Ұзақ мерзімді активтерді жиынтығы
МАЗМҰНЫ
1
ЖАЛПЫ БӨЛІМ
1.1
Ұйымның жалпы ұйымдық-экономикалық сипаттамасы
3
2
БУХГАЛТЕРЛІК ЕСЕП ПЕН АУДИТ ҰЙЫМДАСТЫРУ
2.1
Ұйым капиталының (жарғылық, резервтік, төленбеген) есебі және аудиті
9
2.2
Негізгі құралдар мен материалдық емес активтерінің есебі мен аудиті
11
2.3
Қорлардың есебі мен аудиті
17
2.4
Ақша қаражаттарының есебі мен аудиті (кассадағы, ағымдық шоттағы және арнайы банктік шоттағы)
20
2.5
Дебиторлық берешектердің есебі мен аудиті
22
2.6
Міндеттемелердің есебі мен аудиті (қаржылық міндеттемелер, жеткізушілермен есеп айырысу бойынша міндеттемелер, салықтар және т.б.төлемдер бойынша бюджетпен есеп айырысу, жалақы бойынша есеп айырысулар және т.б.)
25
2.7
Табыстар мен шығыстардың есебі мен аудиті және қаржылық нәтижені анықтау тәртібі
28
2.8
Жылдық түгендеу
30
3
АНАЛИТИКАЛЫҚ БӨЛІМ
3.1
Қаржылық есептілік: қаржылық есептілікті құрастыру әдістемесі мен тәжірибесі, қолданылатын нормативтер мен стандарттар
35
3.2
Бухгалтерлік балансты талдау
38
Қосымшалар
1 ЖАЛПЫ БӨЛІМ
1.1 Ұйымның жалпы ұйымдық-экономикалық сипаттамасы
Қазақстан Республикасының газ саласы болашақта Қазақстанды табиғи газды жетекші өндірушілердің бірі ретінде көру, одан әрі дамыту үшін айтарлықтай әлеуетке ие.
Алматы газ тармақғы ЖШС еліміздің газ нарығын және әлемдегі мемлекеттің мүддесін білдіретін, Қазақстан Республикасындағы ірі газ таратушы компания болып табылады
Алматы газ тармағы жауапкершілігі шектеулі серіктестігі (бұдан әрі қарай Серіктестік)-Серіктестік Алматыгаз акционерлік қоғамының жалғыз акционері 2005 жылғы 11 сәуір шешімі негізінде Алматы газ тармағы жабық акционерлік қоғамын қайта құру арқылы құрылды.
Заңды тұлғаның бастапқы тіркеу күні - 2001 жылғы 21 мамыр.
Серіктес Қазақстан Республикасының заңнамасы бойынша заңды тұлға болып табылады, өзінің қызметін Қазақстан Республикасының 1994 жылғы 27 желтоқсандағы Азаматтық кодексінің, Қазақстан Республикасының 1998 жылғы 22 сәуірдегі Жауапкершілігі шектеулі және қосымша жауапкершілікті серіктестіктер туралы №220-1 Заңының, Қазақстан Республикасының қолданыстағы заңнамасының және Жарғының негізінде жүзеге асырады.
Серіктестіктің мекен-жайы: Қазақстан Республикасы, 050061 Алматы қаласы, Жетісу ауданы, Рысқұлов көшесі, 99.
Серіктестік коммерциялық ұйым болып табылады. Ұйымның негізгі мақсаты өз қызметін жүзеге асыру барысында пайда табу.
Серіктестіктің қызметінің мәні төмендегілерді қоса, бірақ онымен шектелмей, кез келген қызмет түрлері болып табылады:
Алматы қаласының халқын, кәсіпорындарын, ұйымдары мен мекемелерін қамтамасыз ету мақсатында табиғи газ тасыиалдау;
Өнім қоюшылардан табиғи газды қабылдауды ұйымдастыру мен оны Алматы қаласының тұрғындарына дейін келісілген шарттарға сәйкес тасымалдау;
Жасасқан шарттарға сәйкес жеткізушілерден табиғи газ қабылдауды ұйымдастыру және оны Алматы қаласының тұрғындарына дейін келісілген шарттарға сәйкес тасымалдау;
Серіктестіктің балансындағы газ құбырларын электрохимиялық қорғау құралдарын іске пайдалану;
Кәсіпорындарға, ұйымдарға, азаматтарға объектілерді электрохимиялық қорғау құралдарын газдандыруға техникалық жағдайлар беру, газ шаруашылығы объектілерін газдандыру және газбен жабдықтау бойынша жобаларды келісу және іске пайдалануға қабылдауға қатысу;
Газ құбырлары мен газ газ жабдығына, электрохимиялық қорғау құралдарына, үй ішіндегі газ жабдығына қызмет көрсету, сондай-ақ шарттық негіздерде профилактикалық қызмет көрсетуді, жөндеу және іске қосу реттеу жұмыстарын жүргізу.
Газбен жабдықтау жүйелерін жобалау;
Газбен жабдықтау жүйелерін және электрохимиялық қорғау құралдарын құрастыру, жөндеу;
Газды есепке алу жүйелерін өлшеу аспаптарын құрастыру.
Серіктестіктің қатысушысы Қазақстан Республикасының 050008, Алматы қаласында орналасқан ҚазТрансГаз-Алматы Акционерлік қоғамы болып табылады.
Алматы газ тармақтары ЖШС есеп жазбаларын жүргізуде және қаржылық есептілігін дайындауда Халықаралық қаржылық есептілік стандарттарына және Есеп саясатына сүйенеді. Серіктестік ҚР Бухгалтерлік есеп және қаржылық есептілік туралы Заңы, қаржылық есептілікті дайындау және ұсынудың тұжырымдамалық негізі, ҚР-ғы бухгалтерлік есеп және қаржылық есептілік жүйесін реттеуші нормативті құқықтық актілердің негізінде жасалған.
Серіктестік жағдайы, қызметінің нәтижесі және өзгерісі туралы ақпараттарды шынайы ұсынуға болатындай бухгалтерлік есеп жүйесін құру, сондай-ақ қаржылық ақпараттардың сапалық сипаттамасына немесе Қазақстан Республикасының заңнамаларына қайшы келетін жағдайларды қоспағанда, барлық аспектілерін Халықаралық қаржылық есептілік стандарттарымен сәйкестендіру.
Нақты Халықаралық қаржылық есептілік стандарттары болмаған жағдайда, серіктестік басшылығы Есеп саясатын құруда қаржылық есептілікті пайдаланушыларға пайдалы ақпараттарды қамтамасыз ететін өзіндік кәсіби пайымдауларын қолданады. Мұндай пайымдауларды қолдануда ұйым басшылығы:
* ұқсас немесе байланысты мәселелерді қозғайтын Халықаралық қаржылық есептілік стандарттарының басшылығы мен талаптарын;
* активтер, міндеттемелер, табыс және шығысты анықтау, тану және бағалау критерилерін;
* қаржылық есептілікті дайындау және құруда бекітілген Қағидаларды;
* Стандарттар мен жоғарыда аталған пунктерге сәйкес салалық тәжірибені бекітетін басқа органдардың шешімдерін назарға алады.
Жоғарыда аталған талаптарынан бас тартуға тек серіктестік басшылығының шешімі бойынша шынайылыққа қол жеткізуге қажетті деп танылған жағдайда ғана рұқсат беріледі. ХҚЕС-ның нақты бір талабынан бас тартудың қажеттілігін бағалауда:
oo талаптың мақсаты, неліктен бұл мақсатқа қол жеткізілмеген немесе нақты жағдайда орынсыз;
oo ұйым жағдайы талапқа сәйкес жүргізетін ұйымдардың жағдайыннан айырмашылығы қандай екендігін назарға алынады.
Шынайылыққа қол жеткізуде талап етілетін ХҚЕС-нан бас тартқан жағдайда, есептілік барлық қолданылатын стандарттарды есепке ала отырып жасалады, бірақ ескертпелерде келесідей ақпараттар ашылып көрсетіледі:
+ Стандарттың талаптарын бұрмалаушылыққа алып келетін ХҚЕС атауы немесе басшылықтың шешімі бойынша стандарт талаптарына сәйкестендіру Концепция талаптарына қарама-қайшылыққа алып келетін себептер;
+ Әрбір ұсынылатын кезең үшін - басшылықтың көзқарасы бойынша шынайылықты қамтамасыз ететін есептіліктің әрбір компонентіне түзетулер.
Есеп саясаты ұзақ уақыт бойы қолданысқа ие болады және заңнамаларға, соның ішінде бухгалтерлік есеп туралы заңнаманың талабына сәйкес, қолданыстағы Есеп саясатын өзгерту қажет болса немесе бұл өзгеріс Серіктестіктің қаржылық есептілігінде оқиғалар мен операцияларды шынайы көрсететін жағдайларда ресми түрде өзгертілуі мүмкін:
Серіктестіктің Есеп саясатына сәйкес, кәсіпорындағы жалпы бухгалтерлік есепті жүргізуге уәкілетті тұлға ретінде бас бухгалтер жауапты болады. Бас бухгалтер Бас директорға бағынады.
Бас бухгалтер:
+ бухгалтерлік қызметтегі мамандарды таңдауға және жұмысын ұйымдастыруға;
+ бухгалтерлік есептің жүргізілуіне, қаржылық есептілік нысандарын құру мен салықпен есеп айырысуға;
+ ҚР Бухгалтерлік есеп және қаржылық есептілік туралы Заңының, Халықаралық қаржылық есептілік стандарттарының, құқықтық және басқа да актілердің, сондай-ақ Есеп саясатының талаптарын сақтауға жауап береді.
Серіктестіктің бірінші басшысы мен бас бухгалтерінің жауапкершілігі олардың өкілетті болып отырған Серіктестік қызметінің кез келген кезеңінде пайда болады. Бас бухгалтерді лауазымынан босатқан кезде жұмысты жаңадан тағайындалған бас бухгалтерге (егер ол болмаса, Серіктестіктің басшылығының бұйрығына сәйкес тағайындалған жұмысшыға) тапсырады.
Алматы газ тармақтары-да бухгалтерлік есеп және қаржылық есептілік жүйесі ҚР Заңның талаптарына сәйкес ұйымдастырылады. Серіктестіктің бухгалтерлік есебін ұйымдастыру, операциялар мен оқиғалардың орындалуы барысында заңға сәйкес орындалуы Серіктестіктің басшылығына жүктеледі. Бухгалтериядағы қызметкерлердің функционалды міндеттері Бухгалтерия туралы ережелер мен лауазымдық нұсқаулықтарға сай анықталады.
Серіктестік, бухгалтерлік есепті ұйымдастыруды жүзеге асыра отырып, қызметтің түріне, масштабына қарай және шаруашылық жүргізудің нақты шарттарында:
oo бухгалтерлік жұмыстың ұйымдастырушылық формасын өз бетінше орнатады;
oo Есеп саясатын құрады;
oo қажет болған жағдайда бухгалтерлік есепті функционалды өндірістік және қаржылық түрлерге бөледі;
oo операциялар мен оқиғаларды бақылау тәртібін бекітеді, сондай-ақ бухгалтерлік есептің ұйымдастырылуына қажетті басқа да шешімдерді қабылдайды.
Уәкілетті органмен бекітілмеген қағаз немесе электорнды түрдегі бастапқы құжаттарды Серіктестік өз бетінше әзірлейді және келесідей міндетті реквизиттерді қамтуы тиіс:
oo құжаттың атауы (нысандары);
oo құрылған күні;
oo ұйымның атауы;
oo операцияның немесе оқиғаның мазмұны;
oo операцияның немесе оқиғаның өлшем бірлігі (сандық және құндық мағынада);
oo операцияның жүргізілуіне (оқиғаның расталуына) және оны рәсімдеудің дұрыстығына жауапты тұлғалардың аты-жөні, лауазымы және қолы.
Бастапқы құжаттар мен бухгалтерлік есептің регистрлері электронды үлгіде құрастырылатын болса, Серіктестікте операцияның басқа қатысушылары, сондай-ақ ҚР заңдарына сәйкес талап етуге құқығы бар мемлекеттік органдардың талабы үшін осындай құжаттардың қағаз үлгісіндегі көшірмелері дайындалады. Бастапқы құжаттар операцияны жүзеге асыру сәтінде қалыптасады, гер бұл мүмкін болмаған жағдайда операция аяқталысымен жасалады..
Серіктестікте бухгалтерлік есеп жүргізудің келесідей әдістері қолданылады:
oo автоматтандырылған - синтетикалық және аналитикалық есеп регистрлері мен қаржылық есептіліктер персоналды компьютерлерде жүргізіледі;
oo автоматтандырылмаған (қолмен) - шаруашылық операцияларды жүзеге асыру барысында бастапқы құжаттарды қағаз түрінде рәсімдеу.
Автоматтандырылған бухгалтерлік есепте бірыңғай бағдарламалық қамсыздандыру қолданылады. Технологиялық құжатайналымға, құжаттарды уақытылы және сапалы толтыруға, ондағы мәліметтердің шынайылығы мен бухгалтерлік есепте көрініс табу үшін құжаттарды уақытылы жеткізуге құжатқа қол қойған тұлға жауапты болады.
Серіктестіктің бірінші басшысы ұйымдастырушылық-өкімгерлік және қаржылық-есеп айырысу құжаттарына қол қоюға құқығы бар тұлғалардың тізімін анықтайды. Сонымен қатар, Серіктестіктің коммерциялық құпиясын құрайтын құжаттар тізімі де бірінші басшысының бұйрығымен бекітіледі.
Алматы огаз тармақтары ЖШС-нің қаржылық қызметінің Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес жүргізілуі ткөбінесе ішкі аудит бойынша жүзеге асады. Бухгалтерлік есеп ақпараттарын алуға мүмкіндігі бар аудиторлар және басқа да тексеруші тұлғалар меншік иесінің келісімінсіз оны жеке мүдделері үшін қолдануға құқығы жоқ.
Серіктестіктің жалпы есеп жүйесі келесідей бөлінеді:
a) қаржылық есеп. Қаржылық есеп есептілікке қосылады және қадағалаушы органдар мен аудиторлар үшін ашық болады. Шоттардың жұмыс жоспары Есеп саясатының ажыратылмас бөлшегі болып саналады. Қажет болған жағдайда шоттардың жұмыс жоспары өзгертіліп, толықтырылуы мүмкін.
b) статистикалық есеп қаржылық есеп мәліметтеріне негізделеді, ақпаратты ұсыну формасы, құрамы мен мезгілі Ұлттық статистикалық агенттігімен бекітіледі.
c) салық есебі бухгалтерлік есептің қорытынды нәтижелерінің салық заңнамаларына сәйкес құрылуына негізделеді және есептің баламалы әдістерін қарастырмайды.
d) басқару есебі - бұл қаржылық, статистикалық және салық есебінен келіп туындайтын Серіктестіктің басшылығының тапсырмасы бойынша құрастырылатын жиынтық ақпарат.
