Оқытудың жобалық әдістерінің технологиясы
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: Биология сабақтарында оқушылардың инновациялық ойлауын
дамытудың әдістемелік мүмкіндіктері
МАЗМҰНЫ
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ...
І Жаңа инновациялық технологияларды сабақта қолдану арқылы
оқушылардың бойында құзіреттілігін қалыптастыру және дамыту
негіздері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... .7
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ...
1.1 Құзыреттілік туралы түсінік, тәсіл және 7
сипаттамалары ... ... ... ... ... . ...
1.2 Инновациялық ойлау: ерекшеліктері, негізгі ұғымдары мен
механизмдері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... .9
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ...
1.3 Жаңа инновациялық технологияларды сабақта 13
қолдану ... ... ... ... ... ... .
1.4 Биология сабағындағы ситуациялық тапсырмалар мектеп оқушыларының
инновациялық ойлауын қалыптастыру тәсілі ретінде ... 21
ІІ Зерттеу нысандары мен 26
әдістер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
...
2.1 Биология сабағында практикалық жұмысты жүргізу әдістемесі ... ... .26
ІІІ Зерттеу нәтижелері және оны талдау 43
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ..
3.1 Биология сабақтарында оқушылардың инновациялық ойлауын дамытудың 43
көрсеткіштіктері
Қорытынды ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... .51
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... .
Пайдаланған әдебиеттер 53
тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ...
Қосымша ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .56
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... .
Кіріспе
Тақырыптың өзектілігі:Қоғам дамуының қазіргі кезеңі саяси, әлеуметтік-
экономикалық, дүниетанымдық және басқа да факторларға байланысты білім беру
жүйесіне бірқатар принципті жаңа проблемаларды қояды, олардың ішінде білім
берудің сапасы мен қолжетімділігін арттыру қажеттілігін атап өту керек.
Академиялық ұтқырлықты арттыру, әлемдік ғылыми-білім беру кеңістігіне
интеграциялау, экономикалық оңтайлы білім беру жүйелерін құру,
университеттің корпоративтік деңгейін көтеру және білім берудің әртүрлі
деңгейлері арасындағы байланысты нығайту[1].
Бұл мәселелерді шешудің тиімді жолдарының бірі – білім беруді
ақпараттандыру. Техникалық байланыс құралдарының жетілдірілуі ақпарат
алмасуда айтарлықтай ілгерілеушілікке әкелді. Компьютерлік техника мен
телекоммуникация желілерінің дамуымен байланысты жаңа ақпараттық
технологиялардың пайда болуы білім беру жүйесін дамыту мен жетілдірудің
негізі ретінде сапалы жаңа ақпараттық-білім беру ортасын құруға мүмкіндік
берді.Ал,ақпараттық – коммуникациялық технология электрондық есептеуіш
техникасымен жұмыс істеуге, оқу барысында компьютерді пайдалануға,
модельдеуге, электрондық оқулықтарды, интерактивті құралдарды қолдануға,
интернетте жұмыс істеуге, компьютерлік оқыту бағдарламаларына негізделеді.
Ақпараттық әдістемелік материалдар коммуникациялық байланыс құралдарын
пайдалану арқылы білім беруді жетілдіруді көздейді.Сонымен қоса, ақпараттық
– коммуникациялық технологияның келешек ұрпақтың жан-жақты білім алуына,
іскер әрі талантты, шығармашылығы мол, еркін дамуына жол ашатын
педагогикалық, психологиялық жағдай жасау үшін де тигізер пайдасы аса мол.
Қазір мектептердің оқу тәрбие үрдісінде инновациялық технологиялар
қолданылып жүргені белгілі. Биология пәнін ұтымды меңгеруде оқыту
технологиясын таңдап, іріктеу және оны жетілдіру арқылы оқушының
технологияны қабылдауы, оған деген ынтасының артуына мұғалім тарапынан
көңіл бөлінуі тиіс.
Білім – кез келген өркениетті қоғамның қалыптасуының негізі. Оның
қалыптасу бастауларынан бастау алған білім беру, оқыту әлеуметтік жүйенің
дамуына қарай дамып, жетілдірілді. Демек, білім беру мазмұны ғылым мен
тәжірибеден ілесе отырып, үнемі жаңарып, оқу-тәрбие процесінің әдістері мен
технологияларын үнемі жетілдіріп, адамның практикалық іс-әрекетінде қолдау
тауып, мемлекет пен мемлекеттің қажеттіліктерін қанағаттандыру қажет.
Білім беру үдерісіндегі инновациялық тәсілдің мақсаты – оқушылардың
шығармашылық және сыни ойлауын, тәжірибесі мен зерттеу құралдарын мақсатты
түрде қалыптастыру негізінде жаңа тәжірибені меңгеру мүмкіндіктерін
дамыту[3].
Инновациялық білім беру технологияларының басты мақсаты – адамды үнемі
өзгеріп отыратын әлемде өмір сүруге дайындау. Мұндай оқытудың мәні оқу-
тәрбие процесін адамның потенциалдық мүмкіндіктеріне бағыттау және оларды
жүзеге асыру болып табылады. Білім инновациялық қызмет тетіктерін дамытып,
өмірлік маңызды мәселелерді шешудің шығармашылық жолдарын тауып,
шығармашылықтың адам болмысының нормасы мен формасына айналуына ықпал етуі
керек.
Технологияның ғылым ретіндегі міндеті – аз уақытты қажет ететін ең
тиімді, бірізді тәрбиелік іс-әрекеттерді анықтау және тәжірибеде қолдану
үшін заңдылықтар жиынтығын анықтау.
Дипломдық жұмыстың мақсаты - биология сабақтарында оқушылардың
шығармашылық және инновациялық ойлауын, тәжірибе мен зерттеушінің құралын
мақсатты қалыптастыру негізінде оқушылардың жаңа тәжірибені меңгеру
мүмкіндіктерін дамыту.
Дипломдық жұмыстың мақсатына сәйкес келесідей зерттеу міндеттері
айқындалды:
1. Инновациялық ойлауды дамытудың басты теориялық негіздерін зерттеу
және талдау;
2. Оқушылардаинновациялықойлау қабілетін дамыту барысын және әдістерін
анықтау;
3.Оқушылардың инновациялық ойлауын дамытудың кейбір әдістерінің
тиімділігін тексеру.
4. Биoлoгия caбaғындa инновациялық ойлау қабілетін дaмытyдың
тиімділігін диaгнocтикaлay нәтижeлepін көpceтy.
Дипломдық жұмыстың зерттеу объектісі Қарағанды қаласы әкімдігінің
Қарағанды қаласының білім бөлімі ММ № 23 жалпы білім беретін мектебі
КММ болып табылады.
Зерттеу пәні: биология сабақтарында оқушылардың инновациялық ойлауын
дамытудың әдістемелік мүмкіндіктерінің эффективтілігі мен жүйесі.
Зерттеудің теориялық және әдістемелік негізіне отандық және шетелдік
ғалым-мұғалімдердің, жаңашыл жетекшілердің еңбектері және ғылыми семинарлар
мен конференциялардың материалдары алынды. Зерттеудің ақпараттық базасы
ретінде отандық әдістемелік және анықтамалық материалдар, мұғалімдердің
тәжірибелік зерттеу деректері қолданылды.
Ғылыми жаңалығы – дипломдық жұмыста биология сабағында оқушылардың
инновациялық ойлау қабілетін дамыту мүмкіндіктерін арттыру құралы ретінде
заманауи мотивациялық әдістер мен құрал-жабдықтар жүйесін қолдану бойынша
ұсыныстар берілген.
Дипломдық жұмыстың практикалық маңыздылығы зерттеу
нәтижелеріндеоқушыларға биология сабағын меңгеруге арналған уәждемелерді,
марапаттауларды, ынталандыруды, енгізу және жүзеге асыру шараларын әзірлеу
кезінде ескерілуі керек мүмкінкіндіктер мен әдістемелер ұсынылады.
Тақырыптың зерттелу дәрежесі: дипломдық жұмыстың тақырыбын әзірлеген
және оқу-әдістемелік әдебиеттерде қарастырған келесі авторлар –
С.Т.Мұхамбетжанова[1],[3] және т.б. авторлар.
Зерттеу әдістері: жалпы диалектикалық әдіс, салыстырмалы,
аналитикалық, тарихи және логикалық әдістер, сонымен қатар жалпылау және
статистикалық топтастыру әдістері, модельдеу, жеке әдістер: талдау және
синтез, салыстыру және жинақтау, топтастыру.
Дипломдық жұмысты жазудың практикалық негізімұғалімдердің биология
сабағын өтудегі қызметінің нәтижелері болып табылады.
Жұмыс құрылымы. Дипломдық жұмыс кіріспеден, 3 тараудан, қорытындыдан,
пайдаланылған әдебиеттер тізімінен және қосымшадан тұрады.
1 Жаңа инновациялық технологияларды сабақта қолдану арқылы оқушылардың
бойында құзіреттілігін қалыптастыру және дамыту негіздері
1.1 Құзыреттілік туралы түсінік, тәсіл және сипаттамалары
Құзыреттілік термині латын тіліндегі Компетентность (лат.competentia –
құқылы тиесілік) термині арқылы келген,яғни, бір нәрсе жайында өзінің
дәлелді, абыройлы пікірін білдіре алатындай білімді меңгеру, бір салаға
қатысты хабардарлық, беделділік деген мағынаны білдіреді.
Құзіреттілік-бұл адамның іс-әрекетке қосылу кезінде алған біліктілік
сипаттамасы, оның өзекті білімі, іскерлігі және белгілі бір объектілер мен
процестер шеңберіне қатысты іс-әрекет әдістері[4].
Құзыреттілік - бұл "білім-дағдылар" жиынтығы ғана емес. Бұл ұғым жеке
және кәсіби қасиеттерді қамтитын кеңірек. "Құзырет "және" құзыреттілікте "
жеке тұлға қызметінің тәжірибесі, оның белсенді ұстанымы, белгісіз
жағдайларда іс-әрекетке дайындығы шешуші болып табылады, сондықтан
оқытудағы акценттер шығармашылық ойлауды қалыптастыруға, зерттеу қызметінің
дағдыларын қалыптастыруға ауысуы тиіс.
Құзыреттілік "жағдайдан шығудың жолын табу"өрнегіне басқаша сәйкес
келеді. Мамандарды даярлаудың мақсаттары мен нәтижелерін сипаттау үшін
"кәсіби құзыреттілік"ұғымы қолданылады. Кәсіби құзыреттілік белгілі бір
кәсіби қызметке дайындықпен және оны мамандардың терең теориялық білімі мен
практикалық дағдылары негізінде жүзеге асыру қабілетімен байланысты.
Сонымен құзыреттілік ұғымына қатысты анықтамаларды былайша
топтастырып беруге болады:
1. Құндылық-семантикалық құзыреттер. Бұл оқушының құндылық
бағдарларымен, оның қоршаған әлемді көру және түсіну, ондағы бағдарлау, өз
рөлі мен мақсатын жүзеге асыру, өз іс-әрекеті мен іс-әрекетінің мақсатты
және мағыналық параметрлерін таңдай білу, шешім қабылдау қабілетімен
байланысты құзыреттер. Бұл құзыреттер білім беру және басқа іс-әрекеттер
жағдайында оқушытің өзін-өзі анықтау механизмін қамтамасыз етеді; оқушының
жеке білім беру траекториясы және жалпы оның өмірінің бағдарламасы соларға
байланысты.
2. Жалпы мәдени құзыреттіліктер. Бұл құзыреттер ұлттық және
жалпыадамзаттық мәдениет саласындағы біліммен және тәжірибемен байланысты;
адам мен адамзат, жекелеген халықтар өмірінің рухани-адамгершілік
негіздерін; отбасылық, әлеуметтік, жалпыадамзаттық құбылыстар мен
дәстүрлердің мәдени негіздері; ғылым мен діннің адам өміріндегі рөлі. Бұған
оқушының дүниенің суретін меңгеру, дүниені мәдени және жалпыға бірдей
түсінуге кеңейту тәжірибесі де кіреді.
3. Оқу-танымдық құзыреттіліктер. Бұл логикалық, әдістемелік және жалпы
оқу іс-әрекетінің элементтерін қамтитын оқушытің өзіндік танымдық іс-әрекет
саласындағы құзыреттіліктерінің жиынтығы. Бұған мақсат қоюды, жоспарлауды,
талдауды, рефлексияны, өзін-өзі бағалауды ұйымдастыру тәсілдері кіреді.
Зерттелетін объектілерге қатысты оқушы шығармашылық дағдыларды игереді:
қоршаған шындықтан тікелей білім алу, оқу-танымдық есептерді шығару
әдістемесін, стандартты емес жағдайларда іс-әрекеттерді меңгеру. Бұл
құзыреттер шеңберінде функционалдық сауаттылықтың талаптары анықталады:
фактілерді болжамнан ажырата білу, өлшеу дағдыларын меңгеру, танымның
ықтималдық, статистикалық және басқа әдістерін қолдану.
4. Ақпараттық құзыреттілік. Бұл құзыреттер оқу пәндері мен білім беру
салаларында, сондай-ақ қоршаған әлемде ақпаратқа қатысты белсенділік
дағдыларын қамтиды; заманауи БАҚ және ақпараттық технологияларды иелену;
қажетті ақпаратты іздеу, талдау және таңдау, оны түрлендіру, сақтау және
беру.
5. Коммуникативтік құзыреттер. Бұл құзыреттерге тілдерді білу,
айналадағы және алыстағы оқиғалармен және адамдармен әрекеттесу тәсілдері;
топта, ұжымда жұмыс істеу дағдылары, әртүрлі әлеуметтік рөлдерге ие болу.
6. Әлеуметтік-еңбек құзыреттері. Бұл азамат, бақылаушы, сайлаушы,
өкіл, тұтынушы, сатып алушы, клиент және т.б. рөлін орындауға байланысты
құзыреттер; экономика және құқық мәселелері бойынша, кәсіби өзін-өзі
анықтау саласындағы құқықтары мен міндеттерімен.
7. Тұлғаның өзін-өзі жетілдіру құзыреттері. Бұл құзыреттер физикалық,
рухани және интеллектуалдық өзін-өзі дамыту және эмоционалдық өзін-өзі
реттеу жолдарын меңгеруге бағытталған; заманауи тұлғаға қажетті жеке
қасиеттерді дамыту, психологиялық сауаттылықты, ойлау және мінез-құлық
мәдениетін қалыптастыру[5]. Жалпы, авторлардың көпшілігі құзырлылықты
меншіктеуге болмайтынымен келіседі - бұл білім, дағдылар мен дағдылардың
жиынтығы сияқты меңгеруге болатын нәрсенің жиынтығы емес. Бірақ
құзыреттілік қалыптасуы мүмкін (бір немесе басқа қызмет түрін меңгеру
процесінде) және адам игерген бұл әрекеттің қаншалықты табысты болатынынан
көрінуі мүмкін. Сұрақ туындайды - балаға өмір оған қарсы тұруы мүмкін кез
келген қызмет түріне әлеуетті құзыретті болуға қалай көмектесу керек. Дәл
осы жерде тұлғаға қызметтің белгілі бір салаларында мүмкіндігінше тиімді
түрде құзыретті болуға мүмкіндік беретін арнайы қабілеттер ретінде негізгі
құзыреттер деп аталатындар туралы айтуға болады. Басқаша айтқанда,
құзыреттілікті дамытудың кілтін беретін негізгі құзыреттер. Егер осы
негізгі құзыреттіліктер қалыптасса, бұл адамның кез келген қызмет түрі
бойынша жоғары құзыреттілік деңгейіне жету үшін белгілі бір арнайы
ресурсының бар екенін білдіреді. Бұл қандай арнайы ресурс және оны қалай
қалыптастыру керек – бұл құзыреттілік көзқарастың негізгі мәселесі.
1.2 Инновациялық ойлау: ерекшеліктері, негізгі ұғымдары мен механизмдері
Инновациялық ойлау: ерекшеліктері, негізгі ұғымдары мен механизмдері
мынада:
1. Инновациялық ойлау шығармашылық, яғни ол бар алгоритмдерден,
үлгілерден, үлгілерден шығады. Шығармашылық ойлау әрқашан субъективті жаңа
нәтижелерге әкеледі. Сонымен қатар, инновациялық ойлау контекстінде оның
шығармашылық құрамдас бөлігі өнерде жүзеге асырылатын шығармашылық ойлаудан
ерекшеленеді[6]. Суретшінің ішкі жан дүниесін қолында бар құралдармен
бейнелеуі әрқашанда объективті жаңалыққа ие болады, тек осы ішкі дүниенің
әрбір адам үшін бірегей екендігін негізге алсақ. Өнертапқыш үшін мақсат -
шектеулі әдістермен объективті түрде қол жеткізуге болатын практикалық
мәселені шешу. Сондықтан бірдей нәтижені әр түрлі адамдар бір-бірінен
тәуелсіз ала алады. Бұл ретте, әрине, бұрын жаңалық ашқан ғалым ғана
шығармашылықпен айналысады деп айтуға болмайды. Бір елде инновациялық
технология қазірдің өзінде басқа елде дәстүрлі болуы мүмкін, бірақ бұл
елдегі инноватор бүкіл адамзаттың нағыз пионері сияқты көп шығармашылықты
қажет етеді. Шығармашылық ойлау процесіндегі инсайт - бұл бұрыннан бар
алгоритмдер ішінде туа алмайтын жаңа нәрсенің туатын сәті. Егер біз
инновациялық ойлаудан креативті компонентті алып тастасақ, ол әсіресе
түсіну сәтінде көрінеді, онда ол бірден жаңашылдықты тоқтатады, өйткені
жаңалық онда және оның қызметінің өнімі жоғалады. Өз бетінше шешім
қабылдауды талап етпейтін алгоритм бойынша инновациялық технологияны жүзеге
асыратын маман өзінің ойлау сипаты бойынша емес, сыртқы белсенділік
тұрғысынан жаңашыл бола алады.
2. Инновациялық ойлау ғылыми-теориялық болып көрінеді. Ғылыми ойлау
осы дәуірдегі ғалымдардың зерттеулерге және олардың нәтижелеріне
көзқарасында басшылыққа алатын әдіснамалық қағидаларға сәйкес жүзеге
асырылатындығымен сипатталады. Теориялық ойлау әрекет ететін ұғымдар
ғылымның қазіргі деңгейіне жететін абстракциялық дәрежеге ие. Жалпылаусыз,
объективті негізі бар, барабарлығы зерттелетін құбылыстар мен процестерге
бірнеше рет тексерілген теориялық үлгілерді құрастырмайынша ғылым мен
ғылымның қазіргі даму деңгейінде сұранысқа ие инновациялық өнімді жасау
мүмкін емес. технология. Мысалы, жаңа энергия көзін ойлап табу қазіргі
физикалық білім мен технологиялар негізінде ғана мүмкін. Мұндай көздерді
жасау әрекеттері, мысалы, ежелгі заклинаниелерге негізделген, бастапқыда
нәтиже бермейді. Бұл заклинаниелердің де дүниенің құрылымы туралы және
себеп-салдарлық байланыстар туралы ежелгі адамдардың идеяларына негізделген
теориялық негізі бар, бірақ бұл теория бұрыннан қоршаған құбылыстарды
дәлірек түсіндіретін басқалармен ауыстырылды. Техникалық өнертабыстар
міндетті түрде ғылыми жаңалықтардан кейін жүреді деп айту мүмкін емес.
Мысалы, О.В.Лосевтің өнертабысы, шын мәнінде, бірінші туннельдік диод, оның
кванттық механикаға негізделген жұмыс принципінің сәйкес түсіндірмесі
берілмес бұрын болды. Бірақ бұл жағдайда да өнертапқыштың инновациялық
ойлауы ғылыми-теориялық алғышарттарға негізделген: теорияның шекарасынан
шығу үшін бұл теория болуы керек. Сондықтан қазіргі ғылымның даму
деңгейінен айтарлықтай озып кеткен инновация шарлатандардың немесе
психикалық денсаулығы нашар адамдардың әрекеттерін жасыратын жағдай жиі
кездеседі. Инновациялық ойлауға ғылыми ойлау кіреді деп айтуға болады,
бірақ ғылыми ойлауға инновациялық ойлау кірмейді, өйткені ол төменде
талқыланатын инновациялық ойлаудың маңызды сипаттамаларына ие емес[7].
3. Жаңашылдық ойлау оның әрқашан жасампаздыққа бағытталғандығымен,
оның уәждемесінің гуманизм идеяларына негізделуімен және шешіліп жатқан
мәселелердің әлеуметтік маңызымен сипатталады (инновациялар еңбек
өнімділігін арттырады, еңбек жағдайын жеңілдетеді, өмірді жабдықтау және
т.б.). Жаңашыл ойлаудың бұл қасиетін әлеуметтік позитивті деп атаймыз. Осы
себепті оны инновация деп атауға болмайды, мысалы, адамдарды өлтіруге
арналған газ камераларының өнертабысы. Газ камераларын ойлап тапқан
нацистердің ойлауын инновациялық және шығармашылық деп атауға болмайды,
дегенмен басқа барлық жағынан ол инновациялық ойлаудың сипаттамаларына
сәйкес келеді - практикалық және конструктивті. Тіпті интуитивті деңгейде
инновациялық бомба, инновациялық улы газ, инновациялық қару сияқты
комбинациялар теріс қабылданады. Біз балаларға арналған кітапта С.Л.Лесков
жасаған гильотин мен электр орындықты инновациялар ретінде көрсетуге жол
берілмейді деп санаймыз. Оқушылармен бірге өнертабысты қарастырған кезде
оның адам өміріне оң әсерін атап өту керек.
4. Инновациялық ойлау конструктивті. Конструктивтілік мақсатты
диагностикалық және шынайы қою, оған сәйкес әдістер мен құралдарды таңдау,
өз іс-әрекетінің реттілігін жоспарлау, мақсатқа жету дәрежесін анықтау және
қажет болған жағдайда оны диалектикалық түрде түзету, уақытында өзгертулер
енгізу қабілеті ретінде түсініледі. орындалған жоспарды және инновацияларды
енгізудің салдарын түсіну. Конструктивтіліктің синонимі оның идеалды
нұсқасы ретінде өндірістік қабілеттілік болуы мүмкін[8]. Конструктивтік
ойлау эмоцияларға бағынбайды, логикалық, жүйелі, екінші дәрежелі
факторларға алаңдамай, түпкілікті мақсатқа әдістемелік түрде жылжиды.
Конструктивтік ойлауды шығармашылық ойлаудың ыстық және болжауға келмейтін
тұлпарының мақсатына тұрақты түрде апаратын шектеуші дуал ретінде
бейнелеуге болады. Музаның конвейерде жұмыс істеуі – инновациялық ойлаудағы
шығармашылық пен технологиялықтың тамаша үйлесімі. Дәл осыны атақты
американдық өнертапқыш Эдисон жасай алды, ол өзінің техникалық түсініктерін
іске қосып, одан пайда таба алды.
5. Инновациялық ойлаудың конструктивтілігі оның прагматизмімен тығыз
байланысты. Жаңашылдың өнертапқыш пен ғалымнан айырмашылығы – ол тек
жаңалықпен немесе өнертабыспен ғана шектеліп қалмайды, ол өзінің ашқан
жаңалығынан практикалық нәтиже алып, өнертабысты жүзеге асырумен де
айналысады. Сонымен бірге ол ғалымның, ұйымдастырушының, менеджердің,
кәсіпкердің жеке қасиеттерін біріктіруі керек. Жаңашыл қазіргі жағдайдан
хабардар болуы, оларды бизнес мүддесіне шебер пайдалануы керек. Әрине, бұл
оның ойлауында із қалдыруы керек: ол прагматикалық, парасаттылыққа қарама-
қайшы, ауада құлыптар салу болуы керек. Әрине, ұлы жаңашыл әрбір ұлы
ғалымнан шықпайды, сондықтан алғашқылардың саны әлдеқайда аз. Мұны
көрсететін ең танымал мысал радионың өнертабыс және тарату тарихын
қарастыруға болады. А.С.Попов ғылым мен техника тарихына радио өнертабысы
болмаса да енетін көрнекті ғалым және инженер, ал Г.Маркони – радионың
таратушысы болып саналады, оның энергиясы мен іскерлігінің арқасында
радиостанциялар халықтық деңгейге көтерілді. жаппай практикалық пайдалану,
ал өндірістік коммуникациялар мен оны жүзеге асыру пайдалы кәсіпке
айналды[9].
6. Ал, ақырында, инновациялық ойлау әрқашан қоршаған дүниенің
өзгеруімен байланысты. Ол модельдерді (сызбалар, диаграммалар, алгоритмдер
және т.б.) құрумен аяқталмайды. Бұл модельдер міндетті түрде материалдық
әлемді, қоғамды түрлендіретін нақты іске қосылуы керек. Осы түрлендіру
барысында инновациялық ойлаудың барлық қасиеттері тағы да көрініс табады.
Іс-әрекетті түрлендірудің практикалық қабілетсіздігі ойлаудың өзінің
төмендігіне әкеледі, ол нақты процестердің интуитивті болжауының жоқтығынан
да, логикалық құрылымдардың дәл еместігіне байланысты себеп-салдарлық
қателердің пайда болуынан да көрінеді. ұғымдарды қалыптастыру процесіндегі
маңызды белгілерді анықтау.
Жаңашыл ойлау феноменін зерттеудегі ішкі ойлау процестері мен сыртқы
объективті белсенділіктің ажырамас бірлігін В.П.Делианың (1) еңбегінен
көруге болады. Ол жаңашылдың инновациялық ойлауында пайда болатын екі
диалектикалық өзара байланысты әрекет кезеңдерін ажыратады: когнитивтік
және аспаптық. Зерттеуші когнитивтік кезеңді ішкі рефлексия түріндегі жаңа
білімнің мәнін жасау мен танудағы ой қозғалысы ретінде сипаттайды. Екінші
кезең, аспаптық, жаңа білімді тәжірибеде объектілеу және енгізу процесінен
тұрады. Біз көрсеткен инновациялық ойлаудың қасиеттері екі кезеңде де
көрінетіні анық, бірақ танымдық кезеңде шығармашылық, ғылыми-теориялық
бастау ерекше мәнге ие болса, конструктивті кезеңде практикалық және
сындарлылық бірінші орында тұрады. Сындарлы кезеңде жаңа, ерекше мәселелер
туындайды, оларды шешу жаңашылдан қайтадан ойлауды, жаңашыл ойлаудың толық
циклін талап етеді. Фракталдықтың бір түрі байқалады: аспаптық кезеңде бір
үлкен мәселені шешу көптеген кішігірім есептерге бөлінеді, олардың
әрқайсысының шешімі де когнитивтік және аспаптық кезеңдерден өтуі керек.
Инновациялық ойлау процесінің осындай күрделілігі мен алуан түрлілігін
ескере отырып, белгілі бір уақытта оның когнитивтік немесе аспаптық кезеңде
екенін дәлелдеуге болмайды. Осыған байланысты біз кезең терминінің орнына
деңгей сөзін қолдануды дұрысырақ деп санаймыз. Осылайша, кез келген уақыт
мезетінде жаңашылдық ойлау бір мезгілде когнитивтік және аспаптық деңгейде,
олардың біреуінің басымдылығымен жүзеге асады.
Инновациялық ойлау – шығармашылық, ғылыми-теориялық, әлеуметтік
позитивті, конструктивті, трансформациялық, практикалық ретінде
сипатталатын когнитивтік және аспаптық деңгейде жүзеге асырылатын
инновациялық белсенділікті қамтамасыз етуге бағытталған ойлау[10].
Инновациялық ойлаудың ең маңызды ерекшелігі – оның практикалық
бағыттылығы. Жастардың инновациялық қызметінің саласы ретінде негізінен
өндіріс қарастырылады. Бұл заманауи инновациялық өндірістің лайықты
дайындалған кадрларға қажеттілігін көрсететін әлеуметтік тапсырысқа
байланысты. Сондықтан жоғарыда келтірілген анықтамада келтірілген
қасиеттерге қосымша жаңашыл ойлаудың политехникалық сипатын қосамыз. Бұл
сипатты инновациялық ойлаудың жалпы анықтамасына енгізу оның жалпылауының
айтарлықтай қысқаруына және бұл ұғымның көлемінің азаюына әкеліп соқтырады,
өйткені бұл жағдайда тек технология инновациялық қызметтің ауқымымен
анықталатын еді.
Білім беру, экономикалық және т.б. сияқты қызмет салаларында
инновациялық ойлауды қолдану мүмкін емес деп танылмас еді, бұл, әрине,
түбегейлі қате болар еді.
Жаңашылдық ойлаудың политехникалық табиғаты ол арқылы қалыптасатын
ұғымдарға психикалық модельдеу объектісінің: жаратылыстану-ғылыми,
функционалдық, морфологиялық, технологиялық, экологиялық және экономикалық
әр түрлі өндірістік-техникалық сипаттамаларының кешенін қамту керек екенін
білдіреді. Инноватор білім саласының бір саласының маманы бола алмайды,
одан инновацияны енгізу барысында туындайтын сан алуан мәселелерді терең
түсіну талап етіледі. Жастарды инновациялық іс-әрекетке жаратылыстану-
ғылыми даярлау жүйесін одан әрі құру осы ойлауды инновациялық деп атауға
мүмкіндік беретін оқушылардың ойлауының барлық ерекшеліктерін дамытуды
ескеретіндей етіп жүзеге асырылуы керек[11].
1.3 Жаңа инновациялық технологияларды сабақта қолдану
Инновация (ағыл. Innovation-жаңашылдық) - оқыту, білім беру және ғылым
саласында жаңа формаларды, тәсілдер мен біліктерді енгізу. Негізінде, кез-
келген әлеуметтік-экономикалық жаңашылдық, ол әлі жаппай, яғни жаппай
таратуды инновация деп санауға болады.
Білім берудің инновациялық технологияларының негізгі мақсаты-адамды
үнемі өзгеріп отыратын және дамып келе жатқан қоғамдағы өмірге дайындау,
оның өзін-өзі дамыту қабілеттерін қалыптастыру. Мұндай оқытудың мәні оқу
процесін адамның әлеуетті мүмкіндіктеріне және оларды жүзеге асыруға
бағыттау болып табылады. Білім беру инновациялық қызмет тетіктерін дамытып,
өмірлік маңызды мәселелерді шешудің шығармашылық жолдарын табуы керек,
шығармашылықты оның қызметінің барлық салаларында қолданылатын адамның
күнделікті өмірінің нормасына айналдыруға ықпал етуі керек[12].
Инновацияның мақсаты-дәстүрлі жүйемен салыстырғанда оқушының жеке
басын сапалы өзгерту. Бұл кәсіби қызметке педагогикалық мәселелерді шешуді
көздейтін сапалы жаңа дидактикалық және тәрбиелік бағдарламаларды енгізу
арқылы мүмкін болады. Іс - әрекеттерді ынталандыру, алынған ақпаратты өз
бетінше шарлау, шығармашылық "тұрақты емес" ойлауды қалыптастыру, ғылым мен
практиканың соңғы жетістіктерін қолдана отырып, балалардың табиғи
қабілеттерін барынша ашу арқылы балаларды дамыту-инновацияның негізгі
мақсаттары. Адамның адамгершілік өзін-өзі жетілдіруге бағытталған
әлеуметтік маңызды тәжірибе ретінде білім берудегі инновациялық қызмет
қоғамдағы барлық қолданыстағы тәжірибелердің түрленуін қамтамасыз ете
алатындығымен маңызды.
Сонымен, жоғарыда аталған барлық міндеттерді жүзеге асыруға мүмкіндік
беретін бірқатар білім беру (педагогикалық) технологиялары бар.
Алдымен "педагогикалық технология"ұғымын нақты анықтау керек. Оны
түсіну мен қолдануда үлкен сәйкессіздіктер бар.
* Педагогикалық технология-формалардың, әдістердің, тәсілдердің, оқыту
әдістерінің, тәрбие құралдарының арнайы жиынтығы мен орналасуын анықтайтын
психологиялық-педагогикалық көзқарастардың жиынтығы; бұл педагогикалық
процестің ұйымдастырушылық-әдістемелік құралы.
"Педагогикалық технология" ұғымын үш аспект арқылы ұсынуға болады:
1) ғылыми: педагогикалық технологиялар-оқытудың мақсаттарын, мазмұны
мен әдістерін зерделейтін және әзірлейтін және педагогикалық процестерді
жобалайтын педагогикалық ғылымның бір бөлігі;
2) процестік-сипаттамалық: процестің сипаттамасы (алгоритмі), оқытудың
жоспарланған нәтижелеріне қол жеткізу үшін мақсаттардың, мазмұнның, әдістер
мен құралдардың жиынтығы[13];
3) іс жүргізу-пәрменді: технологиялық (педагогикалық) процесті жүзеге
асыру, барлық жеке, аспаптық және әдіснамалық педагогикалық құралдардың
жұмыс істеуі.
Осылайша, педагогикалық технология оқытудың ең ұтымды жолдарын
зерттейтін ғылым ретінде де, әртүрлі деңгейлердегі тәсілдер, принциптер мен
реттеушілер жүйесі ретінде де жұмыс істейді:
1) жалпы педагогикалық (жалпыдидактикалық) деңгей: жалпы педагогикалық
(жалпыдидактикалық, жалпыбілім беру) технологиясы осы өңірдегі, оқу
орнындағы, белгілі бір оқыту сатысындағы тұтас білім беру процесін
сипаттайды. Мұнда педагогикалық технология педагогикалық жүйенің синонимі
болып табылады: оған мақсаттар, мазмұн, Оқыту құралдары мен әдістерінің
жиынтығы, процестер субъектілері мен объектілері қызметінің алгоритмі
кіреді.
2) жекеше-әдістемелік (пәндік) деңгей: іске асырудың нақты жеке
деңгейі шеңберіндегі педагогикалық технология "жеке әдістеме" мағынасында,
яғни бір пән, сынып, мұғалім (пәндерді оқыту әдістемесі, өтемдік оқыту
әдістемесі, мұғалімнің жұмыс әдістемесі) шеңберінде оқыту мен тәрбиелеудің
белгілі бір мазмұнын іске асыру үшін әдістер мен құралдардың жиынтығы
ретінде қолданылады. тәрбиеші).
3) жергілікті (модульдік) деңгей: жергілікті технология оқу-тәрбие
процесінің жекелеген бөліктерінің технологиясын, жеке дидактикалық және
тәрбиелік міндеттерді шешуді (жекелеген қызмет түрлерінің технологиясы,
ұғымдарды қалыптастыру, жеке тұлғалық қасиеттерді тәрбиелеу, сабақ
технологиясы, жаңа білімді игеру, материалды қайталау және бақылау
технологиясы, өзіндік жұмыс технологиясы және т.б.) білдіреді[14].
Технологиялық микроқұрылымдар да бар: әдістер, сілтемелер, элементтер
және т.б. логикалық технологиялық тізбекте тұрып, олар біртұтас
педагогикалық технологияны (технологиялық процесс) құрайды.
Технологиялық схема-бұл технологиялық технологияның шартты бейнесі,
оны жеке функционалды элементтерге бөлу және олардың арасындағы логикалық
байланыстарды белгілеу.
Технологиялық карта-Қолданылатын құралдарды көрсете отырып, кезең-
кезеңмен, кезең-кезеңмен іс-қимылдар реттілігі (көбінесе графикалық
нысанда) түріндегі процестің сипаттамасы[15].
Пәндік және жергілікті деңгейлердің педагогикалық технологиясының
тұжырымдамасы оқыту әдістері ұғымымен толығымен сәйкес келеді; олардың
арасындағы айырмашылық тек екпіндерді орналастыруда. Технологиялар
компоненттердің процедуралық, сандық және есептік бөлігін, әдістемелерде
мақсатты, мазмұнды, сапалы және өзгермелі – индикативті жақтарын ұсынады.
Бұл технология өзге әдістерден өзінің репродуктивтілігімен, нәтижелердің
тұрақтылығымен ерекшеленеді. Технологиялар мен әдістердің араласуы кейде
әдістер технологияның құрамына, ал кейде, керісінше, белгілі бір
технологиялардың оқыту әдістерінің құрамына енуіне әкеледі.
Оқу процесінде оқушының танымдық және шығармашылық белсенділігін
жүзеге асыру үшін білім беру сапасын жақсартуға, оқу уақытын тиімді
пайдалануға және үй тапсырмасын орындауға бөлінген уақытты азайту арқылы
Оқушылардың репродуктивті іс-әрекетінің үлесін төмендетуге мүмкіндік
беретін заманауи білім беру технологиялары қолданылады. Биологияны
зерттеуге негіз болатын негізгі білім беру технологиялары[16]:
1. Проблемалық оқыту технологиясы-бұл оқу іс-әрекетінде проблемалық
жағдайларды құру және оларды шешу үшін оқушылардың белсенді тәуелсіз іс-
әрекетін ұйымдастыру, нәтижесінде білім, Дағдылар, дағдылар шығармашылық
игеріліп, ойлау қабілеттері дамиды.
2. Ақпараттық-коммуникациялық технологиялар-бұл білім беру мазмұнын
өзгерту және шексіз байыту, интеграцияланған курстарды пайдалану,
Интернетке қол жеткізу, оқытудың интерактивті әдістері, қашықтықтан өзара
іс-қимыл жасау.
3. Көп деңгейлі оқыту технологиясы- төмен және жақсы оқитын оқушыларға
назар аударуға бағытталған. Бұл технологияның көмегімен мықты оқушылардың
білім беруде тезірек және тереңірек алға жылжуға деген ұмтылысы жүзеге
асырылады. Үздік оқушылар өздерінің қабілеттерінде бекітіледі, әлсіздер оқу
жетістігін сезінуге және өз мүмкіндіктері аясында өзін-өзі жүзеге асыруға
мүмкіндік алады, оқуға деген ынталандыру деңгейі артады.
4. Оқытудың жобалық әдістерінің технологиясы. Осы әдістеме бойынша
жұмыс оқушылардың жеке шығармашылық қабілеттерін дамытуға, кәсіби және
әлеуметтік өзін-өзі анықтауға саналы түрде жақындауға мүмкіндік береді.
5. Оқытудағы зерттеу әдістерінің технологиясы оқушыларге өз білімдерін
өз бетінше толықтыруға, зерттелетін мәселеге терең үңілуге және оны шешу
жолдарын ұсынуға мүмкіндік береді, бұл дүниетанымды қалыптастыруда маңызды.
Бұл әр оқушының жеке даму жолын анықтау үшін маңызды.
6. Дәріс-семинар жүйесі негізінен жоғары мектепте қолданылады, өйткені
бұл оқушыларға емтихан тапсыруға және жоғары оқу орындарында оқуға
дайындалуға көмектеседі. Ол материалды блоктарға шоғырландыруға және оны
біртұтас етіп ұсынуға, ал бақылауды оқушылардың алдын ала дайындығы бойынша
жүргізуге мүмкіндік береді. Алайда, бұл технологияны теріс пайдалану мүмкін
емес, өйткені ол оқу процесін тиімсіз етуі мүмкін: оқушылар үшін қызықсыз
сабақ, бұл оқуға деген ынтаны төмендетеді. Бұдан басқа, үлкен көлемді
ақпараттарды меңгеріп үлгермеді. Алайда, мерзімді қолдану ретінде бұл
технология қазіргі мектепте, әсіресе проблемалық тақырыптағы семинарлармен
бірге, оқушылар алған білімдері мен дағдыларын жаңартып, қолдана алатын
кезде рұқсат етіледі[17].
7. Ойын әдістерін оқытуда қолдану технологиясы. Бұл рөлдік, іскерлік
және оқу ойындарының басқа түрлері болуы мүмкін. Бұл технология көкжиектің
кеңеюін, танымдық іс-әрекеттің дамуын, практикалық іс-әрекетте қажетті
белгілі бір дағдылар мен дағдылардың қалыптасуын, оқу дағдылары мен
дағдылардың дамуын қамтамасыз етеді[18].
8. Денсаулық сақтау технологиялары. Аталған технологияны пайдалану
мүмкіндік береді біркелкі сабақ уақытында бөліп, әр түрлі тапсырмалар
түрлерін алмастырып отыру керек ойлау әрекетін бастап физкультминутками
анықтау, берілген уақыты, күрделі оқу материалдарын даярлау және оқу
уақытын бөлу жүргізуге арналған өзіндік жұмыстар, нормативті қолданатын
ТСО, оң нәтижесін береді оқыту.
9. "Портфолио" инновациялық бағалау жүйесі - бұл әлеуметтік өзін-өзі
анықтауды педагогикалық қолдау құралы ретінде оқушының жетістіктерін жеке
есепке алуды қалыптастыру, жеке тұлғаның жеке даму траекториясын анықтау.
10.Қашықтықтан оқыту технологиясы - Қазіргі мектептерде барған сайын
өзекті болып келеді. Бұл технология денсаулығы нашар балаларға немесе
әртүрлі себептермен сабаққа қатыса алмайтын оқушытерге толыққанды білім алу
мүмкіндігін теңестіреді. Бұл технологияның элементтерін үй тапсырмасын
орындау кезінде (жеке консультациялық қашықтықтан оқыту әдістемесі),
жобамен жұмыс істеу кезінде мұғалімнің оқушылармен қашықтықтан сөйлесуі
үшін, сондай-ақ оқушылардың уақытша еңбекке жарамсыздығы кезінде толық оқу
үшін пайдалануға болады.
11.Модульдік оқыту технологиясы оқытудың даралануын қамтамасыз етеді:
оқыту мазмұны бойынша, меңгеру қарқыны бойынша, дербестік деңгейі бойынша,
оқыту әдістері мен тәсілдері бойынша, бақылау және өзін-өзі бақылау
тәсілдері бойынша.
Көптеген дидактикалық міндеттер білім беру үдерісінде АКТ-ны қолдануды
шешуге мүмкіндік береді: оқушылардың шығармашылық және өзіндік жұмысын
қамтамасыз ету, дифференциалды және жеке тәсілді жүзеге асыру, жоғары
ақпараттандыруды қамтамасыз ету, көмек және кеңес беру.
Бұл бағыттағы жұмыстың негізгі мақсаты-педагогтардың АКТ-құзыреттілігін
қолдану арқылы танымдық қызығушылықты арттыру. Ғалымдардың ойынша, танымдық
қызығушылық біртіндеп, кезеңдеп және мақсаттылықпен дамитын үдеріс,
сондықтан оның қалыптасу кезеңдері төмендегі реттілікпен
байланыстырылады[19]:
-танымдық қызығушылық оқушының оқуға деген жағымды қатынасынан
туындайтындықтан эмоциямен тығыз байланысты;
-танымдық қызығушылық оқушының шығармашылық тапсырмаларды орындауға
ұмтылуына ықпал етеді;
-қызығудың әрі қарай тереңдей түсуі барлық жаңа тапсырмалар мен
сұрақтардың берілуіне байланысты болады.
Б.Т.Нәбиеваның пікірі бойынша, танымдық қызығушылық – субъект пен
субъектінің өзара әрекеттесуі үдерісінде жиналатын және қоршаған болмысты
танып білуге белсенді жағымды эмоционалдық бейнеленген қатынасы арқылы
сипатталатын тұлғаның білімі. Оқушылардың оқу әрекетіне қызығушылықтарын
оятуда әртүрлі әдістер, құралдарды қолдану оқушылардың танымдық іс-әрекетін
белсенді етіп, танымдық қызығушылығын арттыруға мүмкіндік береді. Соның
ішінде сызбалар, кестелер, қызықты тапсырмалар, компьютерлік ойындар,
интерактивті тақталар сабақта көмекші құралдарға айналып, оқуға ынталарын
арттырады. Мұғалім әрбір оқушының даму аймағын ескере отырып, өзінің
әрекетіне бақылау жасауына және бағалауына бағыт беріп, қызығуына түрткі
болатын құралдарды таңдауы тиіс. Осындай құралдардың бірі – ақпараттық-
коммуникативті технология құралдары[20].
Биология сабақтарында АКТ қолдану жаңа мүмкіндіктер ашады. Ең бастысы
іргелі білімді дамыту ғана емес, шығармашылық қабілеттерін дамыту, жеке
тұлғаның әлеуетін іске асыру үшін мүмкіндіктер жасау болып табылады. АКТ
арқылы сабақтың мақсатына жетуге мүмкіндік беретін тағы бір педагогикалық
құрал ретінде қолданылады[21].
Ақпараттық-технологияларды қолдану мұғалімге балаларды биологияны оқыту
уәждемесін арттыруға көмектеседі және бірқатар оң салдарларға әкеледі:
* оқушылардың материалды меңгеру процесін психологиялық жеңілдетеді;
* таным пәніне қызығушылық тудырады;
* балалардың жалпы ой-өрісін кеңейтеді;
* сабақта көрнекілікті қолдану деңгейі артады;
* сабақта мұғалім мен оқушылардың еңбек өнімділігі артады.
Сабақтың өткізілу сапасы, сондай-ақ мазмұндалуына, мұғалімнің келесі
дидактикалық мүмкіндіктерге ие оқытудың түрлі техникалық құралдарын қолдана
отырып, тірі сөзді образдармен ұштастыра білуіне байланысты:
- ақпарат көзі болып табылады;
- оқу ақпаратын беру формаларын ұтымды етеді;
- түсініктерді, құбылыстарды, оқиғаларды нақтылайды;
- қабылдауды ұйымдастырады және жібереді;
- оқушылардың ғылыми және мәдени қызығушылықтары мен сұраныстарына
неғұрлым толық жауап береді;
- оқушылардың танымдық іс-әрекетін белсендіреді, материалды саналы
түрде меңгеруге, ойлауды, кеңістіктік қиялды, байқағыштықты дамытуға ықпал
етеді.;
- білімді қайталау, жинақтау, жүйелеу және бақылау құралы болып
табылады;
- оқу уақытын, оқытушы мен оқушылардың энергиясын оқу ақпаратын
нығыздау және қарқынды жеделдету есебінен үнемдейді.
Оқушылардың танымдық қызығушылығын қалыптастыруда оқыту технологиялары
мен дамытушы технологиялар маңызды орын алады. Оларға: - когнитивті
(танымдық) бағдарланған технологиялар; - іс-әрекетке бағдарланған
технологиялар; - тұлғалық бағдарланған технологиялар жатады (Кесте 1).
Кесте – 1. Оқушылардың танымдық қызығушылығын жүзеге асыруға
бағытталған технологиялар
Технологиялар Іс-әрекет түрлері
Когнитивті бағдарланған Оқытудың диалогтық әдістері,
технологиялар пікірсайыс-семинарлар, проблемалық
оқыту, когнитивті нұсқаулар беру,
когнитивті карталар,
инструменталды-логикалық тренинг,
рефлексиялық тренинг және т.б.
Іс-әрекетке бағдарланған Жоба және бағыттаушы мәтін әдістері,
технологиялар контекстік оқыту,
ұйымдастырушылық-іс-әрекеттік
ойындар, кешенді (дидактикалық)
тапсырмалар, технологиялық карталар,
технологиялық процестерді
имитациялықойындар арқылы модельдеу
және т.б.
Тұлғалық бағдарланған технологиялар Интерактивті және имитациялық
ойындар, дамыту тренингтері,
дамытушы психодиагностика және т.б.
Білім беру мақсатындағы АКТ құралдарының дидактикалық
мүмкіндіктеріне[22]:
➢ пайдаланушы мен АКТ құралдары арасындағы кері байланыс, интерактивті
диалогты іске асыратын, пайдаланушының әрбір сұранысы жүйенің жауапты
әрекетін туындататын және керісінше, соңғы реплика пайдаланушы
реакциясын талап ететіні кіреді;
➢ зерттелетін объект, процесс туралы оқу ақпаратын визуализациялау
(экранда көрнекі көрініс: объект, оның құрамдас бөліктері немесе
олардың модельдері; процесс немесе оның модельдері; зерттелетін
заңдылықтың графикалық интерпретациясы, зерттелетін процесс);
➢ зерттелетін немесе зерттелетін объектілер туралы ақпаратты, олардың
қарым - қатынасын, процестерін, құбылыстарын-шынайы және виртуалды
ақпаратты модельдеу және интерпретациялау (экранда түпнұсқаға барабар
биологиялық, ақпараттық-сипаттау, көрнекі модельді көрсету);
➢ мұрағаттау, оған оңай қол жеткізу, оны беру, тираждау мүмкіндігімен
ақпараттың үлкен көлемін сақтау;
➢ есептеу, ақпараттық-іздестіру қызметі процестерін автоматтандыру,
сондай-ақ оқу экспериментінің нәтижелерін фрагментті немесе
эксперименттің өзі бірнеше рет қайталану мүмкіндігімен өңдеу;
➢ ақпараттық-әдістемелік қамтамасыз ету процестерін автоматтандыру, оқу
қызметін ұйымдастыру және меңгеру нәтижелерін бақылау.
Білім беруге арналған заманауи бағдарламалық әзірлемелерде жоғарыда
аталған мүмкіндіктер белсенді іске асырылуда, бұл оқу қызметінің келесі
түрлерін ұйымдастыруға мүмкіндік береді:
1. Цифрлық нысанда ұсынылған ақпаратты тіркеу, жинау, жинақтау, сақтау,
өңдеу, зерделенетін объектілер, құбылыстар, процестер, оның ішінде нақты
ағатын процестер туралы және әртүрлі түрде ұсынылған ақпараттың жеткілікті
үлкен көлемін беру[23].
2. Интерактивті диалог-диалог жүргізудің неғұрлым дамыған құралдарын
іске асырумен сипатталатын пайдаланушының бағдарламалық (бағдарламалық-
аппараттық) жүйемен өзара іс-қимылы (мысалы, "негізгі" сөзді пайдалана
отырып, символдардың шектеулі жиынтығымен формада еркін түрде сұрақтар қою
мүмкіндігі және т.б.); бұл ретте оқу материалының мазмұнының, онымен жұмыс
істеу режимінің нұсқаларын таңдау мүмкіндігі қамтамасыз етіледі. ЭЕМ-мен
пайдаланушының өзара әрекеттесуінің интерактивті режимі оның әрбір сұранымы
бағдарламаның жауап әрекетін тудырады және керісінше, соңғы реплика
пайдаланушының реакциясын талап етеді.
3. Оқу ақпаратын компьютерлік визуализациялау - объектінің, оның
құрамдас бөліктерінің немесе олардың модельдерінің экранында, ал қажет
болған жағдайда - барлық мүмкін болатын ракурстарда, бөлшектерде, құрамдас
бөліктердің ішкі өзара байланысын көрсету мүмкіндігімен көрнекі көрсету;
зерделенетін процесті компьютерлік визуализациялау - осы процестің немесе
оның моделінің экранында, оның ішінде нақты әлемде жасырын, ал қажет болған
жағдайда-дамуында, уақытша және кеңістіктік қозғалысында, зерттелетін
процестің заңдылықтарын графикалық интерпретациялауды ұсыну.
4. Экранда әртүрлі нысандардың, жүйелердің, құбылыстардың,
процестердің, соның ішінде нақты ағатын үлгілердің бейнеленуін басқару.
5. Оқу қызметінің нәтижелерін автоматтандырылған бақылау (өзін-өзі
бақылау), бақылау нәтижелері бойынша түзету, жаттығу, тестілеу.
Жоғарыда аталған ақпараттық-коммуникациялық технологиялардың әлеуетті
мүмкіндіктері оқу құралдарында осы құралдардың келесі негізгі функцияларын
жүзеге асыруға мүмкіндік береді:
➢ экранда ақпараттың әр түрлі түрлерін (дерекқорларды,
телекоммуникациялар мен байланыстарды пайдалану кезінде), соның
ішінде теориялық материалдарды, сызбаларды, графиктерді,
алгоритмдерді, проблемаларды шешудің тәсілдерін және т.б.
көрсетуге байланысты ақпарат пен анықтама;
➢ материалды визуалды көрсетуге, зерттелетін объектіні және оның
компоненттерін компьютерлік визуализацияға негізделген
иллюстрациялық модельдеу; нақты эксперименттерді модельдеу,
әртүрлі зертханалық стендтердің, заттардың, процестер мен
құбылыстардың имитациясы;
➢ әр түрлі деңгейдегі тапсырмалардың туындауына, сертификаттар
мен кеңестердің берілуіне байланысты оқу материалдарын сабақтар
мен студенттердің өзіндік жұмыстары барысында игеру процесін
даралау және саралау;
➢ кері байланыс арқылы объективті бақылауды жүзеге асыру,
қателіктер диагнозымен білім, білік және дағдыларды бағалау,
білім, білік дағдыларын өзіндік бақылауды жүзеге асыру арқылы
бақылау;
➢ оқу процесінде оқыту, кеңес беру және басқа да көмек түрлерін
енгізуге байланысты түзету;
➢ мұғалімге оқу нәтижелері туралы, жиі кездесетін қателіктер
туралы хабарлау арқылы диагноз қою;
➢ білім алушылар туралы ақпаратты тіркеу, жинақтау, талдау,
сақтау, қажетті материалдар мен ақпараттарды желі арқылы тарату
кезіндегі оқу іс-әрекетін басқару, автоматтандыру; кезеңді жұмыс
немесе белгілі бір қарқынмен жұмыс істеу мүмкіндігіне байланысты
оқу процесін оңтайландыру;
➢ зертханалық эксперимент нәтижелерін өңдеу, графиктерді,
кестелер мен диаграммаларды құру процестерін автоматтандыру;
эксперимент барысында алынған мәліметтерді компьютер экранында
көрсетуге және өңдеуге мүмкіндік беретін нақты жағдайларда
жүретін процесс немесе құбылыс туралы ақпарат алу[24].
Оқыту процесінде ақпараттық және коммуникациялық технологияларды
пайдалану келесі педагогикалық мақсаттарға қол жеткізу мүмкіндігін
қамтамасыз етеді.
1. Ақпараттандыру, жаһандану және бұқаралық коммуникация жағдайында
қазіргі қоғамның әлеуметтік тапсырысын іске асыру.
Қоғам жалпы білім беру жүйесі өзінің түлектеріне информатика,
ақпараттық және коммуникациялық технологиялар саласында қажетті дайындық
деңгейін қамтамасыз етуге мүдделі, ал кәсіптік білім беру жүйесі ақпараттық
қоғамдағы тіршілік әрекетінің барлық салаларында АКТ мүмкіндіктерін іске
асыруға кәсіби кадрлар мен мамандарды даярлауды қамтамасыз етеді.
2. Білім алушының тұлғасын дамыту, оның қазіргі заманғы бұқаралық
коммуникация және жаһандану жағдайында жақсы өмір сүруге дайындығы.
Осы педагогикалық мақсатқа жету білім алушылардың ойлауын дамыту үшін
АКТ құралдарын пайдалануды, оларда өзінің ақыл-ой қызметінің құрылымын
құруға мүмкіндік беретін білім жүйесін қалыптастыруды көздейді. АКТ
құралдары ақпаратты жинауды, өңдеуді, өндеуді, трансляциялауды,
мұрағаттауды жүзеге асыру мүмкіндігін, білім беру және алу бойынша қызметті
қамтамасыз етеді. Бұл ретте білім алушы әр түрлі және әр түрлі ақпараттық
көздерден ақпаратты бір мезгілде қабылдау мүмкіндігін алады. Бұл оған
оңтайлы шешім қабылдауға немесе қиын жағдайда шешім нұсқаларын ұсынуға
мүмкіндік береді. Сонымен қатар, ақпараттық өзара іс-қимыл кезінде
коммуникативтік қабілеттерін, пәндік ортада ақпараттық-іздестіру,
эксперименталды-зерттеу қызметін жүзеге асыру іскерліктерін дамыту мүмкін
болады[25].
3. Білім беру жүйесінің барлық деңгейлеріндегі оқу процесінің
қарқындылығы, тиімділігі мен сапасын арттыру.
Оқу процесінің тиімділігі мен сапасын арттыруға жоғарыда аталған
бірегей, педагогика тұрғысынан ақпараттық-коммуникациялық технологиялардың
мүмкіндіктерін енгізу арқылы қол жеткізуге болады. Сонымен бірге, білім
алуға деген ынталандыру мотивтері (ынталандыру) дамуда, бұл АКТ құралдарын,
танымдық белсенділікті белсенділендіруді талап етеді, ақпаратты өңдеудің
заманауи құралдарын, соның ішінде аудиовизуалды қолдану арқылы тереңдейді.
Ашық білім беру идеясын таратылған ақпараттық ресурстарды қолдану
мүмкіндігі ерекше орынға ие.
Оқу процесінде АКТ құралдарының кең әлеуетін қолдана отырып, мұғалім
мен оқушының рөлі айтарлықтай өзгереді. Педагогтың білім беру ақпаратының
бірден-бір көзі ретіндегі рөлі кураторлыққа немесе тәлімгерлікке ауысады.
Педагог бұдан былай білім беру ақпаратын таратуға, оқу материалдарын қайта
сатып алуға немесе білім сомасын жеткізуге уақыт бөлмейді. Бұл уақыт
шығармашылық және басқарушылық міндеттер үшін босатылады.
Осылайша, қазіргі уақытта осы инновацияларды теориялық жалпылауға,
талдауға және жіктеуге, оңтайлы таңдауды ынталандыратын көптеген оқыту
технологиялары жасалды. Әрбір оқу құралы белгілі бір мүмкіндіктерге ие және
оларды алмастырмай басқа құралдарды толықтырады. Сондықтан оқыту құралдарын
кешенді пайдалану қажет. Биология сабақтарында инновациялық технологияларды
қолдану білім беру процесінің тиімділігін арттыру құралы болып табылады.
1.4 Биология сабағындағы ситуациялық тапсырмалар мектеп оқушыларының
инновациялық ойлауын қалыптастыру тәсілі ретінде
Бүгінгі жаңа білім дәуірінде ақпараттық-коммуникациялық құралдар тез
дамып келеді және де берілетін ақпараттың көлемі мен жылдамдығы
экспоненциалды түрде өсуде. Сондықтан балаларды жаңа ақпаратты талдауға
және оған мағыналы түрде қарауға үйрету қажет. Ол үшін бірқатар жағдайлар
қажет, соның ішінде: танымдық іс-әрекетке ынталандыру, тұрақты қызығушылық,
балада бар білім мен дағдыларды қолдануды қажет ететін әртүрлі мәселелерді
өз бетінше шешу мүмкіндігі. Бұл білім алушылардың функционалдық
сауаттылығын міндетті дамыту сияқты шартты болжайды[26].
Әмбебап оқу іс-әрекетін қалыптастырудың әлеуеті - оқушылардың
биологияға қызығушылығын арттыратын әртүрлі пәндерді оқу процесінде алынған
білімдерді біріктіруге мүмкіндік беретін жағдаяттық тапсырмаларды
пайдалану. Мәселені шешу нақты жағдайларды талдаумен байланысты. Бұл
жағдаяттар оқушы үшін ғана емес, мұғалім үшін де жаңалық болуы мүмкін,
сондықтан ситуациялық есепті шешу кезінде мұғалім мен оқушы тең құқылы
серіктес ретінде әрекет етеді, бұл оқушылардың коммуникациялық
құзыреттіліктерін дамытуға ықпал етеді.
Ситуациялық есептерді шешудің таптырмас шарты дисперсия болып
табылады. Оқушы жағдаяттық есепті шешудің бірнеше нұсқасын анықтайды,
олардың ішінен қолайлысын таңдап, талдайды. Сабақта жағдаяттық есептерді
шешу жұмысы жеке және топтық түрде жүргізіледі, ең қиын немесе даулы
мәселелерді бірге талқылауға болады. Әрбір оқушы өз көзқарасын дәлелдеуге
мүмкіндік алады, яғни, бағдарламалық материалды орындау ойын-сауық
тапсырмаларымен алмастырылмайды. Тапсырма мәтіні әдеби шығарманың
үзіндісінен алынуы мүмкін, яғни, оны мұғалім жасанды түрде модельдеген
жағдаят болуы мүмкін. Жағдаяттық тапсырмалардың күрделілік деңгейі қажетті
әмбебап оқу іс-әрекеттерінің қалыптасуын қамтамасыз ете отырып, біртіндеп
көтерілуі керек. Жұмысты шешу үшін егжей-тегжейлі нұсқаулармен қамтамасыз
етілген мәтіндік тапсырмалардан бастаған жөн. Биология курсының
бағдарламаларын талдау осы немесе басқа жағдаяттық тапсырманы қандай
сабақтарда қолдануға болатынын анықтауға негіз береді. Осыған сәйкес
ситуациялық тапсырманың негізі ретінде қызмет ететін демонстрациялық
материал, тәжірибе немесе жеке маңызды мәселе таңдалады[27].
Шығармашылық тапсырма. Дүкен сөрелерінде сүзбенің үлкен ассортиментін
көреміз. Көбінесе бұл өнім жалғандық объектісіне айналады. Сіз жалғанды
анықтап, оны қымбат сынақтардың көмегімен дәлелдей аласыз. Бірақ үй
жағдайында да жалғандық фактісін дәлелдеуге болатын әдістер бар.
Интернеттен алынған материалдарды, оқулықты, қосымша әдебиеттерді
пайдалана отырып, үй жағдайында сүзбенің фальсификациясын анықтау жолдарын
ұсыну.
Жасалған жұмыс туралы есеп кітапша түрінде дайындау.
Функционалдық сауаттылық адамдардың әлеуметтік, мәдени, саяси және
экономикалық қызметке қатысуын, шығармашылық ойлау және стандартты
шешімдерді табу қабілетін, кәсіби жолды таңдау қабілетін, өмірдің әртүрлі
салаларында ақпараттық-коммуникациялық технологияларды пайдалана білуді
жеңілдететін факторға айналуда. , сонымен қатар өмір бойы білім алу. Осыған
байланысты оны оқушылар бойына қалыптастыру мұғалімнің бірінші кезектегі
міндеті болып табылады. Мұны жоғарыда аталған құралдар мен әдістерді әр
сабақта қолдану арқылы жасауға болады. Жағдаяттық тапсырмалар оқушылардың
жаратылыстану сауаттылығын арттырып, алған білімдерін практикада қолдану
мүмкіндігін бере отырып, дағдылары мен дағдыларын сапалы түрде жетілдіруге
мүмкіндік береді[28].
Сабақтарда оқытудың интерактивті тәсілінің негізгі әдістемелік
принциптерінің қатарында келесілер бар:
- барлық қатысушылар үшін маңызды жағдайда бірдей қызықты, дәлме-дәл
ақпаратты қабылдау және шығару мақсатында шет тілінде өзара қарым-қатынас
жасау;
- үш объектінің өзара байланысымен сипатталатын бірлескен қызмет:
Ақпарат өндіруші, ақпарат алушы және ахуалдық контекст;
- оқу үрдісінде оқытушының дәстүрлі рөлінің өзгеруі, қарым-қатынастың
демократиялық стиліне көшу;
- оқытудың рефлективтілігі, іс-әрекетті, оның уәждерін, сапасы мен
нәтижелерін саналы және сыни тұрғыдан түсіну[29].
Бұл ретте, оқыту процесінің тиімділігі келесі қағидаттарды іске
асыруға байланысты:
- коммуникативтік-жағдайлық негіздегі оқыту үдерісіне кешенді
көзқарас;
- Интерактивтілік;
- сараланған тәсіл;
- жеке ерекшеліктерді есепке алу;
- жұмыс тәртібінің вариативтілігі;
- проблемалық (оқу материалдарын ұйымдастыру кезінде де, оқу
процесінің өзі де).
Шығармашылық тапсырмалар деп оқушылардан ақпаратты ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Тақырыбы: Биология сабақтарында оқушылардың инновациялық ойлауын
дамытудың әдістемелік мүмкіндіктері
МАЗМҰНЫ
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ...
І Жаңа инновациялық технологияларды сабақта қолдану арқылы
оқушылардың бойында құзіреттілігін қалыптастыру және дамыту
негіздері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... .7
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ...
1.1 Құзыреттілік туралы түсінік, тәсіл және 7
сипаттамалары ... ... ... ... ... . ...
1.2 Инновациялық ойлау: ерекшеліктері, негізгі ұғымдары мен
механизмдері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... .9
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ...
1.3 Жаңа инновациялық технологияларды сабақта 13
қолдану ... ... ... ... ... ... .
1.4 Биология сабағындағы ситуациялық тапсырмалар мектеп оқушыларының
инновациялық ойлауын қалыптастыру тәсілі ретінде ... 21
ІІ Зерттеу нысандары мен 26
әдістер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
...
2.1 Биология сабағында практикалық жұмысты жүргізу әдістемесі ... ... .26
ІІІ Зерттеу нәтижелері және оны талдау 43
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ..
3.1 Биология сабақтарында оқушылардың инновациялық ойлауын дамытудың 43
көрсеткіштіктері
Қорытынды ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... .51
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... .
Пайдаланған әдебиеттер 53
тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ...
Қосымша ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .56
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... .
Кіріспе
Тақырыптың өзектілігі:Қоғам дамуының қазіргі кезеңі саяси, әлеуметтік-
экономикалық, дүниетанымдық және басқа да факторларға байланысты білім беру
жүйесіне бірқатар принципті жаңа проблемаларды қояды, олардың ішінде білім
берудің сапасы мен қолжетімділігін арттыру қажеттілігін атап өту керек.
Академиялық ұтқырлықты арттыру, әлемдік ғылыми-білім беру кеңістігіне
интеграциялау, экономикалық оңтайлы білім беру жүйелерін құру,
университеттің корпоративтік деңгейін көтеру және білім берудің әртүрлі
деңгейлері арасындағы байланысты нығайту[1].
Бұл мәселелерді шешудің тиімді жолдарының бірі – білім беруді
ақпараттандыру. Техникалық байланыс құралдарының жетілдірілуі ақпарат
алмасуда айтарлықтай ілгерілеушілікке әкелді. Компьютерлік техника мен
телекоммуникация желілерінің дамуымен байланысты жаңа ақпараттық
технологиялардың пайда болуы білім беру жүйесін дамыту мен жетілдірудің
негізі ретінде сапалы жаңа ақпараттық-білім беру ортасын құруға мүмкіндік
берді.Ал,ақпараттық – коммуникациялық технология электрондық есептеуіш
техникасымен жұмыс істеуге, оқу барысында компьютерді пайдалануға,
модельдеуге, электрондық оқулықтарды, интерактивті құралдарды қолдануға,
интернетте жұмыс істеуге, компьютерлік оқыту бағдарламаларына негізделеді.
Ақпараттық әдістемелік материалдар коммуникациялық байланыс құралдарын
пайдалану арқылы білім беруді жетілдіруді көздейді.Сонымен қоса, ақпараттық
– коммуникациялық технологияның келешек ұрпақтың жан-жақты білім алуына,
іскер әрі талантты, шығармашылығы мол, еркін дамуына жол ашатын
педагогикалық, психологиялық жағдай жасау үшін де тигізер пайдасы аса мол.
Қазір мектептердің оқу тәрбие үрдісінде инновациялық технологиялар
қолданылып жүргені белгілі. Биология пәнін ұтымды меңгеруде оқыту
технологиясын таңдап, іріктеу және оны жетілдіру арқылы оқушының
технологияны қабылдауы, оған деген ынтасының артуына мұғалім тарапынан
көңіл бөлінуі тиіс.
Білім – кез келген өркениетті қоғамның қалыптасуының негізі. Оның
қалыптасу бастауларынан бастау алған білім беру, оқыту әлеуметтік жүйенің
дамуына қарай дамып, жетілдірілді. Демек, білім беру мазмұны ғылым мен
тәжірибеден ілесе отырып, үнемі жаңарып, оқу-тәрбие процесінің әдістері мен
технологияларын үнемі жетілдіріп, адамның практикалық іс-әрекетінде қолдау
тауып, мемлекет пен мемлекеттің қажеттіліктерін қанағаттандыру қажет.
Білім беру үдерісіндегі инновациялық тәсілдің мақсаты – оқушылардың
шығармашылық және сыни ойлауын, тәжірибесі мен зерттеу құралдарын мақсатты
түрде қалыптастыру негізінде жаңа тәжірибені меңгеру мүмкіндіктерін
дамыту[3].
Инновациялық білім беру технологияларының басты мақсаты – адамды үнемі
өзгеріп отыратын әлемде өмір сүруге дайындау. Мұндай оқытудың мәні оқу-
тәрбие процесін адамның потенциалдық мүмкіндіктеріне бағыттау және оларды
жүзеге асыру болып табылады. Білім инновациялық қызмет тетіктерін дамытып,
өмірлік маңызды мәселелерді шешудің шығармашылық жолдарын тауып,
шығармашылықтың адам болмысының нормасы мен формасына айналуына ықпал етуі
керек.
Технологияның ғылым ретіндегі міндеті – аз уақытты қажет ететін ең
тиімді, бірізді тәрбиелік іс-әрекеттерді анықтау және тәжірибеде қолдану
үшін заңдылықтар жиынтығын анықтау.
Дипломдық жұмыстың мақсаты - биология сабақтарында оқушылардың
шығармашылық және инновациялық ойлауын, тәжірибе мен зерттеушінің құралын
мақсатты қалыптастыру негізінде оқушылардың жаңа тәжірибені меңгеру
мүмкіндіктерін дамыту.
Дипломдық жұмыстың мақсатына сәйкес келесідей зерттеу міндеттері
айқындалды:
1. Инновациялық ойлауды дамытудың басты теориялық негіздерін зерттеу
және талдау;
2. Оқушылардаинновациялықойлау қабілетін дамыту барысын және әдістерін
анықтау;
3.Оқушылардың инновациялық ойлауын дамытудың кейбір әдістерінің
тиімділігін тексеру.
4. Биoлoгия caбaғындa инновациялық ойлау қабілетін дaмытyдың
тиімділігін диaгнocтикaлay нәтижeлepін көpceтy.
Дипломдық жұмыстың зерттеу объектісі Қарағанды қаласы әкімдігінің
Қарағанды қаласының білім бөлімі ММ № 23 жалпы білім беретін мектебі
КММ болып табылады.
Зерттеу пәні: биология сабақтарында оқушылардың инновациялық ойлауын
дамытудың әдістемелік мүмкіндіктерінің эффективтілігі мен жүйесі.
Зерттеудің теориялық және әдістемелік негізіне отандық және шетелдік
ғалым-мұғалімдердің, жаңашыл жетекшілердің еңбектері және ғылыми семинарлар
мен конференциялардың материалдары алынды. Зерттеудің ақпараттық базасы
ретінде отандық әдістемелік және анықтамалық материалдар, мұғалімдердің
тәжірибелік зерттеу деректері қолданылды.
Ғылыми жаңалығы – дипломдық жұмыста биология сабағында оқушылардың
инновациялық ойлау қабілетін дамыту мүмкіндіктерін арттыру құралы ретінде
заманауи мотивациялық әдістер мен құрал-жабдықтар жүйесін қолдану бойынша
ұсыныстар берілген.
Дипломдық жұмыстың практикалық маңыздылығы зерттеу
нәтижелеріндеоқушыларға биология сабағын меңгеруге арналған уәждемелерді,
марапаттауларды, ынталандыруды, енгізу және жүзеге асыру шараларын әзірлеу
кезінде ескерілуі керек мүмкінкіндіктер мен әдістемелер ұсынылады.
Тақырыптың зерттелу дәрежесі: дипломдық жұмыстың тақырыбын әзірлеген
және оқу-әдістемелік әдебиеттерде қарастырған келесі авторлар –
С.Т.Мұхамбетжанова[1],[3] және т.б. авторлар.
Зерттеу әдістері: жалпы диалектикалық әдіс, салыстырмалы,
аналитикалық, тарихи және логикалық әдістер, сонымен қатар жалпылау және
статистикалық топтастыру әдістері, модельдеу, жеке әдістер: талдау және
синтез, салыстыру және жинақтау, топтастыру.
Дипломдық жұмысты жазудың практикалық негізімұғалімдердің биология
сабағын өтудегі қызметінің нәтижелері болып табылады.
Жұмыс құрылымы. Дипломдық жұмыс кіріспеден, 3 тараудан, қорытындыдан,
пайдаланылған әдебиеттер тізімінен және қосымшадан тұрады.
1 Жаңа инновациялық технологияларды сабақта қолдану арқылы оқушылардың
бойында құзіреттілігін қалыптастыру және дамыту негіздері
1.1 Құзыреттілік туралы түсінік, тәсіл және сипаттамалары
Құзыреттілік термині латын тіліндегі Компетентность (лат.competentia –
құқылы тиесілік) термині арқылы келген,яғни, бір нәрсе жайында өзінің
дәлелді, абыройлы пікірін білдіре алатындай білімді меңгеру, бір салаға
қатысты хабардарлық, беделділік деген мағынаны білдіреді.
Құзіреттілік-бұл адамның іс-әрекетке қосылу кезінде алған біліктілік
сипаттамасы, оның өзекті білімі, іскерлігі және белгілі бір объектілер мен
процестер шеңберіне қатысты іс-әрекет әдістері[4].
Құзыреттілік - бұл "білім-дағдылар" жиынтығы ғана емес. Бұл ұғым жеке
және кәсіби қасиеттерді қамтитын кеңірек. "Құзырет "және" құзыреттілікте "
жеке тұлға қызметінің тәжірибесі, оның белсенді ұстанымы, белгісіз
жағдайларда іс-әрекетке дайындығы шешуші болып табылады, сондықтан
оқытудағы акценттер шығармашылық ойлауды қалыптастыруға, зерттеу қызметінің
дағдыларын қалыптастыруға ауысуы тиіс.
Құзыреттілік "жағдайдан шығудың жолын табу"өрнегіне басқаша сәйкес
келеді. Мамандарды даярлаудың мақсаттары мен нәтижелерін сипаттау үшін
"кәсіби құзыреттілік"ұғымы қолданылады. Кәсіби құзыреттілік белгілі бір
кәсіби қызметке дайындықпен және оны мамандардың терең теориялық білімі мен
практикалық дағдылары негізінде жүзеге асыру қабілетімен байланысты.
Сонымен құзыреттілік ұғымына қатысты анықтамаларды былайша
топтастырып беруге болады:
1. Құндылық-семантикалық құзыреттер. Бұл оқушының құндылық
бағдарларымен, оның қоршаған әлемді көру және түсіну, ондағы бағдарлау, өз
рөлі мен мақсатын жүзеге асыру, өз іс-әрекеті мен іс-әрекетінің мақсатты
және мағыналық параметрлерін таңдай білу, шешім қабылдау қабілетімен
байланысты құзыреттер. Бұл құзыреттер білім беру және басқа іс-әрекеттер
жағдайында оқушытің өзін-өзі анықтау механизмін қамтамасыз етеді; оқушының
жеке білім беру траекториясы және жалпы оның өмірінің бағдарламасы соларға
байланысты.
2. Жалпы мәдени құзыреттіліктер. Бұл құзыреттер ұлттық және
жалпыадамзаттық мәдениет саласындағы біліммен және тәжірибемен байланысты;
адам мен адамзат, жекелеген халықтар өмірінің рухани-адамгершілік
негіздерін; отбасылық, әлеуметтік, жалпыадамзаттық құбылыстар мен
дәстүрлердің мәдени негіздері; ғылым мен діннің адам өміріндегі рөлі. Бұған
оқушының дүниенің суретін меңгеру, дүниені мәдени және жалпыға бірдей
түсінуге кеңейту тәжірибесі де кіреді.
3. Оқу-танымдық құзыреттіліктер. Бұл логикалық, әдістемелік және жалпы
оқу іс-әрекетінің элементтерін қамтитын оқушытің өзіндік танымдық іс-әрекет
саласындағы құзыреттіліктерінің жиынтығы. Бұған мақсат қоюды, жоспарлауды,
талдауды, рефлексияны, өзін-өзі бағалауды ұйымдастыру тәсілдері кіреді.
Зерттелетін объектілерге қатысты оқушы шығармашылық дағдыларды игереді:
қоршаған шындықтан тікелей білім алу, оқу-танымдық есептерді шығару
әдістемесін, стандартты емес жағдайларда іс-әрекеттерді меңгеру. Бұл
құзыреттер шеңберінде функционалдық сауаттылықтың талаптары анықталады:
фактілерді болжамнан ажырата білу, өлшеу дағдыларын меңгеру, танымның
ықтималдық, статистикалық және басқа әдістерін қолдану.
4. Ақпараттық құзыреттілік. Бұл құзыреттер оқу пәндері мен білім беру
салаларында, сондай-ақ қоршаған әлемде ақпаратқа қатысты белсенділік
дағдыларын қамтиды; заманауи БАҚ және ақпараттық технологияларды иелену;
қажетті ақпаратты іздеу, талдау және таңдау, оны түрлендіру, сақтау және
беру.
5. Коммуникативтік құзыреттер. Бұл құзыреттерге тілдерді білу,
айналадағы және алыстағы оқиғалармен және адамдармен әрекеттесу тәсілдері;
топта, ұжымда жұмыс істеу дағдылары, әртүрлі әлеуметтік рөлдерге ие болу.
6. Әлеуметтік-еңбек құзыреттері. Бұл азамат, бақылаушы, сайлаушы,
өкіл, тұтынушы, сатып алушы, клиент және т.б. рөлін орындауға байланысты
құзыреттер; экономика және құқық мәселелері бойынша, кәсіби өзін-өзі
анықтау саласындағы құқықтары мен міндеттерімен.
7. Тұлғаның өзін-өзі жетілдіру құзыреттері. Бұл құзыреттер физикалық,
рухани және интеллектуалдық өзін-өзі дамыту және эмоционалдық өзін-өзі
реттеу жолдарын меңгеруге бағытталған; заманауи тұлғаға қажетті жеке
қасиеттерді дамыту, психологиялық сауаттылықты, ойлау және мінез-құлық
мәдениетін қалыптастыру[5]. Жалпы, авторлардың көпшілігі құзырлылықты
меншіктеуге болмайтынымен келіседі - бұл білім, дағдылар мен дағдылардың
жиынтығы сияқты меңгеруге болатын нәрсенің жиынтығы емес. Бірақ
құзыреттілік қалыптасуы мүмкін (бір немесе басқа қызмет түрін меңгеру
процесінде) және адам игерген бұл әрекеттің қаншалықты табысты болатынынан
көрінуі мүмкін. Сұрақ туындайды - балаға өмір оған қарсы тұруы мүмкін кез
келген қызмет түріне әлеуетті құзыретті болуға қалай көмектесу керек. Дәл
осы жерде тұлғаға қызметтің белгілі бір салаларында мүмкіндігінше тиімді
түрде құзыретті болуға мүмкіндік беретін арнайы қабілеттер ретінде негізгі
құзыреттер деп аталатындар туралы айтуға болады. Басқаша айтқанда,
құзыреттілікті дамытудың кілтін беретін негізгі құзыреттер. Егер осы
негізгі құзыреттіліктер қалыптасса, бұл адамның кез келген қызмет түрі
бойынша жоғары құзыреттілік деңгейіне жету үшін белгілі бір арнайы
ресурсының бар екенін білдіреді. Бұл қандай арнайы ресурс және оны қалай
қалыптастыру керек – бұл құзыреттілік көзқарастың негізгі мәселесі.
1.2 Инновациялық ойлау: ерекшеліктері, негізгі ұғымдары мен механизмдері
Инновациялық ойлау: ерекшеліктері, негізгі ұғымдары мен механизмдері
мынада:
1. Инновациялық ойлау шығармашылық, яғни ол бар алгоритмдерден,
үлгілерден, үлгілерден шығады. Шығармашылық ойлау әрқашан субъективті жаңа
нәтижелерге әкеледі. Сонымен қатар, инновациялық ойлау контекстінде оның
шығармашылық құрамдас бөлігі өнерде жүзеге асырылатын шығармашылық ойлаудан
ерекшеленеді[6]. Суретшінің ішкі жан дүниесін қолында бар құралдармен
бейнелеуі әрқашанда объективті жаңалыққа ие болады, тек осы ішкі дүниенің
әрбір адам үшін бірегей екендігін негізге алсақ. Өнертапқыш үшін мақсат -
шектеулі әдістермен объективті түрде қол жеткізуге болатын практикалық
мәселені шешу. Сондықтан бірдей нәтижені әр түрлі адамдар бір-бірінен
тәуелсіз ала алады. Бұл ретте, әрине, бұрын жаңалық ашқан ғалым ғана
шығармашылықпен айналысады деп айтуға болмайды. Бір елде инновациялық
технология қазірдің өзінде басқа елде дәстүрлі болуы мүмкін, бірақ бұл
елдегі инноватор бүкіл адамзаттың нағыз пионері сияқты көп шығармашылықты
қажет етеді. Шығармашылық ойлау процесіндегі инсайт - бұл бұрыннан бар
алгоритмдер ішінде туа алмайтын жаңа нәрсенің туатын сәті. Егер біз
инновациялық ойлаудан креативті компонентті алып тастасақ, ол әсіресе
түсіну сәтінде көрінеді, онда ол бірден жаңашылдықты тоқтатады, өйткені
жаңалық онда және оның қызметінің өнімі жоғалады. Өз бетінше шешім
қабылдауды талап етпейтін алгоритм бойынша инновациялық технологияны жүзеге
асыратын маман өзінің ойлау сипаты бойынша емес, сыртқы белсенділік
тұрғысынан жаңашыл бола алады.
2. Инновациялық ойлау ғылыми-теориялық болып көрінеді. Ғылыми ойлау
осы дәуірдегі ғалымдардың зерттеулерге және олардың нәтижелеріне
көзқарасында басшылыққа алатын әдіснамалық қағидаларға сәйкес жүзеге
асырылатындығымен сипатталады. Теориялық ойлау әрекет ететін ұғымдар
ғылымның қазіргі деңгейіне жететін абстракциялық дәрежеге ие. Жалпылаусыз,
объективті негізі бар, барабарлығы зерттелетін құбылыстар мен процестерге
бірнеше рет тексерілген теориялық үлгілерді құрастырмайынша ғылым мен
ғылымның қазіргі даму деңгейінде сұранысқа ие инновациялық өнімді жасау
мүмкін емес. технология. Мысалы, жаңа энергия көзін ойлап табу қазіргі
физикалық білім мен технологиялар негізінде ғана мүмкін. Мұндай көздерді
жасау әрекеттері, мысалы, ежелгі заклинаниелерге негізделген, бастапқыда
нәтиже бермейді. Бұл заклинаниелердің де дүниенің құрылымы туралы және
себеп-салдарлық байланыстар туралы ежелгі адамдардың идеяларына негізделген
теориялық негізі бар, бірақ бұл теория бұрыннан қоршаған құбылыстарды
дәлірек түсіндіретін басқалармен ауыстырылды. Техникалық өнертабыстар
міндетті түрде ғылыми жаңалықтардан кейін жүреді деп айту мүмкін емес.
Мысалы, О.В.Лосевтің өнертабысы, шын мәнінде, бірінші туннельдік диод, оның
кванттық механикаға негізделген жұмыс принципінің сәйкес түсіндірмесі
берілмес бұрын болды. Бірақ бұл жағдайда да өнертапқыштың инновациялық
ойлауы ғылыми-теориялық алғышарттарға негізделген: теорияның шекарасынан
шығу үшін бұл теория болуы керек. Сондықтан қазіргі ғылымның даму
деңгейінен айтарлықтай озып кеткен инновация шарлатандардың немесе
психикалық денсаулығы нашар адамдардың әрекеттерін жасыратын жағдай жиі
кездеседі. Инновациялық ойлауға ғылыми ойлау кіреді деп айтуға болады,
бірақ ғылыми ойлауға инновациялық ойлау кірмейді, өйткені ол төменде
талқыланатын инновациялық ойлаудың маңызды сипаттамаларына ие емес[7].
3. Жаңашылдық ойлау оның әрқашан жасампаздыққа бағытталғандығымен,
оның уәждемесінің гуманизм идеяларына негізделуімен және шешіліп жатқан
мәселелердің әлеуметтік маңызымен сипатталады (инновациялар еңбек
өнімділігін арттырады, еңбек жағдайын жеңілдетеді, өмірді жабдықтау және
т.б.). Жаңашыл ойлаудың бұл қасиетін әлеуметтік позитивті деп атаймыз. Осы
себепті оны инновация деп атауға болмайды, мысалы, адамдарды өлтіруге
арналған газ камераларының өнертабысы. Газ камераларын ойлап тапқан
нацистердің ойлауын инновациялық және шығармашылық деп атауға болмайды,
дегенмен басқа барлық жағынан ол инновациялық ойлаудың сипаттамаларына
сәйкес келеді - практикалық және конструктивті. Тіпті интуитивті деңгейде
инновациялық бомба, инновациялық улы газ, инновациялық қару сияқты
комбинациялар теріс қабылданады. Біз балаларға арналған кітапта С.Л.Лесков
жасаған гильотин мен электр орындықты инновациялар ретінде көрсетуге жол
берілмейді деп санаймыз. Оқушылармен бірге өнертабысты қарастырған кезде
оның адам өміріне оң әсерін атап өту керек.
4. Инновациялық ойлау конструктивті. Конструктивтілік мақсатты
диагностикалық және шынайы қою, оған сәйкес әдістер мен құралдарды таңдау,
өз іс-әрекетінің реттілігін жоспарлау, мақсатқа жету дәрежесін анықтау және
қажет болған жағдайда оны диалектикалық түрде түзету, уақытында өзгертулер
енгізу қабілеті ретінде түсініледі. орындалған жоспарды және инновацияларды
енгізудің салдарын түсіну. Конструктивтіліктің синонимі оның идеалды
нұсқасы ретінде өндірістік қабілеттілік болуы мүмкін[8]. Конструктивтік
ойлау эмоцияларға бағынбайды, логикалық, жүйелі, екінші дәрежелі
факторларға алаңдамай, түпкілікті мақсатқа әдістемелік түрде жылжиды.
Конструктивтік ойлауды шығармашылық ойлаудың ыстық және болжауға келмейтін
тұлпарының мақсатына тұрақты түрде апаратын шектеуші дуал ретінде
бейнелеуге болады. Музаның конвейерде жұмыс істеуі – инновациялық ойлаудағы
шығармашылық пен технологиялықтың тамаша үйлесімі. Дәл осыны атақты
американдық өнертапқыш Эдисон жасай алды, ол өзінің техникалық түсініктерін
іске қосып, одан пайда таба алды.
5. Инновациялық ойлаудың конструктивтілігі оның прагматизмімен тығыз
байланысты. Жаңашылдың өнертапқыш пен ғалымнан айырмашылығы – ол тек
жаңалықпен немесе өнертабыспен ғана шектеліп қалмайды, ол өзінің ашқан
жаңалығынан практикалық нәтиже алып, өнертабысты жүзеге асырумен де
айналысады. Сонымен бірге ол ғалымның, ұйымдастырушының, менеджердің,
кәсіпкердің жеке қасиеттерін біріктіруі керек. Жаңашыл қазіргі жағдайдан
хабардар болуы, оларды бизнес мүддесіне шебер пайдалануы керек. Әрине, бұл
оның ойлауында із қалдыруы керек: ол прагматикалық, парасаттылыққа қарама-
қайшы, ауада құлыптар салу болуы керек. Әрине, ұлы жаңашыл әрбір ұлы
ғалымнан шықпайды, сондықтан алғашқылардың саны әлдеқайда аз. Мұны
көрсететін ең танымал мысал радионың өнертабыс және тарату тарихын
қарастыруға болады. А.С.Попов ғылым мен техника тарихына радио өнертабысы
болмаса да енетін көрнекті ғалым және инженер, ал Г.Маркони – радионың
таратушысы болып саналады, оның энергиясы мен іскерлігінің арқасында
радиостанциялар халықтық деңгейге көтерілді. жаппай практикалық пайдалану,
ал өндірістік коммуникациялар мен оны жүзеге асыру пайдалы кәсіпке
айналды[9].
6. Ал, ақырында, инновациялық ойлау әрқашан қоршаған дүниенің
өзгеруімен байланысты. Ол модельдерді (сызбалар, диаграммалар, алгоритмдер
және т.б.) құрумен аяқталмайды. Бұл модельдер міндетті түрде материалдық
әлемді, қоғамды түрлендіретін нақты іске қосылуы керек. Осы түрлендіру
барысында инновациялық ойлаудың барлық қасиеттері тағы да көрініс табады.
Іс-әрекетті түрлендірудің практикалық қабілетсіздігі ойлаудың өзінің
төмендігіне әкеледі, ол нақты процестердің интуитивті болжауының жоқтығынан
да, логикалық құрылымдардың дәл еместігіне байланысты себеп-салдарлық
қателердің пайда болуынан да көрінеді. ұғымдарды қалыптастыру процесіндегі
маңызды белгілерді анықтау.
Жаңашыл ойлау феноменін зерттеудегі ішкі ойлау процестері мен сыртқы
объективті белсенділіктің ажырамас бірлігін В.П.Делианың (1) еңбегінен
көруге болады. Ол жаңашылдың инновациялық ойлауында пайда болатын екі
диалектикалық өзара байланысты әрекет кезеңдерін ажыратады: когнитивтік
және аспаптық. Зерттеуші когнитивтік кезеңді ішкі рефлексия түріндегі жаңа
білімнің мәнін жасау мен танудағы ой қозғалысы ретінде сипаттайды. Екінші
кезең, аспаптық, жаңа білімді тәжірибеде объектілеу және енгізу процесінен
тұрады. Біз көрсеткен инновациялық ойлаудың қасиеттері екі кезеңде де
көрінетіні анық, бірақ танымдық кезеңде шығармашылық, ғылыми-теориялық
бастау ерекше мәнге ие болса, конструктивті кезеңде практикалық және
сындарлылық бірінші орында тұрады. Сындарлы кезеңде жаңа, ерекше мәселелер
туындайды, оларды шешу жаңашылдан қайтадан ойлауды, жаңашыл ойлаудың толық
циклін талап етеді. Фракталдықтың бір түрі байқалады: аспаптық кезеңде бір
үлкен мәселені шешу көптеген кішігірім есептерге бөлінеді, олардың
әрқайсысының шешімі де когнитивтік және аспаптық кезеңдерден өтуі керек.
Инновациялық ойлау процесінің осындай күрделілігі мен алуан түрлілігін
ескере отырып, белгілі бір уақытта оның когнитивтік немесе аспаптық кезеңде
екенін дәлелдеуге болмайды. Осыған байланысты біз кезең терминінің орнына
деңгей сөзін қолдануды дұрысырақ деп санаймыз. Осылайша, кез келген уақыт
мезетінде жаңашылдық ойлау бір мезгілде когнитивтік және аспаптық деңгейде,
олардың біреуінің басымдылығымен жүзеге асады.
Инновациялық ойлау – шығармашылық, ғылыми-теориялық, әлеуметтік
позитивті, конструктивті, трансформациялық, практикалық ретінде
сипатталатын когнитивтік және аспаптық деңгейде жүзеге асырылатын
инновациялық белсенділікті қамтамасыз етуге бағытталған ойлау[10].
Инновациялық ойлаудың ең маңызды ерекшелігі – оның практикалық
бағыттылығы. Жастардың инновациялық қызметінің саласы ретінде негізінен
өндіріс қарастырылады. Бұл заманауи инновациялық өндірістің лайықты
дайындалған кадрларға қажеттілігін көрсететін әлеуметтік тапсырысқа
байланысты. Сондықтан жоғарыда келтірілген анықтамада келтірілген
қасиеттерге қосымша жаңашыл ойлаудың политехникалық сипатын қосамыз. Бұл
сипатты инновациялық ойлаудың жалпы анықтамасына енгізу оның жалпылауының
айтарлықтай қысқаруына және бұл ұғымның көлемінің азаюына әкеліп соқтырады,
өйткені бұл жағдайда тек технология инновациялық қызметтің ауқымымен
анықталатын еді.
Білім беру, экономикалық және т.б. сияқты қызмет салаларында
инновациялық ойлауды қолдану мүмкін емес деп танылмас еді, бұл, әрине,
түбегейлі қате болар еді.
Жаңашылдық ойлаудың политехникалық табиғаты ол арқылы қалыптасатын
ұғымдарға психикалық модельдеу объектісінің: жаратылыстану-ғылыми,
функционалдық, морфологиялық, технологиялық, экологиялық және экономикалық
әр түрлі өндірістік-техникалық сипаттамаларының кешенін қамту керек екенін
білдіреді. Инноватор білім саласының бір саласының маманы бола алмайды,
одан инновацияны енгізу барысында туындайтын сан алуан мәселелерді терең
түсіну талап етіледі. Жастарды инновациялық іс-әрекетке жаратылыстану-
ғылыми даярлау жүйесін одан әрі құру осы ойлауды инновациялық деп атауға
мүмкіндік беретін оқушылардың ойлауының барлық ерекшеліктерін дамытуды
ескеретіндей етіп жүзеге асырылуы керек[11].
1.3 Жаңа инновациялық технологияларды сабақта қолдану
Инновация (ағыл. Innovation-жаңашылдық) - оқыту, білім беру және ғылым
саласында жаңа формаларды, тәсілдер мен біліктерді енгізу. Негізінде, кез-
келген әлеуметтік-экономикалық жаңашылдық, ол әлі жаппай, яғни жаппай
таратуды инновация деп санауға болады.
Білім берудің инновациялық технологияларының негізгі мақсаты-адамды
үнемі өзгеріп отыратын және дамып келе жатқан қоғамдағы өмірге дайындау,
оның өзін-өзі дамыту қабілеттерін қалыптастыру. Мұндай оқытудың мәні оқу
процесін адамның әлеуетті мүмкіндіктеріне және оларды жүзеге асыруға
бағыттау болып табылады. Білім беру инновациялық қызмет тетіктерін дамытып,
өмірлік маңызды мәселелерді шешудің шығармашылық жолдарын табуы керек,
шығармашылықты оның қызметінің барлық салаларында қолданылатын адамның
күнделікті өмірінің нормасына айналдыруға ықпал етуі керек[12].
Инновацияның мақсаты-дәстүрлі жүйемен салыстырғанда оқушының жеке
басын сапалы өзгерту. Бұл кәсіби қызметке педагогикалық мәселелерді шешуді
көздейтін сапалы жаңа дидактикалық және тәрбиелік бағдарламаларды енгізу
арқылы мүмкін болады. Іс - әрекеттерді ынталандыру, алынған ақпаратты өз
бетінше шарлау, шығармашылық "тұрақты емес" ойлауды қалыптастыру, ғылым мен
практиканың соңғы жетістіктерін қолдана отырып, балалардың табиғи
қабілеттерін барынша ашу арқылы балаларды дамыту-инновацияның негізгі
мақсаттары. Адамның адамгершілік өзін-өзі жетілдіруге бағытталған
әлеуметтік маңызды тәжірибе ретінде білім берудегі инновациялық қызмет
қоғамдағы барлық қолданыстағы тәжірибелердің түрленуін қамтамасыз ете
алатындығымен маңызды.
Сонымен, жоғарыда аталған барлық міндеттерді жүзеге асыруға мүмкіндік
беретін бірқатар білім беру (педагогикалық) технологиялары бар.
Алдымен "педагогикалық технология"ұғымын нақты анықтау керек. Оны
түсіну мен қолдануда үлкен сәйкессіздіктер бар.
* Педагогикалық технология-формалардың, әдістердің, тәсілдердің, оқыту
әдістерінің, тәрбие құралдарының арнайы жиынтығы мен орналасуын анықтайтын
психологиялық-педагогикалық көзқарастардың жиынтығы; бұл педагогикалық
процестің ұйымдастырушылық-әдістемелік құралы.
"Педагогикалық технология" ұғымын үш аспект арқылы ұсынуға болады:
1) ғылыми: педагогикалық технологиялар-оқытудың мақсаттарын, мазмұны
мен әдістерін зерделейтін және әзірлейтін және педагогикалық процестерді
жобалайтын педагогикалық ғылымның бір бөлігі;
2) процестік-сипаттамалық: процестің сипаттамасы (алгоритмі), оқытудың
жоспарланған нәтижелеріне қол жеткізу үшін мақсаттардың, мазмұнның, әдістер
мен құралдардың жиынтығы[13];
3) іс жүргізу-пәрменді: технологиялық (педагогикалық) процесті жүзеге
асыру, барлық жеке, аспаптық және әдіснамалық педагогикалық құралдардың
жұмыс істеуі.
Осылайша, педагогикалық технология оқытудың ең ұтымды жолдарын
зерттейтін ғылым ретінде де, әртүрлі деңгейлердегі тәсілдер, принциптер мен
реттеушілер жүйесі ретінде де жұмыс істейді:
1) жалпы педагогикалық (жалпыдидактикалық) деңгей: жалпы педагогикалық
(жалпыдидактикалық, жалпыбілім беру) технологиясы осы өңірдегі, оқу
орнындағы, белгілі бір оқыту сатысындағы тұтас білім беру процесін
сипаттайды. Мұнда педагогикалық технология педагогикалық жүйенің синонимі
болып табылады: оған мақсаттар, мазмұн, Оқыту құралдары мен әдістерінің
жиынтығы, процестер субъектілері мен объектілері қызметінің алгоритмі
кіреді.
2) жекеше-әдістемелік (пәндік) деңгей: іске асырудың нақты жеке
деңгейі шеңберіндегі педагогикалық технология "жеке әдістеме" мағынасында,
яғни бір пән, сынып, мұғалім (пәндерді оқыту әдістемесі, өтемдік оқыту
әдістемесі, мұғалімнің жұмыс әдістемесі) шеңберінде оқыту мен тәрбиелеудің
белгілі бір мазмұнын іске асыру үшін әдістер мен құралдардың жиынтығы
ретінде қолданылады. тәрбиеші).
3) жергілікті (модульдік) деңгей: жергілікті технология оқу-тәрбие
процесінің жекелеген бөліктерінің технологиясын, жеке дидактикалық және
тәрбиелік міндеттерді шешуді (жекелеген қызмет түрлерінің технологиясы,
ұғымдарды қалыптастыру, жеке тұлғалық қасиеттерді тәрбиелеу, сабақ
технологиясы, жаңа білімді игеру, материалды қайталау және бақылау
технологиясы, өзіндік жұмыс технологиясы және т.б.) білдіреді[14].
Технологиялық микроқұрылымдар да бар: әдістер, сілтемелер, элементтер
және т.б. логикалық технологиялық тізбекте тұрып, олар біртұтас
педагогикалық технологияны (технологиялық процесс) құрайды.
Технологиялық схема-бұл технологиялық технологияның шартты бейнесі,
оны жеке функционалды элементтерге бөлу және олардың арасындағы логикалық
байланыстарды белгілеу.
Технологиялық карта-Қолданылатын құралдарды көрсете отырып, кезең-
кезеңмен, кезең-кезеңмен іс-қимылдар реттілігі (көбінесе графикалық
нысанда) түріндегі процестің сипаттамасы[15].
Пәндік және жергілікті деңгейлердің педагогикалық технологиясының
тұжырымдамасы оқыту әдістері ұғымымен толығымен сәйкес келеді; олардың
арасындағы айырмашылық тек екпіндерді орналастыруда. Технологиялар
компоненттердің процедуралық, сандық және есептік бөлігін, әдістемелерде
мақсатты, мазмұнды, сапалы және өзгермелі – индикативті жақтарын ұсынады.
Бұл технология өзге әдістерден өзінің репродуктивтілігімен, нәтижелердің
тұрақтылығымен ерекшеленеді. Технологиялар мен әдістердің араласуы кейде
әдістер технологияның құрамына, ал кейде, керісінше, белгілі бір
технологиялардың оқыту әдістерінің құрамына енуіне әкеледі.
Оқу процесінде оқушының танымдық және шығармашылық белсенділігін
жүзеге асыру үшін білім беру сапасын жақсартуға, оқу уақытын тиімді
пайдалануға және үй тапсырмасын орындауға бөлінген уақытты азайту арқылы
Оқушылардың репродуктивті іс-әрекетінің үлесін төмендетуге мүмкіндік
беретін заманауи білім беру технологиялары қолданылады. Биологияны
зерттеуге негіз болатын негізгі білім беру технологиялары[16]:
1. Проблемалық оқыту технологиясы-бұл оқу іс-әрекетінде проблемалық
жағдайларды құру және оларды шешу үшін оқушылардың белсенді тәуелсіз іс-
әрекетін ұйымдастыру, нәтижесінде білім, Дағдылар, дағдылар шығармашылық
игеріліп, ойлау қабілеттері дамиды.
2. Ақпараттық-коммуникациялық технологиялар-бұл білім беру мазмұнын
өзгерту және шексіз байыту, интеграцияланған курстарды пайдалану,
Интернетке қол жеткізу, оқытудың интерактивті әдістері, қашықтықтан өзара
іс-қимыл жасау.
3. Көп деңгейлі оқыту технологиясы- төмен және жақсы оқитын оқушыларға
назар аударуға бағытталған. Бұл технологияның көмегімен мықты оқушылардың
білім беруде тезірек және тереңірек алға жылжуға деген ұмтылысы жүзеге
асырылады. Үздік оқушылар өздерінің қабілеттерінде бекітіледі, әлсіздер оқу
жетістігін сезінуге және өз мүмкіндіктері аясында өзін-өзі жүзеге асыруға
мүмкіндік алады, оқуға деген ынталандыру деңгейі артады.
4. Оқытудың жобалық әдістерінің технологиясы. Осы әдістеме бойынша
жұмыс оқушылардың жеке шығармашылық қабілеттерін дамытуға, кәсіби және
әлеуметтік өзін-өзі анықтауға саналы түрде жақындауға мүмкіндік береді.
5. Оқытудағы зерттеу әдістерінің технологиясы оқушыларге өз білімдерін
өз бетінше толықтыруға, зерттелетін мәселеге терең үңілуге және оны шешу
жолдарын ұсынуға мүмкіндік береді, бұл дүниетанымды қалыптастыруда маңызды.
Бұл әр оқушының жеке даму жолын анықтау үшін маңызды.
6. Дәріс-семинар жүйесі негізінен жоғары мектепте қолданылады, өйткені
бұл оқушыларға емтихан тапсыруға және жоғары оқу орындарында оқуға
дайындалуға көмектеседі. Ол материалды блоктарға шоғырландыруға және оны
біртұтас етіп ұсынуға, ал бақылауды оқушылардың алдын ала дайындығы бойынша
жүргізуге мүмкіндік береді. Алайда, бұл технологияны теріс пайдалану мүмкін
емес, өйткені ол оқу процесін тиімсіз етуі мүмкін: оқушылар үшін қызықсыз
сабақ, бұл оқуға деген ынтаны төмендетеді. Бұдан басқа, үлкен көлемді
ақпараттарды меңгеріп үлгермеді. Алайда, мерзімді қолдану ретінде бұл
технология қазіргі мектепте, әсіресе проблемалық тақырыптағы семинарлармен
бірге, оқушылар алған білімдері мен дағдыларын жаңартып, қолдана алатын
кезде рұқсат етіледі[17].
7. Ойын әдістерін оқытуда қолдану технологиясы. Бұл рөлдік, іскерлік
және оқу ойындарының басқа түрлері болуы мүмкін. Бұл технология көкжиектің
кеңеюін, танымдық іс-әрекеттің дамуын, практикалық іс-әрекетте қажетті
белгілі бір дағдылар мен дағдылардың қалыптасуын, оқу дағдылары мен
дағдылардың дамуын қамтамасыз етеді[18].
8. Денсаулық сақтау технологиялары. Аталған технологияны пайдалану
мүмкіндік береді біркелкі сабақ уақытында бөліп, әр түрлі тапсырмалар
түрлерін алмастырып отыру керек ойлау әрекетін бастап физкультминутками
анықтау, берілген уақыты, күрделі оқу материалдарын даярлау және оқу
уақытын бөлу жүргізуге арналған өзіндік жұмыстар, нормативті қолданатын
ТСО, оң нәтижесін береді оқыту.
9. "Портфолио" инновациялық бағалау жүйесі - бұл әлеуметтік өзін-өзі
анықтауды педагогикалық қолдау құралы ретінде оқушының жетістіктерін жеке
есепке алуды қалыптастыру, жеке тұлғаның жеке даму траекториясын анықтау.
10.Қашықтықтан оқыту технологиясы - Қазіргі мектептерде барған сайын
өзекті болып келеді. Бұл технология денсаулығы нашар балаларға немесе
әртүрлі себептермен сабаққа қатыса алмайтын оқушытерге толыққанды білім алу
мүмкіндігін теңестіреді. Бұл технологияның элементтерін үй тапсырмасын
орындау кезінде (жеке консультациялық қашықтықтан оқыту әдістемесі),
жобамен жұмыс істеу кезінде мұғалімнің оқушылармен қашықтықтан сөйлесуі
үшін, сондай-ақ оқушылардың уақытша еңбекке жарамсыздығы кезінде толық оқу
үшін пайдалануға болады.
11.Модульдік оқыту технологиясы оқытудың даралануын қамтамасыз етеді:
оқыту мазмұны бойынша, меңгеру қарқыны бойынша, дербестік деңгейі бойынша,
оқыту әдістері мен тәсілдері бойынша, бақылау және өзін-өзі бақылау
тәсілдері бойынша.
Көптеген дидактикалық міндеттер білім беру үдерісінде АКТ-ны қолдануды
шешуге мүмкіндік береді: оқушылардың шығармашылық және өзіндік жұмысын
қамтамасыз ету, дифференциалды және жеке тәсілді жүзеге асыру, жоғары
ақпараттандыруды қамтамасыз ету, көмек және кеңес беру.
Бұл бағыттағы жұмыстың негізгі мақсаты-педагогтардың АКТ-құзыреттілігін
қолдану арқылы танымдық қызығушылықты арттыру. Ғалымдардың ойынша, танымдық
қызығушылық біртіндеп, кезеңдеп және мақсаттылықпен дамитын үдеріс,
сондықтан оның қалыптасу кезеңдері төмендегі реттілікпен
байланыстырылады[19]:
-танымдық қызығушылық оқушының оқуға деген жағымды қатынасынан
туындайтындықтан эмоциямен тығыз байланысты;
-танымдық қызығушылық оқушының шығармашылық тапсырмаларды орындауға
ұмтылуына ықпал етеді;
-қызығудың әрі қарай тереңдей түсуі барлық жаңа тапсырмалар мен
сұрақтардың берілуіне байланысты болады.
Б.Т.Нәбиеваның пікірі бойынша, танымдық қызығушылық – субъект пен
субъектінің өзара әрекеттесуі үдерісінде жиналатын және қоршаған болмысты
танып білуге белсенді жағымды эмоционалдық бейнеленген қатынасы арқылы
сипатталатын тұлғаның білімі. Оқушылардың оқу әрекетіне қызығушылықтарын
оятуда әртүрлі әдістер, құралдарды қолдану оқушылардың танымдық іс-әрекетін
белсенді етіп, танымдық қызығушылығын арттыруға мүмкіндік береді. Соның
ішінде сызбалар, кестелер, қызықты тапсырмалар, компьютерлік ойындар,
интерактивті тақталар сабақта көмекші құралдарға айналып, оқуға ынталарын
арттырады. Мұғалім әрбір оқушының даму аймағын ескере отырып, өзінің
әрекетіне бақылау жасауына және бағалауына бағыт беріп, қызығуына түрткі
болатын құралдарды таңдауы тиіс. Осындай құралдардың бірі – ақпараттық-
коммуникативті технология құралдары[20].
Биология сабақтарында АКТ қолдану жаңа мүмкіндіктер ашады. Ең бастысы
іргелі білімді дамыту ғана емес, шығармашылық қабілеттерін дамыту, жеке
тұлғаның әлеуетін іске асыру үшін мүмкіндіктер жасау болып табылады. АКТ
арқылы сабақтың мақсатына жетуге мүмкіндік беретін тағы бір педагогикалық
құрал ретінде қолданылады[21].
Ақпараттық-технологияларды қолдану мұғалімге балаларды биологияны оқыту
уәждемесін арттыруға көмектеседі және бірқатар оң салдарларға әкеледі:
* оқушылардың материалды меңгеру процесін психологиялық жеңілдетеді;
* таным пәніне қызығушылық тудырады;
* балалардың жалпы ой-өрісін кеңейтеді;
* сабақта көрнекілікті қолдану деңгейі артады;
* сабақта мұғалім мен оқушылардың еңбек өнімділігі артады.
Сабақтың өткізілу сапасы, сондай-ақ мазмұндалуына, мұғалімнің келесі
дидактикалық мүмкіндіктерге ие оқытудың түрлі техникалық құралдарын қолдана
отырып, тірі сөзді образдармен ұштастыра білуіне байланысты:
- ақпарат көзі болып табылады;
- оқу ақпаратын беру формаларын ұтымды етеді;
- түсініктерді, құбылыстарды, оқиғаларды нақтылайды;
- қабылдауды ұйымдастырады және жібереді;
- оқушылардың ғылыми және мәдени қызығушылықтары мен сұраныстарына
неғұрлым толық жауап береді;
- оқушылардың танымдық іс-әрекетін белсендіреді, материалды саналы
түрде меңгеруге, ойлауды, кеңістіктік қиялды, байқағыштықты дамытуға ықпал
етеді.;
- білімді қайталау, жинақтау, жүйелеу және бақылау құралы болып
табылады;
- оқу уақытын, оқытушы мен оқушылардың энергиясын оқу ақпаратын
нығыздау және қарқынды жеделдету есебінен үнемдейді.
Оқушылардың танымдық қызығушылығын қалыптастыруда оқыту технологиялары
мен дамытушы технологиялар маңызды орын алады. Оларға: - когнитивті
(танымдық) бағдарланған технологиялар; - іс-әрекетке бағдарланған
технологиялар; - тұлғалық бағдарланған технологиялар жатады (Кесте 1).
Кесте – 1. Оқушылардың танымдық қызығушылығын жүзеге асыруға
бағытталған технологиялар
Технологиялар Іс-әрекет түрлері
Когнитивті бағдарланған Оқытудың диалогтық әдістері,
технологиялар пікірсайыс-семинарлар, проблемалық
оқыту, когнитивті нұсқаулар беру,
когнитивті карталар,
инструменталды-логикалық тренинг,
рефлексиялық тренинг және т.б.
Іс-әрекетке бағдарланған Жоба және бағыттаушы мәтін әдістері,
технологиялар контекстік оқыту,
ұйымдастырушылық-іс-әрекеттік
ойындар, кешенді (дидактикалық)
тапсырмалар, технологиялық карталар,
технологиялық процестерді
имитациялықойындар арқылы модельдеу
және т.б.
Тұлғалық бағдарланған технологиялар Интерактивті және имитациялық
ойындар, дамыту тренингтері,
дамытушы психодиагностика және т.б.
Білім беру мақсатындағы АКТ құралдарының дидактикалық
мүмкіндіктеріне[22]:
➢ пайдаланушы мен АКТ құралдары арасындағы кері байланыс, интерактивті
диалогты іске асыратын, пайдаланушының әрбір сұранысы жүйенің жауапты
әрекетін туындататын және керісінше, соңғы реплика пайдаланушы
реакциясын талап ететіні кіреді;
➢ зерттелетін объект, процесс туралы оқу ақпаратын визуализациялау
(экранда көрнекі көрініс: объект, оның құрамдас бөліктері немесе
олардың модельдері; процесс немесе оның модельдері; зерттелетін
заңдылықтың графикалық интерпретациясы, зерттелетін процесс);
➢ зерттелетін немесе зерттелетін объектілер туралы ақпаратты, олардың
қарым - қатынасын, процестерін, құбылыстарын-шынайы және виртуалды
ақпаратты модельдеу және интерпретациялау (экранда түпнұсқаға барабар
биологиялық, ақпараттық-сипаттау, көрнекі модельді көрсету);
➢ мұрағаттау, оған оңай қол жеткізу, оны беру, тираждау мүмкіндігімен
ақпараттың үлкен көлемін сақтау;
➢ есептеу, ақпараттық-іздестіру қызметі процестерін автоматтандыру,
сондай-ақ оқу экспериментінің нәтижелерін фрагментті немесе
эксперименттің өзі бірнеше рет қайталану мүмкіндігімен өңдеу;
➢ ақпараттық-әдістемелік қамтамасыз ету процестерін автоматтандыру, оқу
қызметін ұйымдастыру және меңгеру нәтижелерін бақылау.
Білім беруге арналған заманауи бағдарламалық әзірлемелерде жоғарыда
аталған мүмкіндіктер белсенді іске асырылуда, бұл оқу қызметінің келесі
түрлерін ұйымдастыруға мүмкіндік береді:
1. Цифрлық нысанда ұсынылған ақпаратты тіркеу, жинау, жинақтау, сақтау,
өңдеу, зерделенетін объектілер, құбылыстар, процестер, оның ішінде нақты
ағатын процестер туралы және әртүрлі түрде ұсынылған ақпараттың жеткілікті
үлкен көлемін беру[23].
2. Интерактивті диалог-диалог жүргізудің неғұрлым дамыған құралдарын
іске асырумен сипатталатын пайдаланушының бағдарламалық (бағдарламалық-
аппараттық) жүйемен өзара іс-қимылы (мысалы, "негізгі" сөзді пайдалана
отырып, символдардың шектеулі жиынтығымен формада еркін түрде сұрақтар қою
мүмкіндігі және т.б.); бұл ретте оқу материалының мазмұнының, онымен жұмыс
істеу режимінің нұсқаларын таңдау мүмкіндігі қамтамасыз етіледі. ЭЕМ-мен
пайдаланушының өзара әрекеттесуінің интерактивті режимі оның әрбір сұранымы
бағдарламаның жауап әрекетін тудырады және керісінше, соңғы реплика
пайдаланушының реакциясын талап етеді.
3. Оқу ақпаратын компьютерлік визуализациялау - объектінің, оның
құрамдас бөліктерінің немесе олардың модельдерінің экранында, ал қажет
болған жағдайда - барлық мүмкін болатын ракурстарда, бөлшектерде, құрамдас
бөліктердің ішкі өзара байланысын көрсету мүмкіндігімен көрнекі көрсету;
зерделенетін процесті компьютерлік визуализациялау - осы процестің немесе
оның моделінің экранында, оның ішінде нақты әлемде жасырын, ал қажет болған
жағдайда-дамуында, уақытша және кеңістіктік қозғалысында, зерттелетін
процестің заңдылықтарын графикалық интерпретациялауды ұсыну.
4. Экранда әртүрлі нысандардың, жүйелердің, құбылыстардың,
процестердің, соның ішінде нақты ағатын үлгілердің бейнеленуін басқару.
5. Оқу қызметінің нәтижелерін автоматтандырылған бақылау (өзін-өзі
бақылау), бақылау нәтижелері бойынша түзету, жаттығу, тестілеу.
Жоғарыда аталған ақпараттық-коммуникациялық технологиялардың әлеуетті
мүмкіндіктері оқу құралдарында осы құралдардың келесі негізгі функцияларын
жүзеге асыруға мүмкіндік береді:
➢ экранда ақпараттың әр түрлі түрлерін (дерекқорларды,
телекоммуникациялар мен байланыстарды пайдалану кезінде), соның
ішінде теориялық материалдарды, сызбаларды, графиктерді,
алгоритмдерді, проблемаларды шешудің тәсілдерін және т.б.
көрсетуге байланысты ақпарат пен анықтама;
➢ материалды визуалды көрсетуге, зерттелетін объектіні және оның
компоненттерін компьютерлік визуализацияға негізделген
иллюстрациялық модельдеу; нақты эксперименттерді модельдеу,
әртүрлі зертханалық стендтердің, заттардың, процестер мен
құбылыстардың имитациясы;
➢ әр түрлі деңгейдегі тапсырмалардың туындауына, сертификаттар
мен кеңестердің берілуіне байланысты оқу материалдарын сабақтар
мен студенттердің өзіндік жұмыстары барысында игеру процесін
даралау және саралау;
➢ кері байланыс арқылы объективті бақылауды жүзеге асыру,
қателіктер диагнозымен білім, білік және дағдыларды бағалау,
білім, білік дағдыларын өзіндік бақылауды жүзеге асыру арқылы
бақылау;
➢ оқу процесінде оқыту, кеңес беру және басқа да көмек түрлерін
енгізуге байланысты түзету;
➢ мұғалімге оқу нәтижелері туралы, жиі кездесетін қателіктер
туралы хабарлау арқылы диагноз қою;
➢ білім алушылар туралы ақпаратты тіркеу, жинақтау, талдау,
сақтау, қажетті материалдар мен ақпараттарды желі арқылы тарату
кезіндегі оқу іс-әрекетін басқару, автоматтандыру; кезеңді жұмыс
немесе белгілі бір қарқынмен жұмыс істеу мүмкіндігіне байланысты
оқу процесін оңтайландыру;
➢ зертханалық эксперимент нәтижелерін өңдеу, графиктерді,
кестелер мен диаграммаларды құру процестерін автоматтандыру;
эксперимент барысында алынған мәліметтерді компьютер экранында
көрсетуге және өңдеуге мүмкіндік беретін нақты жағдайларда
жүретін процесс немесе құбылыс туралы ақпарат алу[24].
Оқыту процесінде ақпараттық және коммуникациялық технологияларды
пайдалану келесі педагогикалық мақсаттарға қол жеткізу мүмкіндігін
қамтамасыз етеді.
1. Ақпараттандыру, жаһандану және бұқаралық коммуникация жағдайында
қазіргі қоғамның әлеуметтік тапсырысын іске асыру.
Қоғам жалпы білім беру жүйесі өзінің түлектеріне информатика,
ақпараттық және коммуникациялық технологиялар саласында қажетті дайындық
деңгейін қамтамасыз етуге мүдделі, ал кәсіптік білім беру жүйесі ақпараттық
қоғамдағы тіршілік әрекетінің барлық салаларында АКТ мүмкіндіктерін іске
асыруға кәсіби кадрлар мен мамандарды даярлауды қамтамасыз етеді.
2. Білім алушының тұлғасын дамыту, оның қазіргі заманғы бұқаралық
коммуникация және жаһандану жағдайында жақсы өмір сүруге дайындығы.
Осы педагогикалық мақсатқа жету білім алушылардың ойлауын дамыту үшін
АКТ құралдарын пайдалануды, оларда өзінің ақыл-ой қызметінің құрылымын
құруға мүмкіндік беретін білім жүйесін қалыптастыруды көздейді. АКТ
құралдары ақпаратты жинауды, өңдеуді, өндеуді, трансляциялауды,
мұрағаттауды жүзеге асыру мүмкіндігін, білім беру және алу бойынша қызметті
қамтамасыз етеді. Бұл ретте білім алушы әр түрлі және әр түрлі ақпараттық
көздерден ақпаратты бір мезгілде қабылдау мүмкіндігін алады. Бұл оған
оңтайлы шешім қабылдауға немесе қиын жағдайда шешім нұсқаларын ұсынуға
мүмкіндік береді. Сонымен қатар, ақпараттық өзара іс-қимыл кезінде
коммуникативтік қабілеттерін, пәндік ортада ақпараттық-іздестіру,
эксперименталды-зерттеу қызметін жүзеге асыру іскерліктерін дамыту мүмкін
болады[25].
3. Білім беру жүйесінің барлық деңгейлеріндегі оқу процесінің
қарқындылығы, тиімділігі мен сапасын арттыру.
Оқу процесінің тиімділігі мен сапасын арттыруға жоғарыда аталған
бірегей, педагогика тұрғысынан ақпараттық-коммуникациялық технологиялардың
мүмкіндіктерін енгізу арқылы қол жеткізуге болады. Сонымен бірге, білім
алуға деген ынталандыру мотивтері (ынталандыру) дамуда, бұл АКТ құралдарын,
танымдық белсенділікті белсенділендіруді талап етеді, ақпаратты өңдеудің
заманауи құралдарын, соның ішінде аудиовизуалды қолдану арқылы тереңдейді.
Ашық білім беру идеясын таратылған ақпараттық ресурстарды қолдану
мүмкіндігі ерекше орынға ие.
Оқу процесінде АКТ құралдарының кең әлеуетін қолдана отырып, мұғалім
мен оқушының рөлі айтарлықтай өзгереді. Педагогтың білім беру ақпаратының
бірден-бір көзі ретіндегі рөлі кураторлыққа немесе тәлімгерлікке ауысады.
Педагог бұдан былай білім беру ақпаратын таратуға, оқу материалдарын қайта
сатып алуға немесе білім сомасын жеткізуге уақыт бөлмейді. Бұл уақыт
шығармашылық және басқарушылық міндеттер үшін босатылады.
Осылайша, қазіргі уақытта осы инновацияларды теориялық жалпылауға,
талдауға және жіктеуге, оңтайлы таңдауды ынталандыратын көптеген оқыту
технологиялары жасалды. Әрбір оқу құралы белгілі бір мүмкіндіктерге ие және
оларды алмастырмай басқа құралдарды толықтырады. Сондықтан оқыту құралдарын
кешенді пайдалану қажет. Биология сабақтарында инновациялық технологияларды
қолдану білім беру процесінің тиімділігін арттыру құралы болып табылады.
1.4 Биология сабағындағы ситуациялық тапсырмалар мектеп оқушыларының
инновациялық ойлауын қалыптастыру тәсілі ретінде
Бүгінгі жаңа білім дәуірінде ақпараттық-коммуникациялық құралдар тез
дамып келеді және де берілетін ақпараттың көлемі мен жылдамдығы
экспоненциалды түрде өсуде. Сондықтан балаларды жаңа ақпаратты талдауға
және оған мағыналы түрде қарауға үйрету қажет. Ол үшін бірқатар жағдайлар
қажет, соның ішінде: танымдық іс-әрекетке ынталандыру, тұрақты қызығушылық,
балада бар білім мен дағдыларды қолдануды қажет ететін әртүрлі мәселелерді
өз бетінше шешу мүмкіндігі. Бұл білім алушылардың функционалдық
сауаттылығын міндетті дамыту сияқты шартты болжайды[26].
Әмбебап оқу іс-әрекетін қалыптастырудың әлеуеті - оқушылардың
биологияға қызығушылығын арттыратын әртүрлі пәндерді оқу процесінде алынған
білімдерді біріктіруге мүмкіндік беретін жағдаяттық тапсырмаларды
пайдалану. Мәселені шешу нақты жағдайларды талдаумен байланысты. Бұл
жағдаяттар оқушы үшін ғана емес, мұғалім үшін де жаңалық болуы мүмкін,
сондықтан ситуациялық есепті шешу кезінде мұғалім мен оқушы тең құқылы
серіктес ретінде әрекет етеді, бұл оқушылардың коммуникациялық
құзыреттіліктерін дамытуға ықпал етеді.
Ситуациялық есептерді шешудің таптырмас шарты дисперсия болып
табылады. Оқушы жағдаяттық есепті шешудің бірнеше нұсқасын анықтайды,
олардың ішінен қолайлысын таңдап, талдайды. Сабақта жағдаяттық есептерді
шешу жұмысы жеке және топтық түрде жүргізіледі, ең қиын немесе даулы
мәселелерді бірге талқылауға болады. Әрбір оқушы өз көзқарасын дәлелдеуге
мүмкіндік алады, яғни, бағдарламалық материалды орындау ойын-сауық
тапсырмаларымен алмастырылмайды. Тапсырма мәтіні әдеби шығарманың
үзіндісінен алынуы мүмкін, яғни, оны мұғалім жасанды түрде модельдеген
жағдаят болуы мүмкін. Жағдаяттық тапсырмалардың күрделілік деңгейі қажетті
әмбебап оқу іс-әрекеттерінің қалыптасуын қамтамасыз ете отырып, біртіндеп
көтерілуі керек. Жұмысты шешу үшін егжей-тегжейлі нұсқаулармен қамтамасыз
етілген мәтіндік тапсырмалардан бастаған жөн. Биология курсының
бағдарламаларын талдау осы немесе басқа жағдаяттық тапсырманы қандай
сабақтарда қолдануға болатынын анықтауға негіз береді. Осыған сәйкес
ситуациялық тапсырманың негізі ретінде қызмет ететін демонстрациялық
материал, тәжірибе немесе жеке маңызды мәселе таңдалады[27].
Шығармашылық тапсырма. Дүкен сөрелерінде сүзбенің үлкен ассортиментін
көреміз. Көбінесе бұл өнім жалғандық объектісіне айналады. Сіз жалғанды
анықтап, оны қымбат сынақтардың көмегімен дәлелдей аласыз. Бірақ үй
жағдайында да жалғандық фактісін дәлелдеуге болатын әдістер бар.
Интернеттен алынған материалдарды, оқулықты, қосымша әдебиеттерді
пайдалана отырып, үй жағдайында сүзбенің фальсификациясын анықтау жолдарын
ұсыну.
Жасалған жұмыс туралы есеп кітапша түрінде дайындау.
Функционалдық сауаттылық адамдардың әлеуметтік, мәдени, саяси және
экономикалық қызметке қатысуын, шығармашылық ойлау және стандартты
шешімдерді табу қабілетін, кәсіби жолды таңдау қабілетін, өмірдің әртүрлі
салаларында ақпараттық-коммуникациялық технологияларды пайдалана білуді
жеңілдететін факторға айналуда. , сонымен қатар өмір бойы білім алу. Осыған
байланысты оны оқушылар бойына қалыптастыру мұғалімнің бірінші кезектегі
міндеті болып табылады. Мұны жоғарыда аталған құралдар мен әдістерді әр
сабақта қолдану арқылы жасауға болады. Жағдаяттық тапсырмалар оқушылардың
жаратылыстану сауаттылығын арттырып, алған білімдерін практикада қолдану
мүмкіндігін бере отырып, дағдылары мен дағдыларын сапалы түрде жетілдіруге
мүмкіндік береді[28].
Сабақтарда оқытудың интерактивті тәсілінің негізгі әдістемелік
принциптерінің қатарында келесілер бар:
- барлық қатысушылар үшін маңызды жағдайда бірдей қызықты, дәлме-дәл
ақпаратты қабылдау және шығару мақсатында шет тілінде өзара қарым-қатынас
жасау;
- үш объектінің өзара байланысымен сипатталатын бірлескен қызмет:
Ақпарат өндіруші, ақпарат алушы және ахуалдық контекст;
- оқу үрдісінде оқытушының дәстүрлі рөлінің өзгеруі, қарым-қатынастың
демократиялық стиліне көшу;
- оқытудың рефлективтілігі, іс-әрекетті, оның уәждерін, сапасы мен
нәтижелерін саналы және сыни тұрғыдан түсіну[29].
Бұл ретте, оқыту процесінің тиімділігі келесі қағидаттарды іске
асыруға байланысты:
- коммуникативтік-жағдайлық негіздегі оқыту үдерісіне кешенді
көзқарас;
- Интерактивтілік;
- сараланған тәсіл;
- жеке ерекшеліктерді есепке алу;
- жұмыс тәртібінің вариативтілігі;
- проблемалық (оқу материалдарын ұйымдастыру кезінде де, оқу
процесінің өзі де).
Шығармашылық тапсырмалар деп оқушылардан ақпаратты ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz