Жетілген бәсеке нарық теориясы

Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 25 бет
Таңдаулыға:

К.И. Сэтбаев атындағы Қазақ Ұлттық
Техникалық Университеті

кафедрасы

Реферат

Тақырыбы:

Тексерген
Орындаған

Алматы 200
Жоспар

Кіріспе
1. Жетілген бәсеке нарық теориясы
1.1. Көрінбейтін қол мен бәсеке теориясының тарихы
1.2. Жетілген бәсеке теориясы
1.3. Бәсеке нысандары
2. Жетілген бэсеке нарығындағы фирма
2.1. Икемді сұраныс
2.2. Қысқа мерзімдегі пайданы максимизациялау.
2.3. Ұзақ және қысқа мерзімдегі ұсыныс қысығы
2.4. Жетілген бәсеке мен тиімділік жағдайы.
Қорытынды
Пайдаланған әдебиеттер:

Кіріспе
Экономиканың эр бөлек салаларың зерттелуі шексіз жэне мүмкін емес.
Өйткені олардың саны көп. Бүдан біз алдымызға нақтырақ мақсат қоямыз -
нарық моделінің бірнеше құрылымы мен моделін анықтау жэне сүқпаттау.
Нэтижесінде экономикасының нарығында баға мен өндіріс көлемінің жалпы
анықталу жолымен танысамыз.
Экономистер төрт үқсамайтын нарықтық жағдайға бөледі:
1. Жетілген бэсеке
2. Таза монополия
3. Монополиялық бэсеке
4. Олигополия
Бүл нарықтың төрт моделі, салада фирмалардың саны мен өнімдерінің
дифференциялдануы жэне салаға жаңа фирмалардың енуіндегі қиыншылықтары мен
ажыратылады.
Менің бүл курстық жүмыста қарастырайын деп отырғаным нарық элементінің
бэсеке, бэсекенің жетілген бэсеке түрі болып отыр.
Бүл курстық жұмысымда мен бэсеке теориясының тарихынан бастап,
жетілген бэсеке жағдайындағы фирма қызметінің анализімен аяқтаймын. Яғни
жетілген бэсеке жағдайында фирамның мінез қүлығы мен табысы мен шығынын
,неліктен жэне қалай өзгеретінін анализдеп түсіндіруге тырысамын.
Жетілген бэсекеге жасалған анализ бойынша бэсекеге тускен сатушының
көз-карасын бағалап, қысқа мерзімдегі бэсекеге түскен өндірушінің бағаға
қалай бейімделуін түсіндіруге тырысып, салада үзақ мерзімде өзгерулер мен
бейімдеулердің табиғатын зерттеп, бэсекелес өндірушілердің тиімділігін,
қоғамның көз-қарасы бойынша бағалаймын.
Іс жүзінде жетілген бэсеке өмірде сирек кездескенімен оған анализ
жасау орынсыз деген тұжырем дұрыс емес.