Бұл ақпараттар ағымдағы және болашақтағы жағдайларды талдау және тиімді басқарушылық шешім қабылдау үшін қажет.
Алматы газ тармақтары операциялық, бухгалтерлік және статистикалық есепті Қазақстан республикасының заңдылығына сәйкес жүзеге асырады. Бухгалтерлік және статистикалық есепті кәсіпорынның бас бухгалтері жүргізеді. Кәсіпорында 1С-Кәсіпорын бухгалтерлік бағдарламасы қолданылады. Серіктестіктегі активтерге, меншікті капиталға, міндеттемелерге, табыстар мен шығыстарға әсер ететін барлық шаруашылық операциялары мен оқиғалары бухгалтерлік есепте көрініс табуы қажет.
Бірыңғай шаруашылық операцияларына жиынтық бухгалтерлік құжаттар толтырылады. Жиынтық бухгалтерлік құжаттардың дәлелдеушілік күші оларға бастапқы құжаттарды тіркеген жағдайда ғана сақталады.
Қаржылық есеп беру операциялардың қаржылық нәтижелерін көрсетеді және экономикалық мінездемелеріне сәйкес оларды белгілі бір категориялар жинақтап көрсетеді. Бұл категориялар қаржылық есептіліктің элементтері деп аталады. Баланста қаржылық жағдайды сипаттайтын элементтер келесілер болып саналады: активтер, міндеттемелер және капитал. Пайда және зиян жөніндегі есептілікте, қызмет нәтижелерінің өзгеруін сипаттайтын элементтер табыстар мен шығындар болып табылады.
Қаржылық есептілікті ұсынудың функционалды валютасы ретінде қазақстандық теңгемен жүргізіледі.
2 БУХГАЛТЕРЛІК ЕСЕП ПЕН АУДИТТІ ҰЙЫМДАСТЫРУ
2.1 Ұйым капиталының (жарғылық, резервтік, төленбеген) есебі және аудиті
Қазіргі кездегі нарықтық қатынастар жағдайында кәсіпорынның қызметі мен оның дамуы өзін-өзі қаржыландыру арқылы, яғни меншікті капитал арқылы жүзеге асырылады. Тек осы меншікті капитал жетіспеген жағдайда ғана қаражаттар тартылады. Мұндай жағдайда қаржылық тәуелсіздік маңызды орын алады. Яғни тартылған қаражаттарсыз жұмыс істеу мүмкін емес деген сөз. Бірақ бұл қиын, тіпті мүмкін емес. Олардың ең аз мөлшері меншікті капиталдан тұрады. Ал егер меншікті капитал жетіспейтін болсаоның үстінен қысқа мерзімді банк несиелері немесе коммерциялық несиелер, яғни тартылған қаражаттар қолданылады.
Активтің қалыптасу көздерінің талдауын жасау барысында меншікті және тартылған капиталдың нақты көлемі анықталы, есепті мерзімде болған өзгерістердің себептері анықталады және бағаланады. Мұнда ең бастысы меншікті капиталға көп көңіл бөлінеді.
Меншікті капиталдың құрамы экономикалық мазмұнына, құрылу қағидаларына және пайдалану көздеріне қарай мыналардан тұрады: жарғылық капитал, қосымша төленген капитал, қосымша төленбеген капитал, резервтік капитал және бөлінбеген пайда.
Капиталды талдау барысында мынадай көрсеткіштер жиі қолданылады:
oo Авансталған капитал
oo Меншікті капитал
oo Тартылған капитал
oo Айналым капиталы
oo Негізгі капитал
Капиталды талдау процесі кезінде мынадай көрсеткіштер анықталады:
oo Қолда бар меншікті қаражаттар
oo Қолда бар меншікті қаражаттар және ұзақ мерзімді міндеттемелер
oo ТМҚ-дың қалыптасу көздерінің жалпы сомасы.
Активтің қалыптасу көздерінің талдауын жасау барысында меншікті және тартылған капиталдың нақты көлемі анықталып, есепті мерзімде болған өзгерістердің себептері анықталады және бағаланады. Мұнда ең бастысы меншікті капиталға көп көңіл бөлінеді.
Алматы Газ Тармақтары ЖШС-нің меншікті қаражаттары мен ұзақ мерзімді міндеттемелері.
Кесте 1
А қосымша
Активтер
2013 жыл
2014 жыл
Пассивтер
2013 жыл
2014 жыл
Ұзақ мерзімді активтер
16690439
19152143
Меншікті капитал
9883212
11587127
Меншікті қаражаттардың қолда бары
16510197
18993373
Ұзақ мерзімді міндеттемелер
1829347
1787270
Меншікті қаражаттар мен ұзақ мерзімді активтердің қолда бары
33200636
38145516
Ағымдағы займдар
ТМҚ қалыптасу көздерінің жалпы сомасы
33200636
3845516
Алматы га зтармағы ЖШС-нің есебінен байқағанымыздай, меншікті қаражаттарының көлемі бойынша 31.12.2013 жыл 18993373, ал 31.12.2014 жыл 16510197 қалды. Бұл меншік капитал құрылымындағы таза табыстың азаюымен байланысты.
Меншікті айналым капиталының көлеміне 2 негізгі фактор әсер етеді: меншікті капитал мен ұзақ мерзімді активтер. Сондықтан әр факторды бөліп қарастыру керек.
Төменде көрсетілген кестеден байқағанымыздай, есепті 2014жылы меншікті капитал 18107521 құрады, бұл өткен жылмен салыстырғанда 2383412 артық.
2014 жылы негізгі құралдардың құны 19001719 құрап, өткен жылмен салыстырғанда 2481539 артты. Бұл жағдайды бөліп қарастырғанда өсім негізгі 2 бап бойынша болды: негізгі құралдар және ұзақ мерзімді қаржылық салымдар.
Алматы газ тармақтары ЖШС-нің меншікті айналым капиталының факторлық талдауы келесі кестеде көрсетілген.
Кесте 2
А қосымша
Көрсеткіштер
2013 жыл
2014 жыл
Ауытқу, +,-
Меншікті капитал
Жарғылық капитал
9883212
11587127
1703915
Бөлінбеген пайда
5840897
6520394
679497
Меншікті капиталдың жиынтығы
15724109
18107521
2383412
Ұзақ мерзімді активтер
Материалдық емес активтер
8742
4660
-4082
Негізгі құралдар
16510197
18993373
2483176
Ұзақ мерзімді дебиторлық берешек
1241
3686
2445
Ұзақ мерзімді активтерді жиынтығы
16520180
19001719
2481539
Меншікті айналым капиталы
-796071
-894198
-98127
Бұл арине негізгі құралдардың жарамдылық коэффициентіне оң әсерін тигізіп, кәсіпорынға ұзақ мерзімді қаржылық салымдар бойынща табыс әкеледі. Бірақ, кәсіпорын саудамен айналысатындықтан, қаражаттарды ағымдағы активтерге - табыстың негізгі көзіне салған жөн еді.
Жарғылық капитал мемлекет бөлген мүлік есебінен қалыптасады.
Мемлекеттік қазынашылық кәсіпорындар, оның міндеттемелері бойынша құрылтайшылардың субсидияларлы жауапкершілік көтеретіндігімен сипатталады.
Алматы газ тармағы ЖШС-нің авансталған капиталын талдау.
Кесте 3
А қосымша
Көрсеткіштер
2013 ж
2014 ж
Ауытку, +,-
Тәуелсіздік коэффициенті
0,83
0,85
0,02
Тәуелділік коэффициенті
0,91
0,14
-0,77
Қарыз және меншікті қаражаттар қатынасының коэффициенті
1,09
0,16
-0,93
Қаржыландыру коэффициенті
5,24
6,05
0,81
Маневрлеу коэффициенті
-0,96
-0,05
1,01
Инвестициялау коэффициенті
0,93
0,94
0,01
Жоғарыда көрсетілген кестедегі мәліметтерден байқағанымыздай, алматы газ тармағы ЖШС өзінің тәуелсіздігін 0,02 пунктқа жоғарылатты. Себебі тәуелсіздік коэффициенті 0,02 пунктқа жоғарылап, 2014 жылдың соңында 0,85 пунктты құрады. Бұл көрсеткіштің жоғарылауы өз кезегінде кәсіпорынның тәуелділігін 0,77 пунктқа төмендетті. Ал есепті кезең іщінде тартылған қаражаттардың үлесінің азаюы қарыз және меншікті қаражаттар қатынасының 0,93 пунктқа төмендеп, 0,16 пунктты құрауына әкелді. Сәйкесінше қаржыландыру коэффициенті 0,81 пунктқа артып, 6,05 құрады. Қаражаттарды ұзақ мерзімді активтерге салу саясатының нәтижесінде маневрлеу коэффициенті 1,01 пунктқа артып, -0,05 құрады.Талданып отырған мерзім іщінде инвестициялау коэффициенті 0,01 пунктқа жоғарылап, 0,94 пунктты құрады. Ал бұл кәсіпорында қысқа мерзімді міндеттемелераз дегенді білдіреді.
Алматы газ тармақтары - басқарушылық, әлеуметтік-мәдени немесе коммерциялық емес сипаттағы өзге де функцияларды жүзеге асыру үшін мемлекет құрған және қаржыландырудың қосымша көздері Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленбесе, тек қана бюджет немесе Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің бюджеті (шығыстар сметасы) есебінен қамтылатын коммерциялық емес ұйым; Мемлекеттік мекемені немесе қазыналық кәсіпорынды жедел басқару құқығы - мемлекеттен меншік иесі ретінде мүлік алған және өз қызметінің жарғылық мақсаттарына, уәкілетті мемлекеттік органдардың тапсырмаларына және мүліктің мақсатына сәйкес осы мүлікті иелену, пайдалану және оған билік ету құқығын Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексінде, осы Заңда және Қазақстан Республикасының өзге де заңдарында белгіленген шекте жүзеге асыратын мемлекеттік мекеменің немесе қазыналық кәсіпорынның заттық құқығы негізінде болады. Бұл Азаматтық кодекс негізінде де осылай қаралған.
2.2 Негізгі құралдар мен материалды емес активтердің есебі
Қазіргі кезде кез-келген ұйымдарды алып қарасақ та олардың бухгалтерлік есеп барысында негізгі құралдардың алатын орны, олардың мөлшері ұлғаюда. Сондықтан да негізгі құралдар бухгалтерлік есептің объектісі ретіндегі алатын орны зор. Негізгі құралдардың есебін ұйымдастыруда оларды бағалауда кездесетін көптеген мәселелер туындайды. Өйткені олар тікелей өндіріске немесе басқа да салаларда пайдаланылу барысында алатын орны үлкен. Сондай-ақ олардың амортизациялық аударымдарын дұрыс есептеу мен есептік әдістерін таңдау барысында олардың әр түрі өзіндік құнның мөлшерін өзгеріске ұшыратады.
Негізгі құралдар дегеніміз - өндірісте ұзақ уақыт бойы яғни бір жылдан артық уақыт бойы пайдаланылатын, өзінің бастапқы заттай нысанын (пішінін, түрін) сақтай отырып, құнын шығарылған өнімге, орындалған жұмысқа көрсетілген қызметке біртіндеп бөліп-бөліп есептелген амортизациялық аударым мөлшерінде ауыстыратын еңбек құралдары, яғни материалдық активтер.
Негізгі құралдардың есебі активтік 2410 шоттарда жүргізіледі, оларда субшоттар бастапқы бағасымен немесе ағымдағы құнымен ескеріледі. Есептелген тозу сомаларын есепке алуға пассивтік 2420 шоттар арналған.
Алматы газ тармақтары ЖШС-нің негізгі құралдары - әкімшілік мақсатта қолданылатын және 1 жылдан көп есепті кезеңде қолданыста болады деп күтілетін материалды активтер.
Жалпылай алғанда объектіні негізгі құрал ретінде танудың екі шарты бар:
a) Алматы газ тармақтары активпен байланысты экономикалық пайда алатындығына жоғары сенімділіктің болуы;
b) Алматы газ тармақтары үшін актив құнын бағалаудың сенімділігі.
Ұйым қаржылық есептілікті құру мақсатында келесі топтарды қолданады:
oo Жер;
oo Ғимараттар;
oo Құрылыс;
oo Машиналар мен жабдықтар;
oo өлшеу және бақылау аспаптар мен жабдықтар;
oo Көлік құралдары;
oo Компьютерлік технологиялар;
oo өндірістік және тұрмыстық жабдықтар;
oo Өзге де негізгі құралдар.
Жер мен ғимарат бірге сатып алынса да, бөлек активтер және олар бөлек есепке алынады.
Негізгі құралдар (қорлар) елдің ұлттық байлығының басты және ең серпінді бөлігін, оның өндірістік әлеуетінің материалдық-техникалық негізін құрайды. Негізгі құралдарды (қорларды) бағалау экономиканың даму перспективаларын, қажетті құрылымдық ілгерілеулерді іске асырудың мүмкіндіктерін зерттеу, халықтың тұрмыс деңгейін жоғарылату, ұлттық шаруашылықты жалпыәлемдікке қосу үшін табиға база болып табылады.
Әдістеме Қазақстан Республикасы статистика органдарының ұлттық байлықтың элементтерін халық шаруашылығы балансының жүйесінде есептеуден, олардың ұлттық шоттар жүйесінде есептеуге өтуіне байланысты әзірленген.
Халықаралық стандарттарға көшу негізгі құралдардың (қорлардың) баланс көрсеткіштерін есептеу әдіснамасын маңызды түзетуді, активтердің қозғалысын және есептердің ақпараттық базасын талап етеді. Бірақ есептеулер ТМД статистикасы үшін дәстүрлі орындауға негізделуі тиіс, ал балансты әзірлеу үшін негізгі ақпараттық база статистикалық және бухгалтерлік есептіліктің жүйесі болып табылады.
Алғащқы тануда жылжымайтын мүлік, ғимарат және жабдықтар нақты құны (бастапқы) бойынша бағаланады. Оған сол активті алуға кеткен нақты шығындардың бәрі кіреді. Негізгі құралдың нақты құнына ктивті эксплуатация жағдайына әкелген сәтке дейінгі барлық шығындар қосылады. Актив ретінде алғашқы танудан кейін негізгі құрал объектісі оның бастапқы құнынан жинақталған амортизация мен құнсызданудан болған жинақталған шығындарды шегеру арқылы есептеледі. Негізгі құралдың сақталуын бақылауды қамтамасыз ету мақсатында әрбір инвентарлық объектіге сәйкес осы ұйымда болудың барлық мерзімінде сақталатын инвентарлық номер беріледі.
Негізгі құралдардың шынайы құнының коэффициенті:
К=негізгі құрал(қалдық құн)Баланс валютасы
К(2013)=1651019718723932=0.88
К(2014)=1915214321099948=0,9
Негізгі құралдар операциялары бойынша шоттар корреспонденциясы
Кесте 4
№
Шаруашылық операциялар мазмұны
Дебет
Кредит
1
Ұйымның өз күшімен салынған ғимараттың бастапқы құнының көрсетілуі
2410
2930
2
Негізгі құралдык капиталды жөндеу мен модернизациялау бойынша шығындардың апарылуы
2410
2920
3
Негізгі құралдарды сатып алу
3.1
Берілген есеп сомасының шотына
2410
1251
4
Түгендеу кезінде есепке алынған негізгі құралдар
2410
6280
Негізгі құралдар бойынша амортизациялық есептеулердің көлемі мына көрсеткіштермен айқындалады:
1. негізгі құралдың бастапқы құнымен;
2. тиімді қолдану мерзімімен;
3. амортизацияны есептеу әдісімен.
Негізгі құралдың нақты құнына активті эксплуатация жағдайына әкелген сәтке дейінгі барлық шығындар қосылады. Актив ретінде алғашқы танудан кейін негізгі құрал объектісі оның бастапқы құнынан жинақталған амортизация мен құнсызданудан болған жинақталған шығындарды шегеру арқылы есептеледі. Негізгі құралдың сақталуын бақылауды қамтамасыз ету мақсатында әрбір инвентарлық объектіге сәйкес осы ұйымда болудың барлық мерзімінде сақталатын инвентарлық номер беріледі.
Негізгі құралдардың құнсыздануы. Кәсіпорын әр есепті жылы активтің құсыздануы мүмкін болатын сипаты бар әрбір қолда бар активтерді бағалайды. Құнсызданудан болған шығын таза баланстық құн оның өтелу құнынан асып түскен жағдайда танылады. Активтің өтелу құны таза сату құы мен оны қолдану құны арасындағы ең үлкен мән ретінде айқындалады.
Негізгі құралдардың есептен шығуы. Ұйымның балансында негізгі құрал оны есептен шығарған немесе активтің қолдану тәрізді шешімдер қабылданған жағдайда есепке алынбайды. Және оның істен шығуынан экономикалық пайда күтілмейді.
Негізгі құралдарды істен шығару операциялары бойынша шоттар корреспонденциясы
Кес те 5
№
Шаруашылық операциялар мазмұны
Дебет
Кредит
1
Негізгі құралдың істен шығуы:
-баланстық қалдық құны сомасына
-есептелген тозу сомасына
7410
2420
2410
2410
2
Негізгі құралды бөлшектеу кезінде алынған материалдарды кіріске алу
1350
2410
Ақпараттың есептілікте ашылып көрсетілуі.
Негізгі құралдарға қатысты қаржылық есептілікті ұсынған кезде ұйым мына ақпараттарды ашып көрсетеді:
* жалпы баланстық құны;
* амортизация есептеудің қолданылатын әдістері;
* амортизация нормасы мен пайдалы қызмет ету мерзімі;
* есепті кезең басына және аяғына жалпы баланстық құны мен жинақталған амортизация
Негізгі құралдардың жал есебі - бұл жалға берушінің ғимарат, құрылыс, жабдық, автотранспортты т.б. жалға алушыға уақытша пайдалануға тапсыру. Бұл жағдайда мүлік шарттарын жалға беруші иеленеді және ол капиталды жөндеу, амортизация есептеуді жүзеге асырады. Ал жалға алушы келісімшарт бойынша бекітілген, кезең шығындарына жатқызылатын жал ақысын төлеп отыруға міндетті.
Негізгі құралдар мен материалды емес активтерді жүзеге асыру аудитінің әдістемесі:
1) қаржылық есеп беру
2) бас кітап, бухгалтерлік есеп регистрлері
3) смета, техникалық төлқұжат, мердігерлік келісімдер
4) Техникалық тексеру актісі, ақау ведомосы, наряд-тапсырыс
5) Негізгі құралдарды қабылдау-тапсыру актісі,
6) Жөндеу жүргізілген объектілерді қабылдау-тапсыру актісі
7) Негізгі құралдарды есептен шығару актісі
8) Автокөлік құралдарын есептен шығару актісі
9) Негізгі құралдарды есепке алудың түгелдеу карточкасы
10) Негізгі құралдарды есепке алудың түгендеу карточкасының тізімдемесі
11) Негізгі құралдардың қозғалысын есепке алу карточкасы
12) Жалға алынған негізгі құралдарды есепке алу карточкасы
13) Негізгі құралдардың түгелдеу тізімі
14) Жабдықты қабылдау актісі
15) Жабдықты монтажға қабылдау-тапсыру актісі
16) Жабдықтың анықталған ақаулары туралы акті
17) Негізгі құралдардың түгендеу тізімдемесі
18) Негізгі құралдардың түгелдеу нәтижелерінің салыстыру ведомосы
19) Материалды емес активтердің түгелдеу тізімдемесі
20) Материалды емес активтерді активтерді қабылдау-тапсыру актісі
21) Материалды емес активтерді есепке алу карточкасы.
Материалды емес активтер есебі. Материалды емес активтер материалды-заттық құрамы жоқ, бірақ құндық бағасы бар және ұйымның қызметінде ұзақ уақытында қолданылатын және пайда әкелетін активтер.
Материалды емес активтер бастапқыда өзіндік құны бойынша бағаланады, амортизациясы олардың пайдалы қолдану мерзіміне байланысты тікелей әдіспен есептеледі. Материалды емес активтердің жойылу құны 0-ге тең деп алынады. Материалды емес активтердің пайдалы кызмет мерзімі эксперттік комиссиялармен анықталады. Активтің қызмет ету мерзімі оның қолдануға дайын болған уақытынан бастап 10 жылдан аспауы тиіс.
Материалды емес актив істен шықса немесе оның қолдануынан экономикалық пайда күтілмейді деп танылса ол баланста есептен шығарылады. Материалды емес активтердің істен шығуы есептен шығару актісімен ресімделеді. Актіні кәсіпорынның түгендеу комиссиясы мүшелері және директормен қолдары қойылып, бекітіледі.
Материалды емес активтермен байланысты операциялар мына шоттарда көрініс табады: 2730 Өзге материалды емес активтер;
2740 Өзге материалды емес активтердің амортизациясы
Ұзақ мерзімді активтер операциялар аудитінің бағдарламасы
Кесте 6
Ұйымның негізгі құралдары мен материалды емес активтерін түгендеу
22) бас кітап, бухгалтерлік есеп регистрлері
23) смета, техникалық төлқұжат, мердігерлік келісімдер
24) Техникалық тексеру актісі, ақау ведомосы, наряд-тапсырыс
25) Негізгі құралдарды қабылдау-тапсыру актісі,
26) Жөндеу жүргізілген объектілерді қабылдау-тапсыру актісі
27) Негізгі құралдарды есептен шығару актісі
28) Автокөлік құралдарын есептен шығару актісі
29) Негізгі құралдарды есепке алудың түгелдеу карточкасы
30) Негізгі құралдарды есепке алудың түгендеу карточкасының тізімдемесі
31) Негізгі құралдардың қозғалысын есепке алу карточкасы
32) Жалға алынған негізгі құралдарды есепке алу карточкасы
33) Негізгі құралдардың түгелдеу тізімі
34) Жабдықты қабылдау актісі
35) Жабдықты монтажға қабылдау-тапсыру актісі
36) Жабдықтың анықталған ақаулары туралы акті
37) Негізгі құралдардың түгендеу тізімдемесі
38) Негізгі құралдардың түгелдеу нәтижелерінің салыстыру ведомосы
39) Материалды емес активтердің түгелдеу тізімдемесі
40) Материалды емес активтерді активтерді қабылдау-тапсыру актісі
41) Материалды емес активтерді есепке алу карточкасы
2.3 Инвестициялардың есебі мен аудиті.
Инвестиция -- экономиканы дамудың тұрақты және жоғарғы қарқының қалыптастыруды, ғылыми-техникалық прогресстің жетістіктерін енгізуді, инфрақұлымды дамытуды көздейтін басты фактор.
1100 Қаржылық инвестициялар бөлімшесінің шоттарында жүргізіледі.
1100-1150 шоттарында Акциялар, Облигациялар, Басқа да қаржылық инвестициялар шоттары кіреді.
1100-1150 шоттар активті, күрделі, негізгі болып табылады.
Осы шоттардың дебетіне қаржылық салымдардың айдың басы мен аяғындағы қалдықтары, инвестициялардың ұлғаю операциялары; кредит бойынша қаржылық инвестициялардың кему операциялары жазылады. Қаржылық инвестициялардың шоттары бойынша талдамалы есеп инвестициялар салынған объектілер бойынша жүреді. Қаржылық инвестициялар сатып алу кезінде ол оның сатып алынған бағасымен бағаланады, ал сатып алынған бағаға алумен байланысты тікелей шығыстар, яғни брокерлік марапаттауы, банктің көрсеткен қызметі үшін төленетін пайыздары, қор биржасының комиссиондық төлемдері кіреді.
Аудит бағдарламасы:
Кесте 7
Инвестицияны баланста көрсетудің дұрыстығын тексеру
Баланс. Бас кітап
Инвестицияның аналитикалық және синтетикалық есебі мәлеметтерінің сәйкестігін тексеру
Бас кітап, 12ЖО, бастапқы құжат
Қаржылық инвестицияларды жіктеудің дұрыстығын тексеру
Бастапқы құжат
Бағалы қағаздардың бар екендігі мен сақталу орнын анықтау
Бағалы қағаздар есеп кітабы, акционерлердің реестрі, сату-сатып алу актісі, төлем тапсырмалары, акциялар, сертификаттар, облигациялар, куәліктер,жүкқұжаттар
Инвестиция құнын бағалаудың дұрыстығын тексеру
Шарттар,сатып алу сату актілері,төлем тапсырмалары,жүкқұжаттар
Бағалы қағаздар алу жөніндегі бухгалтерлік жазбалардың дұрыстығын тексеру
1 2 3 4 6 7 8 ЖО, бас кітап
Бағалы қағаздарды сату мен номиналды құны арасындағы айырманы есептен шығарудың дұрыстығын тексеру
1 2 3 4 6 7 8 журнал ордері, бас кітап
Қаржылық инвестициялардың істен шығуын есепте көрсетудің дұрыстығын тексеру
12 Журал-ордер, Бас кітап
Басқа заңды тұлғаларға кәсіпорынның қарыз беру заңдылығын тексеру
Шарттар, есеп айырысу төлем құжаттары.
Қаржы инвестициялары бойынша операцияларды есепке алу үшін мынадай шоттар арналған:
1110 Қысқа мерзімді берілген қарыздар;
1120 Қысқа мерзімді қаржы инвестициялары;
1130 Қысқа мерзімді қаржы инвестицияларының құнсыздануына арналған резерв;
2110 Ұзақ мерзімді берілген қарыздар;
2120 Ұзақ мерзімді қаржы инвестициялары;
2130 Ұзақ мерзімді қаржы инвестицияларының құнсыздануына арналған резерв;
Қаржы міндеттемелерімен жасалатын операцияларды есепке алу үшін мынадай шоттар арналған:
3010 Қысқа мерзімді алынған қарыздар;
3020 Өзге қысқа мерзімді қаржылық міндеттемелер;
4010 Ұзақ мерзімді алынған қарыздар;
4020 Өзге ұзақ мерзімді қаржылық міндеттемелер;
Мемлекеттік мүлік туралы Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес баланстық құны бойынша квазимемлекеттік сектор субъектілерін (мемлекеттік кәсіпорындарды) түзуге немесе толықтыруға негізгі қаражатты беру кезінде бюджеттік бағдарламалар әкімшісі мынадай жазба жүргізеді:
2120 Ұзақ мерзімді қаржылық инвестициялар шотының дебеті 2300 Негізгі құралдар кіші бөлімі шоттарының кредиті;
Негізгі құралдарды беру:
2120 Ұзақ мерзімді қаржылық инвестициялар шотының дебеті және 2300 Негізгі құралдардың кіші бөлімі шоттарының кредиті;
2.4 Қорлардың есебі мен аудиті
Тауарлы - материалдық босалқылар дегеніміз-бұл өндірісте пайдалануға немесе жұмыстар мен қызметтерді атқаруға арналған шикізат қоры, материалдар, сатып алынған шала фабрикаттар және құрастырмалы бұйымдар, құрылғылар мен бөлшектер,отын, ыдыс және ыдыстық материалдар, қосалқы бөлшектер, басқа да матириалда түріндегі активтер; аяқталмаған өндірістік түріндегі активтер субъектінің шаруашылық қызметі барысында сатып-өткізуге арналған дайын өнім және тауарлар түріндегі активтер.
Қорлардың келіп түсуі Қысқа мерзімді активтер бөліміндегі 1300 Тауарлы-материалдық қорлар бөлімшесінің шоттарында жинақталады.
Материалды-жауапты тұлғамен ең бірінші келісімшарт жасалынады, бір данасы ұйымға, екіншісі сол тұлғада қалады. Материалды-жауапты тұлғамен әр ай соңында кіріс-шығыс құжаттарының қабылдау-тапсыру реестрі жасалады. Ол қорлардың қозғалысының шоттар бойынша алдағы таратылуы үшін бастапқы құжаттармен бірге бухгалтерияға өткізіледі. Осыған негізделе отырып, қорлар есебі жүргізілетін және ай соңына қорлар қалдығы анықталатын шоттарға айналым ведомосы құрылады.
Қорлардың сақталуын бақылауды қамтамасыз ету мақсатында кәсіпорында түгендеу жүргізіледі. Түгендеу жалпылама, таңдаулы, жоспарлы және кенеттен болады.
Жалпылама түгендеу тауарлы-материалдық құндылықтар есебі бойынша барлық шоттарды тексеруді қамтиды.
Таңдаулы түгендеу қандай да бір мақсат үшін жүргізіліп, тек қана бір ғана бөлімшені зерттеуді қарастырады.
Жоспарлы түгендеу жылына бір рет есеп тапсырудың алдында жүргізіледі.
Кенеттен болатын түгендеу белгілі бір жағдайлар орын алғанда, мысалы, материалды-жауапты тұлға ауысқанда, форс-мажорлы оқиғалардан кейін т.б. кездерде жүргізіледі.
Қоймадағы материалдық босалқыларды есепке алуды материалдық жауапты адамдар немесе олардың келісімімен есепшілер материалдарды еепке алу карточкаларында жүргізіледі. Босалқылардың әрбір номенклатуралық нөміріне жеке карточка ашылады, ол бугалтериядан қоймаға жартылай толтырылған күйінде беріледі.
Қоймадағы қорлардың сақталуы туралы қарастырар болсақ: алған карточкаларды қоймашы сақталу орнын сипаттайтын реквизиттерді толтырады. Карточкалар жазбалар құжаттардың негізінде жазылады. Егер қоймадағы материалдық қорлардың қалдықтары қорлардың белгіленген нормасынан жоғары немесе кем болса, онда қойма меңгерушісі бұл туралы жабдықтау бөліміне хабарлауға тиіс. Бұл мақсатта қорлардың белгіленген нормаларынан нақты қалдық қорының ауытқушылығы туралы Дабыл анықтамасы қолданылады. Ол нақты қалдық қордың белгіленген қалдық қорының ауытқушылығын бақылау жасау үшін қолданылады. Анықтаманы бір дана етіп қойма меңгерушісі материалдары есепке алу карточкасы деректерінің негізінде жасайды. Анықтамаға деректерді енгізудің өлшемдерін субъектінің материалдық-техникалық жабдықтау бөлімі белгілейді.
Бухгалтерия белгіленген мерзімдерде қойманың тікелей өзінде жазбалардың дұрыстығын және карточкадағы калдықтардың шығарылуын тексереді. Салыстыру туралы бухгалтер карточкасының арнайы бағанына қол қояды.
Материалдық құндылықтардың қозғалысын рәсімдейтін құжаттарды бухгалтер қоймада "Құжаттарды өткізу тізімін" бір данада толтыру арқылы қабылдайды. Жасалынған құжаттар тізімі бухгалтерияға беріледі.
Жетіспеушіліктер мен материалдық жағынан жауапты адамдардың қызметіндегі тәртіп бұзушылықтар туралы, сондай-ақ іріктеу тексерулер мен өткізілген нұсқамалардың нәтижелері туралы бухгалтерияның қызметкері бас бухгалтерге хабарлауға тиіс.
Айдың аяғында қоймаға бухгалтериядан материалдардың қалдықтарын есепке алу кітабын береді, оған қойма меңгерушісі материалдары есепке алу карточкасындағы қалдықтарды көшіріп жазады. Мұнан кейін деректерді салыстырып тексеру үшін материалдық босалқы қорлардың есептік топтары бойынша және бүтіндей алғанда кітап бойынша жиынын бухгалтерияға қайтарады.
Сөйтіп қойма меңгерушісінің материалдық есепке алу жөніндегі функциясы карточкалар жүргізуге, құжаттар өткізу тізімдерін жасауға және қоймалық есепке алу кітабына қалдықтарды жазуға міндетті. Босалқыларды бухгалтерияда еепке алу жедел-бухгалтерлік әдіспен жүргізіледі, мұнда құндылықтарды жедел және бухгалтерлік есепке алу арасындағы айырма жойылады, қоймалардағы және бухгалтериядағы сандық есепке алуды қайталау болмайды. Бухгалтерлік есеп жедел есепке негізделіп, онымен табиғи байланысты болды; қойма мен бухгалтериядағы есепті жедел салыстыру мүмкіндігі арқылы есепті айда жіберілген қателіктерді жою мүмкіндігі пайда болады; есептік бағаларды қолдану қорлардың орташа құнынай сайын айқындау жөніндегі көп еңбекті қажет ететін жұмысты болдырмайды: қоймалардағы қалдықтар туралы мәліметтерді уақытында алуды қамтамасыз етеді. Бұл түгелдеу жүргізуді жеңілдетіп, есептің жедел функциясын күшейтеді; компьютер техникасымен құжаттаманы өңдеу және есептік регистрлерді жасау мүмкіндігін кеңейте түседі; босалқылардың талдамалы есебінің жинақтық есебінен артта қалуын болдырмайды.
Қорлар бойынша операциялар есебінің шоттар корреспонденциясы
Кесте 8
№
Шаруашылық операциясының мазмұны
Дебет
Кредит
1
Қорларды сатып алу:
1.1
Есепке берілген сомаға
1310,1330
1251
1.2
Ұйымдардан
1310,1330
3310
1.3
Жеке тұлғалардан
1310,1330
3540
1.4
Түгендеу кезінде есепке алынбаған қорлардың кірістелуі
1310,1330
6280
2
Қорлардың кетуі
2.1
Өндіріске жұмсалған шикізат пен материалдар
8111
1310
2.2
Әкімшілік мақсатта жұмсалған қорлар
7210
1350
2.3
Көмекші өндіріске жұмсалған қорлар
8211
1311
2.4
Сату бағасына тауарлар өткізілді
1210
6110
2.4
ҚҚС сомасына
1210
3130
2.4 Ақша қаражаттарының есебі мен аудиті
Жалпы ұйымның ақша қаражаттары 1000 Ақша қаражаттары активті синтетикалық шотында есепке алынады. Кассаға келіп түскен ақша қаражаттарын дебетте, ал шығысталуын кредитте көрсетіледі. 1000 шотына келесідей субшоттар ашылады:
1010 Кассадағы ақша қаражаты, онда кассадағы ұлттық және шетел валюталарымен ақша қаражатының қозғалысы есепке алынады;
1020 Жолдағы ақша қаражаты, онда жолдағы ақша қаражатының қозғалысы есепке алынады;
1030 Ағымдағы банктік шоттардағы ақша қаражаты, онда ағымдағы банктік шоттардағы ұлттық және шетел валюталарындағы ақша қаражаттарының қозғалысы есепке алынады;
1040 Карт-шоттардағы ақша қаражаты, онда карт-шоттардағы ұлттық және шетел валюталарындағы ақша қаражаттарының қозғалысы есепке алынады;
1050 Жинақ шоттарындағы ақша қаражаты;
1060 Өзге ақша қаражаты, мұнда алдыңғы топтарда көрсетілмеген өзге ақша қаражаты есепке алынады.
Ақша қаражаты қозғалысы жөніндегі есептілікті талдау:
АҚҚ жөніндегі есептілік АҚ-ның есебін жүргізетін шоттар негізінгде құрастырылады және есептілік негізінде қаржылық жоспарлау, ұйым қызметін бюджеттеу тиімділігін бағалау жүзеге асырылады.
Есептілікті құрастырудағы негізгі мақсат-АҚ мен олардың баламалары жөнінде ақпаратты жинақтап, ұйымның ақша қаражаттарын қалыптастыру мүмкіндігін көрсету.
Ақша қаражаттары қозғалысы жөніндегі есептілік 3 қызмет түрін сипаттайды:
1-операциялық қызмет: ұйымның негізгі қызметін жүзеге асыруда келіп түсетн ақша қаражаттары және негізгі қызметпен байланысты төлемдер.
2-инвестициялық қызмет: ұзақ мерзімді активтерді және өзге инвестицияларды сатып алу және сатумен байланысты түсімдер мен төлемдер.
3-қаржылық қызмет: ұйымның меншікті капиталы мен қарыз қаражаттары мөлшері мен құрамын өзгертуге әкелетін операциялар.
Ақша түсімдері мен төлемдерінің тиімді көлемде қалыптасқандығын бағалау және олардың құрамы мен құрылымын, қозғалыс бағытын анықтау мақсатында келесі кестені құрастырамыз:
Кесте 9
В қосымша
Көрсеткіштер
2013 жыл
2014 жыл
ауытқуы
+,-
І. Операцилық қызметтен түскен АҚ
АҚ-ның келіп түсуі
4 990 447
5 068 173
77726
АҚ-ның шығуы
3239783
3835966
7075749
Таза ақша ағымы ОҚ
1750664
1232207
-518457
ІІ. Инвестициялық қызметтен түскен АҚ
ИҚ түскен АҚ
221
221
0
ИҚ ақша төлемі
3086863
(3249495)
162632
Таза ақша ағымы ИҚ
3086642
3249274
162632
ІІІ. Қаржылық қызметтен түскен АҚ
Түскен АҚ
1753228
1703915
-49313
Ақша төлемі
(179589)
179589
ҚҚ-тен таза ақша ағымы
1753228
1524326
-198902
ОҚ бойынша 518457 сомаға кеміді, ИҚбойынша 162632 сомаға артты, ҚҚбойынша 198902 сомаға кеміді.
Ақша қаражаттарының түсімдері және төлемдерінің құрылымын бағалау үшін келесі кестені құрастырамыз:
Кесте 10
В қосымша
Көрсеткіштер
2013 жыл
үлесі
2014 жыл
үлесі
Құрылымдық өзгеріс
%
АҚ-ның келіп түсуі
4 990 447
74
5 068 173
74,837
0,837
ИҚ түскен АҚ
221
0,003
221
0,003
0
ҚҚ Түскен АҚ
1753228
25,997
1703915
25,16
-0,837
Жиынтық ақшатүсімі
6743896
100
6772309
100
0
ОҚ ақша төлемі
3239783
51,2
3835966
942,7
891,5
ИҚ ақша төлемі
3086863
48,8
(3249495)
798,6
847,4
Ақша төлемі
0
0
(179589)
44,1
44,1
Барлық төлем сомасы
6326646
100
406882
100
0
Жыл басында барлық ақша түсімдері құрамында ОҚ(74-74,837) және ҚҚ(25,16-25,997) үлестері бірдей деңгейде, ал ИҚ мөлшері өте төмен(0,003).
Барлық төлемдер құрамында ОҚ төлемдері басым, жыл басы 51,2, жыл соңы 891,5.
Ақша қаражаттарын талдауды қорытындылай келе АҚ-ның қалдықтарының өзгерісін қарастыру үшін аналитикалық кесте құрастырамыз:
Кесте 11
В қосымша
көрсеткіштер
Жыл басы
Жыл соңы
Ауытқу
АҚ б.қ
298612
715862
453250
ТАА
417250
-492741
-907991
АҚ с.қ
715862
223121
-432741
2013 жылы АҚ-ның бастапқы қалдығы 298612, жыл соңында 715862 боды, яғни АҚ бастапқы қалдығы жыл соңында 453250сомаға артты.
ТАА жыл соңында 907991 сомаға кеміді.
АҚ соңғы қалдық жыл соңында жыл басындағыдан 432741-ге кем.
Ақша қаражаттары бойынша операциялар есебінің шоттар корреспонденциясы
Кесте 12
№
Шаруашылық операциялар мазмұны
Дебет
Кредит
1
Қызметкерге ақша қаражаты берілді
2151
1010
2
Кассадан еңбекақы төленді
3350
1010
3
Кассадан ағымдағы банктік шотына ақша қаражаттары аударылды
1030
1010
4
Тауар сату мен қызмет көрсетуден түскен кіріс кассаға келіп түсті
1010
2110
5
Сатып алушылардан ақша келіп түсті
1030
2110
6
Сатып алушыдан алдын ала төлем келіп түсті
1030
4410
7
Шаруашылық шығындарына, операция мұқтаждықтарына, іс-сапарларға есеп беруге қолма қол ақшалар берілгенде
1250
1040, 1050
8
Аударым жолымен есеп беруге сомалар берілді (ұшаққа билет сатып алу)
1250
1040, 1050
9
Жол жүру билеттері сатып алынды және чекпен төленді
1250
1070
10
Есеп беретін тұлға сатып алған ТМҚ кіріске алынды
1310-1315, 1317, 1330
1250
11
Аванстық есептемелер тапсырылған бойда есеп беру сомаларын есептен шығару
7210, 8048
1250
12
Есеп беретін сомалар бойынша
1420
1250
13
Жұмсалмаған есеп беру сомаларын қайтару
1010, 1020
1250
14
Жұмсалмаған есеп беру сомаларын жалақыдан ұстап қалу
3350
1250
15
Есеп беретін тұлға алдындағы кәсіпорынның берешегі (артық шығын өтелмейді)
1250
3390
Кассалық операцияларды есепке алу үшін келесі бастапқы құжаттар түрлері мен есеп регистрлері қолданылады:
oo кассалық кіріс ордері (КО-1 формасы), кассалық шығыс ордері (КО-2 формасы), тіркеу журналы (КО-3 формасы), Кассалық кітап (КО-4 формасы), кассирдің ақша қаражаттарын берген және қабылдаған есепке алу кітабы (КО-5 формасы).
Кассаға ақша қаражатының келіп түсуін немесе кассадан берілуін кіріс және шығыс касса ордерлері бойынша рәсімдейді. Операция сомасын цифрлармен және сөзбен жазылады. Кіріс ордеріне бас бухгалтер қол қояды, ал шығыс ордеріне ұйым жетекшісі мен бас бухгалтер өздерінің қолын қояды. Ордерлерді кассаға беруден бұрын бухгалтериядағы тіркеу журналына тіркеледі. Барлық ақша қаражаттары бойынша операцияларды кассир номірленген, тігілген және мөр қойылған кассалық кітапқа жазып отырады. Ондағы парақтар саны ұйым жетекшісі мен бас бухгалтер қолдарымен расталуы қажет.
Уақытша бос ақшаларды сақтау және қолма қолсыз ақшамен есеп айырысуды жүргізу үшін шаруашылық субъектісі өзі таңдаған банкте есеп айырысу шотын ашады. Есеп айырысу шотын ашқан шаруашылық субъектісі оның иесі болып табылады. Ол өзіне берілген құқықтардың шегінде осы шоттағы қаражаттардың барлығына иелік жасайды. Ақша қаражаттарының қалдығы мен өсуі дебет бойынша, ал кемуі (есептен шығару) кредит бойынша көрініс табады. Банк көшірмесінің деректері бойынша есеп айырысу шотындағы ақша қозғалысының есебі 1030-шотта жүргізіледі.
Есеп айырысу шотын жабу оның иесінің өтініші бойынша:
а) есеп айырысу шотын ашу үшін тіпті болмағанда бір ғана бөлігінің болмауына (дербес баланстың бар болуы және т.б.) әкеп соқтырған субъект қызметі сипатының өзгерісі кезінде;
б) субъектіні құрған органның шешімі бойынша;
в) 3 ай бойы шотта қозғалыс болмаған кезде жүргізіледі.
Шот жабылған жағдайда, сондай-ақ субъектінің атауы өзгерген кезде шоттың иесі чек кітапшасын ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
1
ЖАЛПЫ БӨЛІМ
1.1
Ұйымның жалпы ұйымдық-экономикалық сипаттамасы
3
2
БУХГАЛТЕРЛІК ЕСЕП ПЕН АУДИТ ҰЙЫМДАСТЫРУ
2.1
Ұйым капиталының (жарғылық, резервтік, төленбеген) есебі және аудиті
9
2.2
Негізгі құралдар мен материалдық емес активтерінің есебі мен аудиті
11
2.3
Қорлардың есебі мен аудиті
17
2.4
Ақша қаражаттарының есебі мен аудиті (кассадағы, ағымдық шоттағы және арнайы банктік шоттағы)
20
2.5
Дебиторлық берешектердің есебі мен аудиті
22
2.6
Міндеттемелердің есебі мен аудиті (қаржылық міндеттемелер, жеткізушілермен есеп айырысу бойынша міндеттемелер, салықтар және т.б.төлемдер бойынша бюджетпен есеп айырысу, жалақы бойынша есеп айырысулар және т.б.)
25
2.7
Табыстар мен шығыстардың есебі мен аудиті және қаржылық нәтижені анықтау тәртібі
28
2.8
Жылдық түгендеу
30
3
АНАЛИТИКАЛЫҚ БӨЛІМ
3.1
Қаржылық есептілік: қаржылық есептілікті құрастыру әдістемесі мен тәжірибесі, қолданылатын нормативтер мен стандарттар
35
3.2
Бухгалтерлік балансты талдау
38
Қосымшалар
1 ЖАЛПЫ БӨЛІМ
1.1 Ұйымның жалпы ұйымдық-экономикалық сипаттамасы
Қазақстан Республикасының газ саласы болашақта Қазақстанды табиғи газды жетекші өндірушілердің бірі ретінде көру, одан әрі дамыту үшін айтарлықтай әлеуетке ие.
Алматы газ тармақғы ЖШС еліміздің газ нарығын және әлемдегі мемлекеттің мүддесін білдіретін, Қазақстан Республикасындағы ірі газ таратушы компания болып табылады
Алматы газ тармағы жауапкершілігі шектеулі серіктестігі (бұдан әрі қарай Серіктестік)-Серіктестік Алматыгаз акционерлік қоғамының жалғыз акционері 2005 жылғы 11 сәуір шешімі негізінде Алматы газ тармағы жабық акционерлік қоғамын қайта құру арқылы құрылды.
Заңды тұлғаның бастапқы тіркеу күні - 2001 жылғы 21 мамыр.
Серіктес Қазақстан Республикасының заңнамасы бойынша заңды тұлға болып табылады, өзінің қызметін Қазақстан Республикасының 1994 жылғы 27 желтоқсандағы Азаматтық кодексінің, Қазақстан Республикасының 1998 жылғы 22 сәуірдегі Жауапкершілігі шектеулі және қосымша жауапкершілікті серіктестіктер туралы №220-1 Заңының, Қазақстан Республикасының қолданыстағы заңнамасының және Жарғының негізінде жүзеге асырады.
Серіктестіктің мекен-жайы: Қазақстан Республикасы, 050061 Алматы қаласы, Жетісу ауданы, Рысқұлов көшесі, 99.
Серіктестік коммерциялық ұйым болып табылады. Ұйымның негізгі мақсаты өз қызметін жүзеге асыру барысында пайда табу.
Серіктестіктің қызметінің мәні төмендегілерді қоса, бірақ онымен шектелмей, кез келген қызмет түрлері болып табылады:
Алматы қаласының халқын, кәсіпорындарын, ұйымдары мен мекемелерін қамтамасыз ету мақсатында табиғи газ тасыиалдау;
Өнім қоюшылардан табиғи газды қабылдауды ұйымдастыру мен оны Алматы қаласының тұрғындарына дейін келісілген шарттарға сәйкес тасымалдау;
Жасасқан шарттарға сәйкес жеткізушілерден табиғи газ қабылдауды ұйымдастыру және оны Алматы қаласының тұрғындарына дейін келісілген шарттарға сәйкес тасымалдау;
Серіктестіктің балансындағы газ құбырларын электрохимиялық қорғау құралдарын іске пайдалану;
Кәсіпорындарға, ұйымдарға, азаматтарға объектілерді электрохимиялық қорғау құралдарын газдандыруға техникалық жағдайлар беру, газ шаруашылығы объектілерін газдандыру және газбен жабдықтау бойынша жобаларды келісу және іске пайдалануға қабылдауға қатысу;
Газ құбырлары мен газ газ жабдығына, электрохимиялық қорғау құралдарына, үй ішіндегі газ жабдығына қызмет көрсету, сондай-ақ шарттық негіздерде профилактикалық қызмет көрсетуді, жөндеу және іске қосу реттеу жұмыстарын жүргізу.
Газбен жабдықтау жүйелерін жобалау;
Газбен жабдықтау жүйелерін және электрохимиялық қорғау құралдарын құрастыру, жөндеу;
Газды есепке алу жүйелерін өлшеу аспаптарын құрастыру.
Серіктестіктің қатысушысы Қазақстан Республикасының 050008, Алматы қаласында орналасқан ҚазТрансГаз-Алматы Акционерлік қоғамы болып табылады.
Алматы газ тармақтары ЖШС есеп жазбаларын жүргізуде және қаржылық есептілігін дайындауда Халықаралық қаржылық есептілік стандарттарына және Есеп саясатына сүйенеді. Серіктестік ҚР Бухгалтерлік есеп және қаржылық есептілік туралы Заңы, қаржылық есептілікті дайындау және ұсынудың тұжырымдамалық негізі, ҚР-ғы бухгалтерлік есеп және қаржылық есептілік жүйесін реттеуші нормативті құқықтық актілердің негізінде жасалған.
Серіктестік жағдайы, қызметінің нәтижесі және өзгерісі туралы ақпараттарды шынайы ұсынуға болатындай бухгалтерлік есеп жүйесін құру, сондай-ақ қаржылық ақпараттардың сапалық сипаттамасына немесе Қазақстан Республикасының заңнамаларына қайшы келетін жағдайларды қоспағанда, барлық аспектілерін Халықаралық қаржылық есептілік стандарттарымен сәйкестендіру.
Нақты Халықаралық қаржылық есептілік стандарттары болмаған жағдайда, серіктестік басшылығы Есеп саясатын құруда қаржылық есептілікті пайдаланушыларға пайдалы ақпараттарды қамтамасыз ететін өзіндік кәсіби пайымдауларын қолданады. Мұндай пайымдауларды қолдануда ұйым басшылығы:
* ұқсас немесе байланысты мәселелерді қозғайтын Халықаралық қаржылық есептілік стандарттарының басшылығы мен талаптарын;
* активтер, міндеттемелер, табыс және шығысты анықтау, тану және бағалау критерилерін;
* қаржылық есептілікті дайындау және құруда бекітілген Қағидаларды;
* Стандарттар мен жоғарыда аталған пунктерге сәйкес салалық тәжірибені бекітетін басқа органдардың шешімдерін назарға алады.
Жоғарыда аталған талаптарынан бас тартуға тек серіктестік басшылығының шешімі бойынша шынайылыққа қол жеткізуге қажетті деп танылған жағдайда ғана рұқсат беріледі. ХҚЕС-ның нақты бір талабынан бас тартудың қажеттілігін бағалауда:
oo талаптың мақсаты, неліктен бұл мақсатқа қол жеткізілмеген немесе нақты жағдайда орынсыз;
oo ұйым жағдайы талапқа сәйкес жүргізетін ұйымдардың жағдайыннан айырмашылығы қандай екендігін назарға алынады.
Шынайылыққа қол жеткізуде талап етілетін ХҚЕС-нан бас тартқан жағдайда, есептілік барлық қолданылатын стандарттарды есепке ала отырып жасалады, бірақ ескертпелерде келесідей ақпараттар ашылып көрсетіледі:
+ Стандарттың талаптарын бұрмалаушылыққа алып келетін ХҚЕС атауы немесе басшылықтың шешімі бойынша стандарт талаптарына сәйкестендіру Концепция талаптарына қарама-қайшылыққа алып келетін себептер;
+ Әрбір ұсынылатын кезең үшін - басшылықтың көзқарасы бойынша шынайылықты қамтамасыз ететін есептіліктің әрбір компонентіне түзетулер.
Есеп саясаты ұзақ уақыт бойы қолданысқа ие болады және заңнамаларға, соның ішінде бухгалтерлік есеп туралы заңнаманың талабына сәйкес, қолданыстағы Есеп саясатын өзгерту қажет болса немесе бұл өзгеріс Серіктестіктің қаржылық есептілігінде оқиғалар мен операцияларды шынайы көрсететін жағдайларда ресми түрде өзгертілуі мүмкін:
Серіктестіктің Есеп саясатына сәйкес, кәсіпорындағы жалпы бухгалтерлік есепті жүргізуге уәкілетті тұлға ретінде бас бухгалтер жауапты болады. Бас бухгалтер Бас директорға бағынады.
Бас бухгалтер:
+ бухгалтерлік қызметтегі мамандарды таңдауға және жұмысын ұйымдастыруға;
+ бухгалтерлік есептің жүргізілуіне, қаржылық есептілік нысандарын құру мен салықпен есеп айырысуға;
+ ҚР Бухгалтерлік есеп және қаржылық есептілік туралы Заңының, Халықаралық қаржылық есептілік стандарттарының, құқықтық және басқа да актілердің, сондай-ақ Есеп саясатының талаптарын сақтауға жауап береді.
Серіктестіктің бірінші басшысы мен бас бухгалтерінің жауапкершілігі олардың өкілетті болып отырған Серіктестік қызметінің кез келген кезеңінде пайда болады. Бас бухгалтерді лауазымынан босатқан кезде жұмысты жаңадан тағайындалған бас бухгалтерге (егер ол болмаса, Серіктестіктің басшылығының бұйрығына сәйкес тағайындалған жұмысшыға) тапсырады.
Алматы газ тармақтары-да бухгалтерлік есеп және қаржылық есептілік жүйесі ҚР Заңның талаптарына сәйкес ұйымдастырылады. Серіктестіктің бухгалтерлік есебін ұйымдастыру, операциялар мен оқиғалардың орындалуы барысында заңға сәйкес орындалуы Серіктестіктің басшылығына жүктеледі. Бухгалтериядағы қызметкерлердің функционалды міндеттері Бухгалтерия туралы ережелер мен лауазымдық нұсқаулықтарға сай анықталады.
Серіктестік, бухгалтерлік есепті ұйымдастыруды жүзеге асыра отырып, қызметтің түріне, масштабына қарай және шаруашылық жүргізудің нақты шарттарында:
oo бухгалтерлік жұмыстың ұйымдастырушылық формасын өз бетінше орнатады;
oo Есеп саясатын құрады;
oo қажет болған жағдайда бухгалтерлік есепті функционалды өндірістік және қаржылық түрлерге бөледі;
oo операциялар мен оқиғаларды бақылау тәртібін бекітеді, сондай-ақ бухгалтерлік есептің ұйымдастырылуына қажетті басқа да шешімдерді қабылдайды.
Уәкілетті органмен бекітілмеген қағаз немесе электорнды түрдегі бастапқы құжаттарды Серіктестік өз бетінше әзірлейді және келесідей міндетті реквизиттерді қамтуы тиіс:
oo құжаттың атауы (нысандары);
oo құрылған күні;
oo ұйымның атауы;
oo операцияның немесе оқиғаның мазмұны;
oo операцияның немесе оқиғаның өлшем бірлігі (сандық және құндық мағынада);
oo операцияның жүргізілуіне (оқиғаның расталуына) және оны рәсімдеудің дұрыстығына жауапты тұлғалардың аты-жөні, лауазымы және қолы.
Бастапқы құжаттар мен бухгалтерлік есептің регистрлері электронды үлгіде құрастырылатын болса, Серіктестікте операцияның басқа қатысушылары, сондай-ақ ҚР заңдарына сәйкес талап етуге құқығы бар мемлекеттік органдардың талабы үшін осындай құжаттардың қағаз үлгісіндегі көшірмелері дайындалады. Бастапқы құжаттар операцияны жүзеге асыру сәтінде қалыптасады, гер бұл мүмкін болмаған жағдайда операция аяқталысымен жасалады..
Серіктестікте бухгалтерлік есеп жүргізудің келесідей әдістері қолданылады:
oo автоматтандырылған - синтетикалық және аналитикалық есеп регистрлері мен қаржылық есептіліктер персоналды компьютерлерде жүргізіледі;
oo автоматтандырылмаған (қолмен) - шаруашылық операцияларды жүзеге асыру барысында бастапқы құжаттарды қағаз түрінде рәсімдеу.
Автоматтандырылған бухгалтерлік есепте бірыңғай бағдарламалық қамсыздандыру қолданылады. Технологиялық құжатайналымға, құжаттарды уақытылы және сапалы толтыруға, ондағы мәліметтердің шынайылығы мен бухгалтерлік есепте көрініс табу үшін құжаттарды уақытылы жеткізуге құжатқа қол қойған тұлға жауапты болады.
Серіктестіктің бірінші басшысы ұйымдастырушылық-өкімгерлік және қаржылық-есеп айырысу құжаттарына қол қоюға құқығы бар тұлғалардың тізімін анықтайды. Сонымен қатар, Серіктестіктің коммерциялық құпиясын құрайтын құжаттар тізімі де бірінші басшысының бұйрығымен бекітіледі.
Алматы огаз тармақтары ЖШС-нің қаржылық қызметінің Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес жүргізілуі ткөбінесе ішкі аудит бойынша жүзеге асады. Бухгалтерлік есеп ақпараттарын алуға мүмкіндігі бар аудиторлар және басқа да тексеруші тұлғалар меншік иесінің келісімінсіз оны жеке мүдделері үшін қолдануға құқығы жоқ.
Серіктестіктің жалпы есеп жүйесі келесідей бөлінеді:
a) қаржылық есеп. Қаржылық есеп есептілікке қосылады және қадағалаушы органдар мен аудиторлар үшін ашық болады. Шоттардың жұмыс жоспары Есеп саясатының ажыратылмас бөлшегі болып саналады. Қажет болған жағдайда шоттардың жұмыс жоспары өзгертіліп, толықтырылуы мүмкін.
b) статистикалық есеп қаржылық есеп мәліметтеріне негізделеді, ақпаратты ұсыну формасы, құрамы мен мезгілі Ұлттық статистикалық агенттігімен бекітіледі.
c) салық есебі бухгалтерлік есептің қорытынды нәтижелерінің салық заңнамаларына сәйкес құрылуына негізделеді және есептің баламалы әдістерін қарастырмайды.
d) басқару есебі - бұл қаржылық, статистикалық және салық есебінен келіп туындайтын Серіктестіктің басшылығының тапсырмасы бойынша құрастырылатын жиынтық ақпарат.
Бұл ақпараттар ағымдағы және болашақтағы жағдайларды талдау және тиімді басқарушылық шешім қабылдау үшін қажет.
Алматы газ тармақтары операциялық, бухгалтерлік және статистикалық есепті Қазақстан республикасының заңдылығына сәйкес жүзеге асырады. Бухгалтерлік және статистикалық есепті кәсіпорынның бас бухгалтері жүргізеді. Кәсіпорында 1С-Кәсіпорын бухгалтерлік бағдарламасы қолданылады. Серіктестіктегі активтерге, меншікті капиталға, міндеттемелерге, табыстар мен шығыстарға әсер ететін барлық шаруашылық операциялары мен оқиғалары бухгалтерлік есепте көрініс табуы қажет.
Бірыңғай шаруашылық операцияларына жиынтық бухгалтерлік құжаттар толтырылады. Жиынтық бухгалтерлік құжаттардың дәлелдеушілік күші оларға бастапқы құжаттарды тіркеген жағдайда ғана сақталады.
Қаржылық есеп беру операциялардың қаржылық нәтижелерін көрсетеді және экономикалық мінездемелеріне сәйкес оларды белгілі бір категориялар жинақтап көрсетеді. Бұл категориялар қаржылық есептіліктің элементтері деп аталады. Баланста қаржылық жағдайды сипаттайтын элементтер келесілер болып саналады: активтер, міндеттемелер және капитал. Пайда және зиян жөніндегі есептілікте, қызмет нәтижелерінің өзгеруін сипаттайтын элементтер табыстар мен шығындар болып табылады.
Қаржылық есептілікті ұсынудың функционалды валютасы ретінде қазақстандық теңгемен жүргізіледі.
2 БУХГАЛТЕРЛІК ЕСЕП ПЕН АУДИТТІ ҰЙЫМДАСТЫРУ
2.1 Ұйым капиталының (жарғылық, резервтік, төленбеген) есебі және аудиті
Қазіргі кездегі нарықтық қатынастар жағдайында кәсіпорынның қызметі мен оның дамуы өзін-өзі қаржыландыру арқылы, яғни меншікті капитал арқылы жүзеге асырылады. Тек осы меншікті капитал жетіспеген жағдайда ғана қаражаттар тартылады. Мұндай жағдайда қаржылық тәуелсіздік маңызды орын алады. Яғни тартылған қаражаттарсыз жұмыс істеу мүмкін емес деген сөз. Бірақ бұл қиын, тіпті мүмкін емес. Олардың ең аз мөлшері меншікті капиталдан тұрады. Ал егер меншікті капитал жетіспейтін болсаоның үстінен қысқа мерзімді банк несиелері немесе коммерциялық несиелер, яғни тартылған қаражаттар қолданылады.
Активтің қалыптасу көздерінің талдауын жасау барысында меншікті және тартылған капиталдың нақты көлемі анықталы, есепті мерзімде болған өзгерістердің себептері анықталады және бағаланады. Мұнда ең бастысы меншікті капиталға көп көңіл бөлінеді.
Меншікті капиталдың құрамы экономикалық мазмұнына, құрылу қағидаларына және пайдалану көздеріне қарай мыналардан тұрады: жарғылық капитал, қосымша төленген капитал, қосымша төленбеген капитал, резервтік капитал және бөлінбеген пайда.
Капиталды талдау барысында мынадай көрсеткіштер жиі қолданылады:
oo Авансталған капитал
oo Меншікті капитал
oo Тартылған капитал
oo Айналым капиталы
oo Негізгі капитал
Капиталды талдау процесі кезінде мынадай көрсеткіштер анықталады:
oo Қолда бар меншікті қаражаттар
oo Қолда бар меншікті қаражаттар және ұзақ мерзімді міндеттемелер
oo ТМҚ-дың қалыптасу көздерінің жалпы сомасы.
Активтің қалыптасу көздерінің талдауын жасау барысында меншікті және тартылған капиталдың нақты көлемі анықталып, есепті мерзімде болған өзгерістердің себептері анықталады және бағаланады. Мұнда ең бастысы меншікті капиталға көп көңіл бөлінеді.
Алматы Газ Тармақтары ЖШС-нің меншікті қаражаттары мен ұзақ мерзімді міндеттемелері.
Кесте 1
А қосымша
Активтер
2013 жыл
2014 жыл
Пассивтер
2013 жыл
2014 жыл
Ұзақ мерзімді активтер
16690439
19152143
Меншікті капитал
9883212
11587127
Меншікті қаражаттардың қолда бары
16510197
18993373
Ұзақ мерзімді міндеттемелер
1829347
1787270
Меншікті қаражаттар мен ұзақ мерзімді активтердің қолда бары
33200636
38145516
Ағымдағы займдар
ТМҚ қалыптасу көздерінің жалпы сомасы
33200636
3845516
Алматы га зтармағы ЖШС-нің есебінен байқағанымыздай, меншікті қаражаттарының көлемі бойынша 31.12.2013 жыл 18993373, ал 31.12.2014 жыл 16510197 қалды. Бұл меншік капитал құрылымындағы таза табыстың азаюымен байланысты.
Меншікті айналым капиталының көлеміне 2 негізгі фактор әсер етеді: меншікті капитал мен ұзақ мерзімді активтер. Сондықтан әр факторды бөліп қарастыру керек.
Төменде көрсетілген кестеден байқағанымыздай, есепті 2014жылы меншікті капитал 18107521 құрады, бұл өткен жылмен салыстырғанда 2383412 артық.
2014 жылы негізгі құралдардың құны 19001719 құрап, өткен жылмен салыстырғанда 2481539 артты. Бұл жағдайды бөліп қарастырғанда өсім негізгі 2 бап бойынша болды: негізгі құралдар және ұзақ мерзімді қаржылық салымдар.
Алматы газ тармақтары ЖШС-нің меншікті айналым капиталының факторлық талдауы келесі кестеде көрсетілген.
Кесте 2
А қосымша
Көрсеткіштер
2013 жыл
2014 жыл
Ауытқу, +,-
Меншікті капитал
Жарғылық капитал
9883212
11587127
1703915
Бөлінбеген пайда
5840897
6520394
679497
Меншікті капиталдың жиынтығы
15724109
18107521
2383412
Ұзақ мерзімді активтер
Материалдық емес активтер
8742
4660
-4082
Негізгі құралдар
16510197
18993373
2483176
Ұзақ мерзімді дебиторлық берешек
1241
3686
2445
Ұзақ мерзімді активтерді жиынтығы
16520180
19001719
2481539
Меншікті айналым капиталы
-796071
-894198
-98127
Бұл арине негізгі құралдардың жарамдылық коэффициентіне оң әсерін тигізіп, кәсіпорынға ұзақ мерзімді қаржылық салымдар бойынща табыс әкеледі. Бірақ, кәсіпорын саудамен айналысатындықтан, қаражаттарды ағымдағы активтерге - табыстың негізгі көзіне салған жөн еді.
Жарғылық капитал мемлекет бөлген мүлік есебінен қалыптасады.
Мемлекеттік қазынашылық кәсіпорындар, оның міндеттемелері бойынша құрылтайшылардың субсидияларлы жауапкершілік көтеретіндігімен сипатталады.
Алматы газ тармағы ЖШС-нің авансталған капиталын талдау.
Кесте 3
А қосымша
Көрсеткіштер
2013 ж
2014 ж
Ауытку, +,-
Тәуелсіздік коэффициенті
0,83
0,85
0,02
Тәуелділік коэффициенті
0,91
0,14
-0,77
Қарыз және меншікті қаражаттар қатынасының коэффициенті
1,09
0,16
-0,93
Қаржыландыру коэффициенті
5,24
6,05
0,81
Маневрлеу коэффициенті
-0,96
-0,05
1,01
Инвестициялау коэффициенті
0,93
0,94
0,01
Жоғарыда көрсетілген кестедегі мәліметтерден байқағанымыздай, алматы газ тармағы ЖШС өзінің тәуелсіздігін 0,02 пунктқа жоғарылатты. Себебі тәуелсіздік коэффициенті 0,02 пунктқа жоғарылап, 2014 жылдың соңында 0,85 пунктты құрады. Бұл көрсеткіштің жоғарылауы өз кезегінде кәсіпорынның тәуелділігін 0,77 пунктқа төмендетті. Ал есепті кезең іщінде тартылған қаражаттардың үлесінің азаюы қарыз және меншікті қаражаттар қатынасының 0,93 пунктқа төмендеп, 0,16 пунктты құрауына әкелді. Сәйкесінше қаржыландыру коэффициенті 0,81 пунктқа артып, 6,05 құрады. Қаражаттарды ұзақ мерзімді активтерге салу саясатының нәтижесінде маневрлеу коэффициенті 1,01 пунктқа артып, -0,05 құрады.Талданып отырған мерзім іщінде инвестициялау коэффициенті 0,01 пунктқа жоғарылап, 0,94 пунктты құрады. Ал бұл кәсіпорында қысқа мерзімді міндеттемелераз дегенді білдіреді.
Алматы газ тармақтары - басқарушылық, әлеуметтік-мәдени немесе коммерциялық емес сипаттағы өзге де функцияларды жүзеге асыру үшін мемлекет құрған және қаржыландырудың қосымша көздері Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленбесе, тек қана бюджет немесе Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің бюджеті (шығыстар сметасы) есебінен қамтылатын коммерциялық емес ұйым; Мемлекеттік мекемені немесе қазыналық кәсіпорынды жедел басқару құқығы - мемлекеттен меншік иесі ретінде мүлік алған және өз қызметінің жарғылық мақсаттарына, уәкілетті мемлекеттік органдардың тапсырмаларына және мүліктің мақсатына сәйкес осы мүлікті иелену, пайдалану және оған билік ету құқығын Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексінде, осы Заңда және Қазақстан Республикасының өзге де заңдарында белгіленген шекте жүзеге асыратын мемлекеттік мекеменің немесе қазыналық кәсіпорынның заттық құқығы негізінде болады. Бұл Азаматтық кодекс негізінде де осылай қаралған.
2.2 Негізгі құралдар мен материалды емес активтердің есебі
Қазіргі кезде кез-келген ұйымдарды алып қарасақ та олардың бухгалтерлік есеп барысында негізгі құралдардың алатын орны, олардың мөлшері ұлғаюда. Сондықтан да негізгі құралдар бухгалтерлік есептің объектісі ретіндегі алатын орны зор. Негізгі құралдардың есебін ұйымдастыруда оларды бағалауда кездесетін көптеген мәселелер туындайды. Өйткені олар тікелей өндіріске немесе басқа да салаларда пайдаланылу барысында алатын орны үлкен. Сондай-ақ олардың амортизациялық аударымдарын дұрыс есептеу мен есептік әдістерін таңдау барысында олардың әр түрі өзіндік құнның мөлшерін өзгеріске ұшыратады.
Негізгі құралдар дегеніміз - өндірісте ұзақ уақыт бойы яғни бір жылдан артық уақыт бойы пайдаланылатын, өзінің бастапқы заттай нысанын (пішінін, түрін) сақтай отырып, құнын шығарылған өнімге, орындалған жұмысқа көрсетілген қызметке біртіндеп бөліп-бөліп есептелген амортизациялық аударым мөлшерінде ауыстыратын еңбек құралдары, яғни материалдық активтер.
Негізгі құралдардың есебі активтік 2410 шоттарда жүргізіледі, оларда субшоттар бастапқы бағасымен немесе ағымдағы құнымен ескеріледі. Есептелген тозу сомаларын есепке алуға пассивтік 2420 шоттар арналған.
Алматы газ тармақтары ЖШС-нің негізгі құралдары - әкімшілік мақсатта қолданылатын және 1 жылдан көп есепті кезеңде қолданыста болады деп күтілетін материалды активтер.
Жалпылай алғанда объектіні негізгі құрал ретінде танудың екі шарты бар:
a) Алматы газ тармақтары активпен байланысты экономикалық пайда алатындығына жоғары сенімділіктің болуы;
b) Алматы газ тармақтары үшін актив құнын бағалаудың сенімділігі.
Ұйым қаржылық есептілікті құру мақсатында келесі топтарды қолданады:
oo Жер;
oo Ғимараттар;
oo Құрылыс;
oo Машиналар мен жабдықтар;
oo өлшеу және бақылау аспаптар мен жабдықтар;
oo Көлік құралдары;
oo Компьютерлік технологиялар;
oo өндірістік және тұрмыстық жабдықтар;
oo Өзге де негізгі құралдар.
Жер мен ғимарат бірге сатып алынса да, бөлек активтер және олар бөлек есепке алынады.
Негізгі құралдар (қорлар) елдің ұлттық байлығының басты және ең серпінді бөлігін, оның өндірістік әлеуетінің материалдық-техникалық негізін құрайды. Негізгі құралдарды (қорларды) бағалау экономиканың даму перспективаларын, қажетті құрылымдық ілгерілеулерді іске асырудың мүмкіндіктерін зерттеу, халықтың тұрмыс деңгейін жоғарылату, ұлттық шаруашылықты жалпыәлемдікке қосу үшін табиға база болып табылады.
Әдістеме Қазақстан Республикасы статистика органдарының ұлттық байлықтың элементтерін халық шаруашылығы балансының жүйесінде есептеуден, олардың ұлттық шоттар жүйесінде есептеуге өтуіне байланысты әзірленген.
Халықаралық стандарттарға көшу негізгі құралдардың (қорлардың) баланс көрсеткіштерін есептеу әдіснамасын маңызды түзетуді, активтердің қозғалысын және есептердің ақпараттық базасын талап етеді. Бірақ есептеулер ТМД статистикасы үшін дәстүрлі орындауға негізделуі тиіс, ал балансты әзірлеу үшін негізгі ақпараттық база статистикалық және бухгалтерлік есептіліктің жүйесі болып табылады.
Алғащқы тануда жылжымайтын мүлік, ғимарат және жабдықтар нақты құны (бастапқы) бойынша бағаланады. Оған сол активті алуға кеткен нақты шығындардың бәрі кіреді. Негізгі құралдың нақты құнына ктивті эксплуатация жағдайына әкелген сәтке дейінгі барлық шығындар қосылады. Актив ретінде алғашқы танудан кейін негізгі құрал объектісі оның бастапқы құнынан жинақталған амортизация мен құнсызданудан болған жинақталған шығындарды шегеру арқылы есептеледі. Негізгі құралдың сақталуын бақылауды қамтамасыз ету мақсатында әрбір инвентарлық объектіге сәйкес осы ұйымда болудың барлық мерзімінде сақталатын инвентарлық номер беріледі.
Негізгі құралдардың шынайы құнының коэффициенті:
К=негізгі құрал(қалдық құн)Баланс валютасы
К(2013)=1651019718723932=0.88
К(2014)=1915214321099948=0,9
Негізгі құралдар операциялары бойынша шоттар корреспонденциясы
Кесте 4
№
Шаруашылық операциялар мазмұны
Дебет
Кредит
1
Ұйымның өз күшімен салынған ғимараттың бастапқы құнының көрсетілуі
2410
2930
2
Негізгі құралдык капиталды жөндеу мен модернизациялау бойынша шығындардың апарылуы
2410
2920
3
Негізгі құралдарды сатып алу
3.1
Берілген есеп сомасының шотына
2410
1251
4
Түгендеу кезінде есепке алынған негізгі құралдар
2410
6280
Негізгі құралдар бойынша амортизациялық есептеулердің көлемі мына көрсеткіштермен айқындалады:
1. негізгі құралдың бастапқы құнымен;
2. тиімді қолдану мерзімімен;
3. амортизацияны есептеу әдісімен.
Негізгі құралдың нақты құнына активті эксплуатация жағдайына әкелген сәтке дейінгі барлық шығындар қосылады. Актив ретінде алғашқы танудан кейін негізгі құрал объектісі оның бастапқы құнынан жинақталған амортизация мен құнсызданудан болған жинақталған шығындарды шегеру арқылы есептеледі. Негізгі құралдың сақталуын бақылауды қамтамасыз ету мақсатында әрбір инвентарлық объектіге сәйкес осы ұйымда болудың барлық мерзімінде сақталатын инвентарлық номер беріледі.
Негізгі құралдардың құнсыздануы. Кәсіпорын әр есепті жылы активтің құсыздануы мүмкін болатын сипаты бар әрбір қолда бар активтерді бағалайды. Құнсызданудан болған шығын таза баланстық құн оның өтелу құнынан асып түскен жағдайда танылады. Активтің өтелу құны таза сату құы мен оны қолдану құны арасындағы ең үлкен мән ретінде айқындалады.
Негізгі құралдардың есептен шығуы. Ұйымның балансында негізгі құрал оны есептен шығарған немесе активтің қолдану тәрізді шешімдер қабылданған жағдайда есепке алынбайды. Және оның істен шығуынан экономикалық пайда күтілмейді.
Негізгі құралдарды істен шығару операциялары бойынша шоттар корреспонденциясы
Кес те 5
№
Шаруашылық операциялар мазмұны
Дебет
Кредит
1
Негізгі құралдың істен шығуы:
-баланстық қалдық құны сомасына
-есептелген тозу сомасына
7410
2420
2410
2410
2
Негізгі құралды бөлшектеу кезінде алынған материалдарды кіріске алу
1350
2410
Ақпараттың есептілікте ашылып көрсетілуі.
Негізгі құралдарға қатысты қаржылық есептілікті ұсынған кезде ұйым мына ақпараттарды ашып көрсетеді:
* жалпы баланстық құны;
* амортизация есептеудің қолданылатын әдістері;
* амортизация нормасы мен пайдалы қызмет ету мерзімі;
* есепті кезең басына және аяғына жалпы баланстық құны мен жинақталған амортизация
Негізгі құралдардың жал есебі - бұл жалға берушінің ғимарат, құрылыс, жабдық, автотранспортты т.б. жалға алушыға уақытша пайдалануға тапсыру. Бұл жағдайда мүлік шарттарын жалға беруші иеленеді және ол капиталды жөндеу, амортизация есептеуді жүзеге асырады. Ал жалға алушы келісімшарт бойынша бекітілген, кезең шығындарына жатқызылатын жал ақысын төлеп отыруға міндетті.
Негізгі құралдар мен материалды емес активтерді жүзеге асыру аудитінің әдістемесі:
1) қаржылық есеп беру
2) бас кітап, бухгалтерлік есеп регистрлері
3) смета, техникалық төлқұжат, мердігерлік келісімдер
4) Техникалық тексеру актісі, ақау ведомосы, наряд-тапсырыс
5) Негізгі құралдарды қабылдау-тапсыру актісі,
6) Жөндеу жүргізілген объектілерді қабылдау-тапсыру актісі
7) Негізгі құралдарды есептен шығару актісі
8) Автокөлік құралдарын есептен шығару актісі
9) Негізгі құралдарды есепке алудың түгелдеу карточкасы
10) Негізгі құралдарды есепке алудың түгендеу карточкасының тізімдемесі
11) Негізгі құралдардың қозғалысын есепке алу карточкасы
12) Жалға алынған негізгі құралдарды есепке алу карточкасы
13) Негізгі құралдардың түгелдеу тізімі
14) Жабдықты қабылдау актісі
15) Жабдықты монтажға қабылдау-тапсыру актісі
16) Жабдықтың анықталған ақаулары туралы акті
17) Негізгі құралдардың түгендеу тізімдемесі
18) Негізгі құралдардың түгелдеу нәтижелерінің салыстыру ведомосы
19) Материалды емес активтердің түгелдеу тізімдемесі
20) Материалды емес активтерді активтерді қабылдау-тапсыру актісі
21) Материалды емес активтерді есепке алу карточкасы.
Материалды емес активтер есебі. Материалды емес активтер материалды-заттық құрамы жоқ, бірақ құндық бағасы бар және ұйымның қызметінде ұзақ уақытында қолданылатын және пайда әкелетін активтер.
Материалды емес активтер бастапқыда өзіндік құны бойынша бағаланады, амортизациясы олардың пайдалы қолдану мерзіміне байланысты тікелей әдіспен есептеледі. Материалды емес активтердің жойылу құны 0-ге тең деп алынады. Материалды емес активтердің пайдалы кызмет мерзімі эксперттік комиссиялармен анықталады. Активтің қызмет ету мерзімі оның қолдануға дайын болған уақытынан бастап 10 жылдан аспауы тиіс.
Материалды емес актив істен шықса немесе оның қолдануынан экономикалық пайда күтілмейді деп танылса ол баланста есептен шығарылады. Материалды емес активтердің істен шығуы есептен шығару актісімен ресімделеді. Актіні кәсіпорынның түгендеу комиссиясы мүшелері және директормен қолдары қойылып, бекітіледі.
Материалды емес активтермен байланысты операциялар мына шоттарда көрініс табады: 2730 Өзге материалды емес активтер;
2740 Өзге материалды емес активтердің амортизациясы
Ұзақ мерзімді активтер операциялар аудитінің бағдарламасы
Кесте 6
Ұйымның негізгі құралдары мен материалды емес активтерін түгендеу
22) бас кітап, бухгалтерлік есеп регистрлері
23) смета, техникалық төлқұжат, мердігерлік келісімдер
24) Техникалық тексеру актісі, ақау ведомосы, наряд-тапсырыс
25) Негізгі құралдарды қабылдау-тапсыру актісі,
26) Жөндеу жүргізілген объектілерді қабылдау-тапсыру актісі
27) Негізгі құралдарды есептен шығару актісі
28) Автокөлік құралдарын есептен шығару актісі
29) Негізгі құралдарды есепке алудың түгелдеу карточкасы
30) Негізгі құралдарды есепке алудың түгендеу карточкасының тізімдемесі
31) Негізгі құралдардың қозғалысын есепке алу карточкасы
32) Жалға алынған негізгі құралдарды есепке алу карточкасы
33) Негізгі құралдардың түгелдеу тізімі
34) Жабдықты қабылдау актісі
35) Жабдықты монтажға қабылдау-тапсыру актісі
36) Жабдықтың анықталған ақаулары туралы акті
37) Негізгі құралдардың түгендеу тізімдемесі
38) Негізгі құралдардың түгелдеу нәтижелерінің салыстыру ведомосы
39) Материалды емес активтердің түгелдеу тізімдемесі
40) Материалды емес активтерді активтерді қабылдау-тапсыру актісі
41) Материалды емес активтерді есепке алу карточкасы
2.3 Инвестициялардың есебі мен аудиті.
Инвестиция -- экономиканы дамудың тұрақты және жоғарғы қарқының қалыптастыруды, ғылыми-техникалық прогресстің жетістіктерін енгізуді, инфрақұлымды дамытуды көздейтін басты фактор.
1100 Қаржылық инвестициялар бөлімшесінің шоттарында жүргізіледі.
1100-1150 шоттарында Акциялар, Облигациялар, Басқа да қаржылық инвестициялар шоттары кіреді.
1100-1150 шоттар активті, күрделі, негізгі болып табылады.
Осы шоттардың дебетіне қаржылық салымдардың айдың басы мен аяғындағы қалдықтары, инвестициялардың ұлғаю операциялары; кредит бойынша қаржылық инвестициялардың кему операциялары жазылады. Қаржылық инвестициялардың шоттары бойынша талдамалы есеп инвестициялар салынған объектілер бойынша жүреді. Қаржылық инвестициялар сатып алу кезінде ол оның сатып алынған бағасымен бағаланады, ал сатып алынған бағаға алумен байланысты тікелей шығыстар, яғни брокерлік марапаттауы, банктің көрсеткен қызметі үшін төленетін пайыздары, қор биржасының комиссиондық төлемдері кіреді.
Аудит бағдарламасы:
Кесте 7
Инвестицияны баланста көрсетудің дұрыстығын тексеру
Баланс. Бас кітап
Инвестицияның аналитикалық және синтетикалық есебі мәлеметтерінің сәйкестігін тексеру
Бас кітап, 12ЖО, бастапқы құжат
Қаржылық инвестицияларды жіктеудің дұрыстығын тексеру
Бастапқы құжат
Бағалы қағаздардың бар екендігі мен сақталу орнын анықтау
Бағалы қағаздар есеп кітабы, акционерлердің реестрі, сату-сатып алу актісі, төлем тапсырмалары, акциялар, сертификаттар, облигациялар, куәліктер,жүкқұжаттар
Инвестиция құнын бағалаудың дұрыстығын тексеру
Шарттар,сатып алу сату актілері,төлем тапсырмалары,жүкқұжаттар
Бағалы қағаздар алу жөніндегі бухгалтерлік жазбалардың дұрыстығын тексеру
1 2 3 4 6 7 8 ЖО, бас кітап
Бағалы қағаздарды сату мен номиналды құны арасындағы айырманы есептен шығарудың дұрыстығын тексеру
1 2 3 4 6 7 8 журнал ордері, бас кітап
Қаржылық инвестициялардың істен шығуын есепте көрсетудің дұрыстығын тексеру
12 Журал-ордер, Бас кітап
Басқа заңды тұлғаларға кәсіпорынның қарыз беру заңдылығын тексеру
Шарттар, есеп айырысу төлем құжаттары.
Қаржы инвестициялары бойынша операцияларды есепке алу үшін мынадай шоттар арналған:
1110 Қысқа мерзімді берілген қарыздар;
1120 Қысқа мерзімді қаржы инвестициялары;
1130 Қысқа мерзімді қаржы инвестицияларының құнсыздануына арналған резерв;
2110 Ұзақ мерзімді берілген қарыздар;
2120 Ұзақ мерзімді қаржы инвестициялары;
2130 Ұзақ мерзімді қаржы инвестицияларының құнсыздануына арналған резерв;
Қаржы міндеттемелерімен жасалатын операцияларды есепке алу үшін мынадай шоттар арналған:
3010 Қысқа мерзімді алынған қарыздар;
3020 Өзге қысқа мерзімді қаржылық міндеттемелер;
4010 Ұзақ мерзімді алынған қарыздар;
4020 Өзге ұзақ мерзімді қаржылық міндеттемелер;
Мемлекеттік мүлік туралы Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес баланстық құны бойынша квазимемлекеттік сектор субъектілерін (мемлекеттік кәсіпорындарды) түзуге немесе толықтыруға негізгі қаражатты беру кезінде бюджеттік бағдарламалар әкімшісі мынадай жазба жүргізеді:
2120 Ұзақ мерзімді қаржылық инвестициялар шотының дебеті 2300 Негізгі құралдар кіші бөлімі шоттарының кредиті;
Негізгі құралдарды беру:
2120 Ұзақ мерзімді қаржылық инвестициялар шотының дебеті және 2300 Негізгі құралдардың кіші бөлімі шоттарының кредиті;
2.4 Қорлардың есебі мен аудиті
Тауарлы - материалдық босалқылар дегеніміз-бұл өндірісте пайдалануға немесе жұмыстар мен қызметтерді атқаруға арналған шикізат қоры, материалдар, сатып алынған шала фабрикаттар және құрастырмалы бұйымдар, құрылғылар мен бөлшектер,отын, ыдыс және ыдыстық материалдар, қосалқы бөлшектер, басқа да матириалда түріндегі активтер; аяқталмаған өндірістік түріндегі активтер субъектінің шаруашылық қызметі барысында сатып-өткізуге арналған дайын өнім және тауарлар түріндегі активтер.
Қорлардың келіп түсуі Қысқа мерзімді активтер бөліміндегі 1300 Тауарлы-материалдық қорлар бөлімшесінің шоттарында жинақталады.
Материалды-жауапты тұлғамен ең бірінші келісімшарт жасалынады, бір данасы ұйымға, екіншісі сол тұлғада қалады. Материалды-жауапты тұлғамен әр ай соңында кіріс-шығыс құжаттарының қабылдау-тапсыру реестрі жасалады. Ол қорлардың қозғалысының шоттар бойынша алдағы таратылуы үшін бастапқы құжаттармен бірге бухгалтерияға өткізіледі. Осыған негізделе отырып, қорлар есебі жүргізілетін және ай соңына қорлар қалдығы анықталатын шоттарға айналым ведомосы құрылады.
Қорлардың сақталуын бақылауды қамтамасыз ету мақсатында кәсіпорында түгендеу жүргізіледі. Түгендеу жалпылама, таңдаулы, жоспарлы және кенеттен болады.
Жалпылама түгендеу тауарлы-материалдық құндылықтар есебі бойынша барлық шоттарды тексеруді қамтиды.
Таңдаулы түгендеу қандай да бір мақсат үшін жүргізіліп, тек қана бір ғана бөлімшені зерттеуді қарастырады.
Жоспарлы түгендеу жылына бір рет есеп тапсырудың алдында жүргізіледі.
Кенеттен болатын түгендеу белгілі бір жағдайлар орын алғанда, мысалы, материалды-жауапты тұлға ауысқанда, форс-мажорлы оқиғалардан кейін т.б. кездерде жүргізіледі.
Қоймадағы материалдық босалқыларды есепке алуды материалдық жауапты адамдар немесе олардың келісімімен есепшілер материалдарды еепке алу карточкаларында жүргізіледі. Босалқылардың әрбір номенклатуралық нөміріне жеке карточка ашылады, ол бугалтериядан қоймаға жартылай толтырылған күйінде беріледі.
Қоймадағы қорлардың сақталуы туралы қарастырар болсақ: алған карточкаларды қоймашы сақталу орнын сипаттайтын реквизиттерді толтырады. Карточкалар жазбалар құжаттардың негізінде жазылады. Егер қоймадағы материалдық қорлардың қалдықтары қорлардың белгіленген нормасынан жоғары немесе кем болса, онда қойма меңгерушісі бұл туралы жабдықтау бөліміне хабарлауға тиіс. Бұл мақсатта қорлардың белгіленген нормаларынан нақты қалдық қорының ауытқушылығы туралы Дабыл анықтамасы қолданылады. Ол нақты қалдық қордың белгіленген қалдық қорының ауытқушылығын бақылау жасау үшін қолданылады. Анықтаманы бір дана етіп қойма меңгерушісі материалдары есепке алу карточкасы деректерінің негізінде жасайды. Анықтамаға деректерді енгізудің өлшемдерін субъектінің материалдық-техникалық жабдықтау бөлімі белгілейді.
Бухгалтерия белгіленген мерзімдерде қойманың тікелей өзінде жазбалардың дұрыстығын және карточкадағы калдықтардың шығарылуын тексереді. Салыстыру туралы бухгалтер карточкасының арнайы бағанына қол қояды.
Материалдық құндылықтардың қозғалысын рәсімдейтін құжаттарды бухгалтер қоймада "Құжаттарды өткізу тізімін" бір данада толтыру арқылы қабылдайды. Жасалынған құжаттар тізімі бухгалтерияға беріледі.
Жетіспеушіліктер мен материалдық жағынан жауапты адамдардың қызметіндегі тәртіп бұзушылықтар туралы, сондай-ақ іріктеу тексерулер мен өткізілген нұсқамалардың нәтижелері туралы бухгалтерияның қызметкері бас бухгалтерге хабарлауға тиіс.
Айдың аяғында қоймаға бухгалтериядан материалдардың қалдықтарын есепке алу кітабын береді, оған қойма меңгерушісі материалдары есепке алу карточкасындағы қалдықтарды көшіріп жазады. Мұнан кейін деректерді салыстырып тексеру үшін материалдық босалқы қорлардың есептік топтары бойынша және бүтіндей алғанда кітап бойынша жиынын бухгалтерияға қайтарады.
Сөйтіп қойма меңгерушісінің материалдық есепке алу жөніндегі функциясы карточкалар жүргізуге, құжаттар өткізу тізімдерін жасауға және қоймалық есепке алу кітабына қалдықтарды жазуға міндетті. Босалқыларды бухгалтерияда еепке алу жедел-бухгалтерлік әдіспен жүргізіледі, мұнда құндылықтарды жедел және бухгалтерлік есепке алу арасындағы айырма жойылады, қоймалардағы және бухгалтериядағы сандық есепке алуды қайталау болмайды. Бухгалтерлік есеп жедел есепке негізделіп, онымен табиғи байланысты болды; қойма мен бухгалтериядағы есепті жедел салыстыру мүмкіндігі арқылы есепті айда жіберілген қателіктерді жою мүмкіндігі пайда болады; есептік бағаларды қолдану қорлардың орташа құнынай сайын айқындау жөніндегі көп еңбекті қажет ететін жұмысты болдырмайды: қоймалардағы қалдықтар туралы мәліметтерді уақытында алуды қамтамасыз етеді. Бұл түгелдеу жүргізуді жеңілдетіп, есептің жедел функциясын күшейтеді; компьютер техникасымен құжаттаманы өңдеу және есептік регистрлерді жасау мүмкіндігін кеңейте түседі; босалқылардың талдамалы есебінің жинақтық есебінен артта қалуын болдырмайды.
Қорлар бойынша операциялар есебінің шоттар корреспонденциясы
Кесте 8
№
Шаруашылық операциясының мазмұны
Дебет
Кредит
1
Қорларды сатып алу:
1.1
Есепке берілген сомаға
1310,1330
1251
1.2
Ұйымдардан
1310,1330
3310
1.3
Жеке тұлғалардан
1310,1330
3540
1.4
Түгендеу кезінде есепке алынбаған қорлардың кірістелуі
1310,1330
6280
2
Қорлардың кетуі
2.1
Өндіріске жұмсалған шикізат пен материалдар
8111
1310
2.2
Әкімшілік мақсатта жұмсалған қорлар
7210
1350
2.3
Көмекші өндіріске жұмсалған қорлар
8211
1311
2.4
Сату бағасына тауарлар өткізілді
1210
6110
2.4
ҚҚС сомасына
1210
3130
2.4 Ақша қаражаттарының есебі мен аудиті
Жалпы ұйымның ақша қаражаттары 1000 Ақша қаражаттары активті синтетикалық шотында есепке алынады. Кассаға келіп түскен ақша қаражаттарын дебетте, ал шығысталуын кредитте көрсетіледі. 1000 шотына келесідей субшоттар ашылады:
1010 Кассадағы ақша қаражаты, онда кассадағы ұлттық және шетел валюталарымен ақша қаражатының қозғалысы есепке алынады;
1020 Жолдағы ақша қаражаты, онда жолдағы ақша қаражатының қозғалысы есепке алынады;
1030 Ағымдағы банктік шоттардағы ақша қаражаты, онда ағымдағы банктік шоттардағы ұлттық және шетел валюталарындағы ақша қаражаттарының қозғалысы есепке алынады;
1040 Карт-шоттардағы ақша қаражаты, онда карт-шоттардағы ұлттық және шетел валюталарындағы ақша қаражаттарының қозғалысы есепке алынады;
1050 Жинақ шоттарындағы ақша қаражаты;
1060 Өзге ақша қаражаты, мұнда алдыңғы топтарда көрсетілмеген өзге ақша қаражаты есепке алынады.
Ақша қаражаты қозғалысы жөніндегі есептілікті талдау:
АҚҚ жөніндегі есептілік АҚ-ның есебін жүргізетін шоттар негізінгде құрастырылады және есептілік негізінде қаржылық жоспарлау, ұйым қызметін бюджеттеу тиімділігін бағалау жүзеге асырылады.
Есептілікті құрастырудағы негізгі мақсат-АҚ мен олардың баламалары жөнінде ақпаратты жинақтап, ұйымның ақша қаражаттарын қалыптастыру мүмкіндігін көрсету.
Ақша қаражаттары қозғалысы жөніндегі есептілік 3 қызмет түрін сипаттайды:
1-операциялық қызмет: ұйымның негізгі қызметін жүзеге асыруда келіп түсетн ақша қаражаттары және негізгі қызметпен байланысты төлемдер.
2-инвестициялық қызмет: ұзақ мерзімді активтерді және өзге инвестицияларды сатып алу және сатумен байланысты түсімдер мен төлемдер.
3-қаржылық қызмет: ұйымның меншікті капиталы мен қарыз қаражаттары мөлшері мен құрамын өзгертуге әкелетін операциялар.
Ақша түсімдері мен төлемдерінің тиімді көлемде қалыптасқандығын бағалау және олардың құрамы мен құрылымын, қозғалыс бағытын анықтау мақсатында келесі кестені құрастырамыз:
Кесте 9
В қосымша
Көрсеткіштер
2013 жыл
2014 жыл
ауытқуы
+,-
І. Операцилық қызметтен түскен АҚ
АҚ-ның келіп түсуі
4 990 447
5 068 173
77726
АҚ-ның шығуы
3239783
3835966
7075749
Таза ақша ағымы ОҚ
1750664
1232207
-518457
ІІ. Инвестициялық қызметтен түскен АҚ
ИҚ түскен АҚ
221
221
0
ИҚ ақша төлемі
3086863
(3249495)
162632
Таза ақша ағымы ИҚ
3086642
3249274
162632
ІІІ. Қаржылық қызметтен түскен АҚ
Түскен АҚ
1753228
1703915
-49313
Ақша төлемі
(179589)
179589
ҚҚ-тен таза ақша ағымы
1753228
1524326
-198902
ОҚ бойынша 518457 сомаға кеміді, ИҚбойынша 162632 сомаға артты, ҚҚбойынша 198902 сомаға кеміді.
Ақша қаражаттарының түсімдері және төлемдерінің құрылымын бағалау үшін келесі кестені құрастырамыз:
Кесте 10
В қосымша
Көрсеткіштер
2013 жыл
үлесі
2014 жыл
үлесі
Құрылымдық өзгеріс
%
АҚ-ның келіп түсуі
4 990 447
74
5 068 173
74,837
0,837
ИҚ түскен АҚ
221
0,003
221
0,003
0
ҚҚ Түскен АҚ
1753228
25,997
1703915
25,16
-0,837
Жиынтық ақшатүсімі
6743896
100
6772309
100
0
ОҚ ақша төлемі
3239783
51,2
3835966
942,7
891,5
ИҚ ақша төлемі
3086863
48,8
(3249495)
798,6
847,4
Ақша төлемі
0
0
(179589)
44,1
44,1
Барлық төлем сомасы
6326646
100
406882
100
0
Жыл басында барлық ақша түсімдері құрамында ОҚ(74-74,837) және ҚҚ(25,16-25,997) үлестері бірдей деңгейде, ал ИҚ мөлшері өте төмен(0,003).
Барлық төлемдер құрамында ОҚ төлемдері басым, жыл басы 51,2, жыл соңы 891,5.
Ақша қаражаттарын талдауды қорытындылай келе АҚ-ның қалдықтарының өзгерісін қарастыру үшін аналитикалық кесте құрастырамыз:
Кесте 11
В қосымша
көрсеткіштер
Жыл басы
Жыл соңы
Ауытқу
АҚ б.қ
298612
715862
453250
ТАА
417250
-492741
-907991
АҚ с.қ
715862
223121
-432741
2013 жылы АҚ-ның бастапқы қалдығы 298612, жыл соңында 715862 боды, яғни АҚ бастапқы қалдығы жыл соңында 453250сомаға артты.
ТАА жыл соңында 907991 сомаға кеміді.
АҚ соңғы қалдық жыл соңында жыл басындағыдан 432741-ге кем.
Ақша қаражаттары бойынша операциялар есебінің шоттар корреспонденциясы
Кесте 12
№
Шаруашылық операциялар мазмұны
Дебет
Кредит
1
Қызметкерге ақша қаражаты берілді
2151
1010
2
Кассадан еңбекақы төленді
3350
1010
3
Кассадан ағымдағы банктік шотына ақша қаражаттары аударылды
1030
1010
4
Тауар сату мен қызмет көрсетуден түскен кіріс кассаға келіп түсті
1010
2110
5
Сатып алушылардан ақша келіп түсті
1030
2110
6
Сатып алушыдан алдын ала төлем келіп түсті
1030
4410
7
Шаруашылық шығындарына, операция мұқтаждықтарына, іс-сапарларға есеп беруге қолма қол ақшалар берілгенде
1250
1040, 1050
8
Аударым жолымен есеп беруге сомалар берілді (ұшаққа билет сатып алу)
1250
1040, 1050
9
Жол жүру билеттері сатып алынды және чекпен төленді
1250
1070
10
Есеп беретін тұлға сатып алған ТМҚ кіріске алынды
1310-1315, 1317, 1330
1250
11
Аванстық есептемелер тапсырылған бойда есеп беру сомаларын есептен шығару
7210, 8048
1250
12
Есеп беретін сомалар бойынша
1420
1250
13
Жұмсалмаған есеп беру сомаларын қайтару
1010, 1020
1250
14
Жұмсалмаған есеп беру сомаларын жалақыдан ұстап қалу
3350
1250
15
Есеп беретін тұлға алдындағы кәсіпорынның берешегі (артық шығын өтелмейді)
1250
3390
Кассалық операцияларды есепке алу үшін келесі бастапқы құжаттар түрлері мен есеп регистрлері қолданылады:
oo кассалық кіріс ордері (КО-1 формасы), кассалық шығыс ордері (КО-2 формасы), тіркеу журналы (КО-3 формасы), Кассалық кітап (КО-4 формасы), кассирдің ақша қаражаттарын берген және қабылдаған есепке алу кітабы (КО-5 формасы).
Кассаға ақша қаражатының келіп түсуін немесе кассадан берілуін кіріс және шығыс касса ордерлері бойынша рәсімдейді. Операция сомасын цифрлармен және сөзбен жазылады. Кіріс ордеріне бас бухгалтер қол қояды, ал шығыс ордеріне ұйым жетекшісі мен бас бухгалтер өздерінің қолын қояды. Ордерлерді кассаға беруден бұрын бухгалтериядағы тіркеу журналына тіркеледі. Барлық ақша қаражаттары бойынша операцияларды кассир номірленген, тігілген және мөр қойылған кассалық кітапқа жазып отырады. Ондағы парақтар саны ұйым жетекшісі мен бас бухгалтер қолдарымен расталуы қажет.
Уақытша бос ақшаларды сақтау және қолма қолсыз ақшамен есеп айырысуды жүргізу үшін шаруашылық субъектісі өзі таңдаған банкте есеп айырысу шотын ашады. Есеп айырысу шотын ашқан шаруашылық субъектісі оның иесі болып табылады. Ол өзіне берілген құқықтардың шегінде осы шоттағы қаражаттардың барлығына иелік жасайды. Ақша қаражаттарының қалдығы мен өсуі дебет бойынша, ал кемуі (есептен шығару) кредит бойынша көрініс табады. Банк көшірмесінің деректері бойынша есеп айырысу шотындағы ақша қозғалысының есебі 1030-шотта жүргізіледі.
Есеп айырысу шотын жабу оның иесінің өтініші бойынша:
а) есеп айырысу шотын ашу үшін тіпті болмағанда бір ғана бөлігінің болмауына (дербес баланстың бар болуы және т.б.) әкеп соқтырған субъект қызметі сипатының өзгерісі кезінде;
б) субъектіні құрған органның шешімі бойынша;
в) 3 ай бойы шотта қозғалыс болмаған кезде жүргізіледі.
Шот жабылған жағдайда, сондай-ақ субъектінің атауы өзгерген кезде шоттың иесі чек кітапшасын ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz