Биогеохимияның негізгі концепциялары т уралы

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 36 бет
Таңдаулыға:

Биогеохимияның негізгі концепциялары

Биогеохимияның негізгі тұжырымдамалары. Адам мен табиғаттың бірлігін түсіну, технологияның жеткіліксіз дамуы жағынан бұл бірлікке өсіп жатқан қауіп-қатер қазірдің өзінде бірқатар шұғыл шыры қабылдауды талап етіп қоғамның назарын өзіне көбірек аударуда.

Бұл мәселе қоршаған орта (атмосфера, литосфера, гидросфера және биосфера) химиялық элементтердің таралу өзгешелігін, циркуляциясын және заңдылықтарын білмей шешілмейді. Басқаша айтқанда, қоршаған ортаның биогеохимясын білу мәні өсуде.

Жергiлiктi, аймақтық және глобалдi деңгейлердегi қоршаған ортаға күшейген антропогендік әсер биосфераның және оның негiзгi компоненттерінін тұрақтылығын анықтайтын механізмын түсiнуге талап етедi.

Табиғи пәндердiң арасында, биогеохимия ерекше орын алады. Бұл пәннiң аталуынын өзi әр түрлi пәндердiң күрделi қырық құрауы екенін айтады.

Қазіргі ғылымдардың қатарынан көрнекті орын алған бұл пәннің пайда болуына қандай себептер әсер етті?

Бұл ең алдымен зерттеушiлердiң жер бетiндегi тірі организмдер рөлiне ежелгі мүддемен шартталған. Бұл қызығушылық биологидан геологияға дейін сонымен қатар басқа пәндер арасында да байқала бастады. Тірі организмдер рөлі туралы түсінікке ғалымдар бірден келе қоймады. Ұзақ уақыт бойы ғалымдар тірі ағзалардың табиғаттағы орнына сенімсіздікпен қарады. Оларға нақтылы процесстердегi жиi шектелген орны, жер бетіндегі тектоникалық процестер әсері байқалды, яғни жанартаулар. Ламарк дәуірінен бері зерттеушілердің екі түрі болды, олар жанартаулықтар және нептундықтар. Ламарктың өзі нептундықтардың қатарында болды және жер үсті құбылыстарына аса зор мән бергенін айта кеткен жөн.

Биогеохимияның қалыптасуына маңызды рөл топырақтануға атқарды.

Тірі және косты материяның өзара әрекеттесу мәселелерімен айналысатын ерекше ғылым (топырақтану) болуы керек деп В. В. Докучаев айтқан.

Биогеохимия пән ретінде атақты табиғатзерттеушi, академик В. И. Вернадскийдiң жұмыстарының арқасында топырақтану пән3нің негізінде пайда болды.

1934 жылы атақты геохимик А. Е. Ферсман топырақтанудың басымдылығын мойындай отырып, геохимияда топырақтану ғылымының маңыздылығын әдістермен, идеялармен, фактілермен дәлелдеп берді. В. В. Докучаев, В. И. Вернадскийдің айтқан идеяларын лабораториялық жағдайда дәлелдеді. Тірі организмдердің дамуында топырақ маңызды фактор болып табылады. Осыдан биогеохимияның тірі организмдерден топырақ түзілуінде ғана емес, сонымен қатар ғаламшардың құрамдас бөліктерін толықтырып отыратынын айқындады. Топырақ, А. Е. Ферсманның сипаттауы бойынша, биосферада болып жатқан биогеохимиялық үрдістердің ерекшеліктерін анық формада қамтып көрсететін жер бетінің қабығы болып табылады.

Биогеохимияның анықтамасы

• Биогеохимия - тірі ағза құрамы және тірі зат пен өнімнің қатысуынан, оның миграцияпроцесіне, таралуына, ыдырауына, химиялық элементтердің жинақталуына орай жіктелуін зерттеумен айналысады (В. И. Вернадский) .

• Биогеохимия бұл биология мен геохимияның тоғысуынан пайда болған кешенді ғылыми пін, тірі аорганизмдердің химясын және олардың әр түрлі процестерге қатысуын зерттейді (Деду сөздігі) .

• Биогеохимия бұл биосфера мен химиялық элементтердің биогенді айналымын жүйелі ұйымдастырылуын зерттейді, оның негізіне өмірдің эволюциялық бірлігі, тірі зат пен қоршаған орта, атомдардың биогенді тасымалы мен биогенді байланыстарын анықтайтын заңдылықтар жатады.

Жоғарыда көрсетілген анықтамаларда көптеген ортақтық бар. Бұл анықтамаларда біріншіден, тірі организмдердің жетекші рөлі; екіншіден, тірі организмдердің құрамындағы элементтердің жағдайын сипаттаудағы рөлі жайлы.

Биогеохимия - биосферада организмдердің қатысуымен жүретін геохимиялық процестерді зерттейтін ғылым саласы, геохимияның бір бөлімі. Тірі организм өз тіршілігінде түрлі химиялық элементтерді бойына сіңіреді, ал ол өлген соң бұл элементтер ыдырайды, шашырайды немесе белгілі бір орынға шоғырланады. Жер бетінде тірі организмдер біркелкі тарамаған, кейбір тіршілік ортасында олардың белгілі бір тобы көп жиылады. Бұған мұхиттар мен теңіздердегі планктон, құрлықтағы қалың орман мен шалғындар, ылғалы мол қара топырақты жерлердегі шірінді мен шымтезек, халықтың бір жерде тығыз, бір жерде сирек орналасуы мысал болады.

Биогеохимияның міндеттері

Биогеохимияның міндеттері жалпы түрде мынаған апарады:

 Тірі организмдердің рөлін толығымен зерттейді.

 Биосфераның құрылымды-функционалды ұйымдастырылуын зерттейді.

 Тірі организмдер мен биосфераның басқа да компоненттерін, сонымен қатар биосферамен белсенді қарым-қатынасқа түсіп отыратын қабаттарды зерттейді.

В. И. Вернадский биогеохимияның маңызды міндеттерін сипаттап, бірнеше бірнеше биогеохимиялық константтарды айқындап берді:

I констант - атомдардың орташа саны орташа бөлінбейтін түрде.

II констант - орташа бөлінбейтін түрдің салмағы (яғни, жеткілікті сандық өлшемнің нәтижесінде) бөлінбейтін түрде

III констант - сол организмдердің биосфераға кіруінің орташа жылдамдығына

IV констант - биогеохимия энергияға жауапты.

В. И. Вернадский тек бұл төрттікпен шектеліп қалмай келесі міндеттемені былай сипаттады: «Тағы бір маңызды ғылыми жұмыс және ғылыми ойлармен аз қамтылған, қазіргі таңда қарпайым әрі ыңғайлы сандық мәні жоқ құбылыс бар». Бұл құбылыс «правизна-левизна құбылысы» - деді.

Қоршаған орта биогеохимиясының гылым ретіндегі қалыптасуы мен дамуы.

Биогеохимия бұл интегралды ғылыми пәндердiң және қазiргi жаратылыстанудың үлкен бағыттарының бiрi.

В. И. Вернадский, В. В. Ковальский, В. В. Добровольский, Д. С. Орловова және тағы басқа ғалымдардың жұмыстарындағы биогеохимияның анықтамасы.

Биогеохимиядағы идеялардың дамуы және академик В. И. Вернадскийдiң оның қалыптасуындағы рөлі.

А. Е. Ферсманның, А. П. Виноградовтың, Б. Б. Полыновтың, А. И. Перельманның, В. А. Ковданың, Ф. У. Кларктың, В. М. Гольдшмитдтың биогеохимияның дамыуна қосқан үлесi. Биогеохимия бұл биосфераның жүйелiк ұйымшылдығы және тірі организмдардың рөлi туралы ғылым.

Мазмұны, негiзгi объектілері, мәселелері және қоршаған орта биогеохимиясының тұжырымдамасы.

Тірі заттың тұжырымдамасы. Биосфераның тұжырымдамасы. Биогеохимиялық циклдер. зінің соңғы анықтамасының іргелі айырмашылығын ерекшелеп, мағынасын ашып берді.

Тірі зат концепциясы

Барлық тірі организмдердің сипатты ерекшеліктеріне қарамастан олардың мөлшері, морфологиялық-физиологиялық белгілері олардың тіршілік әрекеті процесіндегі қоршаған ортаның өзгеруіне алып келеді. Сонымен қатар масса мен энергияның транформациялануына әкеледі. Тірі организмдер өзінің физиологиялық қажеттіліктерін (яғни, химиялық элементтер, көміртегі, сутегі, оттегі, азот, фосфор, калий, кремний, кальций, магний, темір және т. б. ) құрылымдық органдардың жиналуы, өсуі мен көбеюі үшін ең үлкен дәрежеде біріктіреді.

Бұл элементтер мұхиттың, атмосфераның, тау жыныстарының химиялық негізін құрайды. Олардың тірі организмдермен бірігуі жер қабығының биогенді трансформациясы мен қоршаған орта элементтерінің диффернециациясына алып келеді. Микроорганизмдер темір, марганец, т. б. элементтер қосылыстарының тотығуына да қатысып, оларды тұндырады, сульфаттарды тотықсыздандырып, күкірттің биогендік кендерін түзеді. Тірі организм геохимиялық процестердің сипатын, элементтердің шоғырлану ортасын өзгертіп отырады. Тіршілік ортасы организмдер құрамына да әсер етеді, ал организмдер химиялық элементтердің биогендік шашырауына (миграциясына) себепші болады, олардың (көміртектің, оттектің) изотоптық құрамын да өзгертеді. Адамның атмосфера, биосфера және жер қыртысының изотоптық құрамына тигізетін әсері ұдайы артып келеді.

Биосфера концепциясы

Биосфера терминін австриялық геолог Эдуард Зюсс 1880 жылы алғаш рет қолданған болатын. Орыс минералог В. И. Вернадский (1863-1945) Зюсстың еңбектерінен кейін жылдан соң, біз осы күнге дейін мойындап жүрген биосфера концепциясының негізгі қағадаларын бүкіл тарихы бойында, тірі организмдердің әсеріне ұшыраған барлық қабаттарын түсінік В. И. Вернадскийдің анықтамасы бойынша, биосфера- тіршілік иелері мен тіршілік көздерінің Жер бетіндегі белгілі бір қабаты, тіршілік иелері, яғни органикалық заттар, биосферадағы еркін энергияның тасымалдаушы көзі болып табылды. Биосфера құраына адамзат қоғамы және оның өндірісі де жатады.

Ғылымның қазіргі деректеріне қарағанда, біздік планетамыз шамамен бұдан бес миллиард жыл бұрын пайда болған.

Біздің планетамыздың табиғаты тірі организмдерден және қатты, сұйық. Газды денелерден тұрады. Оларды әдетте «сфера» деп атайды. Тіршілік, негізінен литосфрада (жер қабатының сыртқы қатты беті), гидросферада (өзен, көл, теңіз және мұхитта және тропосферада (жер шарының газ күйіндегі қабаттар атмосфера) ұшырасады.

Биосфераның төмеңгі шекарасы жер қыртысының 2-3 км дейінгі, ал мұхит түбінен төмен 1- км терендіктегі аумақ қамтиды, ал үстінгі жағы 20-25 км биіктіктігі озон қабат болып табылады. Тірі организмдердің ең тын орналасқан бөлігіне- тропосфераның 50 м биіктікке дейін төменгі қабаты мен топырақ қыртысы жатады.

Литосфераның беткі жоғарғы қабатын, тіршілік иелерін 99% құрайды. Жер беті мен оның қойнауындағы тірі организмдер массасы 2, 4-1012 тоннадай болады.

Биокосты жүйе- ондағы тірі зат пен өлі заттың, костық заттың бір-бірімен қатынаста болатын және жағлай жасалынатын жүйе. Тірі организмдер мен тірішілік ету ортасымен жасалған, тіршілік ету ортасы мен тірі организмдер арасындағы химиялық элементтердің алмасуы жүретін жүйе. Бұл терминді 1944 жылы В. И. Вернадский ұсынды. Биокосты жүйеде химиялық элементтердің алмасуы биосфераның биогеохимиялық құрылуын құрайды. В. И. Вернадский бұл процестерді геохимиялық жолмен жүреді деп түсіндірді, бірақ екі ірі фактордың геологиялық пен биологиялық әсерінен биогеохимиялық үрдістер төңірегінде ж. реді деп атап көрсетті.

: ХХ ғ басында В. И. Вернадский (1938ж) ескерткен: «тірі затпен толыққан костық табиғи денелер емес. Ол тірі және костық табиғи заттардан құралған биосфераның күрделі биокосты табиғи заты». Биокосты заттың басты ерекшелігі- экожүйе компоненті.

Биогеохимияның басқа ғылыми пәндермен әрекеттесуі

Қазіргі биогеохимияның басқа ғылыми пәндермен байланысы. Биогеохимия XX ғасырда биология, химия, геология ғылымдарының еңберінде қалыптасқан аралық ғылыми пін болып табылады.

Биогеохимия - жер туралы ғылымдармен тығыз байланысты, әсіресе геологиялық жыныстар, минералдар, табиғи сулар мен газдардың құрамын зерттейтін ғылымдар, биолгиялық ғылымдар (организмдер мен олардың тіршілік ортасының байланысын зерттейтін ғылымдар, мысалы, экология) .

Биогеохимияның принциптері микробиологиямен байланысты кең қолданылады. Микроорганизмдер мен ортаның құрамы бір-бірімен тығыз байланысты, сондықтан биогеохимиялық зерттеулерді көптеген микробиологтар кеңінен қолданады. Бүған бактериальды биогеохимия анық мысал болады. Бактериялардың атмосфераға, топыраққа, табиғи суларға, миграция процестеріне және әр түрлі элементтердің глобальды биогеохимиялық циклдеріне әсерін бағалауда биогеохимиялық әдістер қолданылады. Іс жүзінде биогеохимиялық идеялар мен әдістер геологияда, геохимиялық экологияда және биотехнологияда дамып отырады.

Биогеохимияның жетістіктері қазіргі таңда көптеген ғылым салалаларында кеңінен қолданылып отыр:

 Биогеохимиялық әдістерді пайдалы қазбалар орнын барлау барысында қолдану.

 Адам мен жануар денсаулығын бағалауда геохимиялық жағдайды сандық сипаттау.

 Қоршаған ортаға антропогендік әсерді азайтуда биогеохимиялық стандарттарды қолдану.

 Биогеохимиялық зерттеулерді геологиялық экологияда қолдану, яғни қоректік тізбекті құрайтын маңызды (тіршілік) элементтерінің сарқылған және тапшы түрлерін, жануарлар мен тұрғындарға зиян келтіретін биогеохимиялық аномалилерді зерттейді. Аномалилік зерттеулерді АҚШ ғалымдары (J. Webb, 1964, 1966), Англия мен Ирландия ғалымдары (R. Ebens, 1973) жүргізді.

Атмосфераның эволюциясы

Литосфераның диффренциациясынан кейін температураның өзгеруі протожердің тектоникалық циклі мен абиотикалық желдену процесі жүрді. Жер шарының негізгі бөлігінің қалыптасуы соңында атмосфералық су булары протобиотикалық мұхиттың қарапайым түріне конденсацияланды. Бұл атмосферада азот молекуласы мен көміртектің бір тотықты және қостотықты байланыстарының көбеюіне алып келді. Дегенмен атмосферада бос оттегі мүлдем болмады. Көміртектің қос тотығы мен судың фотодиссоциацияның реакциясы арқылы атмосфераның жоғарғы қабатында оттектің жұқа қабат түрінде жинаталуы мүмкін. Күн эволюциясының физикалық моделі жер бетіндегі жарықтың артуын белгілі бір уақытта радиациялық баланстың пропорционалды өзгерісімен түсіндіреді. Бұл жер бетіндегі қалыпты биологиялық климатты қалыптастыруға жағдай жасайдыү

Мұндай өзгерістер атмосфераның көміртек қос тотығы негізінде болып жатқан процестер келесідей теңдеуде ықшамдалып көрсетілген:

Бұл процесс көне Жер атмосферасындағы көміртек қос тотығын төмендетіп, жылу радиациясы мен жылулық әсердің деңгейін ұстап тұрады. Жердегі атмосфераның қалыптасуын анықтайтын тағы бір экологиялық параметрлердің бірі ультракүлгін радиациялар ағыны болып табылады. Қазіргі таңда УК радиацияларды стратосфераның озон қабатында сіңіріп биотаны оның зиянды әсерлерінен қорғап отырады.

Осыдан 3, 5 млрд жыл бұрын анаэробты фотосинтез процесі жүруінің нәтижесінде Жер биосферасының түбегейлі өзгерісіне алып келді.

Микробтардың белсенді әсерінен атмосфера құрамында CO, No, H2O, секілді газдарды қалыптастырды. Микробтар эволюциясы сәйкесінше атмосфераның химиялық құрамын өзгертіп отырғанымен, атмосфераның химиялық құрамы жүздеген миллион немесе миллиардтаған жылдарға созылды.

Гидросфераның эволюциясы

Қазіргі таңда жердің жасы шамамен 4, 6 млрд. жыл екені белгілі. Алғашында жер ғаламшарында су мүлдем болмады және қазіргі айдың беті секілді реголитпен (тау жыныстарының сусымалы қалдықтары) қапталып жатты. А. П. Лисицынның мәліметтері бойынша 4-млрд-тан 3, 8 млрд жыл бұрын реголиттердің әсерінен су пайда болады, кейіннен жердің ойыс жерлері суға тола (мұхит қабаты) бастайды.

Мұхиттың қалыптасуына келесідей шарттар сәйкес келуі (орындалуы) қажет:

• Сұйықтық көлемінің жоғары болуы;

• Мұхитты толықтыратын элементтердің мол болуы;

• Мұхит қалыптастырушы заттар мейлінше сұйық күйдегі стандартты температура мен қысымда болуы;

• Төмендетілген бедердің болуы;

• Жер гравитациясы мұхитты ұстап тұратындай жеткілікті болуы.

Мұхит суында кең тараған элементтер Н, О, С және N болып табылады. Сутектің стандартты температурасы мен қысымы шамасы мен химиялық байланыстарға қарасақ, сутек 259, 2°С-да еріп, 252, 8°С-да қайнайды. Бірақ мұндай жағдай жер бетінде 4, 5млрд жылға дейін болған жоқ. Сутектің басқа да элементтермен байланыстарына мән беретін болсақ: H2O, NH3 және CH1. Қазіргі изотопты мәліметтер суды осыдан 3, 3 млрд жыл бұрын болды десе, ал қазіргі жер мен теңіз асты гидротермикалық белсенді бөлігі ежелгі судың рециркуляциясымен байланыстырады. Су алдымен полюстерде пайда бола бастады. Ол жердегі мұхиттың көлемі мен тереңдігі қазіргі мұхиттың 5/1 бөлігінен де азы болды және осы кезде алғашқы шөгінді жыныстар пайда болды.

Осыдан 2, 4-1, 7 млрд жыл бұрын атмосфералық сутегі мен мұхиттың химиялық құрамының өзгеруі жүрді. Осы кезеңде атмосфераның тотығып, мұхиттардың терең бөліктерінде мұхит қалыптасу процестері жүріп жатты. Бұған дәлел ретінде, темірге дейінгі түзілімдердің қалыптасуы жүрді, оны орыс тілді геологиялық әдебиеттерде шөгінді темір кварциттер немесе джеспилиттер деп атайды.

Шамамен 1, 7 млрд жыл бұрын байланысқан темір түзілімдерінің кездеспеуі алдыңғы стадияның аяқталып соңғы стадияның басталғанын білдіреді. Мұхиттың химиялық құрамының эволюциясын қалыптасқанын дәлелдейді. Мұхиттың терең бөліктерінде шала тотыққан темірдің жойылып бітуімен, оттек атмосферасының құрамы қазіргі құрамына жақын болуы мүмкін деп болжанды. Осы кезеңге дейін көміртек циклі шамамен қазіргі уақыттағыдай жүріп отырған.

Мұхит қалыптасуының кезеңдік өзгерісі шамамен 2, 6-2, 2 млрд. жыл бұрын протожердің орталық қыраттарындағы рифт аңғарларынан судың кіруінен басталды. Осыдан 1 млрд жыл бұрын мұхит суының іс жүзінде айтарлықтай өзгермеуі, тек қана беткі қабаттарының трансформациялануы мен сәйкесінше судың қайта бөлінуі процестері жүріп отырды.

Жер қабатындағы химиялық элементтердің таралу ерекшеліктері

Табиғатта химиялық элементтерді табудың көптеген түрі кездеседі. Олардың көбінесе зерттеу мақсаты ғылымның дамуы деңгейіне байланысты. Бірақ ғғалымдар олардың жекелеген түрлерін ғана қолданады.

Табиғатта химиялық элементтерді табу формаларының негізгі жіктемелері бар. В. И. Вернадский химиялық элементтерді табудың төрт басты түрін бөліп көрсетті:

- Тау жыныстары мен минералдар (оларға табиғи су мен газ)

- Тірі зат немесе биогенді табу түрі

- Магмалық ағындар (силикатты) ерітінділер

- Таралу жағдайы

- Коллоидты табу түрі табиғи аналогтарсыз сұйық дисперсионды орта мен техногендік байланыстар.

Бұл түрі бойынша антропогендік әсерден жаңа техногендік қосылыстардың әсерінен биосферадағы химиялық элементтердің концентрациясы мен миграциясы нәтижесәнде болады.

Техногенездің мейлінше көбеюі элементтердің жер бетінде жылжуына және олардың атмосфераға және гидросфераға аздаған бөлігінің түсуімен түсіндіріледі және коллоидты элементтерді табудың ерекше формасы ретінде қарастырамыз.

Элементтерді табудың маңызыд түрлеріне: шашыранды жағдайы, жекелеген минералды түрлер, су ерітінділері, газды қоспалар, коллоидты және жинақталған формалар, табиғи аналогтарсыз техногенді байланыстар, биогенді формалар.

Шашыранды жағдайы - жер шарындағы химиялық элементтерді табуда кеңінен қолданылатын түрі. 1909 жылы В. И. Вернадский орыс табиғат бақылаушылары мен дәрігерлерінің XII съезінде «Жер бетіндегі әрбір заттың тамшысы мен бөлшегінде, біздің зерттеудің аздығына орай, біз жаңа элементтерді аламыз. Олардың микрокосмостық сипатта таралуы таң қалдырады. Микрокосмостың түйіршігінде немесе тамшысында бүкіл космостың құрамдық белгісін көруге болады. Тіпті онда Жер бетіндегі барлық элементтердің табылуы мүмкін» деп айтқан болатын.

Жер шарындағы химиялық элементтердің сандық таралуының бірінші болжамдарын Ф. У. Кларк жасаған болатын. Осы екі ұлы ғалымның құрметіне Н. И. Сафронов пайдалы қазбаларды іздеудің геохимиялық әдісін В. И. Вернадский - Кларк заңы деп атады.

Вернадский - Кларк заңынан мынадай қорытынды шығаруға болады:

 Біріншіден, ортадағы организмнің (оның ішіндегі адамның) қалыпты тіршілік етуіне барлық химиялық элементтердің жеткілікті болуы керек. Мұны жасанды тіршілік ортасын жасағанда ескеру қажет.

 Екіншіден, тірі организмдер үшін зиянды немесе пайдалы химиялық элементтер болмайды. Тек химиялық элементтердің шамадан тыс көп болуы немесе жеткіліксіз болу концентрациясы ғана кездеседі.

Жекелеген минералды түрлер - Жер шарындағы химиялық элементтерді табудың кең тараған формасы болып табылады. Іс жүзінде минералдар литосфераның косты бөлігі. Химиялық элементтердің әр түрлі үйлесімі бір-бірінен айырмашылығы бар минерал түрлерін қалыптастырады. Осы минералдардың негізінде материктегі тірі организмдердің массасы, оның ішінде адам түзіліп дамып құралады. Сонымен қатар, химиялық элементтердің құрамы ғана емес, мықтылығы, әсіресе ерігіштігі маңызды. Әр түрлі техногенді байланыстарды құрауда химиялық элементтердің негізгі көзі минералдар болып саналады. Әсіресе, белгілі бір минералдың бір жерге жинақталып қалуы аномальды экологиялық жағдайды туғызып отырады. Мұндай жағдай химиялық элеметтердің табылуына жол ашады. Ешқандай өндіріс орны табиғи минералдарды пайдаланбай дамуы мүмкін емес.

• Қазіргі таңды ауыл шаруашылығының дамуы минералды тыңайтқыштарды қолдануымен тығыз байланысты.

• Мемлекеттің жылу-энергетикалық базасының минералды шикізатсыз дамуы мүмкін емес.

• Минералдар қатары адам азығының құрамын ғана толықтырып отырмайды, монымен бірге қажеттілік болып табылады (мыс, аспаздық тұз) .

• Минералдар медицинада (йод тұзы), сәндік-әшекей бұйымдарды жасауда . б. қолданылады.

Минералдар литосфераның жоғарғы бөлігінде бір жерде ірі көлемде жинақталып қалуы геохимиялық процесті тудырады. Химиялық элементтердің шамадан тыс көп болуы немесе жеткіліксіз болуы жергілікті жердегі жер асты мен жер үсті суларының қышқылды-сілтілік жағдайын өзгертеді. Белгілі бір іс-шараларды жүргізбей аталған аумақтың тұрғындарының тіршілік жағдайын қауіпсіздендіру мүмкін емес. Мыс, Қаратауда қорғасын-мырыш рудасы кеңінен дамып отырғанымен, карбонатты түзілістерде фтордың мүлдем жетіспей отырғандығы байқалады. Бұл сүйек құрылыымының бұзылуына, тіс және басқа да аурулардың көбеюіне алып келеді. Аталған рудалы ауданда ауыз судағы фтордың жетіспеуінен тұрғындардың қауіпсіз тіршілігін қалыптастыру мүмкін емес.

Минералдарға антропогендік әсердің нәтижесінде, минералды формадан коллоидты, судағы ерітінді түріне өтіп химиялық элементтерді табудың биогенді формасына өтеді.

Көптеген радиоактивті элементтерден құралған минералдар, тіпті қалдықтарда тіршілік қауіпсіздігіне нұқсан келтіреді. Мысалы, кварц, асбест, көмірдің жеңіл рак ауруларына шалдықтырады.

Әсіересе, зияндылары қорғасын, мырыш, ванадий, талий, никель, бор, кобальт, мыс т. б. . Бұл минералдармен жұмыс істегенде қауіпсіздік техника шараларын қатаң сақтау қажет.

Судағы ерітінділер - тірі организмдер үшін химиялық элементтерді табудың маңызды формасы. Бұл форма негізінде ерітінді құрамындағы элементтерді анықтау арқылы, оның қауіптілігін реттеп отыруға мүмкіндік береді.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.