Цинь империясының сыртқы саясатының кезеңдері
1.Цинь империясының сыртқы саясатының кезеңдері.
Қытайды жаулап алғаннан кейін Цинь үкіметі Қытаймен шекаралас жерлерге көз тіге бастайды. Негізінен Маньчжурлердің қытайлықтарды жаулап алу уақытын 4 кезеңге бөлуге болады.
1 кезең - 1644-47ж
2 кезең - 1647-50ж
3 кезең - 1650-62ж
4 кезең - 1662-83ж
Цинь әулетінің басқыншылық соғыстарының кезеңдері:
Цинь билеушілерінің алғашқы басқыншылық жорығы Монғолияға бағытталды. Үш хандыққа бөлінген моңғолдардығ Шығыстағы Чахар хандығын маньчжурлар 1636ж өздеріне бағындырған еді.1691ж Солт.Монғолиядағы Халха хндығы Цинь империясын бағындырылды. Ал Батыс Монғолиядағы ойрат тайпаларының Жоңғар хандығы циньдіктергеқуатты қарсылық көрстіп, ұзақ уақыт өзнің дербестігін сақтап тұды. ХVІІІ ғ ортасында Жоңғар хандығының ішкі дағдарысын пайдаланып, Цинь әскерлері Жоңғар хандығына басқыншылық жасап, 1755-1757ж соғыстың нәтежиесінде бұл хандықтың жерін де иеленді. Жоңғариядан кейін Цинь әскерлері Шығыс Түркістанға басқыншылық жорықтар жасауға кірісті. Жергілікті халықтың қарсылығн басып, Цинь әскерлері 1759ж бұл жерлерді де баңындырды. Кейін осы жерлер Синьцзян(қазіргі Шыңжың) деп аталды
1720ж Цинь әскері Тибеттің шығыс жағын басып алды.1750ж олардың ұйымдастырылуымен Тибет билеушісі қасқанлы түрде өлтірілді. Нәтежиесінде, ХVІІІ ғ Қытай Тибетті өзіне толығымен бағндырды.
Цинь импенриясының Үндіқытай елдеріне жорықтары әрдайым сәтсіз аяқталып отырды.
1768ж Бирмаға 40мың әскер жіберіліп, 1жылдан кейін олар шегінуге мәжбүр болды. Осы жылы Бирманың астанасын алуға тағы да 60мыңдық әскер жіберілді, ол да сәтсіз өтті. Дегенмен де Бирма Қытаймен сауда қатынасын жойғысы келмей, оны өзінің сюзернитеті етіп қабылдайды.
ХVІІІ ғ 80жж аяғында Қытай Вьетнамды бағындыруға талпынады. Вьетнам ол кезде өз ішкі қатынастар нәтежиесінде әлсіреп қалған болатын. Соны пайдаланып Цинь үкіметі әскер жіберіп астанасын алады. Бірақ ол көпке созылмайды. 1789 олар көтерісшілерден соққы алады. Кейін олар Қытайға вассалдығын мойындайды.
Цинь империясының бұл саясаты Қытай халқына оңйға түскен жоқ. Үздісіз жүргізілген соғыстар мемлекет қазынасына үлкен шығын әкелді, бұл шығынның орнын толтыру үшін үкімет халықтың мойнына ауыр салықтар салды. Халық бұқарасының тұрмыс жағдайы нашарлап, қатай халқының билік жүргізіп отырған Цинь үкіметіне наразылықтары күшейеді.
2.XIX ғасырдағы Жапонияның экономикалық жағдайы. XIX ғасырдың басында, Токугава әулетінің соңғы сегундарының билігі кезінде Жапония қоғамы терең дағдарысқа килікті. Ауыл шаруашылығы күйзеліске ұшырады. Өңделетін жер көлемі азайды. Халық өсімі күрт төмендеп кетті. Ауылда шаруалардың жерінен айырылуы күшейіп, жерсіз қалғандары қайыршылық күй кешті. Тауар ақша қатынастарының даи бастауынан шаруалар енді кәсіпкелерге тәуелділікке түсті. Дгенмен де жапон қоғамында баяу болса да капитализм дами бастады . Мануфатуралар саны артып, XIX ғасырдың екінші жартысында Жапония 180-нен астам жаңа мануфактуралар пайда болды.
Ішкі сауда дамып, осыған байланысты сауда қолөнер орталықтары, қалалар саны өсті. Қолөнер мен сауданың орталықтары ретінде Эко, Киото, Осако, Нагасаки, Нагаи және Хаката сияқты жапон қалалары пайда болды. Ауыл шарушылығына жаңа салалар бөлініп шыға бастады. Жібек, қағаз, қант , қыш, фарфор, тоқыма өндірісі сияқты жаңа кәсіпшілік салалар дамыды. Елдің осындай салалар бойынша маманданған аудандарға бөлінуі тауар айырбасының дамуын күшейтті. Сөйтіп, ішкі рынок қалыптасты. Бірақ мұндай капиталистік қатынастардың алғашқы даму қадамдарына ескі қоғамдық қатынастар кедергі жасады. Әсіресе қалаларда капитализм дамуы жылдам жүрді. Сондықтан ауылдарда ,қалаларда шаруалар мен қала кедейлерінің наразылық бас көтерулері өрістеді. Токугава сегундары халық көтерілістерін қаншама басып жаныштағанымен , ол бәрібір жапон қоғамының іргесін шайқалтып, үлкен әлеуметтік , саяси өзгерістерге әкелетін алғышарттарды күшейтті.
Токугава сегунатының дағадарысы. Елдегі шаруалар мен қала кедейлерінің көтерілістері сегунаттың билігін әлсіретіп, үлкен саяси дағдарыс тудырды. Сегунат билігіне қарсы ірі бас көтерудің бірі - 1837 жылы Осака қаласында Осио Хэйхатиро бастаған көтеріліс ұйымдастырып , сегунат билігін құлатуға шақырдын . Қаладағы ірі сауда және өнеркәсіп қызметін біріктірген ірі фирмалар - Мицуи және Коноикэнің қоймалары мен үйлерін өртеді. Осио көтерілісін елдің әр түпкірінде қолдаушылар көбейді. Сегунат осы көтерілістерден кейін , елде саяси дағадарыстың одан әрі тереңдеуін болдырмау мақсатында бірқатар реформалар жүргізуге кірісті. Елдегі халық көтерілістерінің өршуіне сегунаттың билігіне қарсы ірі бай феодалдардың Токугава әулетінің билігіне наразы топтары қосылды. Ел астанасы Эдо қаласынан алысырақ орналасқан, оңтүстік батыс жақтан бас көтерген ірі бай топтар өздерінің билігін қалпына келтіруді, сегун билігін құлату міндетін қойды. Сегунаттың әлсіреуіне , сондай ақ жабық есік саясаты да өз әсерін тигізді. Жабық есіксаясаты елдің артта қалуын күшейтіп, өндіріс қатынастарын,ішкі және сыртқы сауданың дамуын тежеді. Сырт елдермен ешқандай байланыстардың болмауынан қоғам дүние жүзіндегі болып жатқан өзгерістерден шет қалып, томаға-тұйық өмір сүрді.
3.Еуропа және Африка: екі өркениет.
XVI-XVIII ғ. Шығыс әлемі біртіндеп Батысқа тәуелдікке тап бола отырып, өзінің тарихи бет-бейнесін жоғалтады.
XVII-XVIII ғ. Еуропалық өркениет іс жүзінде барлық континент бойынша тарала бастады. Еуропалықтардың басқыншылық әрекеті испандықтар және португалдықтардың XV ғ. соныңда басталып, XVIғ. Аяқталған, Америкадағы, Африка мен Азиядағы отарларын құрған Ұлы географиялық ашулардан бастады.
Шығыс әлемі өзінің жаңа бағыныштыларының өмірін түпкілікті түрде өзгертпеген көптеген баскыншылар және жаулап алушыларды білді. XVI-XVIII ғ. Батыс адамдарының ерекшелігі олардан өздерін басқаруда устады. Олар Шығыс әлемінің өздерінің мүдделері үшін қайта құруға әрекет. Ұлы географиялық ашулар дәуірі еуро-қ отаршылдыққа, Батыст-ң өз көзқарастары және принциптін шығыс қоңамына еріксіз тану арқылы оның дәстүрлі құрылысын батыл күйрету әрекетін жол ашып берді.
Бұрын өздеріне беймәлім халықтармен таныса отырып, еуропалықтар оларды өздерімен салысы. Өздерің артықшылықтарынан әскерін жіне теңіз ісі, өнеркәсіптегі табыстарынан тапты. Еуропал-ң мәдениетінің ерекше рөліне сенім нығайды. Басқа халық-р еліктеуге тиіс Еуропа үлгі дей түсінік еуроцентристік немесе Еуропаға табыну д. а.
Капиталистик дамудың жолына
4. Цин империясы кезіндегі орыс-қытай қатынастарының дамуы.
Орыстар Шығыс жақтан келе бастады. Оларға манжурлар қарсы шықты. Бірақ орыстар бұл қарсылықты келісім арқылы шешкісі келді. Осы мақсатта Пекинге: Ф. Байкова, И. Перфильев, Н.Спафария жіберілді. Алайда ешкандай келісім орнатылмады, себебі қытайлықтар оны қалаған жоқ. Қытай Ресейдегі Амур өзені ж\е Албазин қаласына қызығып, сосын Албазин қаласын талқандайды.
1689ж орыс-қытай келісімі болды. Бұл келісім Нерчин д.а. Бұл келісім бойынша Ресей мен Қытай арасында сауда жүргізілетін болды ж\е Ресей Амур өзенінің сол жағалауын Қытайға берді. Бұл келісімдің пайда болу себебі: Ресей өзіне тиімді болу үшін Қытаймен байланыс орнатуға тірісті, бірақ орыстар мақсатына жетпеді ж\е Қытай ресейдегі біраз жерлерге қызықты. Сол үшін екі ел арасында қақтығыстар пайда болды. Осы қақтығыстар Нерчин келісіміне алып келді.
1727 орыс - қытай арасында Кяхтин келісімі орындалды. Бұл келісім бойынша Ресей өзінің жерлерін Қытайға берді. Екі ел арасында сауда жүргізілетін болды. Ресей адамдарына Пекинде жүруге мүмкін болды. Олар Пекинде Қытай тілін, Қытай мәдениетін үйренді, сонымен бірге дипломатиялық жұмыстарды атқарды.
5.ХІХ ғасырдың ағы мен ХХ ғасырдың басындағы Ирандағы ағылшын-орыс бақталастығы.
ХІХ ғасырдың 70 жылдары Иран көптеген жағынан негізінен Англия мен патшалық Ресейге тәуелді болды. Тең емес құқықтағы келісімшарттарға сүйене отырып, державалар Иран халқын эксплуатациялауды жалғастырды, және өз тауарларының тұтну нарығына айналдырды. Сол кезеңде елді отарлауда Иранмен келісілген конвессиялар үлкен роль атқарады. 1862-1872 жылдар аралығында Ағылшындар Иран территориясында телеграфтық желі салу үшін шах үкіметімен төрт конвенция жасайды. Ол телеграф желілері Лондон мен Индия арасындағы байланысты қамтамасыз етіп тұруы тиіс еді. Кейіннен Иранның солтүстік провинцияларында патшалық Ресейдің телеграф желілері пайда болды. Ағылшын капиталыистері бірнеше жол салып, сол жолдарға бақылау орнатты. 1888 жылы ағылшын компаниясы Ирандағы жалғыз теңіз жолы Карун өзенінде теңіз жолын ұйымдастыруға конвенция алды. Өз кезегінде орыстар солтүстіктегі Иран қалалары мен орталық Иран қалаларын байланыстыратын шосселік жоолдарға бақылау жасады. Және де Каспийдің оңтүстік жағалауындағы пароход жолдарын ұйымдастырды.
Жолдар салып, телеграфтар салып, Англия мен Ресей тек өз қамдарын ғана ойлады. Иран теміржолға зәру еді. Бірақ ағылшын үкіметінің ойы бойынша трансирандық магистраль арқылы соғыс туған жағдайда орыс әскері осы теміржол арқылы парсы шығанағына тез жетеді деп қауіптенді. Ал орыстар егер теміржол салатын болсақ, ағылшынның арзан тауарлары Иран жеріне оңай кіреді деп қауіптенді. 1890 жылы Иранда теміржол салмау туралы келісімге қол қойылады. Капиталистер концессияларды Иранды толығымен басқарудың құралына айналдырғысы келді. 1889 жылы ағылшын бароны Рейтер Шахтық банк ұйымдастыруға рұқсат алады. Ал солтүстікте Учедно-ссудный банк Персий болады. Оның негізін 1890 жылы орыс капиталисі Поляков қалаған болатын. Осы екі банк әрдайым бәсекелістікте болды. Сонымен, ХІХ ғасырдың аяғында жартылай отарлау процесі аяқталып, Иран Англия мен Патшалық Ресейдің шикізат көзіне және капитал қорына айналды.
6.Азияның оянуы кезіндегі Араб елдері.Араб ұлтшылдығы.