І.Жетілген бэсеке нарығының теориясы

1. Көрінбейтін қол мен бэсеке теориясының тарихы

Таза капитализмнің ұйымдастырушы механизмі нарықтық жүйе болса, бұндай
экономикада маңызды ролді бақылау механизмі ретінде бэсеке алады.нарықтық
экономиканың үхыныс пен сүраныс механизмі арқылы, кэсіпорындарға
түлынушылардың (қоғамның) қажеттіліктері хабарланады, ал кәсіпорындар
арқылы жабдықтаушыларға хабар жетеді. Бірақ кэсіпорындар мен
жабдықтаушылар, қажеттіліктерді дұрыс қанағаттандыруды - бэсеке мэжбүр
етеді. Мысалы, бір өнімге тұтыну сұранысының өсуі, бүл өнімнің бағасы, осы
өнімге кеткен өндіріс шығындарынан асады. Нэтижесінде алынған экономикалық
пайда, қоғамға осы өнімнің керектігі жайлы өндірушілерге белгі немесе
сигнал береді. Бәсекенің арқасында - бұл салаға жаңа фирмалардың көптеп
ағылуынан өндіріс кенейіп, өнім бағасының, өндіріс шығындарына сэйкес
төмендеуіне алып келеді.
Жэне де бэсеке өзінің ролін қоғамның қажеттіліктерінің эрекетіне кепіл
беріп қана шектелмейді. Бэсекенің арқасында фирмалар ең тиісмді
технологияға көшугі мэжбүр болады. Бэсеке нарығында кейбір фирмалардың
экономды технологияны қолданбағаны үшін, осы фирмаға бэсекелес фирмалардың,
керісінше экономды технологияны қолданғанынан алғашқы фирмалардың нарықтан
кетуіне жағдай жасайды.
Фирмалар мен ресурс жабдықтаушылары өз пайдасын көбейту мақсатында
нарық жүйесінің аса бэсекелестік шегінде іс-қимыл жүргізіп, сол мезетте
көрінбейтін қолмен бағытталған мемлекет пен жалпы қоғамдық тараптарын
қамтамасыз етеді. Яғни фирмалардын шикізат ресурстары мақсатында ең тиімді
жолмен пайдалануға тырысады, соның нэтижесінде сирек кездесетін шикізат пен
ресурстардың шығынын азайтып, қоғамға пайдалылығын экеледі.
Жетілген бэсеке шарттарында техникалық прогреске үмтылушылық аз
мөлшерде болу мүмкін, өйткені техниканың жаңа еңгізулерінен ал түскен пайда
тез арада бәсекелес фирмалармен жойылып, яғни бэсекелес фирмалардың жаңа
техникаға ақша шығармай оның прототипінің көшірмесін алып, ескі
технологиямен алмастырады. Жэне жетілген бэсекедегі фирмалар шағын
екендігі, жэне шығынсыз жұмыс істеуге тырысатындықтан, жаңа
программалардың зерттеліп қолдануға қаржы қүралын қайдан алады. Бүдан бөлек
жетілген бэсекенің шығаратын өнімі стандартталған.
Жетілген бэсекенің кері жағдайы жетілменген бэсеке немесе монополия
болып табылады. Алғаш рет монополияны Курно қарастырса, 1930 жылы оған
жүйелік талдау жасаған ағылшынның эйел адамы Джоан Робинсон. Робинсон
өзінің жетілмеген бэсеке теориясы атты еңбегнде екі жағдайды зерттейді:
таза монополия (бір сатышу, көп сатып алушы), монопсония (бір сатып алушы,
көп сатушы). Оны бүл жерде қызықтыратыны жетілген бэсекеге қарағандағы баға
мен пайданың, жэне еңбек ақының қалай қалыптасатыны екен.
Классикалық экономикалық ғылымының негізінде жататын жетілген бэсеке
түсінігі, нарықты қалыптастыратын шарттарды аса қатты идеалдайды.
Робинсонның айтуы бойынша экономикада тәуелсіз жэне өзіндік өндірішілердің
санының көп болуы мүмкін емес, сондықтан бүл жетілген бэсекенің қолданылуын
шектейді. Нэтижесінде аса ірі корпарациялардын пайда болуына жағдай
жасалып, нарыққа реттеуші ықпалын қолдануға бейімделеді. Монополия бағаға
эсерін тигізіп нэтижесінде, жетілген бәсекеге қарағанда монополиялық баға
жоғары, ал өнім көлемі төмен болады.
Жетілген жэне жетілменген бэсекеде кэсіпкерлік пайда қандай болады
екен? Жетілген бэсекеде кэсіпкерлік пайда нолге тең, ал монополия мен
олигополияда бэсекенің элсіз болуы, Шумпетер мен Хайектің критериясын
қанағаттандыра алмайды.
1942 жылы Шумпетер өз жұмысында нарықтық экономикада жетілген
бэсекенің орнында басқа бэсеке орын алып, ол жаңа - тауардың,
технологияның, шикізат қайнар көзінің, үйымның негізінде қызмет жүргізеді.
Бүл бэсеке бойынша мағыналы түрде шығынды азайтып, өнімнің сапасын барынша
артып, бэсекелес фирмаларға экелетіншығынды көбейтпек түрып, оларды
банкротқа үшыратады. Бұндай бэсеке түрі өзінің жүмыс істеудің салдарынан
есік сындыру үшін арналған бомбалау болып табылады.
Бірақ Шумпетер осы өзгешеліктерге сай бірде-бір нақты модель үсына
алмады, жэне бәсенің осындай түрі монополияның кейбір сапаттарыне ие,
өйткені керек иновация уақытша монополияға алып келеді. Шумпетердің тиімді
монополия жайлы байқаусызда айтып жүрген жоқ еді.
Ал Хайектің ойлары кішкене бэсекесіне сайкес моделді Эдвард Чемберлен
Монополиялық бэсекенің теориясы атты еңбегнде ұсынады. Егер Робинсон
бэсекені нарық экономикасы механизмінің ісіне қарсы антибэсекелік фактор
деп қарастырса, Чемберлен монополияның арнайы түрінің бар екендігін жэне
практикалық мағынасын көрсетіп, оның нарықтық бэсекелік жүйенің қүрайтын
бөлігін қалыптастырады. басқаша болған. Ғылымның абстрактілі, жалпы
мағыналы білімнен бағытынан гөрі, экономикада оның ойы бойынша,
индивидуалды белгісіз білімді менгеру, экономикалық субъектіге индивидуалды
басымдылықты қамтамасыз етеді. Егер индивидуум аса кажеті информацияға
иелік білдірсе, онда ол калған индивидтерден басым болады да, сол
информацияны өзінің қатысуымен жүзеге асады.
Бэсеке-жинақталған тәжірибелер мен жаңа білімге ізденуге ынта
туғызады, және олардың экономикалық қүны жоғары болу мүмкін. Бүл жағдайда
нарық адамдардың белсенді ізденушілігінің катализаторы мен болады.
Бэсекенің қүнды болуының себебі, оның нэтижесі беймэлім, ал бэсекелестер
информациялық басымдылықпен иеленеді. Бұдан, осы бэсекені жетілген бэсеке
де, Робинсонның бэсекесі де бола алмайды.
Шумпетер мен Хайектің бэсекесіне сәйкес модельді Эдвард Чемберлен
Монополиялық бэсеке теориясы атты еңбегінде үсынады. Егер Робинсон
бэсекені нарық экономикасы механизімінің ісіне қарсы анти бэсекелік фактор
деп қарастырса, Чемберлен монополияның арнайы түрінің бар екендігін жэне
практикалық мағнасын көрсетіп, оның нарықтық бэсекелік жүйесін құрайтын
бөлігін қалыптастырады.

1.2 Жетілген бэсеке теориясы
Бэсеке теориясы
Классикалык жэне мағыналы түрде неоклассикалық экономикалық ғылым
жетілген бәсеке түсінігін қолданады. Бүл түсінігінің шарты келесідей:
1. Сатушылардың (сатып алушылардың) саны көп болып, эр қайсысы жиынтык
өнімнің кішкене бөлігін сатады (сатып алады);
2. Өндірілетін өнім стандартталған (бірінғай) болып келеді;
3. Бүл салаға еркін кіріп, еркін шығады;
4. Өндіріс пен сатуға арналған керекті ақпараттың барлығына
жетімділігі.
Нэтижесінде жетілген бэсеке саласындағы фирма нарықтық бағаны орната
алмайды, фирма тек қана нарықтық бағаға бейімдей алады. Жеке бір фирманың
сүраныс қисығының икемділігі жетілген (бірақ бүл салада, яғни барлық
фирманың белгілі өнімнің сүраныс қисығы оңға жэне төмен қарай иіледі: егер
баға төмен бекітілсе, онда сату көлемі арту мүмкін. Барлық фирмалар бір-
біріне тэуелсіз, бірақ бір уақатта іс-эрекет жасаса, жалпы ұсыныс пен
бағаға эсер ету мүмкін), жэне ол бүл кезде сүраныс қисығы табыс қисығы
болып табылады.
Санның көп болуы.
Жетілген бэсеке нарығының негізгі белгілерінің бірі бір-бірінен
тәуелсіз сатушылардың саны көп болуы. Оған ауышаруашылығы тауарының
нарықтары, биржалық қорлар мен шет ел валюта нарықтарын мысалға алуға
болады.
Өнімнің стандартталуы.
Бэсекелес фирманың стандартталған немесе бірыңғай өнімдерді өндіреді.
Берілген бағасы бойынша сатып алушыға тауарды қай сатушыдан сатып алу
проблемасы орын алмайды. Өйткені, Б, В, Г, Д т.с.с. фирмалардың өнімі, А-
фирмасы өнімнің аналогы болып табылады. Сондықтан А, Б, В, Г, Д
фирмаларының өнімдеріне баға бірдей болып, олардың өнімдері (тауарлары)
сапасы, жарнамасы бойынша бэсекеге түседі.
Орнаған бағамен келісушілігі.
Жетілген бэсеке нарығында кейбір фирмалар өнімнің бағасына мағыналы
емес эсерін тигізеді. Жетілген бэсеке нарық жағдайында эр фирманың
өндіретін өнімі, жалпы өндіріс өнім көлемінің кішкентай ғана бөлігі құрап,
нәтижесінде фирма өнімнің көлемін көбейтіп немесе азайтқаннан жалпы ұсыныс
пен өнімнің бағасына мағыналы әсер ете алмайды. Мысал үшін: Бэсекелес 10
мың фирманы алайық, эр-қайсысы 100 бірлік өнім өндіреді. Сондағы жалпы өнім
көлемінің ұсынысы - 1 млн. бірлік. Енді осы 10 мың фирмалардың біреуі өз
өнімін 50 бірлікке азайтсын дейік. Бағаға эсері болады ма? - деген сүрақ
туады. Жоқ. Өйткені өнімнің жалпы үсынысына мағыналы емес эсерін тигізеді.
Яғни өнімнің көлемі 1 млн.-нан 999950-ге түседі. Бұл ұсыныс көлеміндегі
өзгеріс мағыналы емес болғандықтан бағаға мағыналы эсер тигізбейді. Қысқаша
айтқанда бэсекеге түскен жеке өндіруші бағамен келіседі; бэсекелес фирма
нарықтық бағаны орната алмайды, бірақ сол нарықтық бағаға бейімделеді.
Басқаша айтқанда, бэсекеге түскен өндіруші нарықтын күшінде болады;
өнімнің бағасына - өндіруші әсер ете алмайды. Фирманың шығаратын өнімінің
бір бірлігінің бағасы, өндіріс көлеміне тэуелсіз. өндірушінің өз өніміне
орнаған нарықтық бағадан жоғары бағаның сұрауы нэтижесіз. Сатып алушылар
қалған 9999 бэсекелес фирманың сол немесе ұқсас өнімін сатып алуға
үмтылады. Ал егер өнімнің бағасын төмендетіп сататын болса да, онда да
нәтиже болмайды, өйткені пайдасы (табысы) азаяды.
Салаға еркін енуі мен шығуы.
Таза немесе жетілген бэсеке нарығына жаңа фирмалар еркін кіріп және
қызмет жасап жүріп, бар фирмалар еркін шыға алады. Жаңа фирманың жетілген
бэсеке саласына еніп, қызмет етуі үшін мағыналы кедергілер немесе
тосқауылдар жоқ (заңтық, технологиялық, каржылық, т.б.).
Жетілген бэсеке практикада сирек кездескенімен, оның анализі орынды
емес екені айтпайды. Өйткені:
1. Басқа нарықтың құрылымынан гөрі Бэсекелік модельге үқсас келетін
бірнеше салалар бар. Мысалы, ауылшаруашылығы өнімін алуға болады.
2. Жэне де, жетілген бэсеке жағдайында табыс пен шығынды қолданып,
салыстыруға тура келеді.
3. Жетілген бәсекені функцияландырудың арқасында нақты экономиканың
тиімділігін бағалауға болады.
Қысқашасы жетілген бэсеке - бү_л нарық моделінің салмақты аналитикалық
және практикалық мағынасы болып табылады.
Бәсекеге түскен сатушының өніміне сұраныс
Бэсекеге түскен фирма бағалық саясатқа ие бола алмай, нарық бекіткен
нарықтық баға бейімделеді.

1.3. Бэсеке нысандары
Нарық шарттарында бэсеке нысаның көбінесе тараған түрі бағалық бәсеке.
Бағада қоғамның шаруашылық өміріндегі барлық субъектілердің мүддесі
ұйытылады да, олар бағаны пайдалана арқылы өзінің экономикалық таңдауымен
мінез қүлықтарын жүргізеді. Баға экономикалық категория ретінде тауарды
сипаттайтын жэне шаруашылық жүргізуші субъектілердің іскерлігінің
бағалайтын көрсеткіші мен тауар қүндылығының көрсеткіші болып табылады.
Бағалық бэсеке, шаруашылық жүргізуші субъектілердің (фирмалардың)
тұтынушыларды өзіне қарату үшін бағаны қарсыласына қарағанда төменірек
үстап тырысқанда жүзеге асады. Бүл жағдайда фирмалар сатып алушының тауар
алуға кеткен шығынын жарыса түрып түсіреді де, өздерінің өнімдерінің
бэсекелік қабілеттілігін артырады. Бағалық бэсекенің нэтижесінде өнімнің
бағасы, өнімге кеткен нақты шығынға сэйкес орнап, нарықта ресурстардің
тиімді таралуы орын алып, өндірістік шығындары жоғары болған тиімсіз
өндірушілер нарықтан орын босатады.Ал бағалық бэсекенің инструменті ретінде
бағалық дискриминация болып табылады. Бағалық дискриминация - ол бір
тауарға тұтынушылардың сол тауарды сатып алу деңгейіне байланысты бағаның
орнатылуы болып табылады. Мысалы ретінде белгілі бір тауардың барахолка мен
Рамстордағы бутиктерде сатылуы болады. Барахолкада сол тауарға бағасы
рамсторға қарағанда арзанырақ болады.
Бэсеке тартысының ауыртпалығын азайту үшін, фирмалар өнімін
жаңартуға тырысады. Бэсекелес фирмалар шығаратын бэсекелік өнімге
жаңалықтарды енгізуге үмтылады. Яғни өнімнің дифференцияциясы жүзеге асады.
Мысалға Pepsi өнімінің бэсекелесі Kola, өз өнімінің дэміне жаңалық
(PepsiTwist) енгізіп сол арада түтынущылардың назарын өзіне аударды.
Егерде, жаңартылған өнімнің бағы жанса, онда ол сол өнімді шығарған
фирмаға уақытша монополиялық сипат беріп, пайда көлемін көбейтеді.
Тағыда мынадай нысандарды кездестіруге болады: бәсекелесін жүмыс
күшінен айыру үшін ол кэсіподақпен келісімге отырады; бэсекелесін шығынға
үшырату үшін сол фирманың демпинкті бағалардың қолдануы; коммерциялық қүпия
арқылы техникалық жетістіктерін шектеу. Бүл аталғандар адалдыққа
негізделмеген бәсекелік күреске жатады.

1.4. Нарықтық бэсекенің жетістіктері мен кемшіліктері
Жетістіктері:
• Қоғамға керекті тауарлардың өндірісіне кететін керекті ресусртардың
тиімді жүмсау қабілеттілігі;
• Өндірістің өзгеретін шарттарына тез арада беймделуі;
• Жаңа тауар өндірісіндегі, ғылыми-техникалық жетістіктерді оптималды
қолдану үшін жағдай жасайды;
• Өндірушілер мен түтынушылардың іс-эрекеті мен таңдау еркіндігін
қамтамасыздандырады;
• Өндірушілер эр түрлі қажеттіліктерді жэне тауар сапасы мен қызметін
жақсартуға мақсатталады.
Кемшіліктері:
• Қайта өндірілмейтін ресурстардың (орман, жабайы аңдар, жер қойнауы,
т.с.с.) сақталу қабылеттінің жоқтығы;
• Қоршаған ортаны қорғаудағы тірліктерінің мағынасыздығы;
• Ұжымдық (өндірістін) тауарлар (дамбалар, жолдар, қоғамдық көлік)
қызметінің дамуына жағдай жасамайды;
• Ғылымның негізіне, жалпы білім жүйесіне көптеген қала шаруашылығы
элементтерінің дамуына жағдай жасамайды;
• Еңбекке, табысқа, демалысқа кепіл бере алмайды;
элеуметтік шындыққа сай емес халықтын байлары мен кедейлердің пайда
болуына бөгет жасайтын механизмдерінің жоқтығы.

2. Жетілген бәсеке нарығындағы фирма
2.1. Икемді сүраныс
Бэсекеге түскен жеке немесе бөлек фирманың сұраныс қисығы - икемді.
Таблица 1. Жетілген бәсеке жағдайындағы фирманың суранысы мен табысы
Сұраныс немесе фирманың орташа Табыс
табысы
(1) (2) (3) (4)
Тауар бағасы Керекті көлемі Жалпы табыс Шекті табыс
(орташа табыс) (сатылған) $ $
$
131 0 0
131
131 1 131
131
131 2 262
131
131 3 393
131
131 4 524
131
131 5 655
131
131 6 786
131
131 7 917
131
131 8 1048
131
131 9 1179
131
131 10 1310

(1) жэне (2) бағанда икемді сүраныс көрсетілген, нарықтық баға 131$
тең. Фирма өзінің өнім көлемін шектеп бағаны көтеруді жэне өнімнің көлемін
көбейтіп, бағаны түсіруді керек етпейді.
График 1. Сүраныс, фирманың шекті табыс, жалпы табысы, жетілген бэсеке
жағдайында.
Фирма өзінің қосымша өнімнің бірліктерін түрақты бағамен сатқанның
нәтижесінде шекті табыстың қисығы (MR), икемді сүраныс қисығымен (D) сэйкес
келеді. Жалпы табыс қисығы (TR) өршімелі сызығы болады.

Орташа, жалпы және шекті табыстары
Фирманың өніміне сұраныс қисығы табыс қисығы болып табылады. 1
таблицаның (1) бағанындағы бір дана (бірлік) өнімінің бағасы, сатып алушыға
баға болса, сатушыға ол орташа табысы болады. Сатып алушы өнімнің бір
данасын сатып алу үшін 131 $ төлейді, сол сияқты өнімнің 1 данасынан түскен
табыс 131 $ сатушыға орташа табыс болып табылады. Баға мен орташа табыс -
ол эр түрлі көзқарастағы қаралған бір үғым:
Жалпы табыс - ол бағаның, сатылған өнім көлеміне көбейтіндісі болып
табылады (TR=P*Q). Яғни (1)*(2)=(3). Бүл жағдайда жалпы табыс тұрақты
өсімшеге - 131$-ға өседі. Ылғи да, фирма өзінің өнімің қаншаға арттырғанда,
одан қанша табыс түсетінін ойластырады. Жалпы иабысты толықтырудың бір
бөлімі шекті табыс, яғни сатылған тағы бір бірлік өнімінің нэтижесін болып
табылады. Басқаша айтқанда 1 таблицадағы шекті табыс -ол жалпы табыстың
тағы да сатылған 1 бірлік өнім мен өзгеруіне байланысты. (3) бағандағыжалпы
табыс О-ге тең, өйткені бірде бір дана (бірлік) өнім сатылмаған. Түнғыш
сатылған өнімнің 1 данасы (бірлік) жалпы табысты О-ден 131-ге дейін
өсіреді. Сэйкесінше сатылған өнімнің 2-ші данасы (бірлігі) жалпы табысты
131-ден 262-ге өсіреді, ал шекті табыс қайтадан 131$-ды құрайды. Неліктен?
- деген сұрақ туады. Өйткені жалпы табыс түрақты өсімшеге өседі. Жетілген
бэсеке жағдайында тауар бағасы тұрақты болғандықтан қосымша сатылған келесі
өнім өз бағасын - 131 $ жалпы табысқа қосады, жэне шекті табыс жалпы
табыстын өзгеруі (өсуі) болады.

2.2. Қысқа мерзімдегі пайданы максимизациялау.
Қысқы мерзімде бэсекеге түскен фирманың өндірістік жабдығы өзгермейді
жэне өз пайдасын барынша максимизациялауға тырысады, немесе өзінің
шығындарын минимизациялайды, яғни қолданып жүрген ресурстарын (материал,
еңбек, т.с.с.) өзгертеді. Фирма үшін экономикалық пайда жалпы табыс пен
жалпы шығын арқылы анықталады.
Бэсекеге түскен фирманың өндірісінң максималды пайдасы мен минималды
шығынын анықтаудың екі тэсілі (принціпі) бар:
1. Жалпы табыс пен жалпы шығынды салыстыру.
2. Шекті табыс пен шекті шығынды салыстыру.
Жалпы табыс пен жалпы шығынды салыстыру принціпі Орнаған нарықтық
бағада бәсекеге түскен өндірушінің алдында бір-бірімен байланысқан 3 сұрақ
туындайды:
1. Өндіру қажет пе?
2. Өндіру қажет болса, қанша көлемде?
3. Қандай пайда (немесе шығын) алынады.
Бірінші сұрақ бойынша: Өндіру қажет, егер бүл пайда алып келсе.
Бірақ қысқа мерзімде бүл сұраққа жауап оңай табыла қоймайды. Өйткені
фирманын жалпы шығынының бөлігі шекті шығын болса, қалғаны - тұрақты шығын
болады. Түрақты шығынды өндіруші өз қалтасынан төлейді, және егер фирма
жабылса да, осы ереже орындалуы тиіс. Қысқа мерзімде, өндіріс жүрмегенде,
фирма шығынға үшырайды жэне сол шығын тұрақты шығынға тең болады. Бу_л
тұжырым бойынша фирманың еш бір өндіріс деңгейінде пайда түспеуі мүмкін,
бірақ осы жағдайда (яғни фирма эйтеуір бірдеңе қылып өндіріс жүргізіп
отырса) фирма шығыны, фирма жабылғандағы түрақты шығыннан аз болады. Осы
сұраққа басқаша былай жауап бере алады: Өндіру қажет пе? - цысңа мерзімде
фирмага өндіру қажет:
1. Егер экономикалъщ пайда әкелсе немесе
2. Егер шыгын түрацты шыгыннан аз болса.
Фирма өндіретін болды деп келісейік. Нэтижесінде екінші сұрақ
туындайды. Өнді қаншалықты көлемде өндіру керек? онда жауабы былай
болмақшы: Қысқа мерзімде фирмага макималды пайда немесе минималды шыгын
әкелетін өнім көлемін өндіру цажет.
Енді үшінші сүраққа жауап беру үшін, қарастырып кеткен екі сүрақтын
дэлелін көрсетіп, үш жағдайды қарастырайық:
Пайданы өндіріс арқылы максимизациялау,
Шығынды минимизациялау жэне фирманың қызмет тоқтатып, жабылуы.
Бізге осы жағдайды ашып түсіну үшін қысқа мерзімде шығын жайлы бірдей
(немесе сол) мэліметтерді алып, өнім бағасының үш түрлігімен фирманың
өндірістік шешімдерін зерттеу керек.

Пайданы максимизациялау жағдайы.
Шығын жайлы мэліметтерді алайық.
(1) (2) (3) (4) (5) (6)
Өнімнің жалпы Жалпы Жиынтық Жиынтық Жалпы Жиытык
көлемі табыс $түрақты өзгермелі шығындар экономикалық
шығындар шығындар $ пайда (+) не
$ $ шығыс (-) =
(2)-(5)
0 0 100 0 100 -100
1 131 100 90 190 -59
2 262 100 170 270 -8
3 393 100 240 340 +53
4 524 100 300 400 +124
5 655 100 370 470 + 185
6 786 100 450 550 +236
7 917 100 540 640 +277
8 1048 100 650 750 +298
9 1179 100 780 880 +299
10 1310 100 930 1030 +280

Таблица 2. Жетілген бэсеке жағдайындағы фирманың табысын
максимшациялағандағы өндіріс көлемі. Жалпы табыс пен жалпы шығынды
салыстыру (баға=131$)
Баға 131$-ды қүраса, жалпы табысты есептеп аламыз (TR=P*Q). Бүл
мэліметтер (2) бағанда. (6) бағанда пайда немесе шығынды есептейміз, яғни
ЖТ-ЖШ ((2)-(5)). Енді берілген үш сұрақ бойынша, берілген мэліметтер арқылы
жауап бере аламыз.
Фирмаға өндіру қажет па? Иэ, өйткені пайдаға жету мүмкін. Қанша
көлемде? 9 бірлік, өйткені (6) бағанда көрсетілгендей осы өндіріс
көлемінде, жиынтық экономикалық пайда максималды болады. Пайданың өлшемі
максимум жағдайында 299$.
График 2. Жалпы табыс пен жалпы шығындарды салыстырады. Жалпы табыс -
түзу сызық, өйткені жетілген бэсеке жағдайында өнімнің эр бір қосымша
бірлігі бірдей түрақты өсімшеге өседі, яғни жалпы табысқа өнімнің бағасының
қосылуы жалпы шығындар өдірістің өсуімен өседі; ал өнімді көбейту үшін
ресурстардың санын көбейту қажет. Бірақ жалпы шығын дэрежесі фирманың
тиімділігіне тэуелденіп өзгереді. Шығындардың қозғалысы (тербелісі) шекті
кемімелік заңында көрініс табады, яғни уақыт өтуіне қарай жалпы шығынның
өсу қарқыны бірте-бірте азаяды, себебі фирма өз ресурстарын тиімді
қолдануға тырысады. Кейін, біраз уақыттан кейін жалпы шығындар керісінше
үлкен қарқынмен өсе бастайды, оған себеп болған фирманың қондырғыларын
тиімсіз және шектен тыс қолдануы. Графиктағы жалпы табыс пен жалпы
шығындарды салыстырғанда өндіріс көлемінің критекалық нүктесі екі бірлік
өнім өндірісінде жатар. Егер бізге берілген мэліметтер 10 бірліктен
асқанда, онда басқа осындай нүкте жалпы шығындар мен жалпы табыс теңескен
жерде орналасатын еді. Осы нүктелердің шегінен тыс орналасқан өндіріс
көлемінің кез келгені өзімен бірге шығынды алып келеді, жэне осы критикалық
нүктелердің шегінде орналасқан өндіріс көлемінің кез келгені экономикалық
пайданы экеледі. Жалпы табыс пен жалпы шығындар қисықтарының арасындағы ең
үлкен вертикалды аралығында пайда максималданады. Біздің нақты мәліметіміз
бойынша ол 9 бірлік өнім, сэйкесінше пайда максималды 299$.

Шығынды минимизациялау жағдайы
Шығындар өзгермейді деп келіссек, фирма экономикалық пайдаға жете
алмайды, егер баға нарықта 131 $ кем болса. Мысал үшін нарықтық баға 81 $
болсын дейік.
Таблица 3. Жетілген бэсеке жағдайындағы фирманың шығынын
минимизациядағы өндіріс көлемі. Жалпы табыс пен жалпы шығындарды салыстыру
(баға - 81, 71 $).
Баға81$ Баға71$

(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) (8) (9) Өнім-
нің жалпы көлемі Жалпы табыс
$ Жиынтық түрақты шығында
Р
$ Жиынтық өзгермелі шығында
Р
$ Жалпы шығында
Р
$ Жиытық экономикалы қ пайда(+) не шығыс (-) =(2)-(5) Жалпы табыс
$ Жалпы шығында
Р
$ Жиытық экономикалы қ пайда(+) не шығыс (-)
=(2)-(5) 0 0 100 0 100 -100 0 100 -100 1 81 100 90
190 -109 71 190 -119 2 162 100 170 270 -108 142 270 -128
3 243 100 240 340 -97 213 340 -127 4 324 100 300 400
-76 284 400 -116 5 405 100 370 470 -65 355 470 -115
6 486 100 450 550 -64 426 550 -124 7 567 100 540 640 -73
497 640 -143 8 648 100 650 750 -102 698 750 -182 9 729
100 780 880 -151 639 880 -241 10 810 100 930 1030
-220 ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.