Бағалы қағаздар нарығы, сату

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 18 бет
Таңдаулыға:

Тақырып: Бағалы қағаздар нарығының кәсіптік қатысушылары. Курстық
жұмыс

Мазмұны:

Кiрiспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ..3

Негiзгi бөлiм:

1-ТАРАУ. БАҒАЛЫ ҚАҒАЗДАР НАРЫҒЫ
1.1. Бағалы қағаздар нарығының кәсiби мамандары ... ... ..6
1.2. Бағалы қағаздар нарығына басқа қатысушылар ... ... .10

2-ТАРАУ. ҚОР БИРЖАСЫ
2.1. Қор биржасы және оның
қызметi ... ... ... ... ... ... ... ... 13
2.2. Биржалық
операциялар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..15

Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ..20

Пайдаланылған әдебиеттер
тiзiмi ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... .21

Кiрiспе.

Нарық - күрделi , әрi жан- жақты қызмет атқаратын қоғамдық
қатынастар жиынтығы. Ол бiр жағынан тауар және көрсетiлген қызмет
нарығын қамтыса, екiншi жағынан қор жинау нарығын қамтиды. Соңғы, өз
кезегiнде, қаржы нарығы мен қозғалмайтын мүлiк нарығынан тұрады. Осы
аталған нарықтардың өзара байланысы ұлттық экономикалық механизмдi
құрайды. Ал бұл механизм несиеге негiзделген. Басқаша айтқанда, нарыққа
қатысушылардың басым көпшiлiгi iскерлiк шартқа қол қойып өздерiне бағалы
қағаз түрiнде мiндеттеме алады. Кәсiпкерлердiң өзара жасаған дәл осы
мiндеттемелерi – экономикалық механизм тұрақтылығының кепiлi.
Бағалы қағаз нарығы субъектiлерiнiң қатынастары экономикалық -
құқықтық механизмге негiзделедi. Бұл бағалы қағаздардың материалды түрi
ретiнде дәлелдейдi. Бiрақ бағалы қағаздар маңызы онымен шектелiп қоймайды.
Бағалы қағаздар кез келген мемлекеттiң төлем айналымында маңызды орын
алады, себебi олар арқылы мемлекеттiң инвестициялық қызметi жүзеге
асырылады. Дәлiрек айтқанда, бұл күрделi қаржы тiкелей халық
шаруашылығының ең тиiмдi саласына жiберiледi, яғни оларды нарық жүйесiнде
ең өмiршең субъектiлер ғана алады.
Өзiнiң ұйымдық және құрылымдық ерекшелiктерiне орай бағалы қағаздар
қаржы институттары, қаржы нарықтары және оларды реттейтiн құқықтық
ережелермен қатар мемлекеттiң қаржы жүйесiнiң тұтас бiр бөлiгiн қүрайды.
Мұндай жүйе бiздiң мемлекетiмiзде нарық қатынастарын қалпына келтiру
қажеттiлiгi туындаған кезде, яғни 90-шы жылдардың басында құрыла бастады.
90-шы жылдардың экономикалық тәжiрибесi дәлелдегенiндей шаруашылықты
жетiлдiрудiң нарықтық әдiстерiн қалпына келтiрудiң және оны одан әрi
дамытудың басты құралы – бағалы қағаздар екенi талассыз ақиқат. Бағалы
қағаздар ақша түрiнде капиталға да, заттай капиталға да меншiк құқын
бекiтiп, тек бағалы қағаздар арқылы ғана мемлекеттiк меншiктi акционерлiк
қоғамдардың, яғни жеке меншiк иелерi – халықтың меншiгiне айналдыру мүмкiн.
Бағалы қағаздар нарығында өзiне тән қаржы институттары жүиесi қалыптасып,
оларды экономикалық өрiстеудiң қаржы көздерi шоғырланып және инвестициялық
қорларды бөлу қатынастары жүзеге асады. Қазiргi өндiрiстiң жалпы құлдырап,
қысқаруы кезiнде мемлекеттiк жалпы ұлттық өнiмдегi өндiрiстiк инвестицияның
үлесiн арттыру бағалы қағаздар нарығының потенциалды қорларын пайдаланбай
iске асуы мүмкiн емес.
Қазақстан Республикасының мемлекетi бағалы қағаздар нарығын құру және
оны одан әрi өрiстету мақсатында қажеттi шараларды жасауда. Қазақстандағы
меншiктi мемлекет иелiгiнен алу және жекеменшiктендiрудiң Ұлттық
бағдарламасы бағалы қағаздар нарығының негiзгi элемнттерiн құру процесiн
жеделдеттi. Мемлекеттiк кәсiпорандарды акционерлiк қоғамдар түрiнде қайта
құру олардың инвестиция тартудың ең бiр тиiмдi механизмдерiнiң бiрi – акция
шығаруды пайдалану мүмкiндiгiн ашты. Бағалы қағаздар нарығының механизмi
экономиканың барлық субъектiлерiне инвестиция көздрiн алуға мүмкiндiк
жасайды. Акция шығару осы ресурстарды шектеусiз алуға мүмкiндiк туғызса, ал
облигация шығару ақша ресурстарын, оларды банктерден алудан гөрi, тиiмдi
жағдайда алуға мүмкiндiк бередi. Мемлекет бюджет кемшiлiгiн толтыру
мақсатында да ақша белгiлерiн эмиссияламай, мемлекеттiк бағалы қағаздар
шығарумен шұғылданады.
Өркенеиеттi мемлекеттерде экономикалық өрлеудi қаржыландырудың басты
жолы бағалы қағаздар нарығы болып табылады. Бағалы қағаздар нарығының
күрделi ұйымдық - экономикалық жүйесi көптеген өзара байланысты
элементтерден тұрады:
• эмитенттер, яғни әртүрлi бағалы қағаздар шығаратын шаруашылық
субъектiлерi;
• инвесторлар, яғни уақытша бос ақша иелерi – заңды және жеке тұлғалар;
• бағалы қағаздар нарығының кәсiби мамандары: брокерлер, дилерлер,
инвестициялық басқарушылар және т.б.;
• инвестициялық компаниялары, сақтандыру компаниялары, зейнетақы қорлары
және т.б. қорлар;
• қор биржалары депозитарийлер, клирингктiк және бағалы қғаздарды
тiркейтiн, сақтайтын ұйымдар.
Осы күрделi құрылымдардың қызметiн ұйымдастыратын, басқаратын және
реттейтiн заңдар мен ережелер мен мемлекеттiк органдар қажет.
Айтылған мәселелердiң барлығы мемлекетiмiздiң экономикалық дамуының
бүгiнгi кездегi сатысында Қазақстан халқының жас буыны алдында жаңа, тiптi
ерекше бағыт, яғни бағалы қағаздарды шығару және сол қағаздар нарығындағы
операцияларды меңгеру мiндетi пайда болғанын айқындайды. Бұл өте терең
экономикалық және құқықтық бiлiмдi, математикалық және бағдарламалық
жағынан қамтитын және жинақтаған дағдыны ұғынуды талап ететiн күрделi де
қиын кәсiпшiлiк. Содықтан бағалы қағаздармен қызмет жасайтын жоғары бiлiмдi
мамандар дайындау – уақыт талабы. Әрине бұндай iсте нақты көмектi қазiргi
батыс және отандықт авторлардың ғылыми еңбектерiн оқып, оны бiлу – алға
басудың кепiлi.

1. БАҒАЛЫ ҚАҒАЗДАР НАРЫҒЫ

1.1. Бағалы қағаздар нарығының кәсiби мамандары.

Бағалы қағаздар нарығының жұмысын қамтамасыз етiп, оның мiндетiн
атқаратын кәсiби мамандар, яғни делдалдар. Ол жұмысты баға белгiлеу үшiн
және қажеттi хабарды тарататын компьтерлiк техниканы қажет етедi. Ол үшiн
қазiргi уақытқа сай нарыққа әдейi дайындалған кәсiби мамандар қажет.
Олардың жалпы экономикалық, техникалық және кейбiр күтпеген жағдайды
шешетiн психологиялық дайындықтары болуы шарт. Сонымен бiрге бағалы
қағаздар нарығы кәсiби мамандарының тәжiрибесiнiң маңызы мен олардың
сезiмталдығын (интуиция) да бағаламауға болмайды.
Бағалы қағаздар нарығының кәсiби мамандары:
1.Брокерлер – делдал ретiнде келiсiмге қатынасатын адамдар. Брокер
келiсiм жасасатын әрбiр жақты табыстыруды көздейдi. Брокер өкiл емес, ешбiр
жақтың шарттық қатынастарына қатыспайды, жекелеген тапсырмалар негiзiнде
жұмыс iстейдi. Брокерлге әрбiр жеке келiсiмдi жасасуға арнаулы өкiлеттiк
берiледi. Ол тек сол өкiлеттiк шегiнде әрекет етуге мiндеттi.
2.Дилерлер - өз капиталымен келiсiм жасайтын делдалдар.
3.Джобберлер – нарық конъюнктурасын бақылаушылар.
Осы мамандармен қатар бағалы қағаздар нарығына банк қызметкерлерi,
инвестициялық қорлардың қызметкерлерi және нарық қызметiн реттейтiн ереже-
заң шығаратын мемлекеттiк шенеунiктер мен заң қызметкерлерi қатысады.
Бағалы қағаздар нарығындағы брокерлер құқықтық тұлға ретiнде тiркелген
мамандандырылған фирма қызметкерлерi. Батыс Еуропа мемлекеттерiнде олар не
жеке фирма, не акционерлiк қоғам ретiнде құрылады. Жаңа егемен
мемлекеттерде олар жауапкершiлiгi шектеулi серiктестiк мекемесi болып
құрылған. Салық төлеуден жеңiлдiк алу мақсатында кiшi кәсiпорын ретiнде
тiркелгендiктен оларадың жарғылық қоры өте аз. Дегенмен, бұл фирмалар өз
капиталымен қарызға алған капиталын өсiру мақсатында клиенттер санын
көбеутуге тырысады.
Құрылымы жөнiнен брокерлiк фирма дирекция, әкiмшiлiе бөлiм, кеңес
беретiн бөлiм, бағалы қағаздар сату бөлiмi және хабарлама – техникалық
бөлiмiнен тұрады. Шамамен фирмада 15-25 адам қызмет жасайды.(1-сурет).
Брокерлiк фирманың қызмет аясына мына мiндеттер кiредi:
1.Консалтинг ( кеңес беру );
2.Бағалы қағаздарды бiрiншi және екiншi нарыққа орналастыру;
3.Инвестициялық қорларды құру және оны басқару және с.с.

Брокерлiк фирманың құлылымы.

Дирекция

Әкiм-шiлiк Кеңес беру Бағалы қағаздарды сату Хабарлама- техникалық
бөлiмi бөлiмi бөлiмi бөлiмi

Бұлардан басқа брокерлер ақша нарығында бiрсыпыра ерекше қызмет
көрсетедi, атап айтқанда, банктiк несие алушыларға делделдық жасау және
мәмiленi қамсыздандыру, оның iшiнде биржалық келiсiмдi сақтандыру.
Брокерлер өз қызметiнде мына түпкi бастамаларды бсшылыққа алады:
1.Клиент брокерлiк фирмамен шарт жасағанда барлық тапсырма бойынша
келiсiмге келедi, оның iшiнде бағалы қағаздарды қайдан сатып алу жөнiндегi
(қор биржасынан ба, әлде биржадан тыс нарықтан ба).
2. Брокер клиенттiң белгiлеген сомасы шамасында әрекет жасайды. Бiрақ
алған тапсырма көлемiнде бағалы қағаздарды таңдауда өз құқын пайдаланады.
3. Брокер тапсырманы орындағаны туралы шартта көрсетiлген уақытта
клиентке хабарлап және бағалы қағаздарды сатудан түскен қаржыны ( өзiне
делдалдық үшiн сыйақы қалдырып ) клиенттiң есепшотына аударады.
4. Брокер мәмiленi ерекше кiтапқа тiркеуi қажет. Клиент ол жөнiнде
көшiрме талап етуге құқы бар.
5. Клиент брокерге мәмiледегi барлық тапсырманы тоқтатуға үкiм бере
алады.
Сонымен бiрге, брокерлiк фима мен клиент арасындағы келiсiм алғашқыда
ауызша болса, ол кейiн жазбаша құжатта көрсетiлiп, заңды күшiне енедi.
Брокерлiк фирма өз клиенттерiнен тапсырма алғанда кепiлдiк берудi
талап етедi (әсiресе клиент сатып алушы болса). Кепiлдiк ретiнде мыналар
берiлуi мүмкiн:
1. Мәмiледегi бүкiл сомаға вексель;
2. Мәмiленiң кемi 25 пайызын немесе 100 пайызын құрайтын сома брокердiң
түсiрiлуi керек;
3. Брокердiң атына ағымдағы шот ашылуы мүмкiн;
4. Брокерге сақтандыру полисi және с.с. кепiлдiктер.

Осылар жөнiнде брокерлiк фирма клиентке хабарлап тұруы қажет. Сонымен
қатар, брокерлiк фирма клиентке несие берiп, бүкiл операцияларды өз
есебiнен жүргiзуi мүмкiн. Бұл жағдайда брокерлiк фирманың табысы
делдалдық үшiн сыйақы (комиссионные) , несие үшiн процент (өсiм ақы) және
тәуекел (риск) үшiн ақы кiредi. Алайда, бұл жағдайда брокерлiк фирма тек
делдалдық қызмет шегiнен шығып, олардың iс-әрекетi дилерлiк фирманың
қызметiне ұқсайды.
Ал дилерлер – олар да делдалдар. Олардың брокерлерден айырмашылығы
шарт жасасқанда өз капиталын жұмсайды. Дилердiң қызметiн мына мысалмен
түсiндiруге болады. Мысалы, қалалық әкiмшiлiк 100 теңгелiк облигация
шығаруға шешiм қабылдады делiк. Эмиссиямен шұғылданатын өз аппараты жоқ,
сондықтан әкiмшiлiк дилерлер фирмасына тапсырма бередi. Егер қалалық заем
бiрнеше теңгеге шығарылатын болса , онда ондай үлкен iспен тек
мамандандырылған үлкен фирмалар, мысалы, комерциялық банктер шұғылданады.
Онда делдалдық механизмi төмендегiдей.
Әкiмшiлiк дилерлерге 100 теңгелiк облигацияны кем бағамен
(дисконтпен), мысалы, 98 теңгеге, яғни номиналынан 2 теңгеге кем сатады.
Дилердiң облигацияларды сатуға кеткен шығынымен одан түскен пайда 2
теңгеден кем болмауы тиiс. (Бұндай операцияны дисконтпен сату деп атайды).
Бағалы қағаздар операциясына маманданған дилерлердi жауапкершiлiгi
шектеулi дилер деп атайды. Олардың бағалы қағаздарды сатып алу – сатуға
тәуекелмен шығарған шығыны, эмитенттер мен инвесторлардың шығынынан
әлдеқайда аз. Себебi сатып алу – сату аз уақыт аралығында болады.
Дилерлердiң атқаратын қызметi:
1. Бағалы қағаздарды шығару, олардың курсы және сапасы туралы хабар
тарату;
2. Клиенттердiң тапсырмасын орындау;
3. Бағалы қағаздар нарығындағы өзгерiстердi бақылап отыру. Егер бағалы
қағаздарды сату – сатып алу баяуласа (мысалы, сатушылар және сатып
алушылар жетiспей қалса), онда бағалы қағаздардың курсын тұрақтандыру
мақсатында дилерлер өз есебiнен операция жүргiзедi.
4. Сатып алушылар мен сатушыларды бiр-бiрiне кездестiрiп, бағалы қағаздар
нарығының жұмысына себепшi болады. Олар нарықтың каталмзаторы
(шапшаңдатушысы) ретiнде жұмыс iстейдi.
Айта кететiн жәйт, бағалы қағаздар нарығында дилерлердiң қызметi
брокерлер қызметiнен өзiнiң кең көлемдiлiгiмен ерекшеленедi. Дилерлiк
фирмалардың алғашқыда өзiнiң бiрсыпыра капиталы болады, кейiннен ол
делдалдық сыйақымен және инвестициядан түскен пайдамен үнемi толтырылып
отырылады.
Джобберлер – бағалы қағаздар нарығындағы конъюнктура (өзгерiстердi
сипаттайтын белгiлер) мәселелерi жөнiнен кеңес берушiлер. Ең алғашқыда олар
Лондон Сити нарығында пайда болды. Олардың iс-әрекетi бағалы қағаздар
нарығының құрылымы кең көлемде және үнемi отырғанда қажет. Олар шығарылған
бағалы қағаздардың маңызын дұрыс бағалау үшiн ғана емес, сонымен қатар
эмитенттерге жаңа бағалы қағаздар шығаруға да көмегi қажет. Джобберлер тек
бiр жолы кеңес берiп қана қоймай, кейде комплекстi (жан-жақты) мәселелердi
шешуге көмектеседi. Мысалы, банктердiң, өндiрiс кәсiорындарының,
инвестициялық қорлардың шығарған акцияларының курсының келешекте өзгеруiн
бағдарлайды. Ол үшiн олар уақытша қызмет iстейтiн зерттеу ұжымдарын құрады.
Зерттеу ұжымдарында бегiлi экономистер, банк қызметкерлерi және басқа да
мамандар зерттеу жүргiзедi. Джобберлер бағалы қағаздардың кейбiр түрлерiне
ғана маманданатын болғасын оларды кең көлемде жүргiзiлетiн операцияларға
брокерлер мен дилерлер пайдаланады. Джобберлердiң қызметi өте жоғары
бағаланып, олар жоғары жалақы алалатындар қатарына жатады.
Қорыта айтқанда, бағалы қағаздар нарығының кәсiби мамандары көбеуде.
Тек олардың бiр-бiрiмен байланысты қызметi ғана нарықтың тұрақты қызметiн
және бағалы қағаздардың өтiмдiлiгiн өамтамасыз етедi.

1.2. Бағалы қағаздар нарығына басқа қатысушылар.

Бағалы қағаз нарығының пайда болуы сауда және ротовщиктiк (өсiмқорлық)
несиелерiмен тығыз байланысты. Олар вексель және коносамент сияқты қарыз
мiндеттемелерiн туғызады. Бағалы қағаздар нарығының одан әрi дамуы
акционерлiк қоғамдардың пайда болуы және мемлекеттiк эмиссиялық қызметiмен
байланысты. Бағалы қағаздарға кең көлемде капитал жұмсау 19 ғ. ортасында
өрiстей бастады. Осы кезде нарыққа қатысушылар да белгiлi бола бастады.
Алғашқыда бағалы қағаздармен жеке адамдар (трейдер – аторней) және банк
қызметкерлерi айналысты. Кейiннен бұл iске құқықтық тұлғалар да кiрiстi.
Қазiргi кезде бағалы қағаздар нарығына қатысушыларды үш топқа бөлуге
болады (олар әрi эмитенттер, әрi трейдерлер):
Бiрiншi топ, бағалы қағаздар нарығына негiзгi қатысушылар: мемлекет,
жергiлiктi әкiмшiлiк (органдары), iрi ұлттық және халықаралық компаниялар.
Бұндай компаниялардың халық арасында жоғары атағы бар. Содықтан олар
шығарған бағалы қағаздар ешбiр қиындықсыз өтедi. Нарық ол қағаздарды көп
мөлшерде қабылдауға әрқашан дайын. Бұл қағаздар, әсiресе, мемлекеттiк және
жергiлiктi әкiмшiлiктiң қағаздары, сатып алушыға жоғары табыс түсiрмейдi.
Дегенмен, халықтың кейбiр топтары (мысалы, зейнеткерлер, жалғыз басты
адамдар, асыраушысынан айырылған отбасылар және т.с.с. табысы аздар)
беретiн табысы аз болса да, сенiмдi қағаздарға өз қаржыларын жұмсауға
мүдделi. АҚШ–та оларды көк түбiрлi (голубые корешки) деп атайды.
Екiншi топ, инвестициялық институттар, немесе, бағалы қағаздар
операциясын жүргiзетiн қаржы – несие институттары. Олар:
А) коммерциялық және инвестициялық банктер;
Б) сақтандыру қоғамдары;
В) зейнетақы қорлары және т.с.с. ұйымдар.
Бұл институттардың көпшiлiгi әртүрлi инвесторлардың, яғни заңды және
жеке тұлғалардың қаржысын бiрiктiрiп, оларды табысты бағалы қағаздарға
жұмсау мүмкiндiктерiн iздастiредi. Олар акцияның бақылау бумасын иемденуге
немесе қаржысынан айырылып қалу қаупiнен құтылу үшiн өз капиталын әртүрлi
шаруашылық салаларына жұмсауға ұмтылады.
Үшiншi топ, жеке инвесторлар, яғни жеке адамдар, оның iшiнде шағын
кәсiпорындардың бағалы қағаздары әрқашан қауiптi. Статистика деректерi
дәлелдегендей олардың 34 бөлiгi ғана кейбiр табысқа жетедi екен. Кейбiр
кәсiпорындар табысты және болашағы бар екенiн дәлелдедi: мысалы,
электронды есептегiш машиналар, ракеталар, жоғары сапалы үй ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.