Солтүстік Африкада бір топ араб елдері өмір сүреді.Олар XVIғ. бері қарай түріктердің қол астында болып келген.18ғ.соңында Батыс елдері бұл аймақты өзіне қарата бастады.Англия,Франция,Ресей,ал кейінірек Германия,Италия,Испания мемлекеттері бір бірімен біресе достасып,біресе жұлқысып жүріп,араб жерін жаулап ала бастады.Қырым соғысында жеңіліс тапқан Ресей шетте қалып қойды.Франция 1830ж.Алжирді жаулап алды.XIXғ.соңында Тунисті,XXғ.басында Марокконың көп жерін өзіне қаратты.Мароккоға Испания мен Германия да таласты.Германия басқа аймақтарда табыс тауып,бұл елден бас тартуға мәжбүр болды.Сөйтіп,Марокко елі Франция мен Испанияға тәуелді болды.1882ж.Египетке Англия әскерлері енгізіліп,бұл ел жаулап алынды.1898ж.Англия Суданды отарлады.Түріктердің ықпалы тек Ливияда ғана XXҒ. басына дейін сақталып тұрды.Түркия Италия соғысында османдар қожалығы жойылған.Бірақ Италия отаршылдарына сенуситтер қатты қарсылық көрсетіп,Италия теңіз жағалауындағы аудандарды ғана бағындырып,ішкі өлкелерге бата алиады.Бірінші дүниежүзілік соғыс кезінде барлық араб елдері.
Отаршылдар өздерін құлдыққа айналдыруға көнбейтін халықтың қарсылығына тап болды. Алайда найза, жебе, садақпен қаруланған құл сатушы агенттерге қарағанда әлсіз еді.Жағадағы немесе кемедегі тұтқындарды босатуға әрекет еткен көтерілістер көбіне сәтсіз аяқталды.XVғ.аяқ шенінен XVIIIғ. Соңына дейін отаршылдарының қанауынан зардап шегіп,күйзеліске ұшырады.Ауыл шаруашылығы шетелдіктерге қажет бір ғана өнім шығаруға бейімделді.Ең құнарлы жер еуропалықтардың қолына өтіп,жергілікті феллахтар плантацияларда жалданып жұмыс істеді.Жерсіз қалған ауыл тұрғындары қалаларға ағылды.Бірінші дүниежүзілік соғыс кезінде ақ араб халықтарының отаршылдарға қарсы қозғалыстары басталды.Соның бірі-Египетте,екіншісі Мароккода өтті.Марокконың таулы аудандары Батыс елдеріне бағынбай жүрген.Соғыс бітісімен испан үкіметі әскер жинап,оларды өзіне қаратпақ болды.Риф ибн Абд аль Керим бастаған жасақ испандықтардың әскерін ойсырата жеңіп шықты.Бұдан кейін риф Республикасы құрылып,Абд аль Керим оның президенті болды.Бұған дейін Франция Испаниямен бақталас болып,арабтарға қару сатып келсе,кейін бұл екі ел бірігіп,көп әскермен Мароккодағы ұлт азаттық қозғалысты тұншықтырды.Алжир мен Тунис зиялылары тәуелсіздік мәселесін көтеріп,Париж конференциясына тілектерін жеткізген болатын.Франция оған көнбеді.Халық бұқарасының қозғалысы тынбады.
Ресейдегі 1905-1907 ж.ж. революциялар арабтардың ұлт-азаттық қозғалыстарына үлкен ықпалын тигізді. 1905 жылдың өзінде-ақ Египетте Орыс революциясының құпиялары атты кітап жарыққа шыққан еді. Бұл басылым елдің ішкі жағдайында жоғарғы орын алды. 1907 жылы Александрияда ұсталған орыс матрос-революционерлері египеттік ұлттық саяси қозғалысын қолдап жатты.
Ең алғашықы ірі антиағылшындық күрес Египетте 1906 жылы өтті. Деншавай деревнясындағы оқиға, яғни ағылшын офицерлерінің жергілікті жұртқа от жаудыруы түрткі болды. Күннің ыстығынан кенеттен ағылшын офицерінін өлімі Деншавайда ірі сот процессіне жеткізді. Жергілікті төрт адамның сот ісіне тартылуы, және кейін олардың жазалануы сонымен қоса басқа кінәлағандардың сотталуы Деншавайда халық наразылығын тудырды. Осыған орай жергілікті ұлтышлдық наразылық Египеттің басқа қалаларымен қоса көршілес аймақтарға толқын болып таралуына себек болды. Тіпті осындай ағылшындық әрекеттер еуропалық газет беттеріне дейін жетті.
Осындай ортада британ үкіметі белгілі шарттарға келуге мәжбүр болды. Халық наразылығын басу үшін сотталғандарға 1907 жылы амнистия жарияланды, ал Ұлыбританияның Египеттегі резиденті лорд Кромер орнынан босатылды. Оны ауыстырған Элдон Горст елдің ұлтшылдық көзқарасын жою үшін иірімді саясат жүргізуді көздеді. Оның негізімен Конституционалды реформалар партиясы құрылды. Отарлаушылардың саясатын қолдаған партияның құрамына жоғарғы сатыдағы саясаткерлер, помещиктер, шенеуніктер, зиялы қауым өкілдері. Осыған орай оларды қолдаған Ұлттар партиясы 1906 жылы құрылып, 1907 жылы ресми түрде бекітілді.
Осы партияларға қарсы саяси арасалмақты реттеу үшін Мұстафа Кемал бастаған Отан партиясы құрылды. Бұл ұйым ел арасында үлкен атаққа ие болып, британ үстемдігіне қарсы негізгі оппозиялық орындарды биледі. 1907 жылдың аяғында өткен партия съезінде Египеттің егемендігін қабылдайтын, бірақ түрік сузиренитетінің сақталатыны туралы бағдарлама қабылданды. Египет Мұхаммед Әлидің билігімен автономиялық мемлекет болуы тиіс еді және парламент жауапкершілігіндегі жаңа конституционалық үкіметтің жасалуы жоспарланды. Партия елден ағылшын әскерінің шығарылуын талап етті. Ал экономика саласында мемлекет қаржылық тәуелсіздікке жетуге тырысты, ауыл шаруашылық саласын дамытуыд қалады.
1908 жылы Мұстафа Кемалдың өлімінен кейін партия өз қызметін атқарып жатты, антиағылшындық митингілер жүргізуді жалғастырды. Бірақ сонда да партия ішінді жаңа идеялық даму болмады және ұжымшылдықта әлсіреді. Отан партиясы Египеттегі ұлт-азаттық қозғалыстың өсуіне үлесін қосты, және болашақ ұлтшылдық қоғамға негізін салып берді.
Магрибте Азияның ояну кезеңі халықты саяси күреске тартуға алғашқы белгілердің бірі болды. Тунисте 1905 жылы Республикалық партия құрылды, құрамына радикалды француздың ұсақ буржуазды демократтары және араб ұлтщылдары кірді. Француз басқарушыларының ұлы еуропалық шовинизмі партия қатарында қарама-қайшылықтарды туғызды. Араб өкілдері 1907 бұл ұйымнан бөліне шығып, өзіндік Тунистік партиясын құрды. Кейіннен бұл партия пролетарлық қоғамды билеп, француз отарлаушы үкіметіне қарсы ағымдарды басқарды.
Ресейдегі революциялық ахуал Османдық арабтарға да терең ықпалын тигізді. Осман сұлтаны Абдул-Хамидтің қанды режиміне қарсы күрес басталды. Ал Сирия, Ливан, Иракта демократиялық қоғам үшін демонстрациялар өтті.
Азияның ояну кезеңінде Египет, Франция, Америкадағы араб ұлтшылдығы да өрши түсті. Бірақ араб эмигранттарының әрекеттері, сол араб елдеріндегі ұлт-азаттық қозғалыстарына еш ықпалын тигізе алмады, олар әлсіз болды.
1909 жылы құрылған Стамбулдағы Әдебиет клубы Сирия және Ирактағы ірі өкілдік желілерін ашып отырды. Олардың құрамына араб шенеуніктері, офицерлер студенттер, зиялы қауым өкілдері кірді. Ең алдымен Әдебиет клубы халық арасында, соның ішінде жастар қоғамында ағартушылықпен айналысты. Олар арабтық рухани мәдениетті жандандыру үшін, түрлі әдебиеттер шығарып жатты. Ақырындап бұл клуб жалпыарабтық мағынаға ие болып, Осман империясындағы араб провинциялары арасында ұлтшылдық сипатты тудырды. Египет, Сирия, Ливан, Ирак, Батыс Еуропаның ұлтшылдық және құпия ұйымдарымен біріге отырып, оларға саяси сахнада ұлтшылдық қолдау жасап жатты.
1911-1913 ж.ж. түрік үстемдігіне қарсы ұлтшылдықтың тағы бір көрінісі, ол реформалар үшән қозғалыстар. Мысалыдан, Бейруттық реформалар Лигасы, араб провинцияларының өзін-өзі билеуіне, және араб тілінің түрік тілімен қатарлас ресми болуына талпынды. Реформалар Лигасы Осман империясынан әрбір араб провинциясында жергілікті үкімет орнатуын талап етті. Реформалар жүргізу үшін шетел кеңесшілерін шақыруы жоспарланды. Ұйымдардың кейбір мүшелері Англя және Франция өкілдерімен құпия келсіссөздерді жүргізді, шетелдіктердің ықпалымен арабтардың Осман империясынан құтылатынына сенді.
1913 жылы жазда араб-түрік байланысының толық үзілгеннен кейін, араб ұлтшылдары қарулы қақтығысқа түсуге дайын тұрды. Мұндай қанды шайқас жолына түсуге дайын 1913-1914 ж.ж. құрылған құпия ұйымдар - Завет (Стамбул), Араб революциясы (Каир), Общество знамени (Мосул) және т.б. Олардың негізгі мәселелері елдегі толық егемендікті алу, мұндай ұйымдарды жергілікті офицерлер басқарғанннан кейін, олар кейін әскери ұйымдарға айналды. Ал Завет ұйымы Басра аймағында көтерілісі ұйымдастыруды жоспарлады. Бірақ бұл жоспар жүзеге аспады, өйткені ұйымды басқарушылар ұсталған еді
8.ХVІІ - ХІХ ғ.ғ Қытай-ағылшын қайшылықтары
Ағылшын саудагерлері Гуанчжоу порты арқылы Қытайға қарақшылық жолмен апиын әкеліп сата бастайды. Апиынның зардабынан шаруашылық күйреуге ұшырап, халық азғындауға айналды. Қытайдың алтын-күміс байлығы апиынға айырбасталып, Англияға ағылды. Пекин ағылшындардың Қытайға апиын әкелуіне тыйым салып, Қытай әскерлері ағылшын кемелеріндегі апиын тиелген жәшіктерді суға лақтырады. Іздеген сылтауы табылған Англия Қытайғ соғыс ашады. Нәтижесінде 1840-1842 жылдары бірінші апиын соғысы басталып, ағылшындар жеңіске жетеді. Цин империясы жеңілгенін мойындап, ағылшындардың алдында тізе бүгіп, әділетсіз Нанкин келісімшартына қол қояды.
Нанкин келісімінен кейін Цин империясы жартылай отар елге айналады. Осыдан кейін Англия мен Франция бірлесіп, Қытайды отарлауды кеңейту үшін 1856-1860 жж екінші апиын соғысын ашады.
9.Ағылшын-иран келісімшарты 1841жыл
Иран әскері Гераттан кеткен соң Ағылшын үкіметі қайтадан Иранмен дипломатиялық қарым-қатынасты реттеуге кірісті. Иран Англиямен тең емес құқықтағы келісімге отыруға мәжбүр болады. Келісім Англияға экстерриториялық құқық беріп, кеден салықтарынан босатты. Ағылшындардың тауарларына кедендік салық тауар құнының 5% аспауға тиіс болды. 1845 жылы осындай келісімге Франция да қол қояды. Кейіннен басқа да Еуропалық державалар келісімге отырады.
Англия және де басқа еуропалық державалар елеулі жеңілдіктер алды. Ондай жеңілдікті патшалық Ресей де Туркманчай келісімінен кейін алған болатын. Бірақ, Англия жақсы дамыған өнеркәсіпті ел болғандықтан Ресеге қарағанда ол жеңілдіктерді өз игілігіне жарата білді. Ағылшын-Иран келісімі иран нарығын ағылшын капиталына ашып берді, және де осы келісімнен кейін Иран жартылай отар елге айналды.
10. 1689 жылы Нерчинск келісімшарты
17 ғ.70 ж. Ресей мен Қытай бір-бірімен өзара тиімді қатынастар орнатуға кірісті. Алайда Қиыр Шығыс және Орталық Азиядағы сол кездегі қайшылықтар нәтижелі келісімдер жүргізуге кедергі болды. 1684 жылы цин әскері Албазин острогын бағындыруды мақсат етті. 1685 ж. оны 20 артиллериялық қаруы бар 10 мыңдаған әскері бар маньчжурлер қоршады. Орыстар жағынан қолдарына қару ұстай алмайтын және орыс мәліметтері бойынша 3 пушка және 4 ядросы бар 450 адам ғана қарсылық көрсетті. Қытай әскері острогты жағып жібергеннен соң албандықтар каппитуляцияланды. Айырбас процессі құрметті болды: тірі қалған қорғаушылар жау қоршауынан аман-есен шықты. Осы жыдың күзінде Нерчиннің басшылығы бойынша қоныстанушылар Албазин ауданыныа қайтып келіп, егістік жинап, қуатты бекініс тұрғыздырады, острогты қалпына келтіреді. 1686 ж. көктемде маньжурлер әскері бекініске қайта шабуылдар жасады: жүздеген қару мен ондаған теңіз кемелер қолданды. Бекіністі қорғаушылар қарсыластарының сандық жағынан артықшылығына қарамастан қайсарлықпен қарсылық көрсетті. Орыс жағының Қытаймен соғыста жеткілікті ресурстары болмағандықтан, келіссөздер жүргізуге бел буды. Бұл келіссөздер 1689 ж. Нерчинск ауданында жүрді. Маньчжур сарайының өкілдері қарулы әскер қолданамыз деп қорқытып, келіссөздер нәтижесіне ықпал етпекші болды. Келіссөздер орыс дипломатиясы үшін қолайсыз жағдайларда жүрді: Нерчинск гарнизонында орыстар циндықтарға қарағанда аз болды. Осындай жағдаймен 27.08.1689 ж. Нерчинск деп аталатын келісімге қол қойылды. Бұл келісім бойынша Қытай мен Ресей шекарасы Амур өзенінің жоғарғы ағысы бойынша анықталды. Заңды жүзде қабылданбаса да - Ресей Амурдың солжағалауынан қоныстанушылар мен әскери отрядын әкетуге мәжбүр болды. Ресей үшін Нерчинск келісімі үлкен территориялар мен орыс қоныстанушыларының ондаған жылдар бойы игеріп келе жатқан жерлерінен айырылу болды. Келісім бойынша Ресей Албазиннен бас тартты, бірақ Қытай өкілдері Қытайдан алынған жерлерге бекіністер салмайтынына сөз берді. Нерчинск келісімінен кейін Ресей Қытаймен достық саясат ұстануға тырысты: екі мемлекет арасындағы қатынасты дамытып, нығайтуды мақсат етті.
11. Үндістандағы ағылшындар саясаты және жергілікті ақсүйектер ХІХғ.екінші жартысы.
Үндістанда Англияның аграрлық саясаты отарлықтың үстемдігі мен отарлық эксалуатацияның ауқымдауына қызмет етті. 1870ж.аяғына қарай раяйтвари және уақытша заминдари аудандарында жер кадастрмсы мен жаңа жер салықтары енгізілген кезде феодал помещиктерінің әр түрлі топтарының жерді игере алатын құқықтары заңды түрде айқындалды. ХІХғ.І жартысында басталған жер-салық реформасы аяқталды. 1860-1880жж. жаңа жер кадастры Бенгали мен Мадрастан басқа жерлердегі провинцияларды қамтыды. Отарлаушылар ауылдық қауымның дәстүрлі шыңындағы помещик-заминдар феодалдық эксплуатацияны шектеген Бенгал президенттігінде, Солтүстік-Батыс провинцияларында, Пенжабта жалға беру туралы заңды шығарды. Алайда помещиктер шаруалардан егіншілік өнімінің жартысын немесе одан да көбісін алып отырды. Тағы да шаруалар феодалдарға көнушілікпен қарады. Мемлекетте капиталдың әлі де дамымаған шартымен жерді сатып алу ақша қорларын салудың тиімді түрін көрсетті. Махараштра мен Пенджаб қалаларында шаруалардың жерден айырылуы ерекше түрде өтті. Бұл жерде кәсіпкерлер (ростовщиктер) сатылған жердің 13 бөлігін сатып алды. Ағылшын салық әкімшілігінің қызметі шарулардың экспроприациясына себеп болды. Жалға алынған жерлер мен жалға алушы шаруалар саны көбейе түсті. Сол кезде көп адамдардың негізгі табыс көзі жер рентасы болды. ХІХ ғ 2 жартысында отарлы-феодалды жер монополиясы пайда болды. Үндістан шаруаларында 3 қиындық болды: салық, феодалды жер рентасы және ростовщиктер қарыздары. Үндістанда саудадан жиналған капиталдың көп бөлігі өндіріске жұмсалды.
12. Бірінші дүние жүзілік соғыс кезіндегі Африка. Отарлардың қолдан-қолға өтуі.
І дж соғыс жылдарында африка халықтарының эксплуатациясы күшейіп, ауылшаруашылығы және минералды шикізат тасу да қарқынды жүрді. Тек қана француздық Батыс және Экваторлық Африакдан 1914 - 1918 жылдары 600 мың т арахис және майлы пальманың өнімдері экспортқа шықты. Көптеген колониялар Францияға азық-түлік өнімдерін: күріш, дәнді-дақыл, ет, сонымен қатар темір рудасы, графит және минералды тыңайтқыштар жеткізіп отырды. Англия Африкадағы өз отарынан дәнді-дақыл, мақта, какао, сонымен қатар мыс, хром, асбест, марганец алды. Француз және ағылшын отарларында зорлықпен әскерге шақыру қалыптасты. Әсіресе Франция африкандық солдаттарды еуропалық фронтта жақсы пайдаланды. Тек қана французды Сахараның оңтүстігінен жарты миллион адам әскер қатарына шақырылды. Оның көп бөлігі герман оғынан және климатқа бейімделе алмай ауруға шалдығып, қаза тапты. Ондаған және жүздеген мың адамдар француз зауыттарында және жол, көпір, қорғаныс орындарының құрылыстарында жұмыс істеді. Ағылшын колонияларында бірнеше жүздеген мың адамдар мобилизацияланып, әскери-құрылыс жұмыстарты мен жүк тасумен айналысты. Олардың біраз бөліктері аштықтан, аурудан немесе шамадан тыс жұмыстан қаза тапты. Кениядан алынған әрбір үшінші азаматтың тағдыры осылай қалыптасты. Олардың саны 150 мыңнан асқан болатын. Империалистер өз отарларын шикізіт және адам ресурсы ретінде пайдаланғысы келді. Тынымсыз мобилизация, зорлықпен әскер қатарына алу, жаңа салықтар - осының бәрі игерілетін егістік алқаптарының аумағының кішіреюіне, ауыл шаруашылығының құлдырауына африка халықтарының арасында өлім мен ауруға ұшырағандардың санының өсуіне әкелді. Өмір сүру мен жұмыс істеуге жағдайдың жасалмағандығы, қосымша ауыртпалықтар мен әскери кезеңнің ауыртпалығы халықтар тарапынан тойтарыс беріп отырды. Француз отарларында шаруалар мобилизациядан қашты, ормандарда тығылды, шақыру пункттеріне келуден бас тартты. Дагомеяда және Піл Сүйегі жағалауында бірнеше рет халықтар көтерілістер ұйымдастырды. Герман отаршылары бағынудан бас тартқан тайпалады жоюға бірнеше рет әскери экспедиция жіберген. Батысафрикалық ағылшын отарларында жергілікті халық азық-түліктің жоқтығына байланысты бірнеше рет көтерілістер ұйымдастырды. Жаппай қатігездік репрессиялар ғана жалпыұлттық көтерілістің болмауын тежеді. Бірінші дүниежүзілік соғыс нәтижесінде Африканың саяси картасы маңызды өзгерістерге ұшырады. Герман отарлары француз және ағылшын империалистерінің қарамағына түсті. Олардың көп бөлігі Англияның басқаруына өтті, осылайша ағылшын иеліктері континеттің оңтүстік және шығысын қамтыды.
13. 1717ж.Кяхтинск келісімшартына қол қойылуы және екі империя арасындағы күштердің арақатынасы
Қытаймен жақындасу саясатын 1Петр белсенді түрде жал - ғастырды. Ол сауда мен дипломатиялык. қатынастарды жақсарту ушін жаңадан территориялық ұтылыстарға дайын болды. 1719 - -1721 жж. Қытайға Л.Измаиловтьң миссиясы жіберілді. Цинь үкіметі oған үлкен мән бергеніне қарамастан, орыс миссиясы өзінің діттеген мақсатына жеткен жок. 1725-1728ж. орыс-қытай келіссездерін С.Владиславич-Рагузинский жалғастырды. Бул келіссөздердің натижесінде 1727 ж. Бурин трактатына, одан кейін Кяхтинск келісімшартьна қол қойылды.
Бул келісімшарт бойынша, Ресей мен Цинь империясы арасын - дағы даулы шекара маселесі нақтыланды, Ресейден Пекинге үш жылда бір рет сауда керуендерін жіберу құқығы үшін орыстар жаңа кеңшілікке барды. Нерчинск жане Кяхта орыс пен қытай көпестері арасындағы тұрақты сальқсыз сауда үшін тіpeк болып жарияланды. Будан баска орыс үкіметі Пекинде құрамында 1О адам болатын православиялық рухани миссиясын ұстауға құқық алды. Пекиндегі бұл орыс рухани миссиясы узақ уақыт бойына дипло - матияльқ функцияларды орындады жане сауда өкілдігі болып табылды. Кяхта келісімшарты XІXғ. ортасына дейін Ресей мен Цин үкіметінің өзара қарым-қатынасыньң құқықтық негізі болып қызмет eтті.
Орыс шекаралық акімшілігінің шекарадан өткен қытайльқ - тарды бермеуін сылтау еткен Цинь үкіметі 1785 ж. Кяхта саудасын бұзады. Кейінірек 1792 ж. eкі жақ та орыс-қытай шекарасында өзара тиімді сауда қатынасын тез арада қайта қалпына келтіруге жене шекарадан өтушілер туралы дауларды ретгеуге мүдделі болғандьқтан, келіссөздерді бастайды. Осы келіссөздердің нәти - жесінде Иркутск губернаторы Л.Нагель және Цинь үкіметінің уәкілі Сун Юн жане т.б. арасында 1727 ж. Кяхтинск келісім - шартыньң Кяхта арқылы жургізілетін орыс-қытай сауда тәртібі туралы бабыньң күшін бекіткен орыс-қытай келісіміне қол қойылды. 1792 ж. келісімнің баптары орыс жене қытай көпестері бірлестік - терінің ұйымдастырушылық нығаюына, яғни Кяхтада орыс-қытай сауда қатынасыньң жандануына әкелді.
XІXғ. басында Ресей мен Қытайдьң Орталық Азиядaғы иеліктерінің жақындасуы eкі ел арасындағы әр турлі экономикалық және басқа да мәселелерді шешу ушін ресми қатынастар орнатудың қажеттігін тудырды. Алайда Жонғария мен шығыс Түркістан хальқтарына жургізіп отырған устемдігінен айрылып қалудан қауіптенген Цинь үкіметінің оқшаулану саясаты бyFaН кедергі болды. Рееей мен Қытай арасындағы сауда байланыс - тарыньң дамуы мен нығаюына орыс кепестері үшін әр турлі шектеу қойылған шартгардьң пайда болуы кедергі жасады. Сондьқтан XІX ғ. aлғашқы он жылдығында орыс үкімeті Қытаймен сауда жасау ушін қолайлы жағдайды тyғызy максатында бірнеше кадамдар жасайды. Орыс өкілі Е.Ковалевскийдің Цинь үкіметімен aлғашында Пекинде, кейіннен Құлжада жургізген келіссөздерінің нәтижесі 1851 ж. келісімшартқа қол қоюмен аяқталды. Бұған, бір жaғынан, қытай көпестерінің қытай-орыс саудасын дамытуға үлкен мудделілігін танытса, ал екінші жaғынан, еуропальқ державалардьң елді кушпен ашуының басталуы себепші болды.
Қулжа келісімшарты бойынша, орыс көпестері Құлжа мен Шәуешекке кіpyгe мүмкіндік алды. Бул жерлерде Цинь yкімeті орыс сауда факторийлері үшін арнайы орындар бөлді. Келісім - шарттьң 3 бабында сауда eкі державаның өзара достығы үшін ашылып отыр, сондьқтан eкі жaқта ешкандай сальқ алмасын делінді. Осьлайша, бұл келісімшарт Ресей мен Қытайдьң арасындағы (Ортальқ Азия шекарасындағы) үнемі және тұракты сауданын жүргізілуіне бастау болды.
14. 1854 ж. жапон-американ келісімшарттары.
XIX ғ. басында Жапонияға сыртқы күштердiң қысымы кушейе түстi. 40 жж. Ұлыбританияньң Қытайдaғы агрессиясы кушейе тycтi. Киыр шығысқа американдьқ капитализм де қызығушылық тудыра бастады. Болашақта Қытайды тәуелдi елге айналдыруға қызығушылық танытқан aғылшындар мен американдьқтар қиыр шығысқа экспанциясын одан әpi жеңiлдетерлiктей тынық мухи - тында тipeк базаларын қуруды көздедi. Бұған Қытайға жақын ешқандай отарлық иелiктерi жоқ AКШ ерекше қызығyшыльқ танытты. Сондьқтан американдьқтар үшiн Жапония өте қолайлы база болды, оған иелiк ету оньң Қытайда өзiнiң ұстанымдарын нығайтуға жене Ресейдiң Таяу Шығыс пен Кореяға eнyiн қамтамасыз етуге мумкiндiк берер едi.
Жапон үкіметімен қатынастарды орнатуға жасалған көптеген қадамдар жемicсiз болғандықтан, AКШ 1852ж. коммадор Перри басшылығымен әскери экспедицияны жабдьқтайды. Узақ келiссөз - дерден кейiн 1854ж. aлғашқы жапон-американ келiсiмшартына қол қойылды. Осылай американдық капитализм eкi жарым ғасыр бойы ұстаған оқшаулану саясатынан Жапонияны куштеп бас тарттырды. Бул келiсiмшарт жапондьқ Симода және Хакодатэ айлақтарын шетел саудасы ушiн ашты.
Жапон-американ келiссөзi кезiнде Жапонияньң Нагасаки айлағынa адмирал Е.Путятин бастaған әскери эскадра келдi. Ресей уәкiлдерi Ресей cayдacы ушiн екi-уш жапон айлактарын ашу және Ресей мен Жапония apacыдaғы шекараны анықтау туралы жапон басшылығымен келiссөздер жургiзуге тырысты. Е.Путятиннiң миссиясы табысқа жетпедi, алайда жапон үкіметі Ресей үкіметіне басқа державалар қол қойғанда ғана жузеге асатын, жақсы жағдайда болатын ұлт құқығын беру туралы құжатқа қол қойды.
15. Оңтүстік Африка одағының құрылуы. Ағылшын-голландық билігінің ерекшелігін баяндаңыз.
Ағылшын-Бур соғысынан кейін Англия 1906-1907 жылдары өзінің отар елдеріне (Оранжевой және Трансвааль) жергілікті өзін-өзі басқаруды орнатты. Ағылшын губернаторлары кезінде министрлер кабинеті мен өкілдік органдар құрылған еді. Өз кезегінде генерал Бота басқарған Бур жериеленушілері ағылшындармен келісімге барды.1910 жылы Оңтүстік Африкадағы ағылшын отарлары Доминион статусына ие болған Оңтүстік Африка одағына бірікті. Дегенмен, ОАО-да азаматтық құқықтарға тек ағылшындар мен бурлар ғана ие болды, ал халықтың төрттен үш бөлігін құраған африкалықтар қанауда болды. 1913 жылы ОАО-да жергілікті адамдардың жерлері туралы билль (заң жобасы) қабылданды. Жаңа заң бойынша африкалықтар өздеріне рұқсат етллген жерлерден тыс жерді алу немесе жалға алу құқығынан айырылды. Енді олар еуропалық отаршылдардың жерін жылына үш ай мерзімге ғана уақытша игеретін болды.
Алмас пен алтынды табудың кеңеюі, тек еуропалықтар ғана емес сонымен қатар африкалық жұмысшылардың санының өсуімен ұласып отырды. Ірі компаниялар африкалық жұмысшыларды жалдауды дұрыс көрді, себебі оларға ең төмен жалақы төлеп отырды.
1912 жылдың қаңтарында Блумфонтейн қаласында барлық провинциялардың өкілдері және көптеген тайпалардың өкілдері бас қосты. Олар Оңтүстік-Африкалық жергілікті ұлттық конгресс құрды, ол Африкалық ұлттық конгресс деген атақ алды.
Жаңа ұйымның жетекшілері барлық тайпаларды біртұтас халыққа біріктіріп, түсті кедергілерге қарсы күресу және түпкілікті халықтың мүдделерін қорғау туралы өз ұсыныстарын жариялады. Конгресс бірнеше тілде шығатын өзінің басылымдарын құрды. Африкалық ұлттық конгресстің өкілдері жас ұлттық интеллигенция өкілдері болды: олар жазушылар, мұғалімдер, адвокаттар, дін қызметшілері, сондай-ақ кейбір тайпа көсемдері т.б. Нәтижесінде АҰК үлгісі бойынша Родезия, Ньясаленд, Танганьик, Кения және басқа да облыстарда осыған ұқсас ұйымдар құрылды.
16 ХVІІ - ХІХғ.ғ. Цин үкіметі мен көршілес елдер.
Қытайды бағындырғаннан кейін манчжурлар көрші елдерді жаулап ала бастады. Оның басты мақсаты - жаңа әулиеттің билігін тұрақтандыру және қытай жер иеленушілік мідениетіне қауіп төндіріп отырған көшпелі периферияны жою.
Кытайды жаулап алу жолындағы күрестің кезінде-ақ Корея мен Шығыс Монғолия манчжурлардың ықпалына түскен. Тайваньді қосып алғаннан кейін экспансия батыс жерлерге бағытталады.Мұнда Қытай державасына Солтүстік Монғолия (Халха), Жоңғария мен Қашқария мемлекеттері қарсы тұрды. Халханы бағындыру жолындағы күрес 1691ж. оның Цин империясының құрамына қосылуымен аяқталды.
Цин үкіметі мен Жоңғария ұзақ уақыт бойы нашар қатынаста болады. Бұл жағдай ХVIIғ. ортасына дейін созылады. Осы кезде Жоңғарияда саяси тұрақсыздық орын алады. Билікке таласушылардың бірі Әмірсана Цин үкіметінен көмек сұрайды. Осы мүмкіндікті ұтымды пайдаланған Цин империясы Жоңғарияға әскер жібереді. Империяның мақсатын түсінген Әмірсананың жасаған көтерілісі сәтсіздікке ұшырайды. 1757ж. Цин үкіметі көршілес Қашқарияға жорық жасайды. 1759ж. Қашқария мен Жоңғария Цин империясының қол астына өтеді. Бұл кезде Тибет те Қытайдың құрамына өтеді.
60ж.ж. соңына таман Бирма, ал 80ж.ж. Вьетнам Қытайға тәуелділігін мойындайды.
ХІХғ. басында Қытай өзінің оқшаулану саясатын жалғастырады, бірақ бұл кезеңде ол жаулаушы мемлекеттен жаулап алынушы мемлекетке айналады.
17 Голланд келісімшартына қол қойылуы және оның маңызы
1854ж. 31 наурызда бірінші жапон-американ келісімшартына қол қойылғаннан кейін (бұл келісімге сәйкес Симода мен Хакодатэ порттары шетел саудасы үшін ашылды), басқа мемлекеттер де әрекет жасай бастады. 1855ж., 9 қазанда жасалған жапон-голланд келісімшарты жапон-американ келісімшартынан мазмұны жағынан үлкен айырмашылық жасаған жоқ. Ол бойынша, екі мемлекет арасында мәңгілік бейбітшілік пен достық орнап, жоғарыда аталған екі порттар сауда жүргізу үшін ашылды. Сауда тек жапон заңдарына сәйкес және жапон шенеуніктерінің делдалдығы арқылы жүзеге асты.
Голланд келісімшарты, басқа мемлекеттермен жасасқан шарттар секілді, Жапонияның оқшаулануын аяқтап, оның дүниежүзілік нарыққа кіруіне үлкен ықпалын тигізді.
18 Жапонияда капиталистік өндіріс қатынастарының дамуы және оның ерекшеліктері.
ХІХ ғасырдың 70-90 дылдары ақырындап капитализм монополиялық капитализмге айнала бастады, ХХ ғасырдың басында әлем империалистік дәуірге өтті. Сол онжылдықта әлем ірі державалар арасында бөлініп қойылған болатын. Азия мен Африка елдері толығымен ірі державалардың отары болған. Тек Жапония ғана 1868 жылғы революцияның және содан кейінгі буржуазиялық реформалар нәтижесінде тәуелсіз мемлекет ретінде дамыды.Жапония салыстырмалы түрде жедел түрде колониялдық агрессия жолына түскен капиталистік мемлекетке айналды. Ауыл шаруашылығында тауар саны көбейді, егін егетін жерлердің көлемі артты, Жапонияның сол кездегі атақты тауарлары жібек пен шай экспорты ұлғайды. Капитализмнің дамуымен қатар Жапонияда помещиктік жер иеленушілік қатайды, жартылайфеодалдық қатынас сақталды. Жапон ауылының капиталистік даму жолы Прусстық даму жолына ұқсас деп айтса болады. Алайда, немістердің капиталистік даму жолында жапондықтарға қарағанда феодалдық белгілер өте аз болған. Капитализмнің дамуы, шаруалардың жерлерінен айырылуына әкеп соқтырды. 1883 жылы 33 мың шаруа жерінен қуылды, 1884 - 70 мың, 1885 - 108 мың.
1868 жылғы революциядан кейін әсіресе, 80 жылдары интенсивті өндіріс орындарының құрылысы жүрді. 1868-1877жж. - 489, 1878-1885жж. - 800 жаңа өнеркәсіп орындары салынды. Бірақ ірі фабрикалық кәсіподақ салуға тек феодалдық дәуірде байып үлгергендердің ғана капиталы жетті (Митсуи т.б.). Ал олар өз кезегінде пайдасы көп кредиттік және сату операцияларымен айналысқанды қалады. Осы жағдайда жапон үкіметінің араласуы сәтті болды. Үкімет халықтан жиналған салықтың көп бөлігін ірі өнеркәсіп орындарын салуға жұмсады. Жапонияның экономикалық саясаты оның әскери жоспарларымен тығыз байланысты болды. Жапондықтар жаңа үлгідегі армия құрғысы келді. Үкімет ірі темір шығаратын зауыттарды, кеме шығаратын орындарды, әскери зауыттарды қаржыландырды. Және Жапон үкіметі Қағаз, жібек, мат, сіріңке шығаратын зауыт-фабрикалар салды. 80-ші жылдары үкімет салған ірі кәсіпорындар жеке меншікке сатыла бастады. Асио мыс кен орнын Фуорукаво компаниясы өте арзан бағаға алған. Көптеген кәсіпорындар капиталистер - Мицуи, Мицубиси, Ясуда т.б. үлесіне тиді. Сөйтіп 80 жылдары монополиялар п.б. олардың мақсаты шетел ткһауарларына тосқауыл болу болды. Үкіметтің ірі буржуаларға кәсіпорындарды беруі капиталистік концерндердің өсуіне әкелді.
Қытайдың Франция және АҚШ-пен теңіз келісім-шарттарына қол қоюы
№19. Апиын соғысынан кейін Цин империясы әлсіреген еді. 1858 жылы Тяньцзинге таяу жердегі Дагу бекінісін ағылшын-француз әскерлері басып алған соң, Цин өкіметі отаршыл державалардың қойған талаптарын мойындап, келісімге келді. Қытай Англимен және Франциямен жеке-жеке Тяньцзин келісіміне қол қояды. Англия мен Франция Пекинде өздерінің елшілерін ұстауға және өз елдерінің азаматтары Қытайда емін-еркін жүріп-тұруына, Янцзы өзені бойында сауда жасауға мүмкіндік алады. Апиын сатуға шек қойылмайтын болды, саудаға салынатын салық мөлшері қысқартылды.
Осыдан кейін іле-шала америкалықтар да Қытайға талабын қойп, олар да Тяньцзинде келісімгк қол қойды.американың сауда кемелері де қытай порттарына келіп сауда жасауға рұқсат алады.
Тяньцзин келісімі Қытайды шетелдіктерге тәуелді, жартылай отар елге айналдырды. 1860 жылы Цин мемлекеті атынан мемлекеттік әкім Гун Англия және Франциямен Пекин конвенциясына қол қойды. Конвенция бойынша Тяньцзин келісіміне қосымша Қытай 16,7 млн лян өтемақы төлеп, Тяньцзин портын ашуға келісті. Англия Қытайдан кули (жалдамалы жұмысшы) әкетуге рұқсат алды.Бірінші апиын соғысы барысында Англиямен қатар, Қытайда өз ерекше құқығын алуға АҚШ та тырыса бастады. Соғыс кезінде американдық кемелер Қытай жағалауларында болып, соғыс аяқталған кезде, Цин империясын 100 мың лян төлеуге мүдделеді. 1844 ж. Шілдеде Ванся жерінде екі мемлекет арасында келісім-шартқа қол қойылды. Ол бойынша Американдықтар теңіз саудасында еркіндік құқығына ие болды. Бұдан кейін Қытайға американ капиталының енуі басталды.
Сол жылы Франция да Қытайды теңқұқылы емес келісім-шартқа қол қоюға күштеді. Нуанпуда 1844 ж 24 қазанда француз-қытай бірінші келісім-шартына қол қойылды, ол Англяның қол жеткізген Нанкин келісім-шартына негізделді, яғни Франция үшін Кантон, Амой, Нинбо және Шанхай порттары ашылды. Бұған қоса Франция миссионерлік пропагандасын кіргізуге рұқсат алып, Цин империясының қоластындағы Вьетнамға дейін миссионерлік мақсаттарын іске асырды.
Бұл келісім шарттар Қытайдың экономиаклық жағдайын күрт өзгертті. Енді, апиынмен қатар, елге америкалық маталар әкелінді, бұл жағдай жергілікті өндірушілерге тиімсіз еді, себібі, шетел тауарларының сапасы жоғары, бағасы төмен болды. Үлкен мөлшерде Қытай күмісінің экспортталуы басталды, егер 1830ж Қытайдың 1 лян күмісі 1 мың мыс монета тұрса, 1848ж ол 2 мыңға көтерілді. Цин империясы салық салуды қатаң түрде жүргізе бастады, бұл жағдайлардың барлығы ауылшаруашылығының көптеп шығындалуына алып келді..
1860ж ағылшын-француз біріккен әскері Ляодун шығанағында әскери әрекеттерін бастады. 25 тамызда олар Тяньзинді, қыркүйекте Пекинге кірді де, император мен оның жанындағылар Жэхэ провинциясына қашып кетті. Астанада қалған князь Гун Англиямен және Франциямен жаңа келісім-шартқа қол қойды, ол бойынша Қытай шетел саудасына Тяньзиньді ашуға міндетті болды.
20. Орыс-түрік қатынастарының кезеңдері.
Орыс мемлекетінің Балқан халықтарына қолдау көрсетіп, көмек беруі туріктердің бұл жердегі саясатына нұқсан келтірді. Еуропадағы билігінен айырылғысы келмеген түріктер XVII ғ. Ресеймен және Австриямен соғыс жүргізді. Бұл түріктердің еуропалық иеліктеріндегі халықтардың наразылығын күшейтті.
1768-1774 жылдардағы орыс-түрік соғысы Осман империясының сыртқы саясатта беделінің түскендігін көрсетті. Түріктерді осы соғысқа итермелеген Франция оған ешқандай көмек көрсеткен жоқ. Нәтижесінде Осман империясы Еуропадағы иеліктерінен толық айырылды. Батыс елдері түріктерді Еуропа аймағынан толық қуып шығып, осман нұрасын бөлісу мәселесін күн тәртібіне қоя бастады. Бірақ Ресейдің Балқан мен Жерорта теңізінде күшейіп кетуінен қауіптенген Англия мен Франция ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Қытайды жаулап алғаннан кейін Цинь үкіметі Қытаймен шекаралас жерлерге көз тіге бастайды. Негізінен Маньчжурлердің қытайлықтарды жаулап алу уақытын 4 кезеңге бөлуге болады.
1 кезең - 1644-47ж
2 кезең - 1647-50ж
3 кезең - 1650-62ж
4 кезең - 1662-83ж
Цинь әулетінің басқыншылық соғыстарының кезеңдері:
Цинь билеушілерінің алғашқы басқыншылық жорығы Монғолияға бағытталды. Үш хандыққа бөлінген моңғолдардығ Шығыстағы Чахар хандығын маньчжурлар 1636ж өздеріне бағындырған еді.1691ж Солт.Монғолиядағы Халха хндығы Цинь империясын бағындырылды. Ал Батыс Монғолиядағы ойрат тайпаларының Жоңғар хандығы циньдіктергеқуатты қарсылық көрстіп, ұзақ уақыт өзнің дербестігін сақтап тұды. ХVІІІ ғ ортасында Жоңғар хандығының ішкі дағдарысын пайдаланып, Цинь әскерлері Жоңғар хандығына басқыншылық жасап, 1755-1757ж соғыстың нәтежиесінде бұл хандықтың жерін де иеленді. Жоңғариядан кейін Цинь әскерлері Шығыс Түркістанға басқыншылық жорықтар жасауға кірісті. Жергілікті халықтың қарсылығн басып, Цинь әскерлері 1759ж бұл жерлерді де баңындырды. Кейін осы жерлер Синьцзян(қазіргі Шыңжың) деп аталды
1720ж Цинь әскері Тибеттің шығыс жағын басып алды.1750ж олардың ұйымдастырылуымен Тибет билеушісі қасқанлы түрде өлтірілді. Нәтежиесінде, ХVІІІ ғ Қытай Тибетті өзіне толығымен бағндырды.
Цинь импенриясының Үндіқытай елдеріне жорықтары әрдайым сәтсіз аяқталып отырды.
1768ж Бирмаға 40мың әскер жіберіліп, 1жылдан кейін олар шегінуге мәжбүр болды. Осы жылы Бирманың астанасын алуға тағы да 60мыңдық әскер жіберілді, ол да сәтсіз өтті. Дегенмен де Бирма Қытаймен сауда қатынасын жойғысы келмей, оны өзінің сюзернитеті етіп қабылдайды.
ХVІІІ ғ 80жж аяғында Қытай Вьетнамды бағындыруға талпынады. Вьетнам ол кезде өз ішкі қатынастар нәтежиесінде әлсіреп қалған болатын. Соны пайдаланып Цинь үкіметі әскер жіберіп астанасын алады. Бірақ ол көпке созылмайды. 1789 олар көтерісшілерден соққы алады. Кейін олар Қытайға вассалдығын мойындайды.
Цинь империясының бұл саясаты Қытай халқына оңйға түскен жоқ. Үздісіз жүргізілген соғыстар мемлекет қазынасына үлкен шығын әкелді, бұл шығынның орнын толтыру үшін үкімет халықтың мойнына ауыр салықтар салды. Халық бұқарасының тұрмыс жағдайы нашарлап, қатай халқының билік жүргізіп отырған Цинь үкіметіне наразылықтары күшейеді.
2.XIX ғасырдағы Жапонияның экономикалық жағдайы. XIX ғасырдың басында, Токугава әулетінің соңғы сегундарының билігі кезінде Жапония қоғамы терең дағдарысқа килікті. Ауыл шаруашылығы күйзеліске ұшырады. Өңделетін жер көлемі азайды. Халық өсімі күрт төмендеп кетті. Ауылда шаруалардың жерінен айырылуы күшейіп, жерсіз қалғандары қайыршылық күй кешті. Тауар ақша қатынастарының даи бастауынан шаруалар енді кәсіпкелерге тәуелділікке түсті. Дгенмен де жапон қоғамында баяу болса да капитализм дами бастады . Мануфатуралар саны артып, XIX ғасырдың екінші жартысында Жапония 180-нен астам жаңа мануфактуралар пайда болды.
Ішкі сауда дамып, осыған байланысты сауда қолөнер орталықтары, қалалар саны өсті. Қолөнер мен сауданың орталықтары ретінде Эко, Киото, Осако, Нагасаки, Нагаи және Хаката сияқты жапон қалалары пайда болды. Ауыл шарушылығына жаңа салалар бөлініп шыға бастады. Жібек, қағаз, қант , қыш, фарфор, тоқыма өндірісі сияқты жаңа кәсіпшілік салалар дамыды. Елдің осындай салалар бойынша маманданған аудандарға бөлінуі тауар айырбасының дамуын күшейтті. Сөйтіп, ішкі рынок қалыптасты. Бірақ мұндай капиталистік қатынастардың алғашқы даму қадамдарына ескі қоғамдық қатынастар кедергі жасады. Әсіресе қалаларда капитализм дамуы жылдам жүрді. Сондықтан ауылдарда ,қалаларда шаруалар мен қала кедейлерінің наразылық бас көтерулері өрістеді. Токугава сегундары халық көтерілістерін қаншама басып жаныштағанымен , ол бәрібір жапон қоғамының іргесін шайқалтып, үлкен әлеуметтік , саяси өзгерістерге әкелетін алғышарттарды күшейтті.
Токугава сегунатының дағадарысы. Елдегі шаруалар мен қала кедейлерінің көтерілістері сегунаттың билігін әлсіретіп, үлкен саяси дағдарыс тудырды. Сегунат билігіне қарсы ірі бас көтерудің бірі - 1837 жылы Осака қаласында Осио Хэйхатиро бастаған көтеріліс ұйымдастырып , сегунат билігін құлатуға шақырдын . Қаладағы ірі сауда және өнеркәсіп қызметін біріктірген ірі фирмалар - Мицуи және Коноикэнің қоймалары мен үйлерін өртеді. Осио көтерілісін елдің әр түпкірінде қолдаушылар көбейді. Сегунат осы көтерілістерден кейін , елде саяси дағадарыстың одан әрі тереңдеуін болдырмау мақсатында бірқатар реформалар жүргізуге кірісті. Елдегі халық көтерілістерінің өршуіне сегунаттың билігіне қарсы ірі бай феодалдардың Токугава әулетінің билігіне наразы топтары қосылды. Ел астанасы Эдо қаласынан алысырақ орналасқан, оңтүстік батыс жақтан бас көтерген ірі бай топтар өздерінің билігін қалпына келтіруді, сегун билігін құлату міндетін қойды. Сегунаттың әлсіреуіне , сондай ақ жабық есік саясаты да өз әсерін тигізді. Жабық есіксаясаты елдің артта қалуын күшейтіп, өндіріс қатынастарын,ішкі және сыртқы сауданың дамуын тежеді. Сырт елдермен ешқандай байланыстардың болмауынан қоғам дүние жүзіндегі болып жатқан өзгерістерден шет қалып, томаға-тұйық өмір сүрді.
3.Еуропа және Африка: екі өркениет.
XVI-XVIII ғ. Шығыс әлемі біртіндеп Батысқа тәуелдікке тап бола отырып, өзінің тарихи бет-бейнесін жоғалтады.
XVII-XVIII ғ. Еуропалық өркениет іс жүзінде барлық континент бойынша тарала бастады. Еуропалықтардың басқыншылық әрекеті испандықтар және португалдықтардың XV ғ. соныңда басталып, XVIғ. Аяқталған, Америкадағы, Африка мен Азиядағы отарларын құрған Ұлы географиялық ашулардан бастады.
Шығыс әлемі өзінің жаңа бағыныштыларының өмірін түпкілікті түрде өзгертпеген көптеген баскыншылар және жаулап алушыларды білді. XVI-XVIII ғ. Батыс адамдарының ерекшелігі олардан өздерін басқаруда устады. Олар Шығыс әлемінің өздерінің мүдделері үшін қайта құруға әрекет. Ұлы географиялық ашулар дәуірі еуро-қ отаршылдыққа, Батыст-ң өз көзқарастары және принциптін шығыс қоңамына еріксіз тану арқылы оның дәстүрлі құрылысын батыл күйрету әрекетін жол ашып берді.
Бұрын өздеріне беймәлім халықтармен таныса отырып, еуропалықтар оларды өздерімен салысы. Өздерің артықшылықтарынан әскерін жіне теңіз ісі, өнеркәсіптегі табыстарынан тапты. Еуропал-ң мәдениетінің ерекше рөліне сенім нығайды. Басқа халық-р еліктеуге тиіс Еуропа үлгі дей түсінік еуроцентристік немесе Еуропаға табыну д. а.
Капиталистик дамудың жолына
4. Цин империясы кезіндегі орыс-қытай қатынастарының дамуы.
Орыстар Шығыс жақтан келе бастады. Оларға манжурлар қарсы шықты. Бірақ орыстар бұл қарсылықты келісім арқылы шешкісі келді. Осы мақсатта Пекинге: Ф. Байкова, И. Перфильев, Н.Спафария жіберілді. Алайда ешкандай келісім орнатылмады, себебі қытайлықтар оны қалаған жоқ. Қытай Ресейдегі Амур өзені ж\е Албазин қаласына қызығып, сосын Албазин қаласын талқандайды.
1689ж орыс-қытай келісімі болды. Бұл келісім Нерчин д.а. Бұл келісім бойынша Ресей мен Қытай арасында сауда жүргізілетін болды ж\е Ресей Амур өзенінің сол жағалауын Қытайға берді. Бұл келісімдің пайда болу себебі: Ресей өзіне тиімді болу үшін Қытаймен байланыс орнатуға тірісті, бірақ орыстар мақсатына жетпеді ж\е Қытай ресейдегі біраз жерлерге қызықты. Сол үшін екі ел арасында қақтығыстар пайда болды. Осы қақтығыстар Нерчин келісіміне алып келді.
1727 орыс - қытай арасында Кяхтин келісімі орындалды. Бұл келісім бойынша Ресей өзінің жерлерін Қытайға берді. Екі ел арасында сауда жүргізілетін болды. Ресей адамдарына Пекинде жүруге мүмкін болды. Олар Пекинде Қытай тілін, Қытай мәдениетін үйренді, сонымен бірге дипломатиялық жұмыстарды атқарды.
5.ХІХ ғасырдың ағы мен ХХ ғасырдың басындағы Ирандағы ағылшын-орыс бақталастығы.
ХІХ ғасырдың 70 жылдары Иран көптеген жағынан негізінен Англия мен патшалық Ресейге тәуелді болды. Тең емес құқықтағы келісімшарттарға сүйене отырып, державалар Иран халқын эксплуатациялауды жалғастырды, және өз тауарларының тұтну нарығына айналдырды. Сол кезеңде елді отарлауда Иранмен келісілген конвессиялар үлкен роль атқарады. 1862-1872 жылдар аралығында Ағылшындар Иран территориясында телеграфтық желі салу үшін шах үкіметімен төрт конвенция жасайды. Ол телеграф желілері Лондон мен Индия арасындағы байланысты қамтамасыз етіп тұруы тиіс еді. Кейіннен Иранның солтүстік провинцияларында патшалық Ресейдің телеграф желілері пайда болды. Ағылшын капиталыистері бірнеше жол салып, сол жолдарға бақылау орнатты. 1888 жылы ағылшын компаниясы Ирандағы жалғыз теңіз жолы Карун өзенінде теңіз жолын ұйымдастыруға конвенция алды. Өз кезегінде орыстар солтүстіктегі Иран қалалары мен орталық Иран қалаларын байланыстыратын шосселік жоолдарға бақылау жасады. Және де Каспийдің оңтүстік жағалауындағы пароход жолдарын ұйымдастырды.
Жолдар салып, телеграфтар салып, Англия мен Ресей тек өз қамдарын ғана ойлады. Иран теміржолға зәру еді. Бірақ ағылшын үкіметінің ойы бойынша трансирандық магистраль арқылы соғыс туған жағдайда орыс әскері осы теміржол арқылы парсы шығанағына тез жетеді деп қауіптенді. Ал орыстар егер теміржол салатын болсақ, ағылшынның арзан тауарлары Иран жеріне оңай кіреді деп қауіптенді. 1890 жылы Иранда теміржол салмау туралы келісімге қол қойылады. Капиталистер концессияларды Иранды толығымен басқарудың құралына айналдырғысы келді. 1889 жылы ағылшын бароны Рейтер Шахтық банк ұйымдастыруға рұқсат алады. Ал солтүстікте Учедно-ссудный банк Персий болады. Оның негізін 1890 жылы орыс капиталисі Поляков қалаған болатын. Осы екі банк әрдайым бәсекелістікте болды. Сонымен, ХІХ ғасырдың аяғында жартылай отарлау процесі аяқталып, Иран Англия мен Патшалық Ресейдің шикізат көзіне және капитал қорына айналды.
6.Азияның оянуы кезіндегі Араб елдері.Араб ұлтшылдығы.
Солтүстік Африкада бір топ араб елдері өмір сүреді.Олар XVIғ. бері қарай түріктердің қол астында болып келген.18ғ.соңында Батыс елдері бұл аймақты өзіне қарата бастады.Англия,Франция,Ресей,ал кейінірек Германия,Италия,Испания мемлекеттері бір бірімен біресе достасып,біресе жұлқысып жүріп,араб жерін жаулап ала бастады.Қырым соғысында жеңіліс тапқан Ресей шетте қалып қойды.Франция 1830ж.Алжирді жаулап алды.XIXғ.соңында Тунисті,XXғ.басында Марокконың көп жерін өзіне қаратты.Мароккоға Испания мен Германия да таласты.Германия басқа аймақтарда табыс тауып,бұл елден бас тартуға мәжбүр болды.Сөйтіп,Марокко елі Франция мен Испанияға тәуелді болды.1882ж.Египетке Англия әскерлері енгізіліп,бұл ел жаулап алынды.1898ж.Англия Суданды отарлады.Түріктердің ықпалы тек Ливияда ғана XXҒ. басына дейін сақталып тұрды.Түркия Италия соғысында османдар қожалығы жойылған.Бірақ Италия отаршылдарына сенуситтер қатты қарсылық көрсетіп,Италия теңіз жағалауындағы аудандарды ғана бағындырып,ішкі өлкелерге бата алиады.Бірінші дүниежүзілік соғыс кезінде барлық араб елдері.
Отаршылдар өздерін құлдыққа айналдыруға көнбейтін халықтың қарсылығына тап болды. Алайда найза, жебе, садақпен қаруланған құл сатушы агенттерге қарағанда әлсіз еді.Жағадағы немесе кемедегі тұтқындарды босатуға әрекет еткен көтерілістер көбіне сәтсіз аяқталды.XVғ.аяқ шенінен XVIIIғ. Соңына дейін отаршылдарының қанауынан зардап шегіп,күйзеліске ұшырады.Ауыл шаруашылығы шетелдіктерге қажет бір ғана өнім шығаруға бейімделді.Ең құнарлы жер еуропалықтардың қолына өтіп,жергілікті феллахтар плантацияларда жалданып жұмыс істеді.Жерсіз қалған ауыл тұрғындары қалаларға ағылды.Бірінші дүниежүзілік соғыс кезінде ақ араб халықтарының отаршылдарға қарсы қозғалыстары басталды.Соның бірі-Египетте,екіншісі Мароккода өтті.Марокконың таулы аудандары Батыс елдеріне бағынбай жүрген.Соғыс бітісімен испан үкіметі әскер жинап,оларды өзіне қаратпақ болды.Риф ибн Абд аль Керим бастаған жасақ испандықтардың әскерін ойсырата жеңіп шықты.Бұдан кейін риф Республикасы құрылып,Абд аль Керим оның президенті болды.Бұған дейін Франция Испаниямен бақталас болып,арабтарға қару сатып келсе,кейін бұл екі ел бірігіп,көп әскермен Мароккодағы ұлт азаттық қозғалысты тұншықтырды.Алжир мен Тунис зиялылары тәуелсіздік мәселесін көтеріп,Париж конференциясына тілектерін жеткізген болатын.Франция оған көнбеді.Халық бұқарасының қозғалысы тынбады.
Ресейдегі 1905-1907 ж.ж. революциялар арабтардың ұлт-азаттық қозғалыстарына үлкен ықпалын тигізді. 1905 жылдың өзінде-ақ Египетте Орыс революциясының құпиялары атты кітап жарыққа шыққан еді. Бұл басылым елдің ішкі жағдайында жоғарғы орын алды. 1907 жылы Александрияда ұсталған орыс матрос-революционерлері египеттік ұлттық саяси қозғалысын қолдап жатты.
Ең алғашықы ірі антиағылшындық күрес Египетте 1906 жылы өтті. Деншавай деревнясындағы оқиға, яғни ағылшын офицерлерінің жергілікті жұртқа от жаудыруы түрткі болды. Күннің ыстығынан кенеттен ағылшын офицерінін өлімі Деншавайда ірі сот процессіне жеткізді. Жергілікті төрт адамның сот ісіне тартылуы, және кейін олардың жазалануы сонымен қоса басқа кінәлағандардың сотталуы Деншавайда халық наразылығын тудырды. Осыған орай жергілікті ұлтышлдық наразылық Египеттің басқа қалаларымен қоса көршілес аймақтарға толқын болып таралуына себек болды. Тіпті осындай ағылшындық әрекеттер еуропалық газет беттеріне дейін жетті.
Осындай ортада британ үкіметі белгілі шарттарға келуге мәжбүр болды. Халық наразылығын басу үшін сотталғандарға 1907 жылы амнистия жарияланды, ал Ұлыбританияның Египеттегі резиденті лорд Кромер орнынан босатылды. Оны ауыстырған Элдон Горст елдің ұлтшылдық көзқарасын жою үшін иірімді саясат жүргізуді көздеді. Оның негізімен Конституционалды реформалар партиясы құрылды. Отарлаушылардың саясатын қолдаған партияның құрамына жоғарғы сатыдағы саясаткерлер, помещиктер, шенеуніктер, зиялы қауым өкілдері. Осыған орай оларды қолдаған Ұлттар партиясы 1906 жылы құрылып, 1907 жылы ресми түрде бекітілді.
Осы партияларға қарсы саяси арасалмақты реттеу үшін Мұстафа Кемал бастаған Отан партиясы құрылды. Бұл ұйым ел арасында үлкен атаққа ие болып, британ үстемдігіне қарсы негізгі оппозиялық орындарды биледі. 1907 жылдың аяғында өткен партия съезінде Египеттің егемендігін қабылдайтын, бірақ түрік сузиренитетінің сақталатыны туралы бағдарлама қабылданды. Египет Мұхаммед Әлидің билігімен автономиялық мемлекет болуы тиіс еді және парламент жауапкершілігіндегі жаңа конституционалық үкіметтің жасалуы жоспарланды. Партия елден ағылшын әскерінің шығарылуын талап етті. Ал экономика саласында мемлекет қаржылық тәуелсіздікке жетуге тырысты, ауыл шаруашылық саласын дамытуыд қалады.
1908 жылы Мұстафа Кемалдың өлімінен кейін партия өз қызметін атқарып жатты, антиағылшындық митингілер жүргізуді жалғастырды. Бірақ сонда да партия ішінді жаңа идеялық даму болмады және ұжымшылдықта әлсіреді. Отан партиясы Египеттегі ұлт-азаттық қозғалыстың өсуіне үлесін қосты, және болашақ ұлтшылдық қоғамға негізін салып берді.
Магрибте Азияның ояну кезеңі халықты саяси күреске тартуға алғашқы белгілердің бірі болды. Тунисте 1905 жылы Республикалық партия құрылды, құрамына радикалды француздың ұсақ буржуазды демократтары және араб ұлтщылдары кірді. Француз басқарушыларының ұлы еуропалық шовинизмі партия қатарында қарама-қайшылықтарды туғызды. Араб өкілдері 1907 бұл ұйымнан бөліне шығып, өзіндік Тунистік партиясын құрды. Кейіннен бұл партия пролетарлық қоғамды билеп, француз отарлаушы үкіметіне қарсы ағымдарды басқарды.
Ресейдегі революциялық ахуал Османдық арабтарға да терең ықпалын тигізді. Осман сұлтаны Абдул-Хамидтің қанды режиміне қарсы күрес басталды. Ал Сирия, Ливан, Иракта демократиялық қоғам үшін демонстрациялар өтті.
Азияның ояну кезеңінде Египет, Франция, Америкадағы араб ұлтшылдығы да өрши түсті. Бірақ араб эмигранттарының әрекеттері, сол араб елдеріндегі ұлт-азаттық қозғалыстарына еш ықпалын тигізе алмады, олар әлсіз болды.
1909 жылы құрылған Стамбулдағы Әдебиет клубы Сирия және Ирактағы ірі өкілдік желілерін ашып отырды. Олардың құрамына араб шенеуніктері, офицерлер студенттер, зиялы қауым өкілдері кірді. Ең алдымен Әдебиет клубы халық арасында, соның ішінде жастар қоғамында ағартушылықпен айналысты. Олар арабтық рухани мәдениетті жандандыру үшін, түрлі әдебиеттер шығарып жатты. Ақырындап бұл клуб жалпыарабтық мағынаға ие болып, Осман империясындағы араб провинциялары арасында ұлтшылдық сипатты тудырды. Египет, Сирия, Ливан, Ирак, Батыс Еуропаның ұлтшылдық және құпия ұйымдарымен біріге отырып, оларға саяси сахнада ұлтшылдық қолдау жасап жатты.
1911-1913 ж.ж. түрік үстемдігіне қарсы ұлтшылдықтың тағы бір көрінісі, ол реформалар үшән қозғалыстар. Мысалыдан, Бейруттық реформалар Лигасы, араб провинцияларының өзін-өзі билеуіне, және араб тілінің түрік тілімен қатарлас ресми болуына талпынды. Реформалар Лигасы Осман империясынан әрбір араб провинциясында жергілікті үкімет орнатуын талап етті. Реформалар жүргізу үшін шетел кеңесшілерін шақыруы жоспарланды. Ұйымдардың кейбір мүшелері Англя және Франция өкілдерімен құпия келсіссөздерді жүргізді, шетелдіктердің ықпалымен арабтардың Осман империясынан құтылатынына сенді.
1913 жылы жазда араб-түрік байланысының толық үзілгеннен кейін, араб ұлтшылдары қарулы қақтығысқа түсуге дайын тұрды. Мұндай қанды шайқас жолына түсуге дайын 1913-1914 ж.ж. құрылған құпия ұйымдар - Завет (Стамбул), Араб революциясы (Каир), Общество знамени (Мосул) және т.б. Олардың негізгі мәселелері елдегі толық егемендікті алу, мұндай ұйымдарды жергілікті офицерлер басқарғанннан кейін, олар кейін әскери ұйымдарға айналды. Ал Завет ұйымы Басра аймағында көтерілісі ұйымдастыруды жоспарлады. Бірақ бұл жоспар жүзеге аспады, өйткені ұйымды басқарушылар ұсталған еді
8.ХVІІ - ХІХ ғ.ғ Қытай-ағылшын қайшылықтары
Ағылшын саудагерлері Гуанчжоу порты арқылы Қытайға қарақшылық жолмен апиын әкеліп сата бастайды. Апиынның зардабынан шаруашылық күйреуге ұшырап, халық азғындауға айналды. Қытайдың алтын-күміс байлығы апиынға айырбасталып, Англияға ағылды. Пекин ағылшындардың Қытайға апиын әкелуіне тыйым салып, Қытай әскерлері ағылшын кемелеріндегі апиын тиелген жәшіктерді суға лақтырады. Іздеген сылтауы табылған Англия Қытайғ соғыс ашады. Нәтижесінде 1840-1842 жылдары бірінші апиын соғысы басталып, ағылшындар жеңіске жетеді. Цин империясы жеңілгенін мойындап, ағылшындардың алдында тізе бүгіп, әділетсіз Нанкин келісімшартына қол қояды.
Нанкин келісімінен кейін Цин империясы жартылай отар елге айналады. Осыдан кейін Англия мен Франция бірлесіп, Қытайды отарлауды кеңейту үшін 1856-1860 жж екінші апиын соғысын ашады.
9.Ағылшын-иран келісімшарты 1841жыл
Иран әскері Гераттан кеткен соң Ағылшын үкіметі қайтадан Иранмен дипломатиялық қарым-қатынасты реттеуге кірісті. Иран Англиямен тең емес құқықтағы келісімге отыруға мәжбүр болады. Келісім Англияға экстерриториялық құқық беріп, кеден салықтарынан босатты. Ағылшындардың тауарларына кедендік салық тауар құнының 5% аспауға тиіс болды. 1845 жылы осындай келісімге Франция да қол қояды. Кейіннен басқа да Еуропалық державалар келісімге отырады.
Англия және де басқа еуропалық державалар елеулі жеңілдіктер алды. Ондай жеңілдікті патшалық Ресей де Туркманчай келісімінен кейін алған болатын. Бірақ, Англия жақсы дамыған өнеркәсіпті ел болғандықтан Ресеге қарағанда ол жеңілдіктерді өз игілігіне жарата білді. Ағылшын-Иран келісімі иран нарығын ағылшын капиталына ашып берді, және де осы келісімнен кейін Иран жартылай отар елге айналды.
10. 1689 жылы Нерчинск келісімшарты
17 ғ.70 ж. Ресей мен Қытай бір-бірімен өзара тиімді қатынастар орнатуға кірісті. Алайда Қиыр Шығыс және Орталық Азиядағы сол кездегі қайшылықтар нәтижелі келісімдер жүргізуге кедергі болды. 1684 жылы цин әскері Албазин острогын бағындыруды мақсат етті. 1685 ж. оны 20 артиллериялық қаруы бар 10 мыңдаған әскері бар маньчжурлер қоршады. Орыстар жағынан қолдарына қару ұстай алмайтын және орыс мәліметтері бойынша 3 пушка және 4 ядросы бар 450 адам ғана қарсылық көрсетті. Қытай әскері острогты жағып жібергеннен соң албандықтар каппитуляцияланды. Айырбас процессі құрметті болды: тірі қалған қорғаушылар жау қоршауынан аман-есен шықты. Осы жыдың күзінде Нерчиннің басшылығы бойынша қоныстанушылар Албазин ауданыныа қайтып келіп, егістік жинап, қуатты бекініс тұрғыздырады, острогты қалпына келтіреді. 1686 ж. көктемде маньжурлер әскері бекініске қайта шабуылдар жасады: жүздеген қару мен ондаған теңіз кемелер қолданды. Бекіністі қорғаушылар қарсыластарының сандық жағынан артықшылығына қарамастан қайсарлықпен қарсылық көрсетті. Орыс жағының Қытаймен соғыста жеткілікті ресурстары болмағандықтан, келіссөздер жүргізуге бел буды. Бұл келіссөздер 1689 ж. Нерчинск ауданында жүрді. Маньчжур сарайының өкілдері қарулы әскер қолданамыз деп қорқытып, келіссөздер нәтижесіне ықпал етпекші болды. Келіссөздер орыс дипломатиясы үшін қолайсыз жағдайларда жүрді: Нерчинск гарнизонында орыстар циндықтарға қарағанда аз болды. Осындай жағдаймен 27.08.1689 ж. Нерчинск деп аталатын келісімге қол қойылды. Бұл келісім бойынша Қытай мен Ресей шекарасы Амур өзенінің жоғарғы ағысы бойынша анықталды. Заңды жүзде қабылданбаса да - Ресей Амурдың солжағалауынан қоныстанушылар мен әскери отрядын әкетуге мәжбүр болды. Ресей үшін Нерчинск келісімі үлкен территориялар мен орыс қоныстанушыларының ондаған жылдар бойы игеріп келе жатқан жерлерінен айырылу болды. Келісім бойынша Ресей Албазиннен бас тартты, бірақ Қытай өкілдері Қытайдан алынған жерлерге бекіністер салмайтынына сөз берді. Нерчинск келісімінен кейін Ресей Қытаймен достық саясат ұстануға тырысты: екі мемлекет арасындағы қатынасты дамытып, нығайтуды мақсат етті.
11. Үндістандағы ағылшындар саясаты және жергілікті ақсүйектер ХІХғ.екінші жартысы.
Үндістанда Англияның аграрлық саясаты отарлықтың үстемдігі мен отарлық эксалуатацияның ауқымдауына қызмет етті. 1870ж.аяғына қарай раяйтвари және уақытша заминдари аудандарында жер кадастрмсы мен жаңа жер салықтары енгізілген кезде феодал помещиктерінің әр түрлі топтарының жерді игере алатын құқықтары заңды түрде айқындалды. ХІХғ.І жартысында басталған жер-салық реформасы аяқталды. 1860-1880жж. жаңа жер кадастры Бенгали мен Мадрастан басқа жерлердегі провинцияларды қамтыды. Отарлаушылар ауылдық қауымның дәстүрлі шыңындағы помещик-заминдар феодалдық эксплуатацияны шектеген Бенгал президенттігінде, Солтүстік-Батыс провинцияларында, Пенжабта жалға беру туралы заңды шығарды. Алайда помещиктер шаруалардан егіншілік өнімінің жартысын немесе одан да көбісін алып отырды. Тағы да шаруалар феодалдарға көнушілікпен қарады. Мемлекетте капиталдың әлі де дамымаған шартымен жерді сатып алу ақша қорларын салудың тиімді түрін көрсетті. Махараштра мен Пенджаб қалаларында шаруалардың жерден айырылуы ерекше түрде өтті. Бұл жерде кәсіпкерлер (ростовщиктер) сатылған жердің 13 бөлігін сатып алды. Ағылшын салық әкімшілігінің қызметі шарулардың экспроприациясына себеп болды. Жалға алынған жерлер мен жалға алушы шаруалар саны көбейе түсті. Сол кезде көп адамдардың негізгі табыс көзі жер рентасы болды. ХІХ ғ 2 жартысында отарлы-феодалды жер монополиясы пайда болды. Үндістан шаруаларында 3 қиындық болды: салық, феодалды жер рентасы және ростовщиктер қарыздары. Үндістанда саудадан жиналған капиталдың көп бөлігі өндіріске жұмсалды.
12. Бірінші дүние жүзілік соғыс кезіндегі Африка. Отарлардың қолдан-қолға өтуі.
І дж соғыс жылдарында африка халықтарының эксплуатациясы күшейіп, ауылшаруашылығы және минералды шикізат тасу да қарқынды жүрді. Тек қана француздық Батыс және Экваторлық Африакдан 1914 - 1918 жылдары 600 мың т арахис және майлы пальманың өнімдері экспортқа шықты. Көптеген колониялар Францияға азық-түлік өнімдерін: күріш, дәнді-дақыл, ет, сонымен қатар темір рудасы, графит және минералды тыңайтқыштар жеткізіп отырды. Англия Африкадағы өз отарынан дәнді-дақыл, мақта, какао, сонымен қатар мыс, хром, асбест, марганец алды. Француз және ағылшын отарларында зорлықпен әскерге шақыру қалыптасты. Әсіресе Франция африкандық солдаттарды еуропалық фронтта жақсы пайдаланды. Тек қана французды Сахараның оңтүстігінен жарты миллион адам әскер қатарына шақырылды. Оның көп бөлігі герман оғынан және климатқа бейімделе алмай ауруға шалдығып, қаза тапты. Ондаған және жүздеген мың адамдар француз зауыттарында және жол, көпір, қорғаныс орындарының құрылыстарында жұмыс істеді. Ағылшын колонияларында бірнеше жүздеген мың адамдар мобилизацияланып, әскери-құрылыс жұмыстарты мен жүк тасумен айналысты. Олардың біраз бөліктері аштықтан, аурудан немесе шамадан тыс жұмыстан қаза тапты. Кениядан алынған әрбір үшінші азаматтың тағдыры осылай қалыптасты. Олардың саны 150 мыңнан асқан болатын. Империалистер өз отарларын шикізіт және адам ресурсы ретінде пайдаланғысы келді. Тынымсыз мобилизация, зорлықпен әскер қатарына алу, жаңа салықтар - осының бәрі игерілетін егістік алқаптарының аумағының кішіреюіне, ауыл шаруашылығының құлдырауына африка халықтарының арасында өлім мен ауруға ұшырағандардың санының өсуіне әкелді. Өмір сүру мен жұмыс істеуге жағдайдың жасалмағандығы, қосымша ауыртпалықтар мен әскери кезеңнің ауыртпалығы халықтар тарапынан тойтарыс беріп отырды. Француз отарларында шаруалар мобилизациядан қашты, ормандарда тығылды, шақыру пункттеріне келуден бас тартты. Дагомеяда және Піл Сүйегі жағалауында бірнеше рет халықтар көтерілістер ұйымдастырды. Герман отаршылары бағынудан бас тартқан тайпалады жоюға бірнеше рет әскери экспедиция жіберген. Батысафрикалық ағылшын отарларында жергілікті халық азық-түліктің жоқтығына байланысты бірнеше рет көтерілістер ұйымдастырды. Жаппай қатігездік репрессиялар ғана жалпыұлттық көтерілістің болмауын тежеді. Бірінші дүниежүзілік соғыс нәтижесінде Африканың саяси картасы маңызды өзгерістерге ұшырады. Герман отарлары француз және ағылшын империалистерінің қарамағына түсті. Олардың көп бөлігі Англияның басқаруына өтті, осылайша ағылшын иеліктері континеттің оңтүстік және шығысын қамтыды.
13. 1717ж.Кяхтинск келісімшартына қол қойылуы және екі империя арасындағы күштердің арақатынасы
Қытаймен жақындасу саясатын 1Петр белсенді түрде жал - ғастырды. Ол сауда мен дипломатиялык. қатынастарды жақсарту ушін жаңадан территориялық ұтылыстарға дайын болды. 1719 - -1721 жж. Қытайға Л.Измаиловтьң миссиясы жіберілді. Цинь үкіметі oған үлкен мән бергеніне қарамастан, орыс миссиясы өзінің діттеген мақсатына жеткен жок. 1725-1728ж. орыс-қытай келіссездерін С.Владиславич-Рагузинский жалғастырды. Бул келіссөздердің натижесінде 1727 ж. Бурин трактатына, одан кейін Кяхтинск келісімшартьна қол қойылды.
Бул келісімшарт бойынша, Ресей мен Цинь империясы арасын - дағы даулы шекара маселесі нақтыланды, Ресейден Пекинге үш жылда бір рет сауда керуендерін жіберу құқығы үшін орыстар жаңа кеңшілікке барды. Нерчинск жане Кяхта орыс пен қытай көпестері арасындағы тұрақты сальқсыз сауда үшін тіpeк болып жарияланды. Будан баска орыс үкіметі Пекинде құрамында 1О адам болатын православиялық рухани миссиясын ұстауға құқық алды. Пекиндегі бұл орыс рухани миссиясы узақ уақыт бойына дипло - матияльқ функцияларды орындады жане сауда өкілдігі болып табылды. Кяхта келісімшарты XІXғ. ортасына дейін Ресей мен Цин үкіметінің өзара қарым-қатынасыньң құқықтық негізі болып қызмет eтті.
Орыс шекаралық акімшілігінің шекарадан өткен қытайльқ - тарды бермеуін сылтау еткен Цинь үкіметі 1785 ж. Кяхта саудасын бұзады. Кейінірек 1792 ж. eкі жақ та орыс-қытай шекарасында өзара тиімді сауда қатынасын тез арада қайта қалпына келтіруге жене шекарадан өтушілер туралы дауларды ретгеуге мүдделі болғандьқтан, келіссөздерді бастайды. Осы келіссөздердің нәти - жесінде Иркутск губернаторы Л.Нагель және Цинь үкіметінің уәкілі Сун Юн жане т.б. арасында 1727 ж. Кяхтинск келісім - шартыньң Кяхта арқылы жургізілетін орыс-қытай сауда тәртібі туралы бабыньң күшін бекіткен орыс-қытай келісіміне қол қойылды. 1792 ж. келісімнің баптары орыс жене қытай көпестері бірлестік - терінің ұйымдастырушылық нығаюына, яғни Кяхтада орыс-қытай сауда қатынасыньң жандануына әкелді.
XІXғ. басында Ресей мен Қытайдьң Орталық Азиядaғы иеліктерінің жақындасуы eкі ел арасындағы әр турлі экономикалық және басқа да мәселелерді шешу ушін ресми қатынастар орнатудың қажеттігін тудырды. Алайда Жонғария мен шығыс Түркістан хальқтарына жургізіп отырған устемдігінен айрылып қалудан қауіптенген Цинь үкіметінің оқшаулану саясаты бyFaН кедергі болды. Рееей мен Қытай арасындағы сауда байланыс - тарыньң дамуы мен нығаюына орыс кепестері үшін әр турлі шектеу қойылған шартгардьң пайда болуы кедергі жасады. Сондьқтан XІX ғ. aлғашқы он жылдығында орыс үкімeті Қытаймен сауда жасау ушін қолайлы жағдайды тyғызy максатында бірнеше кадамдар жасайды. Орыс өкілі Е.Ковалевскийдің Цинь үкіметімен aлғашында Пекинде, кейіннен Құлжада жургізген келіссөздерінің нәтижесі 1851 ж. келісімшартқа қол қоюмен аяқталды. Бұған, бір жaғынан, қытай көпестерінің қытай-орыс саудасын дамытуға үлкен мудделілігін танытса, ал екінші жaғынан, еуропальқ державалардьң елді кушпен ашуының басталуы себепші болды.
Қулжа келісімшарты бойынша, орыс көпестері Құлжа мен Шәуешекке кіpyгe мүмкіндік алды. Бул жерлерде Цинь yкімeті орыс сауда факторийлері үшін арнайы орындар бөлді. Келісім - шарттьң 3 бабында сауда eкі державаның өзара достығы үшін ашылып отыр, сондьқтан eкі жaқта ешкандай сальқ алмасын делінді. Осьлайша, бұл келісімшарт Ресей мен Қытайдьң арасындағы (Ортальқ Азия шекарасындағы) үнемі және тұракты сауданын жүргізілуіне бастау болды.
14. 1854 ж. жапон-американ келісімшарттары.
XIX ғ. басында Жапонияға сыртқы күштердiң қысымы кушейе түстi. 40 жж. Ұлыбританияньң Қытайдaғы агрессиясы кушейе тycтi. Киыр шығысқа американдьқ капитализм де қызығушылық тудыра бастады. Болашақта Қытайды тәуелдi елге айналдыруға қызығушылық танытқан aғылшындар мен американдьқтар қиыр шығысқа экспанциясын одан әpi жеңiлдетерлiктей тынық мухи - тында тipeк базаларын қуруды көздедi. Бұған Қытайға жақын ешқандай отарлық иелiктерi жоқ AКШ ерекше қызығyшыльқ танытты. Сондьқтан американдьқтар үшiн Жапония өте қолайлы база болды, оған иелiк ету оньң Қытайда өзiнiң ұстанымдарын нығайтуға жене Ресейдiң Таяу Шығыс пен Кореяға eнyiн қамтамасыз етуге мумкiндiк берер едi.
Жапон үкіметімен қатынастарды орнатуға жасалған көптеген қадамдар жемicсiз болғандықтан, AКШ 1852ж. коммадор Перри басшылығымен әскери экспедицияны жабдьқтайды. Узақ келiссөз - дерден кейiн 1854ж. aлғашқы жапон-американ келiсiмшартына қол қойылды. Осылай американдық капитализм eкi жарым ғасыр бойы ұстаған оқшаулану саясатынан Жапонияны куштеп бас тарттырды. Бул келiсiмшарт жапондьқ Симода және Хакодатэ айлақтарын шетел саудасы ушiн ашты.
Жапон-американ келiссөзi кезiнде Жапонияньң Нагасаки айлағынa адмирал Е.Путятин бастaған әскери эскадра келдi. Ресей уәкiлдерi Ресей cayдacы ушiн екi-уш жапон айлактарын ашу және Ресей мен Жапония apacыдaғы шекараны анықтау туралы жапон басшылығымен келiссөздер жургiзуге тырысты. Е.Путятиннiң миссиясы табысқа жетпедi, алайда жапон үкіметі Ресей үкіметіне басқа державалар қол қойғанда ғана жузеге асатын, жақсы жағдайда болатын ұлт құқығын беру туралы құжатқа қол қойды.
15. Оңтүстік Африка одағының құрылуы. Ағылшын-голландық билігінің ерекшелігін баяндаңыз.
Ағылшын-Бур соғысынан кейін Англия 1906-1907 жылдары өзінің отар елдеріне (Оранжевой және Трансвааль) жергілікті өзін-өзі басқаруды орнатты. Ағылшын губернаторлары кезінде министрлер кабинеті мен өкілдік органдар құрылған еді. Өз кезегінде генерал Бота басқарған Бур жериеленушілері ағылшындармен келісімге барды.1910 жылы Оңтүстік Африкадағы ағылшын отарлары Доминион статусына ие болған Оңтүстік Африка одағына бірікті. Дегенмен, ОАО-да азаматтық құқықтарға тек ағылшындар мен бурлар ғана ие болды, ал халықтың төрттен үш бөлігін құраған африкалықтар қанауда болды. 1913 жылы ОАО-да жергілікті адамдардың жерлері туралы билль (заң жобасы) қабылданды. Жаңа заң бойынша африкалықтар өздеріне рұқсат етллген жерлерден тыс жерді алу немесе жалға алу құқығынан айырылды. Енді олар еуропалық отаршылдардың жерін жылына үш ай мерзімге ғана уақытша игеретін болды.
Алмас пен алтынды табудың кеңеюі, тек еуропалықтар ғана емес сонымен қатар африкалық жұмысшылардың санының өсуімен ұласып отырды. Ірі компаниялар африкалық жұмысшыларды жалдауды дұрыс көрді, себебі оларға ең төмен жалақы төлеп отырды.
1912 жылдың қаңтарында Блумфонтейн қаласында барлық провинциялардың өкілдері және көптеген тайпалардың өкілдері бас қосты. Олар Оңтүстік-Африкалық жергілікті ұлттық конгресс құрды, ол Африкалық ұлттық конгресс деген атақ алды.
Жаңа ұйымның жетекшілері барлық тайпаларды біртұтас халыққа біріктіріп, түсті кедергілерге қарсы күресу және түпкілікті халықтың мүдделерін қорғау туралы өз ұсыныстарын жариялады. Конгресс бірнеше тілде шығатын өзінің басылымдарын құрды. Африкалық ұлттық конгресстің өкілдері жас ұлттық интеллигенция өкілдері болды: олар жазушылар, мұғалімдер, адвокаттар, дін қызметшілері, сондай-ақ кейбір тайпа көсемдері т.б. Нәтижесінде АҰК үлгісі бойынша Родезия, Ньясаленд, Танганьик, Кения және басқа да облыстарда осыған ұқсас ұйымдар құрылды.
16 ХVІІ - ХІХғ.ғ. Цин үкіметі мен көршілес елдер.
Қытайды бағындырғаннан кейін манчжурлар көрші елдерді жаулап ала бастады. Оның басты мақсаты - жаңа әулиеттің билігін тұрақтандыру және қытай жер иеленушілік мідениетіне қауіп төндіріп отырған көшпелі периферияны жою.
Кытайды жаулап алу жолындағы күрестің кезінде-ақ Корея мен Шығыс Монғолия манчжурлардың ықпалына түскен. Тайваньді қосып алғаннан кейін экспансия батыс жерлерге бағытталады.Мұнда Қытай державасына Солтүстік Монғолия (Халха), Жоңғария мен Қашқария мемлекеттері қарсы тұрды. Халханы бағындыру жолындағы күрес 1691ж. оның Цин империясының құрамына қосылуымен аяқталды.
Цин үкіметі мен Жоңғария ұзақ уақыт бойы нашар қатынаста болады. Бұл жағдай ХVIIғ. ортасына дейін созылады. Осы кезде Жоңғарияда саяси тұрақсыздық орын алады. Билікке таласушылардың бірі Әмірсана Цин үкіметінен көмек сұрайды. Осы мүмкіндікті ұтымды пайдаланған Цин империясы Жоңғарияға әскер жібереді. Империяның мақсатын түсінген Әмірсананың жасаған көтерілісі сәтсіздікке ұшырайды. 1757ж. Цин үкіметі көршілес Қашқарияға жорық жасайды. 1759ж. Қашқария мен Жоңғария Цин империясының қол астына өтеді. Бұл кезде Тибет те Қытайдың құрамына өтеді.
60ж.ж. соңына таман Бирма, ал 80ж.ж. Вьетнам Қытайға тәуелділігін мойындайды.
ХІХғ. басында Қытай өзінің оқшаулану саясатын жалғастырады, бірақ бұл кезеңде ол жаулаушы мемлекеттен жаулап алынушы мемлекетке айналады.
17 Голланд келісімшартына қол қойылуы және оның маңызы
1854ж. 31 наурызда бірінші жапон-американ келісімшартына қол қойылғаннан кейін (бұл келісімге сәйкес Симода мен Хакодатэ порттары шетел саудасы үшін ашылды), басқа мемлекеттер де әрекет жасай бастады. 1855ж., 9 қазанда жасалған жапон-голланд келісімшарты жапон-американ келісімшартынан мазмұны жағынан үлкен айырмашылық жасаған жоқ. Ол бойынша, екі мемлекет арасында мәңгілік бейбітшілік пен достық орнап, жоғарыда аталған екі порттар сауда жүргізу үшін ашылды. Сауда тек жапон заңдарына сәйкес және жапон шенеуніктерінің делдалдығы арқылы жүзеге асты.
Голланд келісімшарты, басқа мемлекеттермен жасасқан шарттар секілді, Жапонияның оқшаулануын аяқтап, оның дүниежүзілік нарыққа кіруіне үлкен ықпалын тигізді.
18 Жапонияда капиталистік өндіріс қатынастарының дамуы және оның ерекшеліктері.
ХІХ ғасырдың 70-90 дылдары ақырындап капитализм монополиялық капитализмге айнала бастады, ХХ ғасырдың басында әлем империалистік дәуірге өтті. Сол онжылдықта әлем ірі державалар арасында бөлініп қойылған болатын. Азия мен Африка елдері толығымен ірі державалардың отары болған. Тек Жапония ғана 1868 жылғы революцияның және содан кейінгі буржуазиялық реформалар нәтижесінде тәуелсіз мемлекет ретінде дамыды.Жапония салыстырмалы түрде жедел түрде колониялдық агрессия жолына түскен капиталистік мемлекетке айналды. Ауыл шаруашылығында тауар саны көбейді, егін егетін жерлердің көлемі артты, Жапонияның сол кездегі атақты тауарлары жібек пен шай экспорты ұлғайды. Капитализмнің дамуымен қатар Жапонияда помещиктік жер иеленушілік қатайды, жартылайфеодалдық қатынас сақталды. Жапон ауылының капиталистік даму жолы Прусстық даму жолына ұқсас деп айтса болады. Алайда, немістердің капиталистік даму жолында жапондықтарға қарағанда феодалдық белгілер өте аз болған. Капитализмнің дамуы, шаруалардың жерлерінен айырылуына әкеп соқтырды. 1883 жылы 33 мың шаруа жерінен қуылды, 1884 - 70 мың, 1885 - 108 мың.
1868 жылғы революциядан кейін әсіресе, 80 жылдары интенсивті өндіріс орындарының құрылысы жүрді. 1868-1877жж. - 489, 1878-1885жж. - 800 жаңа өнеркәсіп орындары салынды. Бірақ ірі фабрикалық кәсіподақ салуға тек феодалдық дәуірде байып үлгергендердің ғана капиталы жетті (Митсуи т.б.). Ал олар өз кезегінде пайдасы көп кредиттік және сату операцияларымен айналысқанды қалады. Осы жағдайда жапон үкіметінің араласуы сәтті болды. Үкімет халықтан жиналған салықтың көп бөлігін ірі өнеркәсіп орындарын салуға жұмсады. Жапонияның экономикалық саясаты оның әскери жоспарларымен тығыз байланысты болды. Жапондықтар жаңа үлгідегі армия құрғысы келді. Үкімет ірі темір шығаратын зауыттарды, кеме шығаратын орындарды, әскери зауыттарды қаржыландырды. Және Жапон үкіметі Қағаз, жібек, мат, сіріңке шығаратын зауыт-фабрикалар салды. 80-ші жылдары үкімет салған ірі кәсіпорындар жеке меншікке сатыла бастады. Асио мыс кен орнын Фуорукаво компаниясы өте арзан бағаға алған. Көптеген кәсіпорындар капиталистер - Мицуи, Мицубиси, Ясуда т.б. үлесіне тиді. Сөйтіп 80 жылдары монополиялар п.б. олардың мақсаты шетел ткһауарларына тосқауыл болу болды. Үкіметтің ірі буржуаларға кәсіпорындарды беруі капиталистік концерндердің өсуіне әкелді.
Қытайдың Франция және АҚШ-пен теңіз келісім-шарттарына қол қоюы
№19. Апиын соғысынан кейін Цин империясы әлсіреген еді. 1858 жылы Тяньцзинге таяу жердегі Дагу бекінісін ағылшын-француз әскерлері басып алған соң, Цин өкіметі отаршыл державалардың қойған талаптарын мойындап, келісімге келді. Қытай Англимен және Франциямен жеке-жеке Тяньцзин келісіміне қол қояды. Англия мен Франция Пекинде өздерінің елшілерін ұстауға және өз елдерінің азаматтары Қытайда емін-еркін жүріп-тұруына, Янцзы өзені бойында сауда жасауға мүмкіндік алады. Апиын сатуға шек қойылмайтын болды, саудаға салынатын салық мөлшері қысқартылды.
Осыдан кейін іле-шала америкалықтар да Қытайға талабын қойп, олар да Тяньцзинде келісімгк қол қойды.американың сауда кемелері де қытай порттарына келіп сауда жасауға рұқсат алады.
Тяньцзин келісімі Қытайды шетелдіктерге тәуелді, жартылай отар елге айналдырды. 1860 жылы Цин мемлекеті атынан мемлекеттік әкім Гун Англия және Франциямен Пекин конвенциясына қол қойды. Конвенция бойынша Тяньцзин келісіміне қосымша Қытай 16,7 млн лян өтемақы төлеп, Тяньцзин портын ашуға келісті. Англия Қытайдан кули (жалдамалы жұмысшы) әкетуге рұқсат алды.Бірінші апиын соғысы барысында Англиямен қатар, Қытайда өз ерекше құқығын алуға АҚШ та тырыса бастады. Соғыс кезінде американдық кемелер Қытай жағалауларында болып, соғыс аяқталған кезде, Цин империясын 100 мың лян төлеуге мүдделеді. 1844 ж. Шілдеде Ванся жерінде екі мемлекет арасында келісім-шартқа қол қойылды. Ол бойынша Американдықтар теңіз саудасында еркіндік құқығына ие болды. Бұдан кейін Қытайға американ капиталының енуі басталды.
Сол жылы Франция да Қытайды теңқұқылы емес келісім-шартқа қол қоюға күштеді. Нуанпуда 1844 ж 24 қазанда француз-қытай бірінші келісім-шартына қол қойылды, ол Англяның қол жеткізген Нанкин келісім-шартына негізделді, яғни Франция үшін Кантон, Амой, Нинбо және Шанхай порттары ашылды. Бұған қоса Франция миссионерлік пропагандасын кіргізуге рұқсат алып, Цин империясының қоластындағы Вьетнамға дейін миссионерлік мақсаттарын іске асырды.
Бұл келісім шарттар Қытайдың экономиаклық жағдайын күрт өзгертті. Енді, апиынмен қатар, елге америкалық маталар әкелінді, бұл жағдай жергілікті өндірушілерге тиімсіз еді, себібі, шетел тауарларының сапасы жоғары, бағасы төмен болды. Үлкен мөлшерде Қытай күмісінің экспортталуы басталды, егер 1830ж Қытайдың 1 лян күмісі 1 мың мыс монета тұрса, 1848ж ол 2 мыңға көтерілді. Цин империясы салық салуды қатаң түрде жүргізе бастады, бұл жағдайлардың барлығы ауылшаруашылығының көптеп шығындалуына алып келді..
1860ж ағылшын-француз біріккен әскері Ляодун шығанағында әскери әрекеттерін бастады. 25 тамызда олар Тяньзинді, қыркүйекте Пекинге кірді де, император мен оның жанындағылар Жэхэ провинциясына қашып кетті. Астанада қалған князь Гун Англиямен және Франциямен жаңа келісім-шартқа қол қойды, ол бойынша Қытай шетел саудасына Тяньзиньді ашуға міндетті болды.
20. Орыс-түрік қатынастарының кезеңдері.
Орыс мемлекетінің Балқан халықтарына қолдау көрсетіп, көмек беруі туріктердің бұл жердегі саясатына нұқсан келтірді. Еуропадағы билігінен айырылғысы келмеген түріктер XVII ғ. Ресеймен және Австриямен соғыс жүргізді. Бұл түріктердің еуропалық иеліктеріндегі халықтардың наразылығын күшейтті.
1768-1774 жылдардағы орыс-түрік соғысы Осман империясының сыртқы саясатта беделінің түскендігін көрсетті. Түріктерді осы соғысқа итермелеген Франция оған ешқандай көмек көрсеткен жоқ. Нәтижесінде Осман империясы Еуропадағы иеліктерінен толық айырылды. Батыс елдері түріктерді Еуропа аймағынан толық қуып шығып, осман нұрасын бөлісу мәселесін күн тәртібіне қоя бастады. Бірақ Ресейдің Балқан мен Жерорта теңізінде күшейіп кетуінен қауіптенген Англия мен Франция ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz