайындалатын азықтың жетіспеуі немесе азықтық базаның әлсіздігі болып табылады.

Мұның себептері егістіктегі мал азықтық дақылдары үшін егіс алқаптарының қысқаруы, табиғи алқаптарының қанағаттанғысыз жай-күйі, ескі жастағы шөптердің түбегейлі және Үстірт жақсаруының болмауы және осының салдарынан олардың тозуы, жемшөп дақылдарының тұқым шаруашылығы жүйесінің бұзылуы, саланың жеткіліксіз техникалық жарақтандырылуы және т. б. болып табылады. Жемшөп өндірісінің барлық жүйесін: жемшөп дақылдарының селекциясы мен тұқым шаруашылығын, далалық жемшөп өндірісін, шалғындық шаруашылығын, жемшөп дайындау технологиясын, оларды сақтау мен пайдалануды қалпына келтіру өз кезегінде мал шаруашылығының жедел дамуын қамтамасыз етеді. цехтары толығымен бос тұр, орташа алғанда олардың қуаттарын жүктеу-27, 4% - ды құрайды.

Ауыспалы егістегі қант құмайының орны. Құмай өсімдігі неғұрлым терең енетін тамыр жүйесіне ие және топырақтың төменгі қабаттарынан ылғалды тиімді пайдалануға қабілетті. Алғы дақылды таңдауда, құмайдың өте үлкен вегетативті массасын қалыптастыратын дақыл екендігін еске түсіру қажет және де масса бірлігіне қоректік заттардың шамалы көлемін пайдаланады, жалпы гектарына жеткілікті жоғары шығымы тура келеді, әсіресе азот шығымы (құмайдың жүгері қоспасымен бірге жасыл өнімінің 500 ц/га өнімділігінде шамамен 200 кг/га болады) . Бұршақты өсімдікер немесе дәнді-бұршақты өсімдіктерден кейін қантты құмайды орналастыру осы дақылға берілген азотты тыңайтқыштардың мөлшерін азайтуға мүмкіндік береді. Құмай үшін тиімсіз алғы дақыл тары болып табылады, өйткені екі дақылға да бірдей арамшөпті өсімдіктерге тән ұқсастыққа ие. Астық дақылдарын арамшөптерден қорғау және қоректік заттар шығымының орнын толтыру жағдайында қант құмайын 3- 5 жыл ағымында өнімділігін жоғалтпай көпжылдық дақыл ретінде өсіруге болады

Азықтық рациондардың қалыптасқан құрылымы мен қоректілігін ескере отырып, құрама жемдер мен премикстер өндірісін қайта ұйымдастыру қажет.

Қазіргі жағдайда республикада мал шаруашылығын одан әрі дамытудың және мал мен құс өнімділігінің өсуінің жеткіліксіз үрдісінің факторларының бірі әлі де дайындалатын азықтың жетіспеуі немесе азықтық базаның әлсіздігі болып табылады [1] .

Мұның себептері егістіктегі жемшөп дақылдары үшін егіс алқаптарының қысқаруы, табиғи жемшөп алқаптарының қанағаттанғысыз жай-күйі, ескі жастағы шөптердің түбегейлі және үстірт жақсаруының болмауы және осының салдарынан олардың тозуы, жемшөп дақылдарының тұқым шаруашылығы жүйесінің бұзылуы, саланың жеткіліксіз техникалық жарақтандырылуы және т. б. болып табылады.

Мал азықтық дақылдар өндірісінің барлық жүйесін: мал азықтық дақылдарының селекциясы мен тұқым шаруашылығын, далалық жемшөп өндірісін, шалғындық шаруашылығын, жемшөп дайындау технологиясын, оларды сақтау мен пайдалануды қалпына келтіру өз кезегінде мал шаруашылығының жедел дамуын қамтамасыз етеді.

Мал азығын өндіруді қарқынды дамыту үшін күн энергиясын, суды, минералды тыңайтқыштардың ұлғайтылған мөлшерін барынша тиімді пайдаланып, еңбек пен қаражаттың ең аз шығынын есепке ала отырып, сапалы өнім беретін және жылдам өсетін өсімдіктерді өсіру керек. Осындай дақылдардың бірі - малазықтық құмайлары (Sorghum Pers) қоректік құндылығы мен өнімділігі жоғары дақыл [2] .

Азықтың құрамында 12-16% ақуыз бар, сонымен қатар дәрумендерге, әсіресе каротинге және минералды элементтерге бай. Құнды қасиеттері: көпжылдылығы (10-12 жыл және одан да көп), құрғақшылыққа төзімділігі, қоректік заттардың жоғары өнімділігі, шөп шабылған жерлерге дақылдың біркелкі таралуы, тапталуға, жайылымға, бірнеше рет шабуға, ауруларға төзімділігі болып табылады. Көктемде және күзде өте жақсы өседі. Оның кең тамыр жүйесі құрғақшылық жағдайларына төтеп беруге көмектеседі.

Күзде беткейлер мен жыраларды бекітуге арналған топырақты жақсы қорғайтын өсімдік. Әртүрлі өсіру жағдайларына бейімделген, азот тыңайтқыштары мен суаруға сезімталдылығы жоғары, жаңа және жинақталған күйде әртүрлі шаруашылықта пайдаланылады. Қамыс бетегесі егістік, шалғындық жемшөп және тиімді дақыл ретінде өсіріліп, витаминді-шөпті ұн өндіру, шөп шабу, түйіршікті және брикеттелген жем, сондай-ақ пішендеме, сүрлем және пішен дайындауға пайдаланады.

Дипломдық жұмыстың мақсаты: Малазықтық құмайлардың (Sorghum Pers) биологиялық, экологиялық және ресурстық сипаттамасын зерттеу.

Дипломдық жұмыстың мақсатына байланысты келесі міндеттер қойылды.

1. Малазықтық құмайлардың (Sorghum Pers) биологиялық сипаттамасын анықтау.

2. Малазықтық құмайлардың (Sorghum Pers) экологиялық сипаттамасын анықтау.

3. Малазықтық құмайлардың (Sorghum Pers) ресурстық сипаттамасын анықтау.

1. Мал азықтық дақылдарының жалпы теориялық зерттеулері

1. 1 Малазықтық дақылдарының түрлері және олардың сипаттамалары

Қазақстан аумағында 5 мыңға жуық жоғары сортты өсімдіктер өседі, олардың 400-ден астам түрі мал азықтық, жем-шөптік өсімдіктер болып табылады, дегенмен олардың барлығы аса жақсы таралған және өте көп деп айтуға келмейді. Мал азықтық әдеби-ғылыми материалдарды зерттей отырып, оның ішінде 1922-ші және 1954-ші жылдар аралығындағы Қазақстан территориясындағы мал азықтық өсімдіктер кітабын талдау негізінде, Қазақстанда жемдік өсімдіктердің 400-ден астам түрі бар екеніне көз жеткіздік. Мал азықтық өсімдіктерді зерттеу, білу республиканың жемдік ресурстарын дұрыс пайдалану үшін қажет. Аталған кітап Қазақстанның осы кең таралған өсімдіктеріне жемшөп алқаптарын ұйымдастыру және пайдалану кезінде осы деректерді пайдалану мақсатында қысқаша сипаттама беруге бағытталған.

Мал қоректендіруде пайдаланылатын, өсімдіктерді бірнеше топқа бөледі: жасыл (жасыл масса), ірі азық (шөп), гуменді (сабан, топан), шырынды азықтар ( тамыр-түйнекті жемістілер, сүрленген шөп), құнарландырылған - (дәндер мен тұқымдар) [3] .

Жасыл жем-шөптер.

Бұл топқа жапырақтардан және кейде гүлдері бар өсімдіктерден тұратын жер бетіндегі өсімдіктерінің бөліктері жатады. Бұл ауылшаруашылық малдары үшін жазғы кезеңдегі негізгі және тамаша жем-шөп өнімі. Онда жақсы меңгеру үшін алмастырылмайтын аминқышқылдарымен жоғары құнды протеиндер, жеңіл қорытылатын көмірсулары, көптеген дәрумендер және барлық маңызды микро-және макроэлементтері бар. Өсімдіктің түріне және өсу фазасына байланысты жасыл жем-шөптерде 60-80% су болады[2] .

Жас құрғақ шөпте 20-25% ақуыз заттары, 4-5% май, 30-45% азотсыз экстрабелсенді заттар және 10% минералдық заттар бар. Бұл ретте бұл малазықты жеңіл сіңіретін жасыл жем-шөптерде аздаған 10-15% өзектер болады. Ірі қара жануарларда жасыл жемнің сіңімділігі 75-85%, шошқаларда -40-50% құрайды. Жасыл жем-шөп жануарлардың өнімділігін арттыруға, әсіресе баласын қоректендіретін жануарларда сүт өндіруге және жайылымдарда малды тамақтандыру кезінде бұлшықет тіндерінің пайда болуына ықпал етеді. Жасыл жем-шөптің сапасы шөптің ботаникалық құрамына байланысты [4] .

Жасыл шөптердің жемдік құндылығы бір түрдің арасында да тұрақты емес. Ол өсіп, қартайған сайын өзгереді. Сонымен, құрғақ заттың дамуының алғашқы кезеңінде ақуыз шөптердің пісетін кезеңіне қарағанда әлдеқайда көп, бұл жануарлардың органикалық заттардың ерте өну фазаларына жақсы сіңуін анықтайды. Әзіресе бұршақ тұқымдас өсімдіктері өте бағалы. Оның жоғары қоректілігі жоғары толыққанды ақуыздың болуымен, дәрумендердің және минералдық заттардың кешенімен, әсіресе кальциймен қамтамасыз етіледі. Сонымен қатар шөпте D дәрумені өте аз [5] .

Көпжылдық шөптер. Бұл бұршақ тұқымдас және дәнді өсімдіктер тобы, олардың өміршеңдігі бір жылдан артады. Көпжылдық бұршақ шөптеріне жоңышқа, люцерна, эспарцет және басқалары жатады; дәнді дақылдарға - шалғынды тимофеевка, еркекшөп, кірпі, қара бидай, от, рапс және басқалар жатады. Көпжылдық шөптердің құндылығы жасыл массадан жоғары өнім алуда ғана емес, сонымен қатар олар топырақтың құнарлылығын арттыруға ықпал етеді, содан кейін дақылдардың өнімділігі артады, өйткені олар көптеген дақылдар үшін жақсы бастамашылар болып табылады.

Оларды өсіру кезінде, құрғақ жерлерде егу жылында жеткілікті ылғалды қолайлы климаттық жағдайлар болған кезде, өсіру сәтті болатындығын есте ұстаған жөн. Егер ауа-райының қолайсыздығына байланысты егу жылы шөптер жақсы көшет бермесе, онда келесі жылдары олар төмен өнім береді. Егер қолайлы ауа-райы жағдайында бірінші жылы көп көшеттер алынса, биыл да, одан кейін де ауа-райына қарамастан жасыл массаның өнімділігі жоғары болады.

Біржілдық малазықтық өсімдіктер. Малазықтық бұршақ тұқымдас және дәнді өсімдіктер тобына өміршеңдіктері бір жылмен ғана шектелетін түрлері жатады. Бұршақ тұқымдас біржылдық шөптерге вика, чина, сераделла, люпин және басқалары жатады. Дәнді біржылдық шөптерге судан шөбі, чумиза, могар, африка тарысы, біржылдық райграс, құмай және басқалары жатады. Жылсайынғы жем-шөп шөптері ретінде сұлы, арпа, жүгері, дәнді дақылдардан қысқы қара бидай, сондай-ақ соя, бұршақ үшін дақылдарды пайдаланады. Жыл сайынғы жем-шөп шөптері таза дақылдарда да, бұршақ-дәнді қоспаларда да жасыл жемге, сүрлемге, шөпке, шабындыққа, тұқым алу үшін және мал жаю үшін өсіріледі. Фермерлік мал шаруашылықтарында бұл шөптер көпшілік жағдайда жазғы кезеңде жануарларды жасыл массамен қамтамасыз ету үшін жасыл конвейер жасау үшін қолданылады.

Пішен шөп.

Пішен шөп -бұл қысқы уақытқа малдың алмастырылмайтын және негізгі малазығы. Ірі малазықтары мерзімінде жиналған және тұрақты ауада құрғатылған шөп. Шөпті 15-18% ылғалдылыққа дейін кептірілген шөптен және одан аз сақталған шөп арқылы алынады. Жалпы тағамдық құндылығы бойынша жақсы шөп шоғырланған жемге жақындайды, ал дәрумендер мен минералдардың мөлшері олардан едәуір асып түседі. Шөптің тағамдық құндылығы оның дәмімен (жейтіндігімен), ондағы қоректік заттардың құрамымен және сіңімділік дәрежесімен анықталады. Көбінесе бұл факторлар шөптердің ботаникалық құрамына, олардың өсуіне, шөп жинау уақыты мен жағдайларына, шөптің ұзақтығы мен сақталу жағдайларына байланысты [6] .

Сабан - бұл бидай қалдықтары (сабақтары және масақтары) . Сабан, малазығы бола тұрса да, малды қоректендіруде маңызды орын алса да, оның құрамында құнарлы заттар өте аз. Құнарлылығы жағынан сабан онша бағланбайтын өсімдік. Дәмі де, қоректік қасиеттері де бойынша сабан жануарлардың негізгі ірі азығы болып саналмайды. Мүйізді жануарлар оны жылқыларға қарағанда жақсы сіңіреді. Барлық түрлердің ішінен тары сабаны көбірек қоректік және жеуге дайын. Одан кейін арпа, сұлы, жүгері. Бидай, қара бидай және күріш сабанының құрамында қоректік заттар аз. Бір түрлі өсімдіктер сабанының арасында құнды болып саналатыны ағымды жылдың егістігнен кейінгі жаңасы. Оны сыртқы түрі бойынша бірден айыруға болады: ол жылтырлығымен, серпімділігімен және шаң баспағандығымен ерекшеленеді. Ескі сабан сынғыш, шаңды және көпшілік жағдайда көгерген болады. Ақуыздың тағамдық құндылығы бойынша бұршақ сабаны дәнді дақылдарға қарағанда жоғары. Егер дәнді дақылдардың сабанында 1% сіңірілетін ақуыз болса, онда бұршақ сабанында -3%. Бұршақ дақылдарының ішіндегі ең жақсысы-жасымық пен сераделла сабаны. Бұл нәзік және жағымды, жақсы желінеді. Қарақұмық сабанының құрамында ылғал көп, оны кептіру қиын, жиі көгереді және көбінесе жануарларда ауру тудырады -фагопироз(терінің ісінуі және зақымдануы, бөртпе, ісіктер және т. б. ) .

2. Мал азықтық құмайларды (Sorghum Pers) зерттеу

2. 1 Мал азықтық құмайлардың (Sorghum Pers) биологиялық сипаттамасы

Құмай - бір жылдық немесе көп жылдық, жаздық дақылдарға жататын дәнді өсімдік. Оның Отаны - Шығыс Африка аудандары болып саналады, өсімдік біздің заманымызға дейінгі IV ғасырда өсіріле бастаған. Дақыл әлемдік өндіріс көлемі бойынша бесінші орынға ие. Құмайдың мұндай жоғары танымалдылығы өсімдіктің күй талғамайтындығына, жоғары өнімділік беретіндігі мен көптеген пайдалы қасиеттерге ие болуына, өндірістің түрлі салаларында пайдалануға болатындығымен тікелей байланысты. Дақылды өсіру арнайы техника мен құрал-жабдықты қажет етпейтіндіктен, өте тиімді болып табылады [7] .

Құмай - еліміздің құрғақ оңтүстік және оңтүстік-шығыс аудандарында, жасыл массаның өнімін және езілген протеинді жинақтауда жүгеріден астам, жоғары сапалы сүрлем әзірлеу үшін барынша перспективалық дақыл болып табылады.

Құмай шабылғаннан кейін жақсы өседі, өсімдіктердің жапырақтары мен сабағы дәннің толық пісуіне дейін шырындылықты сақтайды. Сүтті балауыз, балауыз және дәннің толық пісу кезеңінде жиналған қант құмайының жасыл массасы құрамында 14-20% дейін қант бар, сондықтан оны таза түрінде ғана емес, сонымен қатар сабанмен, үгінділермен де оңай сүрлейді. Құмайдан жасалған 100 кг сүрлемде 1, 31-1, 67 кг езілген протеин бар. Әсіресе, құмай құрғақ аудандарда зор мағынаға ие [8] .

Сурет 1. Мал азықтық құмай (Sorghum Pers)

Құмай - әлемдік жерді өңдеуде 70-75 млн га жерге өсіріледі және егістік көлемі жөнінен бидай, күріш, жүгері мен арпадан кейін 5-ші орында тұр. Ол негізінен Азияда (49-50%), Африкада (32-33%) егіледі. Америкада егістік жердің 15 пайызын ғана құрайды, ал Австралия мен Еуропада бар-жоғы 2-3% көрсеткішке ие. Ең көп өсірілетін құмайдың түрі - азықтық құмай (60 млн га жерге өсіріледі) [1] .

Құмай құрғақшылыққа төзімділігімен, құнарлы топырақты аса қажетсінбейтін қасиетімен еліміздің шөлді аймақтарында егуге қолайлы болып табылады.

Құмай шаруашылығы өте тиімді, дәні - жануарлар мен құстарға азық. Сүттеніп, балауыз болып тұрған кезінде жинап алынған құмайдан түйіршіктелген жем дайындайды. Тәтті құмайдың сабағын көк кезінде жануарларға сол қалпында беруге болады, оның үстіне одан сүрлем дайындауға да болады. Құмайдың көк сабағында 24-26 малазықтық бірлік (м. а. б), сүрлемінде 20-22 м. а. б, пішендігінде 49 м. а. б бар. Құмай дақылы жайылымдық болған жерлерге де жақсы өседі, сондықтанда құмай өсірілген жерден жайылым жасауға әбден болады [9] .

Құмай - құнарлылығы жөнінен және үлкен өнімімен жүгеріден асып түсетін, еліміздің шөлді аймақтарында жоғары сапалы сүрлем дайындау үшін өсірілетін келешегі зор азықтық дақыл. Оның тағы бір қасиеті жоңышқа секілді орылғаннан кейін де өсуге қабілеттілігі[2] . Ол дәні толық піскенше жапырағы мен сабағының ылғалын сақтай алады. Сондықтан бірнеше рет орылғанымен, күз келіп салқын түскенше өсуін тоқтатпайды. Сүттеніп, балауыз болып тұрған кезде орылған құмайдың сабағы мен дәнінде 14-20% қант болады, сол себепті оны сүрлем қылу оңай болады. 100 кг құмай сүрлемінде өз кезегінде 1, 31-1, 67 кг мөлшерде ақуыз болады[4] .

Құмай дақылын өсіру және жнау негізінен құрғақ, қуаң аймақтар үшін өзекті жұмыс. Ресейде бұл дақылды Солтүстік Кавказ және Қиыр Шығыста өсіреді [3] .

---

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс