Қысқа мерзімді активтер есебі: ақша қаражаттары және дебиторлық борыштар
Мазмұны
Тақырыптар тізімі
Бет нөмірі
1. Тәжірибелік сабақ.Қысқа мерзімді активтер есебі: ақша қаражаттары және дебиторлық борыштар
2-10
2. Тәжірибелік (семинар) сабақ 2. Қорлар есебі
10-17
3. Тәжірибелік (семинар) сабақ 3.Негізгі құралдардың және олардың амортизациясының есебі
17-21
4.Тәжірибелік (семинар) сабақ 4.Материалдық емес активтердің есебі (ҚЕХС 38).
21-24
5. Тәжірибелік (семинар) сабақ 5.Активтердің құнсыздануы ҚЕХС 36
24-27
6. Тәжірибелік (семинар) сабақ 6. Ұйымның міндеттемелерінің есебі
27-39
7. Тәжірибелік (семинар) сабақ 7. Кірістер мен шығыстар есебі (ҚЕХС 18)
39-44
8.Тәжірибелік (семинар) сабақ 8. Капитал мен резервтер есебі.
44-54
9.Тәжірибелік (семинар) сабақ 9. Қаржылық есеп беруді ұсыну (ҚЕХС 1).
54-56
10. Тәжірибелік (семинар) сабақ 10.Шоғырландырылған қаржылық есептілік (ҚЕХС 27)
56-59
11. Тәжірибелік (семинар) сабақ 11.Валюталық бағамдар өзгерісінің әсері (ҚЕХС 21)
59-63
12. Сабақ 12.Табысқа салынатын салық (ҚЕХС 12)
63-68
ОҚУ ТӘЖІРИБЕЛІК САБАҚТАР ТАПСЫРМАЛАРЫ
Тәжірибелік сабақ 1. Қысқа мерзімді активтер есебі: ақша қаражаттары және дебиторлық борыштар
Тәжірибелік сабақтың мазмұны:
1. Ақша қаржыларын және олардың баламаларын тану.
Қаржылық есеп берушілікті дайындау және жасау принципіне сәйкес активтер- бұл субъектінің құндық бағасы бар мүліктік және жеке мүліктік емес игіліктер және құқықтар.Активтерді жою мерзіміне қарай ағымдағы және ұзақ мерзімді деп бөлуге болады. Ақшалай қаржылар - кассадағы және банк шотындағы ақшалар. Ақшалай қаржыларға нақты ақшалар мен қалпына келтіруге дейінгі жарналар жатады.
Ақшалай қаржылардың ағымы- ақшалай қаржылар мен олардың эквиваленттерінің келуі мен кетуі. Ақшалай қаржылардың эквиваленттері- қысқа мерзімді, жоғары өтімді салулар, олар ақшалай қаржылардың анықталған сомасына және бағалықтардың өзгеруіне тәуекелге душар ететін салулар.
Ақша баламалары - бұл ақшаларға ұқсас, бірақ басқаша жіктелетін активтер болып табылады. Оларға қазыналық вексельдер, коммерциялық қағаздар және депозиттік сертификаттар жатады. Түрлі ұсталымдар мен айыппұлдар ұйымның ақшалары қатарына жатқызылмайды. Сондықтан да оларды кассадағы ақшалар шотында есептемейді. Ақша баламаларын кәсіпорынның есеп айырысу құралдары ретінде қарастырудың қажеттілігі де жоқ. Көп жағдайларда оларды қысқа мерзімді инвестициялар шотында есептейді.
2. Ақшалай қаражаттарды қолдануға қойылатын шектеулер.
3. Ақшалай қаражаттарына бақылау жасау.
4.Ақшалай операциялардың есебін ұйымдастыру
Ақша қаражатының есебін жүргізу үшін, шоттардың үлгілік жоспарындағы
# 1000 - Ақша қаражаттары
# 1010 - Кассадағы ақша қаражаты
# 1020 -- Жолдағы ақша
# 1030 - Ағымдағы банктік шоттағы ақша қаражаты
# 1040 - Карт-шоттағы ақша қаражаты
# 1050 - Жинақ шоттардағы қаражат
# 1060 -- Өзге ақша қаражаты
5.Ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есепті ұсыну.
Ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есеп кезең ішіндегі ақша қаражаттарының қозғалысы туралы деректерді оларды операциялық, инвестициялық қызмет немесе қаржы қызметі бойынша жіктей отырып ұсынылуы тиіс.Ұйым операциялық, инвестициялық қызмет немесе қаржы қызметінен түскен ақша қаражаттарының қозғалысы туралы деректерді өзінің қызметінің сипатына неғұрлым сəйкес келетіндей береді.
Қызмет түрлері бойынша жіктеу пайдаланушыларға осы қызметтің ұйымның қаржы жағдайына əсер етуін, оның ақша қаражаттары мен ақша қаражаттарының баламаларының сомасын бағалауға мүмкіндік беретін ақпаратты қамтамасыз етеді.
Бұл ақпарат сонымен бірге қызмет түрлері арасындағы өзара байланысты бағалау үшін де пайдаланылады.Бір операцияға əртүрлі жіктелген ақша қаражаттарының қозғалысы кіруі мүмкін. Мысалы, несие бойынша ақша қаражаттарын өтеудің құрамына пайыздарға қоса борыштың негізгі сомасы кіретін жағдайда пайыздарды құрайтын бөлігі операциялық қызмет ретінде жіктелуі, ал негізгі соманы құрайтын бөлігі қаржы қызметі ретінде жіктелуі мүмкін.
6.Дебиторлық борыштарды тану және жіктеу.
Алынуға тиісті шоттарда ақшалай қаржыларға шағымдар, тауарлар және қызметтер және компанияның ақшасыз активтері жатады. Дебиторлық қарыздар ағымдағы және ұзақ мерзімді болады, яғни төленуге тиісті шоттардың төлеу мерзімінен және қарызды жоюдың күнінен тәуелді. Дебиторлық қарыздар шот-фактурамен расталады. Алынған вексельдер баланстық бабы арнайы қарыздық міндеттемелермен расталады.
Саудалық дебиторлық қарыздар - негізгі қызмет нәтижесінде сатылған тауарлар мен қызметтер үшін сатып алушылардың міндететмелі сомалары. Саудалық емес дебиторлық қарыздар- басқа да қызмет түрлері нәтижесінде пайда болады.Алынуға тиісті шоттар компанияның негізгі өндірістік қызметінің ағымында өткізілген тауарлар мен көрсетілген қызметтер үшін клиенттің қарыз сомаларын көрсетеді. Бұл шоттар, сонымен қатар саудалық дебиторлық қарыздар деп аталады. Олар шот-фактуралармен ,кейбір жағдайларда жазбаша қарыз міндеттемелермен көрсетіледі.
Алынуға тиісті шоттарға жыл ағымында алынған келесі балнстық күн немесе компанияның операциялық циклі ағымында алынған сомаларды қамтиды. Көбіне қарызды жою мерзімі 30 күннен 60 күнге дейінгі кезең саналады. Алынуға тиісті кредиторлық сальдомен жеке шоттар қайта жіктелуі керек және олармен міндеттеме ретінде есеп беру қажет. Бұл кредиторлық сальдо дебиторлық қарызға жатпайды.Қаржылық талдаушыларды дебиторлық қарызды инкассациялау үшін қажетті күндердің орта саны қызықтырады. Дебиторлық қарыз онымен байланысты табыс болғанда ғана мойындалады. Ол алғашқы құннан күмәнді қарызға ақша жеңілдектері сатылған тауарлардың қайтарылуына түзетуге шегеруімен бағаланады. Нәтижесінде алынуға тиісті шоттардың таза құны анықталады. Проценттер сату және жою арасындағы мерзім қысқалығынан қабылданбайды.
7.Сатып алушылар мен тапсырыс берушілердің дебиторлық борыштарының есебі.
Сатып алушылармен және тапсырыс берушілермен есеп айырысулардың есебі үшін 1210 "Сатып алушылардың және тапсырыс берушілердің қысқа мерзімді дебиторлық қарызы" және 2110 "Сатып алушылардың және тапсырыс берушілердің ұзақ мерзімді дебиторлық қарызы" шоттарында жүргізіледі. Бұл шоттардың дебеті бойынша қарыздардың қалдығы және оның пайда болуы, ал кредитінен - жойылуы көрсетіледі. Бұл шотта сатып алушылар мен тапсырыс берушілерге көрсетілген және жөнелтілген өнімдер, қызметтер мен жұмыстар үшін есеп айырысу құжаттары төлемге банкпен қабылданған есеп айырысулар туралы ақпараттар көрсетіледі.Сатып алушыларға көрсетілген есеп айырысу құжаттарындағы сомаларға 1210 шот дебеттеліп, 6010, 6210 шоттар кредиттеледі. 1210 шот сатып алушылармен және тапсырыс берушілермен қарыздарын өтеу кезінде ақша қаражаттары есебінің шоттарымен корреспонденциялана отырып кредиттеледі.
8.Үмітсіз дебиторлық борыштарды есептен шығару.
Күдікті қарыздар бойынша резервтер қайтарылуы сенімсіз берешек дебиторлық қарыздарды есептен шығаруға байланысты болуы мүмкін шығындарды жабу үшін жасалады. Қорларды есепке алу 1290 "Күдікті талаптар бойынша резервтер" шотында жүргізіледі.Күдікті қарыз болып белгіленген мерзімде, ал егер мерзім белгіленбесе, онда бұл үшін қажетті уақыт ішінде өтелмеген дебиторлық қарыздар, сондай-ақ тиісті кепілдіктермен қамтамасыз етілмеген қарыздар есептеледі. Күдікті қарыздар бойынша резервтер жылдың аяғында дебиторлық қарыздарды тізімдеудің деректерінің негізінде жасалады. Ұйым күдікті қарыздар бойынша резервтерді басқа кәсіпорындармен және ұйымдармен, сондай-ақ жекелеген жеке тұлғалармен есеп айырысу арқылы жасайды.
Резервтерді құру келесі шоттар байланысымен бейнеленеді:
Дебет 7440
Кредит 1290
Баланстан дебиторлық қарыздарды қажетсіздендіруде 1290 шот дебеттеледі және 1210, 2110, 1280, 2180 шоттар кредиттеледі.
Резерв сомасын корректировкалауда ресерсивті жазба жасалады:
Дебет 1290
Кредит 7440.
Салыстыру принципі күдікті дебиторлық қарыздардан зияндар стау болған кезеңде мойындалғандығын талап етеді. Күдікті талаптарды бағалаудың екі әдісі бар:
Таза сатудан несиеге пайыз әдісі;
Төлем мерзімдері бойынша дебиторлық қарыздар есебі әдісі.
Бірінші әдісте несиеге таза сатудан және күдікті талаптардан зияндар арасындағы қатынастың орташа пайызын анықтайды, содан кейін осы пайызды күдікті талаптардың шамасын анықтау үшін есепті кезеңдегі іс жүзіндегі таза сатуға қолданады.
9.Тәуелді және қауымдасқан компаниялардың дебиторлық борыштарының есебі.
Еншілес ұйым бас компанияның бақылауындағы ұйым болып табылады.Тәуелді ұйым инвестордың ықпалынан тәуелді болады және оның еншілес емес, бірігіп бақыланатын заңды тұлға да болмайды.
Еншілес (тәуелді) серіктестердің қарыздарын есепке алу үшін
1220 "Еншілес ұйымдардың қысқа мерзімді дебиторлық қарыздары"
1230"Қауымдастырылған және бірлескен ұйымдардың қысқа мерзімді дебиторлық қарыздары",
2120 "Еншілес ұйымдардың ұзақ мерзімді дебиторлық қарыздары"
1230 "Қауымдастырылған және бірлескен ұйымдардың ұзақ мерзімді дебиторлық қарыздары" шоттары арналған.
Бұл шоттарында еншілес, тәуелді және бірлескен ұйымдардың ағымдағы дебиторлық қарыздары жинақталып көрсетіледі.1220, 1230 шоттарда еншілес, тәуелді және бірлескен ұйымдармен ағымдағы есеп айырысудың барлық түрлері жөніндегі ақпараттар жинақталып қорытылады (балансаралық есеп айырысу). Бұл шоттар-негізгі, активті, күрделі; әрбір еншілес, тәуелді және бірлескен ұйымдар бойынша талдамалық есеп осы шоттардың көмегімен тізімдемелерде немесе машинограммада жүргізіледі. Кредиттік айналымдары №11 журнал-ордерде тіркеледі.
10. Қызметкерлердің, жал бойынша, алынуға тиісті сыйақылар бойынша, басқа да дебиторлық борыштары.
Кәсіпорын жұмыскерлерінің және басқа да тұлғалардың дебиторлық қарыздары туралы ақпараттарды бейнелеу үшін:
1250 "Жұмыскерлердің қысқа мерзімді дебиторлық қарыздары"
2150 "Жұмыскерлердің ұзақ мерзімді дебиторлық қарыздары" шоттары арналған.
Шоттың дебеті бойынша есеп беруге тиісті сомалар, жұмыскерлерге көрсетілген займдар, материалдық шығынды өтеу сомалары көрсетіледі.Есеп беруге тиісті тұлғалар деп іс-сапар шығындарына немесе шаруашылық шығындарға ақшалай аванстар алған кәсіпорын жұмыскерлерін айтады. Нақты ақшаны кәсіпорын жұмыскерлері алдын ала берілген аванстар және пайданылмаған сомаларды кассаға тапсыру бойынша есептерді көрсеткеннен кейін алады.
Есеп беруші түлғалармен есеп айырысуды есепке алу. Өнеркәсіптік-шаруашылық қызметі барысында кәсіпорын қызметкерлерін қызмет бабымен іс-сапарға жібереді, дүкендерден кеңсе жабдықтарын сатып алады, почта арқылы жіберілген ақшаларды және басқа да шығындарды төлейді. Бұл шығындарды үнемі банк мекемелері арқылы нақты ақшасыз есеп-айырысу жолымен төлеу мүмкін емес. Сондықтан да жоғарыда аталған және басқа да шығындарды төлеу үшін қызметкерлерге нақты ақша беріледі және олар алған ақшасына есеп беруте тиісті.Ақша кәсіпорын басшысы бекіткен есепке сай көлемде беріледі. Аванс тек қана басшының жарлығымен есеп берілетін сомадан шығын жасау жүктелген қызметкерлерге ғана шығын шығаруға нақтылы қажеттілік туған жағдайда ғана, сондай-ақ қызмет бабымен іссапарға жұмсалған адамдарға ғана беріледі.Қызмет бабымен іс-сапарға баруға ақша іссапарға жіберілетін адамға тиесілі соманың көлемінде іссапар орнына бару және қайту жолына төлеуге, тәуліктік шығындарды және іс-сапар мерзіміне үй-жай жалдауға шығатын шығындарды төлеуге беріледі. Есеп берілетін соманы жұмсау құжаттарымен айғақталып белгіленген мерзімде бухгалтерияға ұсынылатын аванс есептерімен расталады.
11.Басқа да активтер есебі: берілген аванстар; алдағы кезең шығыстары; аяқталмаған құрылыс және басқа активтер.
Алдағы кезең шығындарының есебі дегеніміз есеп беру кезеңінде шығарылған бірақ келесі есеп беру кезеңінің шығындарына жатқызылатын шығындар. Оларға:
oo алдын-ала төленген сақтандыру сомалары,
oo келесі кезеңге жазылған газет-журналдар және басқа да ақпарат құралдарының құны,
oo жалдық төлемдер,
oo маусыммен жұмыс істейтін өндірістердің маусымдық шығындары
oo алдын-ала төленген телефон төлемдері,
oo коммуналдық төлемдер және т.б.
1620, 2920 Алдағы кезең шығындары шоттарының кредиттік айналымдары №10 журнал-ордерде тіркеледі. Берілген аванс бойынша есеп айырысудың есебі 1610 Қысқа мерзімді берілген аванстар және 2910 Ұзақ мерзімді берілген аванстар шоттарында жүргізіледі. Бұл шоттарда тауарлы-материалдық құндылықтарды жеткізуге, тапсырыс берушілерден олардың ішінара дайын болуына қарай қабылданған өнімдер, жұмыс және қызмет бойынша төлем жасауға берілген аванстар бойынша көрсетіледі. Аванс берілген жағдайда 1610, 2910 шоттары дебеттеледі және 1030 және т.б. шоттары кредиттеледі.
Есептер
№1. Келесі шаруашылық операцияларына шоттар байланысын беріңіздер:
Операциялар сипаттамасы
дебет
Кредит
а)есеп айырысу шотына түсімдер алынды;
1030
6010
б) есеп айырысу шотына сатып алушылардан алынды;
1030
1210
в)есеп айырысу шотынан арнайы шоттарға алынды;
1060
1030
г) банк несиесі қайтарылды;
3010,4010
1030
д)кассаға есеп айырысу шотынан ақша түсті;
1010
1030
е)кассада ақшалардың артықшылығы анықталды жэне кіріске алынды.
1010
6280
№2. Берілген операцияларға шоттардың байланыстарын беріңіздер. Касса шоты бойынша шаруашылық операциялар журналы негізінде №1 журнал- ордер және №1 тізімдемені құрыңыздар.
Есепті шығару үшін берілген мәліметтер
Айдың басына сальдо 25 000 теңгені құрайды.
Операциялар мазмұны
Сомасы
Дебет
Кредит
1.Есеп беруге тиісті тұлға Ивановқа шаруашылық шығындары үшін берілді
10000
1250
1010
2.Есеп айырысу шотынан еңбек ақы беру үшін алынды
90000
3350
1030
3.Төлем тізімдемесі бойынша еңбек ақы берілді
75000
3350
1010
4.Петровқа шаруашылық шығындары үшін берілді
6000
1250
1010
5.Иванов пайдаланылмаған соманың қалдығын қайтарды
3000
1010
1250
6.Кассаға тауарларды сатудан табыс қабылданды
50000
1010
1210
7.Табыс есеп айырысу шотына аударылды
50000
1030
6210
8.Есеп айырысу шотынан шаруашылық шығындарына алынды
40000
6210
1030
9.Кассадан материалдық көмек берілді
4000
1010
10.Киреевке іс-сапар шығындары үшін берілді
5000
1250
1010
№3. 1. Кассалық кітапты толтырыңыздар: корреспонденттелетін шоттарды көрсетіздер және күннің соңына қалдықты есептеңіздер.
1.№1 журнал- ордер және №1 тізімдемені құрыңыздар.
Есепті шығару үшін берілген мәліметтер
Кассалық кітап 1-31 желтоқсан 2004 жыл
Кімнен алынды немесе кімге берілді
№ корр.шот
Кіріс
Шығыс
Күннің басына қалдық
300
№505100 чегі бойынша есеп айырысу шотынан еңбек ақы төлеу үшін - 2000 теңге, шаруашылық шығындарға - 4000 теңге кассаға берілді
Дт 1010
Кт 1030
6000
№12 төлем тізімдемесі бойынша желтоқсан айына басқарма жұмыскерлеріне еңбек ақы берілді
Дт 3350
Кт 1010
10000
№13 төлем тізімдемесі бойынша желтоқсан айына компрессорлық цех жұмысшыларына еңбек ақы берілді
Дт 3350
Кт 1010
30000
Жабдықтау бөлімінің бастығы К.Л. Гришинге Краснокамск қаласына іс-сапарға баруға кассадан берілді
Дт 1250
Кт 1010
3000
Л.Д.Савельевадан желтоқсан айындағы №12 аванстық есеп бойынша пайдаланылмаған сома қалдығы алынды
Дт 1010
Кт 1250
1000
№12 қойма бойынша №144 түгендеу актіне сәйкес тауарлық-материалдық бағалықтардың жетіспеушілік сомасын жою үшін Д.М.Симоноваға жазылды
Дт 1250
Кт 1280
300
М.М.Мироновқа шаруашылық шығындары үшін берілді: скрепка, карандаш және дыракол алғаны үшін
Дт 7210
Кт 1010
500
Өнімдерді сатудан түсім түсті
Дт 1010
Кт 1210
314000
Хабарлама бойынша есеп айырысу шотына П.И.Ивановтың және Н.А.Смирнованың депоненттелген еңбек ақысы аударылды
Дт 1030
Кт 3350
10000
Нақты ақшаға хабарлама: түсім есеп айырысу шотына аударылды
Дт 1030
Кт 6210
314000
Күндегі жиыны
321600
367500
Күннің соңына қалдық
-45900
№4. Операцияларды бухгалтерлік есеп шоттарында бейнелеңіздер.
Есепті шығару үшін берілген мәліметтер
Өнімдер үшін салықтық шот-фактура 200 000 теңге сомасын көрсетілді, қосылған құн салығы сомасы 16 пайыз. Сатылған өнімдердің іс жүзіндегі құны 195 000 теңге.
Операциялар мазмұны
Сомасы
Дебет
Кредит
1.Сатылған өнімдердің іс жүзіндегі құны бейнеленді
195000
7010
1310
2.Сатылған өнімдердің келісім құны бейнеленді
200000
1210
6010
3.Сатылған өнімдер бойынша ҚҚС сомасы бейнеленді
32000
1210
3130
4.ҚҚС бюджетке төленді
32000
3130
1030
5.Сатып алушылармен шот төленді
200000
1030
1210
6.жылдың соңында табыстар мен шығындардың уақытша шоттары жабылады
5610
6010
7010
5610
7.Сатылған өнімдерден қаржылық нәтижені анықтаңыздар
Тәжірибелік (семинар) сабақ 2. Қорлар есебі
Тәжірибелік (семинар) сабақтың мазмұны:
1.Қорларды тану.
2.Қорларды тану критерийлері
3.Қорларды бағалау.
4.Сатып өткізудің мүмкін таза құны.
5.Сатып алудың нақты құны
6.Қорларды бағалау әдістері
7.Қорлардың шығыс етілуі
8.Дайын өімдердің, тауарлардың, аяқталамаған өндірістің есебі
9.Қорлар есебінің мерзімді және үздіксіз жүйелері
10.Қорлардың қоймадағы және бухгалтериядағы есебі
11.Қорларды шығару бойынша резервтер.
Кәсіпорындардың және ұйымдардың қызметі барысында өздерінің өндірген дайын бұйымдары, сату үшін арналған тауарлары, сатып алынған бірақ әзірге ұйымға келіп түспеген тауарлары, аяқталмаған өндіріс, пайдалануға арналған қосалқы бөлшектері, отындары, ыдыс және ыдыстық материалдары, жартылай фабрикаттар және басқа да материалдары сол ұйымның тауарлық- материалдық қорлар түріндегі активі болып табылады. Олардың өндірістік құралдарынан өзге заттары өндірісте пайдаланылған кезде өздерінің бастапқы құнын түгелдей өндірілетін өнімге ауыстырады. Шығарылатын өнімнің, атқарылатын жұмыстың өзіндік құнының жартысынан көбі еңбек заттарының құнынан тұрады. Еңбек заттар өндірістік қор болып табылады. Материалдарды есепке алудың міндеттеріне келесілер жатады:
- дайындалған, келіп түскен, босатылған материалдарды уақытында есепке алып, кірістеу немесе есептен шығару;
- қоймадағы материалдардың және жеткізу кезінде материалдардың сақталуын бақылау;
- материалдық қорлардың қалдығының дұрыс сақталуын тексеру;
- материалдардың өндірісте пайдаланылу нормасын және тұтыну мөлшерінің қорын анықтау;
- өндірісте материалдардың ұтымды пайдаланылуын бақылау;
- дайындалған материалдардың өзіндік құнын анықтау және олардың жоспарлы бағасынан айырмашылығын тауып пайдаланылған материалдар құнын әр объектінің шығынына қосу.
Ұйымдардағы қорлардың есебі ҚЕХС №2 Қорлар стандартына сәйкес ұйымдастырылады. Тауарлық- материалдық қорлар түрінде көрстелген активтердің үлкен бөлігін өнімдерді дайындауда, қызметтер мен жұмыстарды орындауда пайдаланылатын материалдық бағалықтар құрайды. Материалдар өндірісте өндіру, қайта өңдеу немесе дайындау үшін, немесе басқадай қажеттіліктер үшін арналған. Материалдық бағалықтардың есебін дұрыс ұйымдастырудың қажетті алғы шарты материалдардың іс жүзіндегі жіктелуін сақтау болып табылады. Қорлар келесідей жіктеледі:
oo сатылып алынған тауарлар;
oo қайта сатуға аранлған мүлік (ғимарат, үй, транспорт және басқалары);
oo ұйыммен өндірілген және сатуға арналған дайын өнімдер;
oo шикізаттар мен материалдар;
oo аяқталмаған өндіріс;
oo басқа көмекші материалдар.
Тауарлық-материалдық қорлар есебі тек қана топтары бойынша емес, сонымен қатар әрбір атауы, түрі, мөлшері, сорты және т.б. бойынша жүргізіледі.Дайын өнімге өңдеудің барлық кезеңдерінен өткен, техникалық және сапалық сипаттамалары қойылатын талаптарға немесе қойылым келісімінің шарттарына сай келетін өнімдер жатқызылады.Тауарларға сату үшін алынған материалдық құндылықтар жатқызылады. Сауда, жабдықтау немесе басқа да делдалдық қызметтегі ұйымдар тауарлар құрамында, сонымен қатар өніммен жабдықтаушыларға қайтарылуға тиіс төленген көп айнымалы ыдыстарды есепке алады.
Материалдар өздерінің өзгешеліктері мен өнім дайындауда атқаратын міндеттеріне қарай келесідей бөлінеді: шикізат пен материалдар; сатылып алынған жартылай фабрикаттар; отындар; ыдыстар; қосалқы бөлшектер; құрылыс материалдары; өңдеуге берілген материалдар және т.б. Өткізудің ықтимал таза құны - бұл жұмысты орындауға жұмсалған ықтимал шығындар мен өткізуге арналған ықтимал шығындарды шегеріп тастағанда әдеттегі іс барысындағы болжамды сату бағасы. Әділ құн - бұл активтерді олармен айырбастаған немесе осындай мәмілені жасаудан жақсы хабары бар, мәміле жасағысы келетін және бір-бірінен тәуелсіз тараптар арасында мәміле жасалған кезде міндеттемелерді реттеуге болатын сома.Өткізудің ықтимал таза құны ұйым әдеттегі қалыпты қызмет барысында босалқыларды сатудан өтеуді күтетін таза сомаға байланысты. Әділ құн мәмілені жасау кезінде, нарықта жақсы хабардар, осындай мәмілені жасағысы келетін сатып алушылар және сатушылардың арасында ұқсас босалқыларға ауыстыруға болатын соманы көрсетеді. Біріншісі нақты ұйымға тән болып табылатын құн; соңғысы ондай болып табылмайды. Босалқыларды өткізудің ықтимал таза құны сатуға жұмсалған шығындарды шегеріп тастағанда әділ құнға тең болмауы да мүмкін. Қорларды ҚЕХС №2 Қорлар стандартына сәйкес есепте нақты өзіндік құнымен көрсетеді. Өзіндік құн тауар үшін төленген бағаны немесе оны өндіру үшін қажет соманы білдіреді.
Материалдық қорлар бухгалтерлік есепте мына әдістер негізінде бағаланады:
1. Арнайы сәйкестірілген есептеу әдісі
2. Орташа өзіндік құнын есептеу әдісі
3. ФИФО әдісі
Арнайы сәйкестендірілген есептеу әдісі әдетте бірі мен бірін алмастыруға болмайтын немесе кәсіпорында ерекше тәртіппен пайдаланылатын (асыл металдардың, асыл тастардың т.б.) нақтылы бір материалдық қорлардың бағасын есептеуге арналған. Бұл әдіс жұмсалынған материалдар мен істелінген жұмыстардың нақты өзіндік құнын есептеп шығаруды көздейді. Сондай-ақ бұл есептеу әдісі сатылып алынғанына немесе кәсіпорынның өзінде өндірілгеніне қарамастан арнаулы жоспарларға арналған материалдардың өзіндік құнын есептеуге арналған.Орташа өзіндік құнын есептеу әдісіОрташа өзіндік құнын есептеу әдісі бойынша кәсіпорынға кіріске алынған әрбір материалдық қорлардың бағасы олардың кіріске алынғандағы шоты бойынша бағасын анықтау мүмкін болмаған жағдайда жүргізіледі. Материалдық қорлар тобының орташа өзіндік құны ұйымдағы материалдардың есепті айдың басындағы қалған қалдығының құнымен ай бойы кіріске алынған материалдар құнының жиынтығын материалдарының ай басындағы сандарының қалдығымен ай бойы кіріске алынған тиісті материалдар сандарының қосындысына бөлу арқылы анықталады. ФИФО есептен шығарылған материалдық қорларды олардың алғашқы кезекте кіріске алғандарының өзіндік құны бойынша бағалау әдісі болып табылады. Бұл әдіс қағидасы бойынша материалдық қорлардың бірінші кезекте кіріске алынғаны, алғашқы болып, яғни бірінші кезекте шығыс етіледі деп танылады. Басқаша айтатын болсақ, барлық келіп кіріске алынғандағы кезегі бойынша шығыс етіледі деп есептелінеді. Бұл жағдайда ай соңында кәсіпорынның қоймасында қалған материалдардың өзіндік құны соңғы кіріске алынған материалдардың бағасымен бағаланады. . Материалдар өздері сақталып тұрған жері бойынша, яғни ұйым қоймасында және бухгалтериясында есептеледі. Қоймадағы материалдар түрлеріне қарай сөрелерде, шкафтарда және жәшіктерде орналастырылады. Қоймадағы және цехтардағы материалдардың талдамалық есебі белгіленген түрі бойынша олардың ішінде сорттары мен маркаларына орай жүргізіледі. Қоймада материалдардың тек қана сандық есебі жүргізіледі. Материалдардың әрбір номенклатуралық номеріне жеке карточка ашылады, ол бухгалтериядан қоймаға жартылай толтырылған күйінде беріледі.
Материалдардың қоймалық есебін жүргізу қоймашының міндетіне кіреді. Қоймашы күн сайын кіріс және шығыс құжаттарын толтырады және карточкаларға жазып отырады. Картотеканы жүргізу бойынша жұмыстарды келесі күнге қалдыруға болмайды. Әрбір операциялық күннің соңында карточкаларда сол күні қозғалысы болған материалдық құндылықтардың қалдықтары шығарылады.
Материалдардың күндік айналымына құжаттарды қабылдау- өткізу реестрі екі данада толтырылады: біреуі құжаттар қосылыпбухгалтерияға табыс етіледі, екіншісі - құжаттарды қабылдап алған бухгалтердің қолы қойылған қоймашыда қалады.
Қоймалық операцияларға бухгалтерлік бақылауды материалдық бөлім бухгалтері жүргізеді. Тексерісті және құжаттар қабылдауды аяқтаған соң, бухгалтер құжаттарды қабылдау-өткізу реестрінің екі данасына қол қояды. Реестрлер материалдардың кірісі мен шығысына жеке құрылады.
Материалдардың қалдықтық әдісінің негізінде оперативті және бухгалтерлік әдістерінің арасындағы толық үйлесімділік алынған. Есептің қалдықтық әдісі ең прогрессивті болып табылады, өйткені есептік жұмыс көлемін қысқартуға , материалдық қалдықтардың дұрыс және дер мезгілінде кіріске алынуына күнделікті бақылау өткізуге, материалдық қорлардың қоймаларда және басқа сақтау орындарында жетіспеушіліктері мен артықшылықтарын дер мезгілде анықтауға мүмкіндік береді. Сонымен қатар материалдардың талдамалық есебі бойынша жұмысты жеңілдетеді және есептің сапасы айтарлықтай жақсарады. Оның негізі артықшылығы мынада - бухгалтерияда материалдық қорлардың есебі бойынша талдамалық карточкалар жүргізілмейді және талдамалық шоттар бойынша айналым тізімдемелері толтырылмайды. Қоймадағы материалдардың бүкіл талдамалық есебін материалды- жауапты тұлға сандық өлшемде карточкаларда жүргізеді. Одан басқа қалдықтық әдіс қоймалардағы материалдарға, белгілі бір айдың күнімен шектелмей, кез келген уақытта түгендеу өткізуге мүмкіндік береді. Есептің қалдықтық әдісі ағымдағы есепте тұрақты есептік бағаларды қолдануын талап етеді.
Қоймадағы материалдар қалдығының есебінің тізімдемесі әрбір материалды-жауапты тұлға бойынша жеке ашылады. Олар материалдардың қоймалық есеп карточкаларының мәліметтері бойынша материалдар қалдығын айдың бірінші күніне сандық мәнде қойып отырады. Мәліметтер қоймалық есептің номенклатурасы бойынша келтіріледі. Ай соңында тізімдемелер бухгалтерияға беріліп, онда материалдардың бар болуының сандық көрсеткіштері есептік бағалар бойынша есептеліп, материалдардың әрбір тобы бойынша жиыны шығарылады.
Материалдар есебінің қалдықтық әдісі кезінде қойма есебінің мәліметтерін баланспен салыстырудың мәні сол, мұнда әрбір қойма бойынша қалдықтардың жылдық кітабы жүргізіледі, онда айдың соңында сорттық есеп карточкаларынан бірінші күнге жағдайлары бойынша материалдардың барлық сандық қалдықтары ауыстырылып отырады. Кітаптағы жазулардың дұрыстығы қойма меңгерушінің қолымен расталады. Қалдықтарды бақылап алып, бухгалтер олардағы қалдықтық кітапта әрбір номенклатуралық номерге қарсы қойылған есептік бағаларға көбейтеді. Осылайша анықталған материалдар қалдығының жалпы сомасы қалдықтық кітап қорытындысы бойынша материалдардың қозғалысы және қалдығы есебі тізімдемесі ндегі материалдар сомасы мен тобы бойынша жинақтау тізімдемесінде келтірілген қалдықтар сомасына тең болуы керек. Барлық қалдықтық кітаптар тігіледі және мөрмен бекітіледі, ал беттері номерленеді.
Қорлардың синтетикалық есебін, сатып алу бағасы мен көліктік- дайындау шығындарынан және сатып алумен байланысты басқа да шығындарынан тұратын іс жүзіндегі шығындар бойынша жүргізеді. Материалдар қозғалысының есебі үшін 1300 Қорлар бөлімшесінің шоттары арналған. Бұл бөлімшеге келесідей шоттар топтары жатады: 1310 Шикізат пен материалдар, 1320 Дайын өнім, 1330 Тауарлар, 1340 Аяқталмаған өндіріс, 1350 Басқа да қорлар, 1360 Қорларды қажетсіздендіру бойынша резерв.
Есептер
№1. а) Бухгалтерлік баланста тауарлық- материалдық қорлардың өзіндік құнын бағалаудың қандай әдісін пайдаланып қандай құны көрсетіледі?
б) Компания үшін осы әдістерді падалануда сатылған өнімдердің құны қандай болады?
в) Тауарлық-материалдық қорларды бағалау әдістерін (2-кесте) салыстырыңыздар.
Есепті шығару үшін берілген мәліметтер
Қорлар туралы 31 наурызға мәліметтер: қалдық 1 - наурызға 2000 дана бір бірлік бағасы 20 теңге. Наурыздағы сату көлемі 70 000 теңгеге тең. Сатулар наурыз айында келесідей түрде болды:
Күні
Саны
Бір бірлік бағасы
Сомасы
05.03.04
300 дана
33-00 теңге
9900
11.03.04
250 дана
35-00 теңге
8750
25.03.04
500 дана
40-00 теңге
20000
Жиыны:
1050 дана
98650
Ескерту:31- наурыздағы тауарлық- материалдық қорлардың іс жүзіндегі бары 1000 дананы құрайды.
Наурыздағы сату көлемі 70 000 теңге,яғни қалдық 1000 болса,онда 2050 дана сатқан,700002050=34,15 теңгеден.
Орташа өлшемдік құн әдісі бойынша:
1 дананың орташа өзіндік құны: 786503050=25,79 теңге
Қалдық құны: 1000х25,79=25790 теңге
Сатылған қорлардың өзіндік құны: 2050х25,79=52870 теңге
Жалпы пайда:70 000-52870=17130 теңге.
ФИФО әдісі бойынша:
Сатылған қорлардың өзіндік құны: 2000х20+50х33=41650 теңге
Қалдық құны: 250х33+250х35+500х40=37 000 теңге
Жалпы пайда:70 000-37 000=28350 теңге.
Кесте 1
Көрсеткіштер
Сомасы
Сатудан табыс
70 000
Сатуға дайын өнімдердің өзіндік құны
25,79
Кезең соңындағы тауарлық-материалдық қорлардың өзіндік құны
2579037000
Сатылған өнімдердің өзіндің құны
5287041650
Сатудан жалпы табыс
1713028350
Кесте 2
Көрсеткіштер
ФИФО әдісі
Орташа құн әдісі
Сатудан табыс
70 000
70 000
Сатуға дайын өнімдердің өзіндік құны
25,79
25,79
Кезең соңындағы тауарлық-материалдық қорлардың өзіндік құны
37 000
25 790
Сатылған өнімдердің өзіндің құны
41 650
52 870
Сатудан жалпы табыс
28 350
17 130
Кесте 1
№2. 01.02.04 жылға материалдар қалдығы 100 бірлік, бір бірлік 17 теңгеден. Есепті айда түскен материалдар: 2.02.04- 18 теңгеден 42 бірлік
16.02.02- 20 теңгеден 67 бірлік
22.02.02- 19 теңгеден 53 бірлік
Есепті айдағы материалдар шығыны: 07.02.02- 38 бірлік
24.02.02- 41 бірлік
27.02.02- 19 бірлік
Шығындалған материалдардың құнын және ФИФО әдісі бойынша ай соңындағы материалдардың қалдығын анықтаңыздар.
Келіп түскен материалдар:
Бірлік
Бір бірлік бағасы
Сомасы
01.02.04
100
17
17000
02.02.04.
42
18
756
06.02.02.
67
20
1340
22.02.02.
53
19
1007
Жиыны:
262
4803
Материалдар шығыны:
Бірлік
07.02.02.
38
24.02.02.
41
27.02.02.
19
Жиыны:
98
Қалдық: 262-98=204
Орташа өлшемдік құн әдісі бойынша:
1 дананың орташа өзіндік құны: 4803262=18,33 теңге
204х18,33=3739 теңге
Қалдық құны: 98х18,3=1796 теңге.
ФИФО әдісі бойынша:
Шығын құны: 98х17=1666 теңге
Қалдық құны: 2х17+42х18+67х2+53х19=3137 теңге.
№3. Кәсіпорын 2000 жылы келесідей негізде материалдар сатып алды:
Күні
Сатылыпалынғанматериалдар құны
1 данасының
бағасы
Жалпы құны
1-қаңтар
800
7-00
5600
7-наурыз
2200
7-50
16500
23-маусым
4000
7-25
29000
15-қыркүйек
3000
7-40
22200
Барлығы
10000
73300
Егер жыл соңында материалдар қалдығы 1000 дананы құрағанда, ФИФО, орташа құн әдістерін пайдаланып бухгалтерлік баланстағы бейнеленуін анықтаңыздар.
ФИФО әдісі бойынша:
Қалдық құн: 1000х7,40=7400 теңге
Сатылған материалдардың өзіндік құны: 800х7,00+2200х7,50+4000х7,25 +2000х7,40=659000 теңге.
Орташа өзіндік құн әдісі бойынша:
1 дананың орташа өзіндік құны: 7330010000=7,33 теңге
Қалдық құны: 1000х7,33=7330 теңге
Сатылған материалдардың өзіндік құны: 9000х7,33=65970 теңге.
Тәжірибелік (семинар) сабақ 3.Негізгі құралдардың және олардың амортизациясының есебі
Тәжірибелік (семинар) сабақтың мазмұны:
1.Негізгі құралдарды тану критерийлері
2.Болашақ экономикалық тиімділік
3.Негізгі құралдардың бастапқы құны. Негізгі құралдарды сатып алу есебі
4.Кейінгі шығындар: капитализациялау және кезең шығындары
5.Негізгі құралдардың кейінгі есебі: тарихи құны бойынша есепке алу, негізгі құралдарды қайта бағалау
6. Негізгі құралдардың амортизациясы: пайдалы қызмет мерзімдері және есептеу әдістері, оларды есепте бейнелеу
7. Негізгі құралдардың шығыс етілуі: тану және есепте ашып көрсету
Негізгі құралдар - ұзақ мерзім уақытында (бір жылдан көп) қозғалыста болатын материалды активтер, өндірістік және өндірістік емес салаларда қолданылады. Негізгі құралдарды қабылдауды рәсімдеу кезінде субъект жетекшісінің өкімімен тағайындалған қабылдау комиссиясы әрбір жекелеген объектіге бір данадан акт жасайды. Негізгі құралдардың бірнеше объектісін қабылдау-тапсыру актісін жасауға тек шаруашылық мүлкінің, құрал-сайманын, жабдықтардың және тағы басқа есебін жүргізген кезде, егер бұл объектілер бір типті болса, құндары бірдей болып, бір календарлық ай ішінде қабылданған болса ғана жол беріледі. Рәсімделгеннен кейін осы объектіге қатысты техникалық құжаттамасы қоса тіркеліп акт бухгалтерияға беріледі, бас бухгалтер қол қойып, субъект жетекшісі немесе соған өкілетті адамдар бекітеді.Негізгі құралдардың кәсіпорын ішіндегі орын ауыстыруын рәсімдеу үшін актіні екі дана етіп тапсырушы цех (бөлім) қызметкері толтырады. Алушының және тапсырушының қолдары қойылған бірінші дана бухгалтерияға тапсырылады, екіншісі бөлімге-тапсырушы цехқа беріледі.Негізгі құралдарды ақысыз беру (сыйлау) кезінде акт (тапсырушы және қабылдаушы субъектілер үшін) екі дана етіп жасалады.Бухгалтерия келіп түскен объектіні материалдық жауапты адамға бекітіп, мүліктік карточка ашады, объектіге мүліктік тізімдеу номерін беріп, мүлікті тізімге енгізеді, негізгі құралдарды алу туралы жазба жасайды. Негізгі құралдардың аналитикалық есебі бухгалтерияда, шаруашылық мүліктің бір типті заттарынан, құрал-сайманынан және бірдей өндірістік немесе шаруашылық жұмыстарға арналған, техникалық сипаттамасы мен құны бірдей бір өндірістік бөлімшеде орналасқан басқа да заттарды ескермегенде, әр мүліктік объектіге ашылатын Мүліктік карточкаларда жүргізіледі. Негізгі құралдардың есебі үшін 2400 Негізгі құралдар бөлімшесінің шоттары арналған, ол келесідей шоттар топтарын қамтиды: 2410 Негізгі құралдар, 2420 Негізгі құралдардың амортизациясы және құнсыздануы Топтардың әрқайсысында негізгі құралдардың түрлері бойынша шоттар ашылады. 2500 бөлімше биологиялық активтерге берілген. Негізгі құралдардың есебі 2410 Негізгі құралдар бөлімшесінің мынадай мүліктік активті шоттарында жүргізіледі: 2411 "Жер", 2412 "Ғимаратгар мен құрылғылар", 2413 "Машиналар мен жабдықтар", 2414 "Көлік құралдары", 2415 "Компьютерлер, мәліметтерді өңдеу жабдықтары", 2416 "Кеңсе жиһазы", 2417 "Өндірістік мүлік және заттар".Негізгі құралдар деп танылатын түсуші матриалдық активтер бастапқы құны бойынша бағаланады. Негізгі құралдарды заңды және жеке тұлғалардан ақы төлеп алу кезінде олардың бастапқы құны 2400 шоттардың дебеті бойынша және 1000 Ақшалай қаржылар бөлімшесі шоттарының (есеп айырысу түріне және төлену көзіне байланысты) немесе 3310, 3390, 4110, 4170 шоттардың кредиті бойынша көрсетіледі.
Құрылтайшылардан жарғылық капиталға салымдар ретінде алынған негізгі құралдар 2400 Негізгі құралдар шоттардың дебеті және 5110 "Төленбеген капитал" шотының кредиті бойынша көрсетіледі, ал акционерлік емес кәсіпорындарда 5030 Салымдар мен жарналар шоты кредиттеледі. Негізгі құралдарды мемлекеттен тегін алуы кезінде 2400 Негізгі құралдар шоттары дебеттеліп, 6230 "Мемлекеттік субсидиялардан табыстар" шоты кредиттеледі, ал заңды және жеке тұлғалардан ақысыз алынған негізгі құралдар 2400 Негізгі құралдар шоттардың дебеті және 6200 "Басқадай табыстар" шотының кредиті бойынша көрсетіледі. Негізгі құралдар үшін ай сайын амортизациялық жарна яғни тозу есептелінеді. Себебі негізгі құралдар өздерінің құндарын дайын өнімдерге біртіндеп беріп отырады.
16-ҚЕХС сәйкес негізгі құралдарға амортизациялық жарна есептеуде келесідей әдістер қолданылады:
1) Біркелкі жою әдісі
2) Өндірістік әдіс
3) Тез жою әдісі:
* Кумулятивтік әдіс
* Қалдықты азайту әдісі
1-әдіс. Біркелкі жою әдісі
Бастапқы құн-жойылу құнқызмет ету мерзімі=жылдық амортизациялық жарна
2-әдіс. Өндірістік әдіс.
Өндірістік әдіс бойынша амортизация есептелген жағдайда оның қызмет ету мерзімі ешқандай рөл атқармайды.
Бастапқы құн-жойылу құнорындаған жұмыс саны бірлігі=жылдық амортизациялық жарна
3-әдіс. Тез жою әдісі.
Кумулятивтік әдіс
Қалған жыл санысандар қосындысыxбаст.қ.-жойылу қ.=жыл. аморт. жарна
Қалдықты азайту әдісі
Жылдық аморт. жарна =біркелкі жою әдісі ставкасы x2x (Бастапқы құн- жинақталған тозу сомасы)
Есептер
№1. Келесі шаруашылық операцияларына шоттар байланысын беріңіздер:
Операция тізімдері
Дебет
Кредит
а) негізгі құралдарды жөндеуге резерв құрылды;
б)негізгі құралдарды сатудан есеп-айырысу шотына ақша алынды
2930
1030
3310,8310
2411-2419
в)негізгі құралдар кәсіпорынға тегін түсті
2411-2419
6220,6230
Есепті кезең соңында табыстар жиынтық табыстың артуына жатқызылып:
6230,6220
5610
г)құрылтайшылардан жарғылық капиталға жарна ретінде негізгі құралдар қабылданды
1) алдымен жарияланған құнына
2)Баланстық құнына
3) Бұрын қолданыста болған жағдайда:
5110
2411-2419
2411-2419
5030
5110
2421-2429
д)түгендеу кезінде жетіспейтін негізгі құралдардың баланстық құны
2180
2411-2419
№2. Жабдықтардың алғашқы құны 256300 теңге, жою қүны 26000 теңге, қызмет мерзімі 30 жыл. Құнды біркелкі (түзу сызықты) есептен шығару әдісі бойынша амортизацияны есептеу керек. Ай сайынғы амортизациялық бөлулер сомасын анықтау керек.
Біркелкі жою әдісі
Жылдық аортизациялық жарна= 256300-2600030=7676.6
Ай сайынғы амортизациялық жарна = 7676.612 =639.7
№3. Кәсіпорын 1998 жылы 1-шілдеде 32000 теңгеге машина сатып алды. Машинаны жою құны 2000 теңге, пайдалы қызмет мерзімі 4 жыл. Кәсіпорынның есепті кезеңі календарлық жыл. Түзу сызықты, сандар сомасы бойынша (куммулятивтік),қалдықты азайту (200%) әдістері бойынша 1998 және 1999 жылдарға тозу шығындарын, 1999 жыл 31-желтоқсанға баланстық құнды есептеңіздер.
Кумулятивтік әдіс
Сандар қосындысы=4(4+1)2=10
Мерзімі
Бастапқы құн
Жылдық аморт. жарна
Жинақталған тозу құны
Қалдық
Сатып алынған күні
32000
32000
01.06.98-31.12.98
32000
410*30000*612=6000
6000
26000
1999
32000
310*30000*612=4500
10500
21500
2000
32000
210*30000*612=3000
13500
18500
2001
32000
110*30000*612=1500
15000
17000
01.01.2002-01.06.2002
32000
30000*612=15000
30000
2000
Қалдықты азайту әдісі
100%4=25%; 25%*2=50%
Мерзімі
Бастапқы құн
Жылдық аморт. жарна
Жинақталған тозу құны
Қалдық
Сатып алынған күні
32000
32000
01.06.98-31.12.98
32000
50%*32000*612=8000
8000
24000
1999
32000
50%*24000*612=6000
14000
18000
2000
32000
50%-18000*612=4500
18500
13500
2001
32000
50%*13500*612=3375
21875
10125
01.01.2002-01.06.2002
32000
10125-2000=8125
30000
2000
№4. Жабдық техникалық паспортына сәйкес 10500 бөлшек шығаруға қабілетті. Жабдық 186200 теңгеге сатып алынды. Жабдықты жеткізу және монтаждау шығындары 54305 теңгені қүрайды. Жабдықты жою құны 7000 теңге. Өндірістік әдіс бойынша амортизацияны есептеңіздер.
жылдық амортизациялық жарнa=186200-7000-5430510500=11,89
Тәжірибелік (семинар) сабақ 4. Материалдық емес активтердің есебі (ҚЕХС 38).
Тәжірибелік (семинар) сабақтың мазмұны:
1.Материалдық емес активтерді тану (ҚЕХС 38). Бірегейлендіру. Бақылау. Болашақ экономикалық тиімділік.
2. Материалдық емес активтерді сатып алу сәтіндегі бағалау және тану.
3.Кәсіпорында құрастырылған материалдық емес активтердің өзіндік құны.
4.Кәсіпорында жасалған саудалық маркалар, іскерлік бедел.
5.Кейінгі шығындар.
6.Материалдық емес активтерді кейінгі есепке алудың моделі. Бастапқы құн бойынша есепке алудың моделі. Қайта бағалау құны бойынша есепке алудың моделі. Пайдалы қызмет ету мерзімі.
7.Шектелмеген пайдалы қызмет ету мерзімі бойынша материалдық емес активтер. Материалдық емес активтердің амортизациялау әдістері.
8.Материалдық емес активтерді қолдануды тоқтату және есептен шығару. Материалдық емес активтермен операциялар есебі.
Материалдық емес активтердің нақты бары мен қозғалысын есепке алу 2700 Материалдық емес активтер бөлімшесінің шоттарына жазылады. Осы шоттардың дебеті бойынша - материалдық емес активтердің айдың басы мен аяғындагы қалдықтары, олардың түсу операциялары көрсетіледі, кредит бойынша - материалдық емес активтердің шығарылымы көрсетіледі. 2700-шы бөлімшеге төмендегі шоттар кіреді:
2730 "Өзге де материалдық емес активтер"
2710 "Гудвилл".
Материалдық емес активтердің түсуі мен шығарылуы Материалдық емес активтерді қабылдау - беру актісінде (ү. №МЕА-1) көрсетіледі. Актіде материалдық емес актавтер түрінің дәл аты, оның кәсіпорынға берілген күні (кәсіпорында жасалған күні), объектінің сипаттамасы, оның бастапқы құны, амортизация нормасы және басқа қажетті мәліметтер көрсетіледі. 2700 Материалдық емес активтер бвлімшесінің шоттарына талдамалық есепке алу Материалдық емес активтерді есепке алудың мүліктік қарточкаларында (ү. №МЕА-2) керсетіледі. Карточка кәсіпорынға түскен материалдық емес активтердің барлық түрлерін есепке алуда қолданылады. Материалдық емес активтердің әрбір жеке объекіісане бухгалтерияда мүліктік карточка ашылады. 2730 "Өзге де материалдық емес активтер" тобы бөлімшесі шоттары бойынша кредиттік айналымдары №12 журнал - ордерде бейнеледі.
Кәсіпорындар материалдық емес активтерді келесідей жолдармен алады:
Жарғылық капиталға салымдар жолымен
Кәсіпорынның қызмет процесінде сатып алу
Басқа кәсіпорынмен қосылу жолымен
Заңды және жеке тұлғалар пайдалануға бергенде.
Материалдық емес активтерді кәсіпорындар қатынасушылардың ақшалай төлеулерінің, өнімдерді, жұмыстарды және қызмет көрсетуді сатудан алынған табыстардың, құнды қағаздардан түскен табыстардың, банкінің қағаздарынан, тегін пайдалануға берілген төлемдердің және басқа заңды рұқсат етілген көздерден түскен табыстардың есебінен алады. Материалдық емес активтердің құны оларды алуға жұмсалған нақтылы шығындардан және пайдалануға (жұмсалған нақтылы шығындардан) дайын жағдайға келтіруге жұмсалған шығындардан құралады.Материалдық емес активтер заңды және жеке тұлғалардан алынғанда
Дебет шот 2700 Материалдық емес активтер (2710, 2730)
Кредит шот 1010, 1030, 3310, 4110
Құрылтайшылардың жарғылық капиталға өз үлестері есебінен енгізген материалдық емес активтерді кіріске алынғанда
Дебет шот 2730 "Өзге де материалдық емес активтер"
Кредит шот 5110 Төленбеген капитал
Материалдық емес активтер тегін түскенде, олардың бастапқы құны
Дебет шот 2730 "Өзге де материалдық емес активтер"
Кредит шот 6230 Мемлекеттік субсидиялардан табыстар, 6220 Тегін алынған активтерден табыстар.
Материалдық емес активтер кәсіпорыннан әртүрлі себептермен шығады:
- сату нәтижесінде;
- әрі қарай пайдаланудың тиімсіздігіне байланысты есептен шығару нәтижесінде;
- ақысыз тегін беру нәтижесінде және т.б.
Материалдық емес активтердің істен шығуында материалдық емес активтерді қабылдау - тапсыру Актін 2 данада толтырады. Материалдық емес активтердің шығуы кезінде олардың баланстық құны Дебет шот 7410 Активтердің шығуы бойынша шығындар, Кредит шот 2730 Басқа материалдық емес активтер жазбасы негізінде есептен шығарылады, ал жинақталған тозу сомасы келесі жазбамен есептен шығарылады: 2740 Материалдық емес активтердің амортизациясы және құнсыздануы тобы шотының дебеті, 2730 "Өзге де материалдық емес активтер" шотының кредиті.Материалдық емес активтерді сатудан табыс келесідей жазба бойынша көрсетіледі:
Дебет шот 1010, 1030, 1210 және т.б.
Кредит шот 6210 Активтерді сатудан табыс
Жыл соңында 6210, 7410 шығын шоттары және 5610 Қорытынды пайда (зиян) шотымен жабылады, яғни, табыстар жиынтық табыстың көбеюіне, ал шығындар оның азаюына қарай есептен шығарылады. Тегін берілген материалдық емес активтердің құнынан есептелген ҚҚС сомасына 7410 Активтердің шығуы бойынша шығындар шоты дебеттеледі, 3130 Қосылған құн салығы шоты кредиттеледі.
Есептер
№1. Кәсіпорынды құруда келесідей шығындар болды: кеңес берушілік қызметі үшін-250000 теңге кәсіпорынды тіркеу бойынша шығындар-86900 теңге кәсіпорынды құрудағы басқа да шығындар-6500 теңге.Материалдық емес актив түрін анықтаңыздар, оның құнын жэне амортизациясын есептеңіздер. Шоттар байланысын беріңіздер.
№2.Берілген шаруашылық операцияларға шоттар корреспонденцияларын көрсетіңіздер.
Есепті шешу үшін мәліметтер
Операциялар мазмұны
сомасы
дебет
кредит
Жарғылық капиталға жарна ретінде енгізілген МЕА құны (қалдық немесе келісім құны бойынша)
300
5110
5030
Қатысушы бухгалтериясында:
-Бастапқы құнына
320
2710, 2730
5110
-Жинақталған амортизация сомасына
20
2710, 2730
2741-49
-Қалдық құнына
300
Келісім құны бойынша МЕА сатып алу
150
1210
6210
Патенттер тегін түсті(Эксперттік баға)
60
2730
6220
Сыйдық ретінде сауда маркілері алынады
20
2730
6220
Тәжірибелік (семинар) сабақ 5.Активтердің құнсыздануы ҚЕХС 36
Тәжірибелік (семинар) сабақтың мазмұны:
1. ҚЕХС 36 қолдану аясы. Орны толтырылатын құн. Пайдалану құндылығын анықтау кезінде ұйым:
басшылықтың активтің пайдалы қызметінің қалған мерзімі ішінде болатын экономикалық жағдайлар жиынына қатысты барынша жақсы бағалауын білдіретін ұйғарынның негізді және бекітілген дәлелдемелеріне сүйене отырып, ақшалай қаражаттар ағындарын болжауға міндетті. Сыртқы көздерден алынған деректерге үлкен мән берілуі тиіс;
басшылық бекіткен ең соңғы қаржы сметаларынаболжамды бағалауларға сүйене отырып, бірақ, күтілуіне сәйкес, болашақ қайта құрылымдауға немесе активтің өнімділігін жақсарту немесе арттыру жөніндегі шараларға байланысты пайда болатын ақшалай қаражаттардың кез келген болашақ түсімдерін немесе жылыстауларын болғызбай, ақшалай қаражаттар ағындарын болжауға. Осы сметаларғаболжау бағаларына негізделген болжамдар, неғұрлым ұзақ кезең ақталатын жағдайларды қоспағанда, ең көп ұзақтығы бес жыл болатын кезеңді қамтуы тиіс;
ең соңғы сметаларменболжау бағаларымен қамтылған кезең шегінен тысқары шығарылатын ақшалай қаражаттар ағындарының болжамдары, көтеріліп келе жатқан өсу қарқыны ақталуы мүмкін болатын жағдайларды қоспағанда, келесі жылдарға арналған тұрақты немесе төмендейтін өсу қарқынының көмегімен, сметаларғаболжау бағаларына негізделген болжамдарды экстраполяциялау жолымен бағалануы тиіс. Неғұрлым жоғары қарқын ақталуы мүмкін болатын жағдайларды қоспағанда, осы өсу қарқыны тауарлар, салалар, ел немесе ұйым өз қызметін жүзеге асыратын елдер үшін немесе актив пайдаланылатын нарық үшін ұзақ мерзімі өсу қарқынынан аспауы тиіс.
... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Тақырыптар тізімі
Бет нөмірі
1. Тәжірибелік сабақ.Қысқа мерзімді активтер есебі: ақша қаражаттары және дебиторлық борыштар
2-10
2. Тәжірибелік (семинар) сабақ 2. Қорлар есебі
10-17
3. Тәжірибелік (семинар) сабақ 3.Негізгі құралдардың және олардың амортизациясының есебі
17-21
4.Тәжірибелік (семинар) сабақ 4.Материалдық емес активтердің есебі (ҚЕХС 38).
21-24
5. Тәжірибелік (семинар) сабақ 5.Активтердің құнсыздануы ҚЕХС 36
24-27
6. Тәжірибелік (семинар) сабақ 6. Ұйымның міндеттемелерінің есебі
27-39
7. Тәжірибелік (семинар) сабақ 7. Кірістер мен шығыстар есебі (ҚЕХС 18)
39-44
8.Тәжірибелік (семинар) сабақ 8. Капитал мен резервтер есебі.
44-54
9.Тәжірибелік (семинар) сабақ 9. Қаржылық есеп беруді ұсыну (ҚЕХС 1).
54-56
10. Тәжірибелік (семинар) сабақ 10.Шоғырландырылған қаржылық есептілік (ҚЕХС 27)
56-59
11. Тәжірибелік (семинар) сабақ 11.Валюталық бағамдар өзгерісінің әсері (ҚЕХС 21)
59-63
12. Сабақ 12.Табысқа салынатын салық (ҚЕХС 12)
63-68
ОҚУ ТӘЖІРИБЕЛІК САБАҚТАР ТАПСЫРМАЛАРЫ
Тәжірибелік сабақ 1. Қысқа мерзімді активтер есебі: ақша қаражаттары және дебиторлық борыштар
Тәжірибелік сабақтың мазмұны:
1. Ақша қаржыларын және олардың баламаларын тану.
Қаржылық есеп берушілікті дайындау және жасау принципіне сәйкес активтер- бұл субъектінің құндық бағасы бар мүліктік және жеке мүліктік емес игіліктер және құқықтар.Активтерді жою мерзіміне қарай ағымдағы және ұзақ мерзімді деп бөлуге болады. Ақшалай қаржылар - кассадағы және банк шотындағы ақшалар. Ақшалай қаржыларға нақты ақшалар мен қалпына келтіруге дейінгі жарналар жатады.
Ақшалай қаржылардың ағымы- ақшалай қаржылар мен олардың эквиваленттерінің келуі мен кетуі. Ақшалай қаржылардың эквиваленттері- қысқа мерзімді, жоғары өтімді салулар, олар ақшалай қаржылардың анықталған сомасына және бағалықтардың өзгеруіне тәуекелге душар ететін салулар.
Ақша баламалары - бұл ақшаларға ұқсас, бірақ басқаша жіктелетін активтер болып табылады. Оларға қазыналық вексельдер, коммерциялық қағаздар және депозиттік сертификаттар жатады. Түрлі ұсталымдар мен айыппұлдар ұйымның ақшалары қатарына жатқызылмайды. Сондықтан да оларды кассадағы ақшалар шотында есептемейді. Ақша баламаларын кәсіпорынның есеп айырысу құралдары ретінде қарастырудың қажеттілігі де жоқ. Көп жағдайларда оларды қысқа мерзімді инвестициялар шотында есептейді.
2. Ақшалай қаражаттарды қолдануға қойылатын шектеулер.
3. Ақшалай қаражаттарына бақылау жасау.
4.Ақшалай операциялардың есебін ұйымдастыру
Ақша қаражатының есебін жүргізу үшін, шоттардың үлгілік жоспарындағы
# 1000 - Ақша қаражаттары
# 1010 - Кассадағы ақша қаражаты
# 1020 -- Жолдағы ақша
# 1030 - Ағымдағы банктік шоттағы ақша қаражаты
# 1040 - Карт-шоттағы ақша қаражаты
# 1050 - Жинақ шоттардағы қаражат
# 1060 -- Өзге ақша қаражаты
5.Ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есепті ұсыну.
Ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есеп кезең ішіндегі ақша қаражаттарының қозғалысы туралы деректерді оларды операциялық, инвестициялық қызмет немесе қаржы қызметі бойынша жіктей отырып ұсынылуы тиіс.Ұйым операциялық, инвестициялық қызмет немесе қаржы қызметінен түскен ақша қаражаттарының қозғалысы туралы деректерді өзінің қызметінің сипатына неғұрлым сəйкес келетіндей береді.
Қызмет түрлері бойынша жіктеу пайдаланушыларға осы қызметтің ұйымның қаржы жағдайына əсер етуін, оның ақша қаражаттары мен ақша қаражаттарының баламаларының сомасын бағалауға мүмкіндік беретін ақпаратты қамтамасыз етеді.
Бұл ақпарат сонымен бірге қызмет түрлері арасындағы өзара байланысты бағалау үшін де пайдаланылады.Бір операцияға əртүрлі жіктелген ақша қаражаттарының қозғалысы кіруі мүмкін. Мысалы, несие бойынша ақша қаражаттарын өтеудің құрамына пайыздарға қоса борыштың негізгі сомасы кіретін жағдайда пайыздарды құрайтын бөлігі операциялық қызмет ретінде жіктелуі, ал негізгі соманы құрайтын бөлігі қаржы қызметі ретінде жіктелуі мүмкін.
6.Дебиторлық борыштарды тану және жіктеу.
Алынуға тиісті шоттарда ақшалай қаржыларға шағымдар, тауарлар және қызметтер және компанияның ақшасыз активтері жатады. Дебиторлық қарыздар ағымдағы және ұзақ мерзімді болады, яғни төленуге тиісті шоттардың төлеу мерзімінен және қарызды жоюдың күнінен тәуелді. Дебиторлық қарыздар шот-фактурамен расталады. Алынған вексельдер баланстық бабы арнайы қарыздық міндеттемелермен расталады.
Саудалық дебиторлық қарыздар - негізгі қызмет нәтижесінде сатылған тауарлар мен қызметтер үшін сатып алушылардың міндететмелі сомалары. Саудалық емес дебиторлық қарыздар- басқа да қызмет түрлері нәтижесінде пайда болады.Алынуға тиісті шоттар компанияның негізгі өндірістік қызметінің ағымында өткізілген тауарлар мен көрсетілген қызметтер үшін клиенттің қарыз сомаларын көрсетеді. Бұл шоттар, сонымен қатар саудалық дебиторлық қарыздар деп аталады. Олар шот-фактуралармен ,кейбір жағдайларда жазбаша қарыз міндеттемелермен көрсетіледі.
Алынуға тиісті шоттарға жыл ағымында алынған келесі балнстық күн немесе компанияның операциялық циклі ағымында алынған сомаларды қамтиды. Көбіне қарызды жою мерзімі 30 күннен 60 күнге дейінгі кезең саналады. Алынуға тиісті кредиторлық сальдомен жеке шоттар қайта жіктелуі керек және олармен міндеттеме ретінде есеп беру қажет. Бұл кредиторлық сальдо дебиторлық қарызға жатпайды.Қаржылық талдаушыларды дебиторлық қарызды инкассациялау үшін қажетті күндердің орта саны қызықтырады. Дебиторлық қарыз онымен байланысты табыс болғанда ғана мойындалады. Ол алғашқы құннан күмәнді қарызға ақша жеңілдектері сатылған тауарлардың қайтарылуына түзетуге шегеруімен бағаланады. Нәтижесінде алынуға тиісті шоттардың таза құны анықталады. Проценттер сату және жою арасындағы мерзім қысқалығынан қабылданбайды.
7.Сатып алушылар мен тапсырыс берушілердің дебиторлық борыштарының есебі.
Сатып алушылармен және тапсырыс берушілермен есеп айырысулардың есебі үшін 1210 "Сатып алушылардың және тапсырыс берушілердің қысқа мерзімді дебиторлық қарызы" және 2110 "Сатып алушылардың және тапсырыс берушілердің ұзақ мерзімді дебиторлық қарызы" шоттарында жүргізіледі. Бұл шоттардың дебеті бойынша қарыздардың қалдығы және оның пайда болуы, ал кредитінен - жойылуы көрсетіледі. Бұл шотта сатып алушылар мен тапсырыс берушілерге көрсетілген және жөнелтілген өнімдер, қызметтер мен жұмыстар үшін есеп айырысу құжаттары төлемге банкпен қабылданған есеп айырысулар туралы ақпараттар көрсетіледі.Сатып алушыларға көрсетілген есеп айырысу құжаттарындағы сомаларға 1210 шот дебеттеліп, 6010, 6210 шоттар кредиттеледі. 1210 шот сатып алушылармен және тапсырыс берушілермен қарыздарын өтеу кезінде ақша қаражаттары есебінің шоттарымен корреспонденциялана отырып кредиттеледі.
8.Үмітсіз дебиторлық борыштарды есептен шығару.
Күдікті қарыздар бойынша резервтер қайтарылуы сенімсіз берешек дебиторлық қарыздарды есептен шығаруға байланысты болуы мүмкін шығындарды жабу үшін жасалады. Қорларды есепке алу 1290 "Күдікті талаптар бойынша резервтер" шотында жүргізіледі.Күдікті қарыз болып белгіленген мерзімде, ал егер мерзім белгіленбесе, онда бұл үшін қажетті уақыт ішінде өтелмеген дебиторлық қарыздар, сондай-ақ тиісті кепілдіктермен қамтамасыз етілмеген қарыздар есептеледі. Күдікті қарыздар бойынша резервтер жылдың аяғында дебиторлық қарыздарды тізімдеудің деректерінің негізінде жасалады. Ұйым күдікті қарыздар бойынша резервтерді басқа кәсіпорындармен және ұйымдармен, сондай-ақ жекелеген жеке тұлғалармен есеп айырысу арқылы жасайды.
Резервтерді құру келесі шоттар байланысымен бейнеленеді:
Дебет 7440
Кредит 1290
Баланстан дебиторлық қарыздарды қажетсіздендіруде 1290 шот дебеттеледі және 1210, 2110, 1280, 2180 шоттар кредиттеледі.
Резерв сомасын корректировкалауда ресерсивті жазба жасалады:
Дебет 1290
Кредит 7440.
Салыстыру принципі күдікті дебиторлық қарыздардан зияндар стау болған кезеңде мойындалғандығын талап етеді. Күдікті талаптарды бағалаудың екі әдісі бар:
Таза сатудан несиеге пайыз әдісі;
Төлем мерзімдері бойынша дебиторлық қарыздар есебі әдісі.
Бірінші әдісте несиеге таза сатудан және күдікті талаптардан зияндар арасындағы қатынастың орташа пайызын анықтайды, содан кейін осы пайызды күдікті талаптардың шамасын анықтау үшін есепті кезеңдегі іс жүзіндегі таза сатуға қолданады.
9.Тәуелді және қауымдасқан компаниялардың дебиторлық борыштарының есебі.
Еншілес ұйым бас компанияның бақылауындағы ұйым болып табылады.Тәуелді ұйым инвестордың ықпалынан тәуелді болады және оның еншілес емес, бірігіп бақыланатын заңды тұлға да болмайды.
Еншілес (тәуелді) серіктестердің қарыздарын есепке алу үшін
1220 "Еншілес ұйымдардың қысқа мерзімді дебиторлық қарыздары"
1230"Қауымдастырылған және бірлескен ұйымдардың қысқа мерзімді дебиторлық қарыздары",
2120 "Еншілес ұйымдардың ұзақ мерзімді дебиторлық қарыздары"
1230 "Қауымдастырылған және бірлескен ұйымдардың ұзақ мерзімді дебиторлық қарыздары" шоттары арналған.
Бұл шоттарында еншілес, тәуелді және бірлескен ұйымдардың ағымдағы дебиторлық қарыздары жинақталып көрсетіледі.1220, 1230 шоттарда еншілес, тәуелді және бірлескен ұйымдармен ағымдағы есеп айырысудың барлық түрлері жөніндегі ақпараттар жинақталып қорытылады (балансаралық есеп айырысу). Бұл шоттар-негізгі, активті, күрделі; әрбір еншілес, тәуелді және бірлескен ұйымдар бойынша талдамалық есеп осы шоттардың көмегімен тізімдемелерде немесе машинограммада жүргізіледі. Кредиттік айналымдары №11 журнал-ордерде тіркеледі.
10. Қызметкерлердің, жал бойынша, алынуға тиісті сыйақылар бойынша, басқа да дебиторлық борыштары.
Кәсіпорын жұмыскерлерінің және басқа да тұлғалардың дебиторлық қарыздары туралы ақпараттарды бейнелеу үшін:
1250 "Жұмыскерлердің қысқа мерзімді дебиторлық қарыздары"
2150 "Жұмыскерлердің ұзақ мерзімді дебиторлық қарыздары" шоттары арналған.
Шоттың дебеті бойынша есеп беруге тиісті сомалар, жұмыскерлерге көрсетілген займдар, материалдық шығынды өтеу сомалары көрсетіледі.Есеп беруге тиісті тұлғалар деп іс-сапар шығындарына немесе шаруашылық шығындарға ақшалай аванстар алған кәсіпорын жұмыскерлерін айтады. Нақты ақшаны кәсіпорын жұмыскерлері алдын ала берілген аванстар және пайданылмаған сомаларды кассаға тапсыру бойынша есептерді көрсеткеннен кейін алады.
Есеп беруші түлғалармен есеп айырысуды есепке алу. Өнеркәсіптік-шаруашылық қызметі барысында кәсіпорын қызметкерлерін қызмет бабымен іс-сапарға жібереді, дүкендерден кеңсе жабдықтарын сатып алады, почта арқылы жіберілген ақшаларды және басқа да шығындарды төлейді. Бұл шығындарды үнемі банк мекемелері арқылы нақты ақшасыз есеп-айырысу жолымен төлеу мүмкін емес. Сондықтан да жоғарыда аталған және басқа да шығындарды төлеу үшін қызметкерлерге нақты ақша беріледі және олар алған ақшасына есеп беруте тиісті.Ақша кәсіпорын басшысы бекіткен есепке сай көлемде беріледі. Аванс тек қана басшының жарлығымен есеп берілетін сомадан шығын жасау жүктелген қызметкерлерге ғана шығын шығаруға нақтылы қажеттілік туған жағдайда ғана, сондай-ақ қызмет бабымен іссапарға жұмсалған адамдарға ғана беріледі.Қызмет бабымен іс-сапарға баруға ақша іссапарға жіберілетін адамға тиесілі соманың көлемінде іссапар орнына бару және қайту жолына төлеуге, тәуліктік шығындарды және іс-сапар мерзіміне үй-жай жалдауға шығатын шығындарды төлеуге беріледі. Есеп берілетін соманы жұмсау құжаттарымен айғақталып белгіленген мерзімде бухгалтерияға ұсынылатын аванс есептерімен расталады.
11.Басқа да активтер есебі: берілген аванстар; алдағы кезең шығыстары; аяқталмаған құрылыс және басқа активтер.
Алдағы кезең шығындарының есебі дегеніміз есеп беру кезеңінде шығарылған бірақ келесі есеп беру кезеңінің шығындарына жатқызылатын шығындар. Оларға:
oo алдын-ала төленген сақтандыру сомалары,
oo келесі кезеңге жазылған газет-журналдар және басқа да ақпарат құралдарының құны,
oo жалдық төлемдер,
oo маусыммен жұмыс істейтін өндірістердің маусымдық шығындары
oo алдын-ала төленген телефон төлемдері,
oo коммуналдық төлемдер және т.б.
1620, 2920 Алдағы кезең шығындары шоттарының кредиттік айналымдары №10 журнал-ордерде тіркеледі. Берілген аванс бойынша есеп айырысудың есебі 1610 Қысқа мерзімді берілген аванстар және 2910 Ұзақ мерзімді берілген аванстар шоттарында жүргізіледі. Бұл шоттарда тауарлы-материалдық құндылықтарды жеткізуге, тапсырыс берушілерден олардың ішінара дайын болуына қарай қабылданған өнімдер, жұмыс және қызмет бойынша төлем жасауға берілген аванстар бойынша көрсетіледі. Аванс берілген жағдайда 1610, 2910 шоттары дебеттеледі және 1030 және т.б. шоттары кредиттеледі.
Есептер
№1. Келесі шаруашылық операцияларына шоттар байланысын беріңіздер:
Операциялар сипаттамасы
дебет
Кредит
а)есеп айырысу шотына түсімдер алынды;
1030
6010
б) есеп айырысу шотына сатып алушылардан алынды;
1030
1210
в)есеп айырысу шотынан арнайы шоттарға алынды;
1060
1030
г) банк несиесі қайтарылды;
3010,4010
1030
д)кассаға есеп айырысу шотынан ақша түсті;
1010
1030
е)кассада ақшалардың артықшылығы анықталды жэне кіріске алынды.
1010
6280
№2. Берілген операцияларға шоттардың байланыстарын беріңіздер. Касса шоты бойынша шаруашылық операциялар журналы негізінде №1 журнал- ордер және №1 тізімдемені құрыңыздар.
Есепті шығару үшін берілген мәліметтер
Айдың басына сальдо 25 000 теңгені құрайды.
Операциялар мазмұны
Сомасы
Дебет
Кредит
1.Есеп беруге тиісті тұлға Ивановқа шаруашылық шығындары үшін берілді
10000
1250
1010
2.Есеп айырысу шотынан еңбек ақы беру үшін алынды
90000
3350
1030
3.Төлем тізімдемесі бойынша еңбек ақы берілді
75000
3350
1010
4.Петровқа шаруашылық шығындары үшін берілді
6000
1250
1010
5.Иванов пайдаланылмаған соманың қалдығын қайтарды
3000
1010
1250
6.Кассаға тауарларды сатудан табыс қабылданды
50000
1010
1210
7.Табыс есеп айырысу шотына аударылды
50000
1030
6210
8.Есеп айырысу шотынан шаруашылық шығындарына алынды
40000
6210
1030
9.Кассадан материалдық көмек берілді
4000
1010
10.Киреевке іс-сапар шығындары үшін берілді
5000
1250
1010
№3. 1. Кассалық кітапты толтырыңыздар: корреспонденттелетін шоттарды көрсетіздер және күннің соңына қалдықты есептеңіздер.
1.№1 журнал- ордер және №1 тізімдемені құрыңыздар.
Есепті шығару үшін берілген мәліметтер
Кассалық кітап 1-31 желтоқсан 2004 жыл
Кімнен алынды немесе кімге берілді
№ корр.шот
Кіріс
Шығыс
Күннің басына қалдық
300
№505100 чегі бойынша есеп айырысу шотынан еңбек ақы төлеу үшін - 2000 теңге, шаруашылық шығындарға - 4000 теңге кассаға берілді
Дт 1010
Кт 1030
6000
№12 төлем тізімдемесі бойынша желтоқсан айына басқарма жұмыскерлеріне еңбек ақы берілді
Дт 3350
Кт 1010
10000
№13 төлем тізімдемесі бойынша желтоқсан айына компрессорлық цех жұмысшыларына еңбек ақы берілді
Дт 3350
Кт 1010
30000
Жабдықтау бөлімінің бастығы К.Л. Гришинге Краснокамск қаласына іс-сапарға баруға кассадан берілді
Дт 1250
Кт 1010
3000
Л.Д.Савельевадан желтоқсан айындағы №12 аванстық есеп бойынша пайдаланылмаған сома қалдығы алынды
Дт 1010
Кт 1250
1000
№12 қойма бойынша №144 түгендеу актіне сәйкес тауарлық-материалдық бағалықтардың жетіспеушілік сомасын жою үшін Д.М.Симоноваға жазылды
Дт 1250
Кт 1280
300
М.М.Мироновқа шаруашылық шығындары үшін берілді: скрепка, карандаш және дыракол алғаны үшін
Дт 7210
Кт 1010
500
Өнімдерді сатудан түсім түсті
Дт 1010
Кт 1210
314000
Хабарлама бойынша есеп айырысу шотына П.И.Ивановтың және Н.А.Смирнованың депоненттелген еңбек ақысы аударылды
Дт 1030
Кт 3350
10000
Нақты ақшаға хабарлама: түсім есеп айырысу шотына аударылды
Дт 1030
Кт 6210
314000
Күндегі жиыны
321600
367500
Күннің соңына қалдық
-45900
№4. Операцияларды бухгалтерлік есеп шоттарында бейнелеңіздер.
Есепті шығару үшін берілген мәліметтер
Өнімдер үшін салықтық шот-фактура 200 000 теңге сомасын көрсетілді, қосылған құн салығы сомасы 16 пайыз. Сатылған өнімдердің іс жүзіндегі құны 195 000 теңге.
Операциялар мазмұны
Сомасы
Дебет
Кредит
1.Сатылған өнімдердің іс жүзіндегі құны бейнеленді
195000
7010
1310
2.Сатылған өнімдердің келісім құны бейнеленді
200000
1210
6010
3.Сатылған өнімдер бойынша ҚҚС сомасы бейнеленді
32000
1210
3130
4.ҚҚС бюджетке төленді
32000
3130
1030
5.Сатып алушылармен шот төленді
200000
1030
1210
6.жылдың соңында табыстар мен шығындардың уақытша шоттары жабылады
5610
6010
7010
5610
7.Сатылған өнімдерден қаржылық нәтижені анықтаңыздар
Тәжірибелік (семинар) сабақ 2. Қорлар есебі
Тәжірибелік (семинар) сабақтың мазмұны:
1.Қорларды тану.
2.Қорларды тану критерийлері
3.Қорларды бағалау.
4.Сатып өткізудің мүмкін таза құны.
5.Сатып алудың нақты құны
6.Қорларды бағалау әдістері
7.Қорлардың шығыс етілуі
8.Дайын өімдердің, тауарлардың, аяқталамаған өндірістің есебі
9.Қорлар есебінің мерзімді және үздіксіз жүйелері
10.Қорлардың қоймадағы және бухгалтериядағы есебі
11.Қорларды шығару бойынша резервтер.
Кәсіпорындардың және ұйымдардың қызметі барысында өздерінің өндірген дайын бұйымдары, сату үшін арналған тауарлары, сатып алынған бірақ әзірге ұйымға келіп түспеген тауарлары, аяқталмаған өндіріс, пайдалануға арналған қосалқы бөлшектері, отындары, ыдыс және ыдыстық материалдары, жартылай фабрикаттар және басқа да материалдары сол ұйымның тауарлық- материалдық қорлар түріндегі активі болып табылады. Олардың өндірістік құралдарынан өзге заттары өндірісте пайдаланылған кезде өздерінің бастапқы құнын түгелдей өндірілетін өнімге ауыстырады. Шығарылатын өнімнің, атқарылатын жұмыстың өзіндік құнының жартысынан көбі еңбек заттарының құнынан тұрады. Еңбек заттар өндірістік қор болып табылады. Материалдарды есепке алудың міндеттеріне келесілер жатады:
- дайындалған, келіп түскен, босатылған материалдарды уақытында есепке алып, кірістеу немесе есептен шығару;
- қоймадағы материалдардың және жеткізу кезінде материалдардың сақталуын бақылау;
- материалдық қорлардың қалдығының дұрыс сақталуын тексеру;
- материалдардың өндірісте пайдаланылу нормасын және тұтыну мөлшерінің қорын анықтау;
- өндірісте материалдардың ұтымды пайдаланылуын бақылау;
- дайындалған материалдардың өзіндік құнын анықтау және олардың жоспарлы бағасынан айырмашылығын тауып пайдаланылған материалдар құнын әр объектінің шығынына қосу.
Ұйымдардағы қорлардың есебі ҚЕХС №2 Қорлар стандартына сәйкес ұйымдастырылады. Тауарлық- материалдық қорлар түрінде көрстелген активтердің үлкен бөлігін өнімдерді дайындауда, қызметтер мен жұмыстарды орындауда пайдаланылатын материалдық бағалықтар құрайды. Материалдар өндірісте өндіру, қайта өңдеу немесе дайындау үшін, немесе басқадай қажеттіліктер үшін арналған. Материалдық бағалықтардың есебін дұрыс ұйымдастырудың қажетті алғы шарты материалдардың іс жүзіндегі жіктелуін сақтау болып табылады. Қорлар келесідей жіктеледі:
oo сатылып алынған тауарлар;
oo қайта сатуға аранлған мүлік (ғимарат, үй, транспорт және басқалары);
oo ұйыммен өндірілген және сатуға арналған дайын өнімдер;
oo шикізаттар мен материалдар;
oo аяқталмаған өндіріс;
oo басқа көмекші материалдар.
Тауарлық-материалдық қорлар есебі тек қана топтары бойынша емес, сонымен қатар әрбір атауы, түрі, мөлшері, сорты және т.б. бойынша жүргізіледі.Дайын өнімге өңдеудің барлық кезеңдерінен өткен, техникалық және сапалық сипаттамалары қойылатын талаптарға немесе қойылым келісімінің шарттарына сай келетін өнімдер жатқызылады.Тауарларға сату үшін алынған материалдық құндылықтар жатқызылады. Сауда, жабдықтау немесе басқа да делдалдық қызметтегі ұйымдар тауарлар құрамында, сонымен қатар өніммен жабдықтаушыларға қайтарылуға тиіс төленген көп айнымалы ыдыстарды есепке алады.
Материалдар өздерінің өзгешеліктері мен өнім дайындауда атқаратын міндеттеріне қарай келесідей бөлінеді: шикізат пен материалдар; сатылып алынған жартылай фабрикаттар; отындар; ыдыстар; қосалқы бөлшектер; құрылыс материалдары; өңдеуге берілген материалдар және т.б. Өткізудің ықтимал таза құны - бұл жұмысты орындауға жұмсалған ықтимал шығындар мен өткізуге арналған ықтимал шығындарды шегеріп тастағанда әдеттегі іс барысындағы болжамды сату бағасы. Әділ құн - бұл активтерді олармен айырбастаған немесе осындай мәмілені жасаудан жақсы хабары бар, мәміле жасағысы келетін және бір-бірінен тәуелсіз тараптар арасында мәміле жасалған кезде міндеттемелерді реттеуге болатын сома.Өткізудің ықтимал таза құны ұйым әдеттегі қалыпты қызмет барысында босалқыларды сатудан өтеуді күтетін таза сомаға байланысты. Әділ құн мәмілені жасау кезінде, нарықта жақсы хабардар, осындай мәмілені жасағысы келетін сатып алушылар және сатушылардың арасында ұқсас босалқыларға ауыстыруға болатын соманы көрсетеді. Біріншісі нақты ұйымға тән болып табылатын құн; соңғысы ондай болып табылмайды. Босалқыларды өткізудің ықтимал таза құны сатуға жұмсалған шығындарды шегеріп тастағанда әділ құнға тең болмауы да мүмкін. Қорларды ҚЕХС №2 Қорлар стандартына сәйкес есепте нақты өзіндік құнымен көрсетеді. Өзіндік құн тауар үшін төленген бағаны немесе оны өндіру үшін қажет соманы білдіреді.
Материалдық қорлар бухгалтерлік есепте мына әдістер негізінде бағаланады:
1. Арнайы сәйкестірілген есептеу әдісі
2. Орташа өзіндік құнын есептеу әдісі
3. ФИФО әдісі
Арнайы сәйкестендірілген есептеу әдісі әдетте бірі мен бірін алмастыруға болмайтын немесе кәсіпорында ерекше тәртіппен пайдаланылатын (асыл металдардың, асыл тастардың т.б.) нақтылы бір материалдық қорлардың бағасын есептеуге арналған. Бұл әдіс жұмсалынған материалдар мен істелінген жұмыстардың нақты өзіндік құнын есептеп шығаруды көздейді. Сондай-ақ бұл есептеу әдісі сатылып алынғанына немесе кәсіпорынның өзінде өндірілгеніне қарамастан арнаулы жоспарларға арналған материалдардың өзіндік құнын есептеуге арналған.Орташа өзіндік құнын есептеу әдісіОрташа өзіндік құнын есептеу әдісі бойынша кәсіпорынға кіріске алынған әрбір материалдық қорлардың бағасы олардың кіріске алынғандағы шоты бойынша бағасын анықтау мүмкін болмаған жағдайда жүргізіледі. Материалдық қорлар тобының орташа өзіндік құны ұйымдағы материалдардың есепті айдың басындағы қалған қалдығының құнымен ай бойы кіріске алынған материалдар құнының жиынтығын материалдарының ай басындағы сандарының қалдығымен ай бойы кіріске алынған тиісті материалдар сандарының қосындысына бөлу арқылы анықталады. ФИФО есептен шығарылған материалдық қорларды олардың алғашқы кезекте кіріске алғандарының өзіндік құны бойынша бағалау әдісі болып табылады. Бұл әдіс қағидасы бойынша материалдық қорлардың бірінші кезекте кіріске алынғаны, алғашқы болып, яғни бірінші кезекте шығыс етіледі деп танылады. Басқаша айтатын болсақ, барлық келіп кіріске алынғандағы кезегі бойынша шығыс етіледі деп есептелінеді. Бұл жағдайда ай соңында кәсіпорынның қоймасында қалған материалдардың өзіндік құны соңғы кіріске алынған материалдардың бағасымен бағаланады. . Материалдар өздері сақталып тұрған жері бойынша, яғни ұйым қоймасында және бухгалтериясында есептеледі. Қоймадағы материалдар түрлеріне қарай сөрелерде, шкафтарда және жәшіктерде орналастырылады. Қоймадағы және цехтардағы материалдардың талдамалық есебі белгіленген түрі бойынша олардың ішінде сорттары мен маркаларына орай жүргізіледі. Қоймада материалдардың тек қана сандық есебі жүргізіледі. Материалдардың әрбір номенклатуралық номеріне жеке карточка ашылады, ол бухгалтериядан қоймаға жартылай толтырылған күйінде беріледі.
Материалдардың қоймалық есебін жүргізу қоймашының міндетіне кіреді. Қоймашы күн сайын кіріс және шығыс құжаттарын толтырады және карточкаларға жазып отырады. Картотеканы жүргізу бойынша жұмыстарды келесі күнге қалдыруға болмайды. Әрбір операциялық күннің соңында карточкаларда сол күні қозғалысы болған материалдық құндылықтардың қалдықтары шығарылады.
Материалдардың күндік айналымына құжаттарды қабылдау- өткізу реестрі екі данада толтырылады: біреуі құжаттар қосылыпбухгалтерияға табыс етіледі, екіншісі - құжаттарды қабылдап алған бухгалтердің қолы қойылған қоймашыда қалады.
Қоймалық операцияларға бухгалтерлік бақылауды материалдық бөлім бухгалтері жүргізеді. Тексерісті және құжаттар қабылдауды аяқтаған соң, бухгалтер құжаттарды қабылдау-өткізу реестрінің екі данасына қол қояды. Реестрлер материалдардың кірісі мен шығысына жеке құрылады.
Материалдардың қалдықтық әдісінің негізінде оперативті және бухгалтерлік әдістерінің арасындағы толық үйлесімділік алынған. Есептің қалдықтық әдісі ең прогрессивті болып табылады, өйткені есептік жұмыс көлемін қысқартуға , материалдық қалдықтардың дұрыс және дер мезгілінде кіріске алынуына күнделікті бақылау өткізуге, материалдық қорлардың қоймаларда және басқа сақтау орындарында жетіспеушіліктері мен артықшылықтарын дер мезгілде анықтауға мүмкіндік береді. Сонымен қатар материалдардың талдамалық есебі бойынша жұмысты жеңілдетеді және есептің сапасы айтарлықтай жақсарады. Оның негізі артықшылығы мынада - бухгалтерияда материалдық қорлардың есебі бойынша талдамалық карточкалар жүргізілмейді және талдамалық шоттар бойынша айналым тізімдемелері толтырылмайды. Қоймадағы материалдардың бүкіл талдамалық есебін материалды- жауапты тұлға сандық өлшемде карточкаларда жүргізеді. Одан басқа қалдықтық әдіс қоймалардағы материалдарға, белгілі бір айдың күнімен шектелмей, кез келген уақытта түгендеу өткізуге мүмкіндік береді. Есептің қалдықтық әдісі ағымдағы есепте тұрақты есептік бағаларды қолдануын талап етеді.
Қоймадағы материалдар қалдығының есебінің тізімдемесі әрбір материалды-жауапты тұлға бойынша жеке ашылады. Олар материалдардың қоймалық есеп карточкаларының мәліметтері бойынша материалдар қалдығын айдың бірінші күніне сандық мәнде қойып отырады. Мәліметтер қоймалық есептің номенклатурасы бойынша келтіріледі. Ай соңында тізімдемелер бухгалтерияға беріліп, онда материалдардың бар болуының сандық көрсеткіштері есептік бағалар бойынша есептеліп, материалдардың әрбір тобы бойынша жиыны шығарылады.
Материалдар есебінің қалдықтық әдісі кезінде қойма есебінің мәліметтерін баланспен салыстырудың мәні сол, мұнда әрбір қойма бойынша қалдықтардың жылдық кітабы жүргізіледі, онда айдың соңында сорттық есеп карточкаларынан бірінші күнге жағдайлары бойынша материалдардың барлық сандық қалдықтары ауыстырылып отырады. Кітаптағы жазулардың дұрыстығы қойма меңгерушінің қолымен расталады. Қалдықтарды бақылап алып, бухгалтер олардағы қалдықтық кітапта әрбір номенклатуралық номерге қарсы қойылған есептік бағаларға көбейтеді. Осылайша анықталған материалдар қалдығының жалпы сомасы қалдықтық кітап қорытындысы бойынша материалдардың қозғалысы және қалдығы есебі тізімдемесі ндегі материалдар сомасы мен тобы бойынша жинақтау тізімдемесінде келтірілген қалдықтар сомасына тең болуы керек. Барлық қалдықтық кітаптар тігіледі және мөрмен бекітіледі, ал беттері номерленеді.
Қорлардың синтетикалық есебін, сатып алу бағасы мен көліктік- дайындау шығындарынан және сатып алумен байланысты басқа да шығындарынан тұратын іс жүзіндегі шығындар бойынша жүргізеді. Материалдар қозғалысының есебі үшін 1300 Қорлар бөлімшесінің шоттары арналған. Бұл бөлімшеге келесідей шоттар топтары жатады: 1310 Шикізат пен материалдар, 1320 Дайын өнім, 1330 Тауарлар, 1340 Аяқталмаған өндіріс, 1350 Басқа да қорлар, 1360 Қорларды қажетсіздендіру бойынша резерв.
Есептер
№1. а) Бухгалтерлік баланста тауарлық- материалдық қорлардың өзіндік құнын бағалаудың қандай әдісін пайдаланып қандай құны көрсетіледі?
б) Компания үшін осы әдістерді падалануда сатылған өнімдердің құны қандай болады?
в) Тауарлық-материалдық қорларды бағалау әдістерін (2-кесте) салыстырыңыздар.
Есепті шығару үшін берілген мәліметтер
Қорлар туралы 31 наурызға мәліметтер: қалдық 1 - наурызға 2000 дана бір бірлік бағасы 20 теңге. Наурыздағы сату көлемі 70 000 теңгеге тең. Сатулар наурыз айында келесідей түрде болды:
Күні
Саны
Бір бірлік бағасы
Сомасы
05.03.04
300 дана
33-00 теңге
9900
11.03.04
250 дана
35-00 теңге
8750
25.03.04
500 дана
40-00 теңге
20000
Жиыны:
1050 дана
98650
Ескерту:31- наурыздағы тауарлық- материалдық қорлардың іс жүзіндегі бары 1000 дананы құрайды.
Наурыздағы сату көлемі 70 000 теңге,яғни қалдық 1000 болса,онда 2050 дана сатқан,700002050=34,15 теңгеден.
Орташа өлшемдік құн әдісі бойынша:
1 дананың орташа өзіндік құны: 786503050=25,79 теңге
Қалдық құны: 1000х25,79=25790 теңге
Сатылған қорлардың өзіндік құны: 2050х25,79=52870 теңге
Жалпы пайда:70 000-52870=17130 теңге.
ФИФО әдісі бойынша:
Сатылған қорлардың өзіндік құны: 2000х20+50х33=41650 теңге
Қалдық құны: 250х33+250х35+500х40=37 000 теңге
Жалпы пайда:70 000-37 000=28350 теңге.
Кесте 1
Көрсеткіштер
Сомасы
Сатудан табыс
70 000
Сатуға дайын өнімдердің өзіндік құны
25,79
Кезең соңындағы тауарлық-материалдық қорлардың өзіндік құны
2579037000
Сатылған өнімдердің өзіндің құны
5287041650
Сатудан жалпы табыс
1713028350
Кесте 2
Көрсеткіштер
ФИФО әдісі
Орташа құн әдісі
Сатудан табыс
70 000
70 000
Сатуға дайын өнімдердің өзіндік құны
25,79
25,79
Кезең соңындағы тауарлық-материалдық қорлардың өзіндік құны
37 000
25 790
Сатылған өнімдердің өзіндің құны
41 650
52 870
Сатудан жалпы табыс
28 350
17 130
Кесте 1
№2. 01.02.04 жылға материалдар қалдығы 100 бірлік, бір бірлік 17 теңгеден. Есепті айда түскен материалдар: 2.02.04- 18 теңгеден 42 бірлік
16.02.02- 20 теңгеден 67 бірлік
22.02.02- 19 теңгеден 53 бірлік
Есепті айдағы материалдар шығыны: 07.02.02- 38 бірлік
24.02.02- 41 бірлік
27.02.02- 19 бірлік
Шығындалған материалдардың құнын және ФИФО әдісі бойынша ай соңындағы материалдардың қалдығын анықтаңыздар.
Келіп түскен материалдар:
Бірлік
Бір бірлік бағасы
Сомасы
01.02.04
100
17
17000
02.02.04.
42
18
756
06.02.02.
67
20
1340
22.02.02.
53
19
1007
Жиыны:
262
4803
Материалдар шығыны:
Бірлік
07.02.02.
38
24.02.02.
41
27.02.02.
19
Жиыны:
98
Қалдық: 262-98=204
Орташа өлшемдік құн әдісі бойынша:
1 дананың орташа өзіндік құны: 4803262=18,33 теңге
204х18,33=3739 теңге
Қалдық құны: 98х18,3=1796 теңге.
ФИФО әдісі бойынша:
Шығын құны: 98х17=1666 теңге
Қалдық құны: 2х17+42х18+67х2+53х19=3137 теңге.
№3. Кәсіпорын 2000 жылы келесідей негізде материалдар сатып алды:
Күні
Сатылыпалынғанматериалдар құны
1 данасының
бағасы
Жалпы құны
1-қаңтар
800
7-00
5600
7-наурыз
2200
7-50
16500
23-маусым
4000
7-25
29000
15-қыркүйек
3000
7-40
22200
Барлығы
10000
73300
Егер жыл соңында материалдар қалдығы 1000 дананы құрағанда, ФИФО, орташа құн әдістерін пайдаланып бухгалтерлік баланстағы бейнеленуін анықтаңыздар.
ФИФО әдісі бойынша:
Қалдық құн: 1000х7,40=7400 теңге
Сатылған материалдардың өзіндік құны: 800х7,00+2200х7,50+4000х7,25 +2000х7,40=659000 теңге.
Орташа өзіндік құн әдісі бойынша:
1 дананың орташа өзіндік құны: 7330010000=7,33 теңге
Қалдық құны: 1000х7,33=7330 теңге
Сатылған материалдардың өзіндік құны: 9000х7,33=65970 теңге.
Тәжірибелік (семинар) сабақ 3.Негізгі құралдардың және олардың амортизациясының есебі
Тәжірибелік (семинар) сабақтың мазмұны:
1.Негізгі құралдарды тану критерийлері
2.Болашақ экономикалық тиімділік
3.Негізгі құралдардың бастапқы құны. Негізгі құралдарды сатып алу есебі
4.Кейінгі шығындар: капитализациялау және кезең шығындары
5.Негізгі құралдардың кейінгі есебі: тарихи құны бойынша есепке алу, негізгі құралдарды қайта бағалау
6. Негізгі құралдардың амортизациясы: пайдалы қызмет мерзімдері және есептеу әдістері, оларды есепте бейнелеу
7. Негізгі құралдардың шығыс етілуі: тану және есепте ашып көрсету
Негізгі құралдар - ұзақ мерзім уақытында (бір жылдан көп) қозғалыста болатын материалды активтер, өндірістік және өндірістік емес салаларда қолданылады. Негізгі құралдарды қабылдауды рәсімдеу кезінде субъект жетекшісінің өкімімен тағайындалған қабылдау комиссиясы әрбір жекелеген объектіге бір данадан акт жасайды. Негізгі құралдардың бірнеше объектісін қабылдау-тапсыру актісін жасауға тек шаруашылық мүлкінің, құрал-сайманын, жабдықтардың және тағы басқа есебін жүргізген кезде, егер бұл объектілер бір типті болса, құндары бірдей болып, бір календарлық ай ішінде қабылданған болса ғана жол беріледі. Рәсімделгеннен кейін осы объектіге қатысты техникалық құжаттамасы қоса тіркеліп акт бухгалтерияға беріледі, бас бухгалтер қол қойып, субъект жетекшісі немесе соған өкілетті адамдар бекітеді.Негізгі құралдардың кәсіпорын ішіндегі орын ауыстыруын рәсімдеу үшін актіні екі дана етіп тапсырушы цех (бөлім) қызметкері толтырады. Алушының және тапсырушының қолдары қойылған бірінші дана бухгалтерияға тапсырылады, екіншісі бөлімге-тапсырушы цехқа беріледі.Негізгі құралдарды ақысыз беру (сыйлау) кезінде акт (тапсырушы және қабылдаушы субъектілер үшін) екі дана етіп жасалады.Бухгалтерия келіп түскен объектіні материалдық жауапты адамға бекітіп, мүліктік карточка ашады, объектіге мүліктік тізімдеу номерін беріп, мүлікті тізімге енгізеді, негізгі құралдарды алу туралы жазба жасайды. Негізгі құралдардың аналитикалық есебі бухгалтерияда, шаруашылық мүліктің бір типті заттарынан, құрал-сайманынан және бірдей өндірістік немесе шаруашылық жұмыстарға арналған, техникалық сипаттамасы мен құны бірдей бір өндірістік бөлімшеде орналасқан басқа да заттарды ескермегенде, әр мүліктік объектіге ашылатын Мүліктік карточкаларда жүргізіледі. Негізгі құралдардың есебі үшін 2400 Негізгі құралдар бөлімшесінің шоттары арналған, ол келесідей шоттар топтарын қамтиды: 2410 Негізгі құралдар, 2420 Негізгі құралдардың амортизациясы және құнсыздануы Топтардың әрқайсысында негізгі құралдардың түрлері бойынша шоттар ашылады. 2500 бөлімше биологиялық активтерге берілген. Негізгі құралдардың есебі 2410 Негізгі құралдар бөлімшесінің мынадай мүліктік активті шоттарында жүргізіледі: 2411 "Жер", 2412 "Ғимаратгар мен құрылғылар", 2413 "Машиналар мен жабдықтар", 2414 "Көлік құралдары", 2415 "Компьютерлер, мәліметтерді өңдеу жабдықтары", 2416 "Кеңсе жиһазы", 2417 "Өндірістік мүлік және заттар".Негізгі құралдар деп танылатын түсуші матриалдық активтер бастапқы құны бойынша бағаланады. Негізгі құралдарды заңды және жеке тұлғалардан ақы төлеп алу кезінде олардың бастапқы құны 2400 шоттардың дебеті бойынша және 1000 Ақшалай қаржылар бөлімшесі шоттарының (есеп айырысу түріне және төлену көзіне байланысты) немесе 3310, 3390, 4110, 4170 шоттардың кредиті бойынша көрсетіледі.
Құрылтайшылардан жарғылық капиталға салымдар ретінде алынған негізгі құралдар 2400 Негізгі құралдар шоттардың дебеті және 5110 "Төленбеген капитал" шотының кредиті бойынша көрсетіледі, ал акционерлік емес кәсіпорындарда 5030 Салымдар мен жарналар шоты кредиттеледі. Негізгі құралдарды мемлекеттен тегін алуы кезінде 2400 Негізгі құралдар шоттары дебеттеліп, 6230 "Мемлекеттік субсидиялардан табыстар" шоты кредиттеледі, ал заңды және жеке тұлғалардан ақысыз алынған негізгі құралдар 2400 Негізгі құралдар шоттардың дебеті және 6200 "Басқадай табыстар" шотының кредиті бойынша көрсетіледі. Негізгі құралдар үшін ай сайын амортизациялық жарна яғни тозу есептелінеді. Себебі негізгі құралдар өздерінің құндарын дайын өнімдерге біртіндеп беріп отырады.
16-ҚЕХС сәйкес негізгі құралдарға амортизациялық жарна есептеуде келесідей әдістер қолданылады:
1) Біркелкі жою әдісі
2) Өндірістік әдіс
3) Тез жою әдісі:
* Кумулятивтік әдіс
* Қалдықты азайту әдісі
1-әдіс. Біркелкі жою әдісі
Бастапқы құн-жойылу құнқызмет ету мерзімі=жылдық амортизациялық жарна
2-әдіс. Өндірістік әдіс.
Өндірістік әдіс бойынша амортизация есептелген жағдайда оның қызмет ету мерзімі ешқандай рөл атқармайды.
Бастапқы құн-жойылу құнорындаған жұмыс саны бірлігі=жылдық амортизациялық жарна
3-әдіс. Тез жою әдісі.
Кумулятивтік әдіс
Қалған жыл санысандар қосындысыxбаст.қ.-жойылу қ.=жыл. аморт. жарна
Қалдықты азайту әдісі
Жылдық аморт. жарна =біркелкі жою әдісі ставкасы x2x (Бастапқы құн- жинақталған тозу сомасы)
Есептер
№1. Келесі шаруашылық операцияларына шоттар байланысын беріңіздер:
Операция тізімдері
Дебет
Кредит
а) негізгі құралдарды жөндеуге резерв құрылды;
б)негізгі құралдарды сатудан есеп-айырысу шотына ақша алынды
2930
1030
3310,8310
2411-2419
в)негізгі құралдар кәсіпорынға тегін түсті
2411-2419
6220,6230
Есепті кезең соңында табыстар жиынтық табыстың артуына жатқызылып:
6230,6220
5610
г)құрылтайшылардан жарғылық капиталға жарна ретінде негізгі құралдар қабылданды
1) алдымен жарияланған құнына
2)Баланстық құнына
3) Бұрын қолданыста болған жағдайда:
5110
2411-2419
2411-2419
5030
5110
2421-2429
д)түгендеу кезінде жетіспейтін негізгі құралдардың баланстық құны
2180
2411-2419
№2. Жабдықтардың алғашқы құны 256300 теңге, жою қүны 26000 теңге, қызмет мерзімі 30 жыл. Құнды біркелкі (түзу сызықты) есептен шығару әдісі бойынша амортизацияны есептеу керек. Ай сайынғы амортизациялық бөлулер сомасын анықтау керек.
Біркелкі жою әдісі
Жылдық аортизациялық жарна= 256300-2600030=7676.6
Ай сайынғы амортизациялық жарна = 7676.612 =639.7
№3. Кәсіпорын 1998 жылы 1-шілдеде 32000 теңгеге машина сатып алды. Машинаны жою құны 2000 теңге, пайдалы қызмет мерзімі 4 жыл. Кәсіпорынның есепті кезеңі календарлық жыл. Түзу сызықты, сандар сомасы бойынша (куммулятивтік),қалдықты азайту (200%) әдістері бойынша 1998 және 1999 жылдарға тозу шығындарын, 1999 жыл 31-желтоқсанға баланстық құнды есептеңіздер.
Кумулятивтік әдіс
Сандар қосындысы=4(4+1)2=10
Мерзімі
Бастапқы құн
Жылдық аморт. жарна
Жинақталған тозу құны
Қалдық
Сатып алынған күні
32000
32000
01.06.98-31.12.98
32000
410*30000*612=6000
6000
26000
1999
32000
310*30000*612=4500
10500
21500
2000
32000
210*30000*612=3000
13500
18500
2001
32000
110*30000*612=1500
15000
17000
01.01.2002-01.06.2002
32000
30000*612=15000
30000
2000
Қалдықты азайту әдісі
100%4=25%; 25%*2=50%
Мерзімі
Бастапқы құн
Жылдық аморт. жарна
Жинақталған тозу құны
Қалдық
Сатып алынған күні
32000
32000
01.06.98-31.12.98
32000
50%*32000*612=8000
8000
24000
1999
32000
50%*24000*612=6000
14000
18000
2000
32000
50%-18000*612=4500
18500
13500
2001
32000
50%*13500*612=3375
21875
10125
01.01.2002-01.06.2002
32000
10125-2000=8125
30000
2000
№4. Жабдық техникалық паспортына сәйкес 10500 бөлшек шығаруға қабілетті. Жабдық 186200 теңгеге сатып алынды. Жабдықты жеткізу және монтаждау шығындары 54305 теңгені қүрайды. Жабдықты жою құны 7000 теңге. Өндірістік әдіс бойынша амортизацияны есептеңіздер.
жылдық амортизациялық жарнa=186200-7000-5430510500=11,89
Тәжірибелік (семинар) сабақ 4. Материалдық емес активтердің есебі (ҚЕХС 38).
Тәжірибелік (семинар) сабақтың мазмұны:
1.Материалдық емес активтерді тану (ҚЕХС 38). Бірегейлендіру. Бақылау. Болашақ экономикалық тиімділік.
2. Материалдық емес активтерді сатып алу сәтіндегі бағалау және тану.
3.Кәсіпорында құрастырылған материалдық емес активтердің өзіндік құны.
4.Кәсіпорында жасалған саудалық маркалар, іскерлік бедел.
5.Кейінгі шығындар.
6.Материалдық емес активтерді кейінгі есепке алудың моделі. Бастапқы құн бойынша есепке алудың моделі. Қайта бағалау құны бойынша есепке алудың моделі. Пайдалы қызмет ету мерзімі.
7.Шектелмеген пайдалы қызмет ету мерзімі бойынша материалдық емес активтер. Материалдық емес активтердің амортизациялау әдістері.
8.Материалдық емес активтерді қолдануды тоқтату және есептен шығару. Материалдық емес активтермен операциялар есебі.
Материалдық емес активтердің нақты бары мен қозғалысын есепке алу 2700 Материалдық емес активтер бөлімшесінің шоттарына жазылады. Осы шоттардың дебеті бойынша - материалдық емес активтердің айдың басы мен аяғындагы қалдықтары, олардың түсу операциялары көрсетіледі, кредит бойынша - материалдық емес активтердің шығарылымы көрсетіледі. 2700-шы бөлімшеге төмендегі шоттар кіреді:
2730 "Өзге де материалдық емес активтер"
2710 "Гудвилл".
Материалдық емес активтердің түсуі мен шығарылуы Материалдық емес активтерді қабылдау - беру актісінде (ү. №МЕА-1) көрсетіледі. Актіде материалдық емес актавтер түрінің дәл аты, оның кәсіпорынға берілген күні (кәсіпорында жасалған күні), объектінің сипаттамасы, оның бастапқы құны, амортизация нормасы және басқа қажетті мәліметтер көрсетіледі. 2700 Материалдық емес активтер бвлімшесінің шоттарына талдамалық есепке алу Материалдық емес активтерді есепке алудың мүліктік қарточкаларында (ү. №МЕА-2) керсетіледі. Карточка кәсіпорынға түскен материалдық емес активтердің барлық түрлерін есепке алуда қолданылады. Материалдық емес активтердің әрбір жеке объекіісане бухгалтерияда мүліктік карточка ашылады. 2730 "Өзге де материалдық емес активтер" тобы бөлімшесі шоттары бойынша кредиттік айналымдары №12 журнал - ордерде бейнеледі.
Кәсіпорындар материалдық емес активтерді келесідей жолдармен алады:
Жарғылық капиталға салымдар жолымен
Кәсіпорынның қызмет процесінде сатып алу
Басқа кәсіпорынмен қосылу жолымен
Заңды және жеке тұлғалар пайдалануға бергенде.
Материалдық емес активтерді кәсіпорындар қатынасушылардың ақшалай төлеулерінің, өнімдерді, жұмыстарды және қызмет көрсетуді сатудан алынған табыстардың, құнды қағаздардан түскен табыстардың, банкінің қағаздарынан, тегін пайдалануға берілген төлемдердің және басқа заңды рұқсат етілген көздерден түскен табыстардың есебінен алады. Материалдық емес активтердің құны оларды алуға жұмсалған нақтылы шығындардан және пайдалануға (жұмсалған нақтылы шығындардан) дайын жағдайға келтіруге жұмсалған шығындардан құралады.Материалдық емес активтер заңды және жеке тұлғалардан алынғанда
Дебет шот 2700 Материалдық емес активтер (2710, 2730)
Кредит шот 1010, 1030, 3310, 4110
Құрылтайшылардың жарғылық капиталға өз үлестері есебінен енгізген материалдық емес активтерді кіріске алынғанда
Дебет шот 2730 "Өзге де материалдық емес активтер"
Кредит шот 5110 Төленбеген капитал
Материалдық емес активтер тегін түскенде, олардың бастапқы құны
Дебет шот 2730 "Өзге де материалдық емес активтер"
Кредит шот 6230 Мемлекеттік субсидиялардан табыстар, 6220 Тегін алынған активтерден табыстар.
Материалдық емес активтер кәсіпорыннан әртүрлі себептермен шығады:
- сату нәтижесінде;
- әрі қарай пайдаланудың тиімсіздігіне байланысты есептен шығару нәтижесінде;
- ақысыз тегін беру нәтижесінде және т.б.
Материалдық емес активтердің істен шығуында материалдық емес активтерді қабылдау - тапсыру Актін 2 данада толтырады. Материалдық емес активтердің шығуы кезінде олардың баланстық құны Дебет шот 7410 Активтердің шығуы бойынша шығындар, Кредит шот 2730 Басқа материалдық емес активтер жазбасы негізінде есептен шығарылады, ал жинақталған тозу сомасы келесі жазбамен есептен шығарылады: 2740 Материалдық емес активтердің амортизациясы және құнсыздануы тобы шотының дебеті, 2730 "Өзге де материалдық емес активтер" шотының кредиті.Материалдық емес активтерді сатудан табыс келесідей жазба бойынша көрсетіледі:
Дебет шот 1010, 1030, 1210 және т.б.
Кредит шот 6210 Активтерді сатудан табыс
Жыл соңында 6210, 7410 шығын шоттары және 5610 Қорытынды пайда (зиян) шотымен жабылады, яғни, табыстар жиынтық табыстың көбеюіне, ал шығындар оның азаюына қарай есептен шығарылады. Тегін берілген материалдық емес активтердің құнынан есептелген ҚҚС сомасына 7410 Активтердің шығуы бойынша шығындар шоты дебеттеледі, 3130 Қосылған құн салығы шоты кредиттеледі.
Есептер
№1. Кәсіпорынды құруда келесідей шығындар болды: кеңес берушілік қызметі үшін-250000 теңге кәсіпорынды тіркеу бойынша шығындар-86900 теңге кәсіпорынды құрудағы басқа да шығындар-6500 теңге.Материалдық емес актив түрін анықтаңыздар, оның құнын жэне амортизациясын есептеңіздер. Шоттар байланысын беріңіздер.
№2.Берілген шаруашылық операцияларға шоттар корреспонденцияларын көрсетіңіздер.
Есепті шешу үшін мәліметтер
Операциялар мазмұны
сомасы
дебет
кредит
Жарғылық капиталға жарна ретінде енгізілген МЕА құны (қалдық немесе келісім құны бойынша)
300
5110
5030
Қатысушы бухгалтериясында:
-Бастапқы құнына
320
2710, 2730
5110
-Жинақталған амортизация сомасына
20
2710, 2730
2741-49
-Қалдық құнына
300
Келісім құны бойынша МЕА сатып алу
150
1210
6210
Патенттер тегін түсті(Эксперттік баға)
60
2730
6220
Сыйдық ретінде сауда маркілері алынады
20
2730
6220
Тәжірибелік (семинар) сабақ 5.Активтердің құнсыздануы ҚЕХС 36
Тәжірибелік (семинар) сабақтың мазмұны:
1. ҚЕХС 36 қолдану аясы. Орны толтырылатын құн. Пайдалану құндылығын анықтау кезінде ұйым:
басшылықтың активтің пайдалы қызметінің қалған мерзімі ішінде болатын экономикалық жағдайлар жиынына қатысты барынша жақсы бағалауын білдіретін ұйғарынның негізді және бекітілген дәлелдемелеріне сүйене отырып, ақшалай қаражаттар ағындарын болжауға міндетті. Сыртқы көздерден алынған деректерге үлкен мән берілуі тиіс;
басшылық бекіткен ең соңғы қаржы сметаларынаболжамды бағалауларға сүйене отырып, бірақ, күтілуіне сәйкес, болашақ қайта құрылымдауға немесе активтің өнімділігін жақсарту немесе арттыру жөніндегі шараларға байланысты пайда болатын ақшалай қаражаттардың кез келген болашақ түсімдерін немесе жылыстауларын болғызбай, ақшалай қаражаттар ағындарын болжауға. Осы сметаларғаболжау бағаларына негізделген болжамдар, неғұрлым ұзақ кезең ақталатын жағдайларды қоспағанда, ең көп ұзақтығы бес жыл болатын кезеңді қамтуы тиіс;
ең соңғы сметаларменболжау бағаларымен қамтылған кезең шегінен тысқары шығарылатын ақшалай қаражаттар ағындарының болжамдары, көтеріліп келе жатқан өсу қарқыны ақталуы мүмкін болатын жағдайларды қоспағанда, келесі жылдарға арналған тұрақты немесе төмендейтін өсу қарқынының көмегімен, сметаларғаболжау бағаларына негізделген болжамдарды экстраполяциялау жолымен бағалануы тиіс. Неғұрлым жоғары қарқын ақталуы мүмкін болатын жағдайларды қоспағанда, осы өсу қарқыны тауарлар, салалар, ел немесе ұйым өз қызметін жүзеге асыратын елдер үшін немесе актив пайдаланылатын нарық үшін ұзақ мерзімі өсу қарқынынан аспауы тиіс.
... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz