ТМД мемлекетінің арасында дипломатиялық қатынастарды орнату
Мазмұны
Кіріспе
1. дипломатия және дипломатиялық қызметтің құқықтық негіздерінің қалыптасуы мен дамуы
1.1 ТМД мемлекеттерінде дипломатия мен сыртқы саясатының қалыптасуы мен дамуы
1.2 ТМД мемлекеттеріндегі дипломатиялық қызметтің құқықтық негіздерінің қалыптасуы мен дамуы
1.3 ТМД мемлекетінің арасында дипломатиялық қатынастарды орнату
3. Қазақстан Республикасының ТМД мемлекетінің дипломатиялық қатынастары
3.1 Қазақстан Республикасының сыртқы қатынас органдарының ТМД мемлекетінің сыртқы қатынас органдарымен байланысы
3.2 Қазақстан Республикасының ТМД мемлекеттерімен бекітетін көп жақты және екі жақты шарттары
3.3 ТМД мемлекеттерінің Қазақстан Республикасының қатысуымен халықаралық конференциялар
Қорытынды
Пайдаланған әдебиеттер тізімі
КІРІСПЕ
Тақырыптың өзектілігі. Халықаралық қатынастардың маңызды және өзекті мәселелерінің бірі болып - дипломатиялық байланыстар және оларды халықаралық реттеу табылады. Дипломатиялық қатынастар-халықаралық қатынастардың бүкіл жүйесінің сыртқы қыры болып табылады және оларды реттейтін дипломатиялық құқық нормалары халықаралық ынтымақтастық пен достық қарым-қатынасты дамытудың жалпы саяси және құқықтық негізін құрайды.
Мемлекетаралық қатынас және бірінші кезекте әртүрлі мемлекеттер арасындағы барлық қатынастар негізі болып табылатын-олардың бейбіт қатар өмір сүру қағидасы - дипломатияның әртүрлі нысандарын қолдану арқылы жүзеге асады. Дипломатия халықаралық құқықтың жалпы мойындалған қағидалар мен нормаларға сәйкес жүзеге асырылғанда ғана мемлекеттердің ынтымақтастығы мен бейбіт қатар өмір сүруінің шынайы құралына айналады.
Дипломатиялық қатынастарды дамытудың мақсаты мемлекеттердің қауіпсіздігі мен бейбіт қатар өмір сүру жағдайында олардың арасындағы саяси, экономикалық және мәдени байланыстарды нығайту және үлғайту, ал мемлекеттер арасындағы ресми қатынастарды ұйымдастыру мен реттеу қызметі ретіндегі дипломатияның өзі қазіргі халықаралық құқықпен күш қолдануға тыйым салынған жағдайда, мемлекеттердің сыртқы саясатын жүзеге асырудың маңызды құралы болып табылады. 1960-1980 жылдары БҰҰ-ның жетекшілігімен мемлекеттердің сыртқы байланысына қатысты халықаралық құқық нормаларын жүйелеу мен жедел дамыту бойынша орасан зор жұмыс жұргізілді. Осы жұмыс нәтижесінде қабылданған 1961 жылғы дипломатиялық қатынастар туралы Вена конвенциясы, 1963 жылғы консулдық қатынастар туралы Вена конвенциясы, 1969 жылғы арнайы миссиялар туралы конвенция, 1973 жылғы дипломатиялық агенттерді қоса алғанда халықаралық қорғауға ие түлғаларға қарсы жасалған қылмыстардың алдын-алу және жазалау туралы конвенция, 1975 жылғы мемлекетттердің әмбебап сипаттағы халықаралық ұйымдармен қатынастардағы өкілдік етуі туралы Вена конвенциясы тиісті сыртқы қатынас органдарының көмегімен жүзеге асырылатын мемлекеттер арасындағы ресми қатынастардың берік халықаралық негізін құрады.
Дегенмен аталған конвенцияларды қабылдағаннан кейін де негізінен нормативтік реттелгендігіне қарамастан ұлттық және шетелдік халықаралық құқық әдебиеттерінде жеткіліксіз зерттелген дипломатиялық қызмет саласы бар. Бұл - арнайы миссиялардың дипломатиясы саласы.
1.ТМД мемлекеттерінде дипломатия және дипломатиялық қызметтің құқықтық негіздерінің қалыптасуы мен дамуы
1.1 ТМД мемлекеттерінде дипломатия мен сыртқы саясатының қалыптасуы мен дамуы
РСФСР, Белорусь және Украинаның басшылары желтоқсан айының басында Белорусь астанасы Минск қаласында бас қосты. Бұл Республика басшылары жүргізілген келіссөзден соң 1922 жылғы КСРО - ны құру туралы келісім шарт күшін жойғанын мәлімдеп, Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығын (ТМД) құру жөніндегі келісімге қол қойылды. Бұл кездесуге Қазақстан Президенті Н. Ә. Назарбаев та, басқа Орта Азиялық республикалардың басшылары да шақырылмады. Халық арасында славян республикаларының өзіндік пактісі құрылып жатыр деген әңгіме тарай бастады.
1991 жылғы желтоқсанның 13-інде Орта Азия мен Қазақстан басшылары Ашхабад қаласында бас қосты. Белорусь кездесуінен кейін пайда болған қолайсыздықтың бәрін жеңе отырып, Орта Азия мен Қазақстан республикаларының басшылары Минск қаласында қабылданған шешімді қолдамайтындықтары жөнінде хабарлады. Бұл бұрынғы КСРО республикаларының, қазіргі тәуелсіз мемлекеттердің Алматыда басқосуына мүмкіндік берді.
Желтоқсанның 20 - сында тәуелсіз елдер одағы төңірегіндегі бірқадау мәселелрді талқылау үшін Әзербайжан, Армения, Белорусь, Қазақстан, Қырғызстан, Молдова, РСФСР, Тәжікстан, Түркіменстан және Өзбекстан басшылары Алматыға жиналды. Оған Грузия бақылаушы есебінде ғана қатысты.
1991 жылғы желтоқсанның 21 - інде жергілікті 11:30 минутта тәуелсіз елдердің басшылары Қазақстан Президентінің резиденциясына жиналды. М. С. Гарбачев бұл жиынға шақырылған жоқ. Сағат 15 те күні бұрын әзірленген құжаттарды талқылау аяқталды. Жергілікті уақытпен сағат 17 де Алматыда 11 республиканың басшылары жиналыстыңң қортынды құжаттарына өз қолдарын қойды. Міне осы сәттен бастап КСРО іс жүзінде өмір сүруін тоқтатты және құрамын кірген республикалар тең құқылы құрылтайшысы болып саналатын Тәуелсіз Мемлекеттердің Достастығы дүниеге келді.
Алматы кездесуі негізінде келісілген мәселелрдің аса маңыздысы ядролық қаруға қатысты бірлескен шара жөніндегі келіссөз еді. Оған қолдарында ядролық қаруы бар мемлекет есебінде Беларусь, Қазақстан, Ресей Федерациясы және Украина басшылары қол қойды. Мемлеекттер келісі бойынша қатыстырушылар ядролық мәселе жөніндегі саясатты бірлесе жасап, Тәуелсіз Елдер Достастығына енетін барлық республикалардың ұжымдық қауіпсіздігін қамтамасыз етуге тиісті болды.
ТМД ның құрылуы мен жүйеленуі КСРО құрамында өмір сүріп үйренген халық үшін тиімді.
Бірақ, ТМД ға көзқарас бұрынғы Одақтас республикалар тарапынан әр келкі болып отыр. Бірқатар республикалар (Балтық бойы елдері, Молдова, Грузия) ТМД құрамына кіруден бас тартты. Ал кейбіреулері ТМД - ны бұрынғы КСРО республикаларының мәдениетті түрде ажырасу формасы ретінде қарап, уақытша байланысты жоғалтпай, ортақ мүлікті келісіммен бөлісуге ыңғайлы мүмкіндік деп қарады. 1992 жылдан Ресей мен Украина арасында Қара теңіз флоты үшін талас басталды. Осы бәседе Ресей қарулы күштерінің генералдары әскери ұнамсыз қылықтар көрсетуге дейін де барды. Сондай - ақ, Ресей тарапынан Қазақстан аумағындағы Байқоңыр айлағына да ешбір негізсіз талаптар қойылды. 1993 жылы Қазақстан Республикасының Президенті Н. Ә. Назарбаев сыртқы саяси бейбітшілік саясатын ұстануды ескере отырып, Лиссабон хаттамасына қол қою арқылы Қазақстан ядролық қарудан еркін аймақ болатындығын мәлімдеді. Әлемдегі ең үлкен мемлекет - КСРО - ның ыдырау және оның құрамындағы Республикалардың саяси бостандық алуы көптеген сауалдарыды туғызды. Ал, олардың бәрібірде бейбітшілік жолмен шешімін таппады, оған Молдово (Днестр жағалауындағы аймақ), Грузия (Осетия мен Абхазия), таулы Карбахтағы қантөгістер мысал.
Жершілдік бағытын ұстанған саяси топтар арасындағы күрес Тәжікстанда көптеген адам өлімінің болуына әкеліп соқты.
1993 жылы қаңтар айында Минскіде өткізілген ТМД елдерінің басшыларының кездесуі республикалар арасында жинақталып қалған мәселелрдің бірталайына шешім табуға көмектесті.
Минскідегі кездесу достықты, экономикалық және саяси байланысты әрі қарай нығайту жолында нәтижелі жұмыстар атқарды.
Дегенмен, ТМД - ның құрылуы оңай болмады. КСРО мүлкін бөлісуде республикалар арасындағы туған пікірталастар, сомдық аймақ құру және КСРО-ның ортақ қару - жарағын бөлісудегі қақтығыстар сол қиындықтардың көрінісі.
Бірталай қияндықтар, әсіресе, Украина, Қазақстан, Беларус аумағындағы Ресейдің әскери орталықтарын әкетужәне таратуда байқалды.
Республикалар егемендігін ала отырып, өзінің қауіпсіздігі үшін қосымша кепілдік қажет етті; олар Ресейдегі саяси тұрақсыздыққа, әр - түрлі саяси күштер мен қозғалыстарға күмәндене қарады.
КСРО-ның құлауы мен Ресейдің Орталық Азиядан өз еркімен шегінуі континент картасында айтарлықтай геосаяси вакуум қалдырды.
Осы аймақта Ресей ықпалының төмендеуі АҚШ, Батыс Европа мен дамыған Азия мемлекеттерінің қызығушылықтарын айтарлықтай арттырды. Олар Орталық Азияда өз экономикалық мақсаттарын қанағаттандыратын саяси мүдде көздейде.(1)
XXI ғасырда бүкіл адам баласы дамудың жаңа бір сатысына қадам жасады. Трансформация процесі қазіргі өркениеттің барлық саласын қамтуда. Бұрынғы мәдени-тарихи типтердің көптүрлі орнын жалпыға бірдей өмірлік материалды-рухани стандартты жүйе ауыстыруда. Бұл планеталық деңгейде мобализация деген атқа ие болды. Бүгін осы жүйенің әсер етуіндегі эпицентрінің бірі - Орталық Азия. Соңғы кезде бұл аймақ әлемге қауіп төндіріп отырған тынымсыз жерге айналып отыр. Бұған әлемдегі бипалярлық жүйенің құлауы да әсер етпей қоймады.(2)
КСРО-ның құлауымен Орталық Азияның биосаяси болашағы бұлыңғыр болып тұр. Осы аймақта Теңіз күштері (АҚШ, Батыс Европа, т.б.) өз саясатын нығайтуда. 1991 жылдан кейін Орта Азия ірі державалардың саяси ойын алаңына айналғаны шындық. Бұл шындық жаңа бір қорқыныш ызғарымен келді.
Осы аймақтың глобальды және геосаяси жағдайы тек ғалымдарды ғана қызықтырмай тіпті бүкіл әлем жұртшылығын өзіне бет бұрғызды.
Азияның посткеңестік республикалары жүйелі дағдарысты бастарынан кешіруде. Осы бір тұрақсыздықтың негізгі ұғымына - экономика мен идеологияны жатқызуға болады.
Ендігі жерде, осы аймақтағы елдерге тоқталатын болсақ, ең бірінші еліміз Қазақстаннан бастайық. Жерінің табиғи ресурстарға бай, экономикамыз жоғарылауда, бірақ саяси реформалар біршама ақсаңдауда.
Қазақстан тәуелсіздігіне қол жеткізгеннен кейін, егеменді халықаралық субъектісі ретінде алған мүмкіндіктерін толықтай пайдалануға бар күш - жігерін жұмсай бастады. Біздің мемлекетіміз сыртқы саясаттық шараларды дайындауға кірісті, соның ішінде ең бірінші "Жақын шетелге" байланысты, яғни ТМД-ға қатысушы мемлекеттерге.
Н.Ә.Назарбаев "Тәуелсіз газетпен" сұхбатттасқан кезде "ТМД елдері үшін интеграция, ынтымақтастық тек қана экономикалық пайда ғана емес керек десеңіз, қажетті рухани - психологиялық тұрақтылық жағдайды, ертеңгі күнге сенімділік деген болатын".
Достастықтың басты мақсаты - саяси, экономикалық және әлеуметтік мәселелерді бірігіп шешіп, өзара тиімді жағдайларда бұрынғы Кеңестік республикалардың интеграциясын қамтамасыз ету.
Қазақстанның сыртқы саясатындағы стратегиялық алғы міндеттердің бірі - Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығына қатынасушы мемлекеттермен ынтымақтастық. Осыған сүйене отырып, Қазақстанның саяси және экономикалық міндеттерді шешу, тәуелсіз принципі негізінде Достастық территориясындағы қауіпсіздікті сақтау мәселесіндегі бірлестік, территориялық мызғымастық пен мемлекеттердің ішкі істеріне араласпау үшін, Достастық шеңберіндегі байланыстарды нығайтуды қолдап отыр.
Бұл бағыттағы жұмыс екі деңгейде жүргізіліп жатыр: екі жақты қатынастар мен ТМД шеңберіндегі көпжақты байланыстарды дамыту. Қазақстан ТМД-ға мүше-мемлекеттер интеграциясын күшейту, қол жеткізген келісімдерді жүзеге асыру бағытын ұстанып келеді. Достастыққа байланысты Қазақстан ұстанған позициясының заңды әрі өміршеңдігін, тәжірибе жеткілікті түрде дәлелдеп береді.
Кеңес Одағы ыдырауы ТМД мемлекеттеріндегі өндірістік салалардың әлсіреуіне, бағаның тым қымбаттануына, тоқтаусыз инфляцияға, халықтың көпшілігінің өмір сүру деңгейінің төмендеуіне, яғни бір сөзбен айтқанда әлеуметтік - экономикалық дағдарысқа алып келді.
Қазіргі таңда барлық республикалар жетпіс жыл ішінде қалыптасқан әкімшілік жетекшілік бір орталықтан басқаратын экономикалық жүйесінен бас тартып отыр. Оның үстіне экономикалық шындық егемендіктің жаңа белгілерін талап етуде, ал ол болса ерікті ынтымақтастықта жатыр. ТМД елдерімен бұзылған Қазақстан байланыстарын қайта қалпына келтірудің шарты - нарықтық әрбір шаруашылық субъектісінің көтерме және жеке айналымдар бөлімдеріне ену мүмкіндіктері болып табылады. Бұл онсыз да монополияланған экономикада жаңа монополиялы құрылымдардың пайда болуынан сақтайды.
XXІ ғасырға өту, барлық елдерде отындық шикізат және энергетикалық ресурстарды қолданудың ұлғаюымен, оларды шығарудағы табиғи жолдардың нашарлауымен капитал сиымдылығының қарқынды өсуімен бірге жүріп жатыр. Осы себепті басқа жағдайларда жалпы қоғамдық өндірістің капитал сиымдылығы өсіп, ол оның тиімділік деңгейіне және халықшаруашылық нәтижелердің дамуына теріс әсерін тигізді. ТМД-ның барлық елдеріндегі өндірістердің төмендеуінің ауқымдары және ұзақ мерзімді ағымдардың пайда болуы, осы саладағы жағдайды одан әрі қиындатып, отындық - шикізат пен энергетикалық мәселелерді басты факторға айналдырып отыр. Республикалар арасында байқалатын, бір жағынан, олардың бір - біріне тығыз шаруашылық тәуелділікпен, ал екіншіден, межеленіп бөлінудің басталуымен сипатталатын, территориялық еңбек бөлінісі мәселесі, анализ барысында өте зор маңызға ие болып отыр.
ТМД республикаларының шаруашылығының өзара байланысының интеграциялық күш - қуаты, нарықтық экономикаға дейінгі КСРО-да өндірілген даму моделі принциптер негізінде қалыптасқан біркелкі геосаяси және мәжбүрлі экономикалық кеңістік шарттарда ұсталынып тұр:
Шикізат, энергия, дайын өнімдерді пайдалану аудандары мен еңбек күштерінің шоғырлану көздерінің жақын орналасқанын ескере отырып, елдің барлық территориясында өндірісті тиімді орнату.
Қоғамдық өнімнің тиімділігін қамтамасыз ететін, салалық және территориялық ұзақ уақыттағы жоспарлау мен болашақты болжау принциптерімен үйлескен экономикалық аудандардың мамандандырылуы мен комплексті дамуы;
Экологиялық тепе-теңдікті, қоршаған ортаны қорғауда;
Барлық республикалар мен ел аймақтары экономикалық дамуын бір деңгейде теңестіруде;
ТМД елдерінде Кеңестік уақытта сыртқы экономикалық байланыстар мен экономикалық интеграцияның оң әсерін, ал одан кейінгі кезеңде олардың теріс әсерін сезінбеген қандай да бір халықтың шаруашылық саласы болмаған шығар.
ТМД-ның басқа мемлекеттері сияқты, Қазақстанда осы жылдардың ішінде экономикалық қатынастарды қайта өзгерту үшін батыл шараларды қолдануға кірісіп, жетекшілік экономикадан нарықтыққа өту жолында едәуір алға басты. Ескі жүйенің негіздерін жойып, өндірісті күштеп құрастыру мен ұйымдастыру, ресурстарды, мүліктік игіліктер мен еңбекті бір орталықтан бөлу жүйесі жойылды. Сыртқы саудадағы "Темір перде" жойылып, елдің экономикасына шет елдік инвесторлардың саны тоқтаусыз құйылуда.
Интеграцияны жақтаушыларды, ең алдымен Қазақстанның табанды күш - жігерінің нәтижесінде Достастық қызметін жетілдіру жолдарын іздестіру жаңа бірлестіруші мақсаттар мен міндеттерді әзірлеу, сахнаға бірінші кезекте экономикалық қана емес, саяси ынтымақтастықты да шығару сияқты оң сипаттағы үрдістер белең алды. Қазақстанның ұсынысы бойынша ТМД мемлекеттері интеграция органдардың қызметін жетілдіруді қолға алды. Жылдардағы әр түрлі интеграцияның болуы туралы Н. Назарбаевтың тұжырымдамасы түпкілікті танылды, мұның өзі түрлі аймақтың құрылымдар нысанында жүзеге асты.
Түрлі жағдайларға байланысты ТМД елдерінің басшылары Достастықтың мақсаттары мен міндеттерін бір мәнді қабылдай алмады. Біреулерге Достастықтың КСРО шеңберіндегі республикалар мәртебесінен толық дербестік жолындағы аралық кезең сияқты көрінді. Мұндай елдер ТМД-ғы шартты мүшелік сақтай отырып, барлық күш - жігерін басқа мемлекеттермен экономикалық және саяси ынтымақтастыққа бейімдеуге бағыттады.
Кейде Достастықтағы ортақ жұмыстан бірте - бірте шет қалу және интеграциялық жобаларды қабылдамау саясаты осы елдердің жаңа геосаяси және геоэкономикалық құрылымдағы өз орнын бағалау ерекшелігін туындатты. Интеграциялық жобалар жеке экономикалық проблемаларды жемісті түрде шешуден гөрі, оларды шешуге қаражат бөліп, назар аудандарға кедергі келтіреді деген де пікір болды. Достастық елдерінің арасындағы қарым - қатынаста сенім білдірудің болмауы белгілі бір деңгейде ТМД-ның тиімді жұмысына кедергі келтірді деп айтуға болады, Ресейдің зор экономикалық, адамдардың және әскери әуелетінің болу фактісі оның басқа мемлекеттермен тең қуатты қарым - қатынас құру ниетінің шынайлығына бірқатар елдердің күмәнін туғызды. Көп жағдайда мұндай күдіктің орын алуына жекелеген ресейлік саясатшылардың жауапсыз, кейде арандату сипатындағы сөздері себеп болды.
Жалпы бұрынғы Кеңестер Одағы мемлекеттерінің дамуын мынадай кезеңдерге бөлеміз: сексенінші жылдардың аяғы - Кеңес Одағының ыдырауына саяси және экономикалық жағдайлардың тууы, тоқсаныншы жылдар - бұрынғы КСРО территориясында жаңа тәуелсіз мемлекеттердің пайда болуы, келесі ғасырдың бірінші он жылдығы - осы мемлекеттердің интеграциялық жақындауы.
Қазірше аймақтық бірігулердегі өзара байланыста әркімнің әр түрлі деңгейдегі өз мүшелері бар. Әлемдік тәжірибені еске сала отырып, бұл жайттарға байыппен қарау қажет, өйткені бұл да бір интеграцияның басқаларға зиян келтірмейтін бір жолын қарастыру сияқты қабылдау қажет. Бұл тіпті тәжірибенің жиналуына, белгілі бір үлгі немесе бағыт жасап шығаруға көмектеседі.
Интеграция (латын тілінен аударғанда іntepratіo - қайта құру, толықтыру) - өзара тәуелділік, бір бүтінге жүйелі түрде бірігу және осыған қарасты байланыстардың болуы, жақындасу, ұйымдастырудың, салалардың, аймақтардың, елдердің бірігуі. Экономикалық интеграция - мемлекеттердің, аймақтардың шаруашылық өмірінің интернационализациялануы.
Интеграция үрдісі тіпті саяси - экономикалық құрылымы орнығып болған мемлекеттердің [ЕО] өзінде оңай үрдіс емес, ал енді ауыспалы экономикалы мемлекттердегі интеграция - одан да күрделі, ұзақ және қарама-қайшы. Өйткені оның барлық қатысушыларына, өз әріптестерінің, көршілерінің мүдделерін өзіндікі сияқты сыйлау керек, рыноктың әріптестерімен тек құқықтық өркениетті мінез - құлыққа бейімделуі қажет, рыноктың экономикадағы басқармада жаңа тәсілдерін қолдану қажет, осы жағдайда ғана интеграцияның артықшылығы, болашағы бар.
Аймақтық интеграция, сараптамалар көрсетіп отырғандай қазіргі әлемдік дамудағы заңдылық болып табылады. Оның ең басты инициаторы немесе бастаушысы ЕО-тың тәжірибесінен, тіпті соңғы кездегі Солтүстік америкалық сауда блогының тәжірибесіне алып қарасақ, күшті экономикасы бар мемлекетпен бағалаған. Олар тіпті уақытша шегінулер мен ағымдарға қарамастан, үлкен аймақтық рынок құруға тырысады. ТМД аймағында біз осындай мемлекет деп немесе осы аймақтағы интеграцияға зор әсері бар Ресей факторын айтпай болмас. Ресей бұл - ТМД халқының жартысы және Достастықтың жалпы ұлттық кірісінің 60 пайыздан көбін құраушы.
Збигнев Бжезинский Ресейдің ықпалы жайылған Еуразияның сол бөлігіндегі тарихи ролін былай деп баға берді:"Бұл мемлекет жылдар бойы бір уақытта экономикалық дамуының территориялық экспансиясы да, құралы да болды. Бұл сонымен қатар Батыс европалық мемлекеттердің дәстүрлерінде қалыптасқандай, өзін таза ұлттық құралмын деп ойламады, бірақ "орыс идеясы" бар арнайы ұлт үсті миссиясын орындаушы деп айқындады. Бұл "орыс идеясы" әр түрлі салаларда діни, геосаяси және идеологиялық шеңберде жүрді. Енді қазір ол өз территориясының этникалық көлеміндегі кішірейген кезде оған осы миссияны орындатудан бас тартты.
Бірақ әйтсе де Ресейдің ролі тіпті құлдырап кетті деп те айта алмаймыз. КСРО-ның ыдырағанына қарамастан Ресей өзінің саяси маңыздылығымен әлемдегі болып жатқан істерге әсері бар және оның БҰҰ-ғы Қауіпсіздік Кеңесіндегі ролін де ұмытпауымыз қажет. Оның геосаяси жағдайы мен ядролық қаруына қарамай-ақ, Ресейдің ресурстық жағдайын, ғылыми-технологиялық қамтамасыз ету, шикізат қорын ескерсек онда оны әлі де болса мықты держава деп қорықпай айта аламыз.
Қазіргі заманның геосаяси дамуы Ресейді дүниежүзілік саяси даму орталық бірі ретінде қарастыруды талап етеді. Осы тұрғыдан Ресейдің сыртқы саясатының басты бағыттарын анықтайтын болсақ, олардың ішінде ең алғашқылардың бірі ретінде ТМД шеңберін атауға болады. Бұнда, негізінен, екі жеке дара сегмент - "Батыс" және "Оңтүстік шығыс" бағыттары айқын байқалуда. Екінші бағыт Еуропа, Испания елдері, Қытай мен Индия. Үшінші бағытқа "атлантикалық өркениет" және Жапонияны, ал төртінші негізгі бағытқа Латын Америка, Африка, Тынық мұхит экваториясын жатқызуға болады.
Ресей дипломатиясы қазірдің өзінде бірнеше күрделі мәселелерді шешімдерге мәжбүр болып отыр, олардың ішінде:
Ресей шекаралары ашық және қорғау мүмкіндігі төмен болып отыр;
Ресейге экономикалық дағдарыс және аймақтық сепоратизм оның халық беделін төмендетіп жіберді;
Ресейдің ішкі саяси күштерінің өзара күресінің шиеленісуі болып отыр;
Дүниежүзілік саяси күштер тепе - теңдігінің өзгеріcі дүниежүзілік дамуға да өз әсерін тигізіп отыр.
Бүгінде ТМД шеңберіндегі Ресей дипломатиясының болашағы туралы біркелкі пікір жоқ. Мысалы: Ресейлік ғалымдар В. Загладин мен Мунтян "ТМД-ң ыдырау қаупі бар, бұл орайда Достастықтың шекаралары қайта қаралуы мүмкін. Осының салдарынан Славян халықтарының Ресейге миграциясының күшеюі, оның геосаяси стратегиясының әлсіреуіне алып келеді" - деген болжам айтуда. Сондықтан халықаралық қатынастар бойынша ресейлік мамандар Ресей үшін ең тиімдісі ТМД мемлекеттермен саяси қатынастарды жалғастырып, олармен халықаралық субъектінің тең праволық мүшесі құқында диалог жүргізуді қажет деп санайды. Бұл орайда Ресей бірнеше күрделі проблемалармен кездесіп отыр. Біріншіден Орта Азиядағы мұсылмандық фактор.
Ресейдің Азиядағы саясаты XVІІ ғасырда қалыптасқан болатын. Содан бері бұл аймақ оның сыртқы саясатының негізгі байланысы болып келеді. Біз мұны 1819 -1820 жылдары Н.Н.Муравьевтің Туркмения мен Хиуаға әскери - ғылыми экспедициясынан кейін жазған 1822 жылы "Путешествие в Туркмению и Хиву в 1819 и 1820 годах гвардия генерального штаба капитана Николая Муравьева, посланного в сии страны для переговоров" еңбегінен көре аламыз. Осы есептің негізінде Ермаков Несселродқа жазған хатында Ресей үшін Шығыс Каспий аймағындағы саяси бағыттардың болашақта маңызы зор деп көрсеткен болатын. Бүгінде Ресейдің бұл аймақтағы саяси ықпалы туралы бір - біріне қарама - қайшы бағыт бар. Бірінші бағытты қолдаушылар Ресейге Орта Азиядан кетеу керек десе, екінші бағыт Ресей Орта Азиядағы тұрақтылықтың кепілі болу керек және "исламдық" қозғалыстарға тойтарыс беру керек дейді.
Біз білетіндей КСРО ыдырағаннан кейін әрбір мемлекеттің алдында өз сыртқы саясатының бағытын белгілеп алу мәселесі тұрды. Кейбір мемлекеттер өз саясатын батысқа бұрмаласа, екіншілері шығысқа қарай бет алды. Біздің мемлекет басшысының көрегендігінің арқасында мемлекеттің сыртқы саясаты көп векторлы болып жарияланды. Міне, дәл сол уақыттарда Ресейдің де сыртқы саясатында белгісіздіктер, батысқа бұрмалаушылық байқалады. Бірақ тәжірибе көрсете келе батыс пен қатар шығысты да ұмытпау керектігін көрсетті. Біз бұны Ресей президенті Путиннің баяғы саясатты жалғастыруын Индия мен Кубаға деген қатынасынан көре аламыз, яғни ескі дос еш уақытта да артықшылық етпейді.
ТМД шеңберіндегі Ресей факторрының өзектілігінің тағы бір көрінісі орыс тілді жұрттың мәселесі болып табылады. 1993 жылы статистика бойынша ең көп орыс қауымы Қазақстанды мекендейді. Елдің жалпы саны 6,2 млн. адам. Бұл фактордың интеграцияның дамуына пайдалы факторлармен қоса кері әсер етуі бар екенін атап өту қажет.
Бүгінде Ресей Федерациясының ішкі тұрақтылығы анық сыртқы саясатының, соның ішінде ТМД-ға байланысты саясатқа тікелей немесе жанама әсерін тигізуде. Сол себептен де ТМД-ң Ресейсіз өмір сүруі мүмкін емес дейтін қағидалармен келісетін болсақ, ондағы сепаратизмге жол бермеу қажет.
Алғашқы жылдардағы "әлсіз Ресей" болса, онда Қазақстан күшейеді деген сөзін растамай шықты, яғни "әлсіз Ресей", "әлсіз Қазақстан" ал күшті "Ресей" "күшті Қазақстан" екенін дәлелдеп берді. Демек Ресейдің күшті болуы тек Қазақстан емес бүкіл ТМД мемлекеттерінің экономикалық, қауіпсіздігінің тұрақтылығына бірден бір әсер етуші фактор екенін біз көрдік.
Кеңес Одағы ыдырауынан кейін тәуелсіз мемлекеттер алдында қоғамдық өмірді түбегейлі өзгерту, көп жылдар бойы қалыптасып қалған экономикалық, гуманитарлық байланыстарды бұзбай, сақтай отырып ұлттық мемлекетті нығайту және құру мәселесі тұрды. Баяғы Одақтас мемлекеттермен арадағы қатынасты қайта орнату және әлемдік қауымдастық алдында өркениетті егеменді мемлекет ретінде таныту керек болды.
Біртұтас шаруашылық кешенінің жойылуы, егеменді қаржы - экономикалық жүйенің құрылуы, экономика жүйесіндегі қайта құрулар, приватизация, өндірістік экономикалық қызметтің либерализациясы жаңа мемлекеттердің тауар өндірушілері және қызмет көрсету, өнеркәсіп арасындағы қатынастың алдында жаңа ситуация туғызды. Осы негізге тән негізгі сипаты:
Сауда әріптестерінің талғамдағы еріктілігі, пайдалы, ұтымды байланыстарды ізденудегі мүмкіншілік, сыртқы экономикалық қызметтің либерализация жағдайында алыс шетелдерден тауар - шикізат көздеріне деген шығыстың болуы;
Өндіріс көлемінің бірден құлдырауы нәтижесінде тауар қолдану көлемі де төмендеді, халықтың төлемақылық қабілеттің төмендеуі, алыс шетелден бәсекеге түсе алатын арзан тауарларға рыноктың ашылуы;
ТМД мемлекеттерінің әр қайсысы жаңа ақша енгізгендігінен, өнеркәсіп, өндіріс орындарының төлемақылық қабілетінің қиындауы, жоғары инфляция, айналымның жоғалуы, кейбір ТМД мемлекеттерінің қаржы тұрақсыздығы;
Өндірістің көбісіне шетелдіктердің несие беру, ал бұлар баяғы қалыптасқан қатынастар мен кооперациялық байланыстарды дамытуды қаламады, ТМД мемлекеттерінің шикізатына Батыс қызығушылық білдіріп отырды, алып кетуге, шығаруға талпынды;
Халықаралық экономикалық қаржы институттарының ықпалы бірден өсті, олар ішкі тауар өндірушілерге әр уақытта тиімді бола бермейтін өздерінің айтқанын орындата бастады;
Жаңа егеменді мемлекеттер өзара саудадағы тауарға тарифтік, тарифтік емес шектеулер қоя бастады (кеден салықтары, алым, салым, квота т.б.);
Рыноктық экономикаға көшудегі әр түрлі желіс. Әр мемлекетте әр түрлі заңдық, қаржы - салықтық шарттардың пайда болуы.
Міне, осылардың бәрі жаңа тәуелсіз мемлекеттер арасындағы қатынастарға кері әсерін тигізіп, интеграциялық үрдістің тежеушісі болды.
Бірақ осыған қарамастан баяғы біртұтас шаруашылық комплекс негізіндегі байланысты қолдана отырып ТМД мемлекеттері интеграциялануға тырысуда.
Қазақстан ТМД мемлекеттерінің экономикалық интеграциясы идеясын әр уақытта қолдайды. Достастық бізге демократияның далуына керекті саяси және әлеуметтік экономикалық жағдайларды жасауды қамтамасыз етеді, ТМД-ның әрбір нүктесінде болатын қандай да бір қақтығыс жағдайда бір бірімізге хабарлай отырып жүзеге асыратын шараларды жасауға көмектеседі. Менің ойымша [Назарбаев] Достастық Одақтың қирауының нәтижесінде болған экономикалық және әлеуметтік дағдарысты минимумға дейін жеткізуге қабілеті бар. Бірақ өткенге оралу деген туралы сөз болмауы керек. Әрбір мемлекет егеменді даму жолындағы өз талғамдарын шешті. Бұл талғам шексіз құрметке лайық және ешкім оған күмәндануға құқы жоқ.
ТМД - бұл мемлекет емес, бұл табиғи жағдайда қалыптасқан мемлекеттердің аймақтық қатынасы механизмі екенін түсінуіміз қажет. Мұны тек ЕО-мен салыстыра аламыз, айырмашылығы тек Европалық мемлекеттер егеменді дамыған болған кезде интеграция идеясына келсе, Достастық мемлекетінің әр біреуі империяның бір бөлігі болған, құтылмас альтернатива ретінде.
ТМД мемлекеттерінің интеграциясына кедергі жасайтын факторлар мыналар:
Жаңа мемлекеттердің жүйесін құрудағы ұлтшылдықтың өсуі;
Жалпыодақтық мүлікті соның ішінде әскери мүлікті бөлісу процесі;
Бұрынғы билік жүйесіндегілер мен неонационалистер және мұсылман фундаменталистері арасындағы билікке деген тартыс;
Этника аралық қақтығыс (Карабах, Оңтүстік Осетия, Абхазия)
Интеграциялық қарым - қатынасқа оң әсерін беретін блоктар болса, өзара толықтырушы шикізат базасының болуы, бұл өзіне шикізат түрінің барлығын енгізеді. Достастықтың дамыған жиынтық ғылыми-техникалық потенциалын тиімді пайдаланған кезде жаңа тәуелсіз мемлекеттердің экономикасындағы қайта құрудың пайдалылығын көре алады.
Бұл интеграцияға сонымен қатар, географиялық жақындық, біртұтас инфраструктураның болуы ең алдымен транспорт және байланысты жақындығы, біртұтастығы оң әсер етеді. Экономика саласындағы мамандар мен жоғары квалификациялық кадрларды дайындаудағы бір шарттар мен стандарттардың болуы.
Ал енді интеграциялаушы (біріктіруші) және дезинтеграциялаушы (айырушы) факторға тоқтала кетер болсақ:
а) біртұтас одақтас мемлекет шеңберінде:
Интеграциялаушы фактор: 1) барлық әлеуметтік - экономикалық қызметпен бірге жоспарлы - директивалық жүйе басқармасындағы біртұтас тоталитарлы мемлекет.
2) Одақтың специлизациялық және кооперациялық, республикалар өнеркәсіп және сыртқы толық қызмет арасындағы сауда - экономикалық, тауар - ақша ағымы, шикізат қатынасындағы орталықтанған басқарма;
Дезинтеграциялаушы фактор: 1) біртұтас мемлекет және біртұтас шаруашылық кешеннің ыдырауына алып келген экономикалық құрылымның әкімшілік жоспарлық социалистік әдістің тиімсіздігі;
2) Экономикалық тиімділігін ескерместен құрылған өндірістік - технологиялық кооперациялық байланыстардың көбінің жалғандығы;
б) Рыноктың экономикасы бар жаңа егеменді мемлекеттердің құрылу негізіндегі өтпелі кезең:
Интеграциялаушы фактор: 1) технико - технологиялық және инфраструктуралық байланыстар, мамандық және кооперацияның сақталуы. Бұларсыз дайын өнімді шығару және көптеген ұлттық экономикалық өнеркәсіп кешендерінің өзіндік қызмет етуі мүмкін емес.
Дезинтеграциялаушы фактор: 1) Рыноктық қатынастар мен сауда - экономикалық байланыстарға көшу кезіндегі шикізат жеткізудегі тиімсіз кооперациялық байланыстардың үзілуі;
2) Жаңа мемлекеттердің салық, бюджет, валюта, кеден және басқа да өзара сауданы шектейтін әкімшілік, салық, тарифтік шаралармен өзіндік қаржы - экономикалық жүйесінің құрылуы;
3) Достастықтың ең жетекші елі Ресейдің интеграциялаушы ролінің түсуі, қоғамдық - саяси, демократиялық және экономикалық дамудағы шынайы нәтижелердің болмауы, ал бұл өз кеэегінде ТМД басқа мемлекеттеріне тартушы күші бола алуы мүмкін еді.
в) Экономикалық жағдайды тұрақтандырудың келесі кезеңі:
Интеграциялаушы фактор: 1) шаруашылықтың экономикалық жүйесінің жақындығы біртұтас территориялық - шаруашылық және экономикалық инфрақұрылымның сауда - экономикалық байланысының тиімділігі;
2) Интеграцияланған біртұтас экономикалық кеңістікте бірлескен тауар өндіру қолдау шартындағы шикізатты өндіру және тасымалдау рыногындағы дамып келе жатқан экономикаға деген өзара қажетттілік, әлемдік экономикалық рыноктағы дамыған мемлекеттер бәсекесіне мен аймақтың экономикалық бірлестіктерге бірлесе төтеп беру.
Дезинтеграциялаушы фактор: 1) өз мүдделерін мен тауар өндірушілер мүдделерін қорғау, біртұтас әлемдік шаруашылық құрылымға енуші жаңа сауда - экономикалық инвестициялық байланыс векторлары мен егеменді мемлекеттердің экономикалық өзіндік дамуы;
2) тауар өндіруші және жаңа мемлекеттердің экономикасы арасындағы рыноктың бәсекелестік қатынастың одан әрі дамуы; шикізат рыногы және арзан шикізат үшін күрес; алыс шетелдермен жаңа оптималды транспорттық - коммуникациялық байланыстарды құру.
ТМД-дағы интеграциялық үрдіске әсер еттетін факторлардың тағы біреуі ол сыртқы және ішкі фактор. Сыртқы фактор дегеніміз ол аймақтан тыс жатқан мемлекеттердің аймақтың ішіндегі мемлекеттер ара қатынасына әсер етуі. Бұл мемлекеттер ең алдымен экономикалық пайданы көздеген мемлекеттер. Ал енді ішкі фактор ол осы аймақтағы мемлекеттердің бір-бірімен бәсекелестігі. Мысал ретіндегі Орталық Азия мемлекеттері аймағындағы жағдайды айтуымызға болады. Орталық Азия мелекеттерін мынадай кезеңге бөлуімізге болады: 1994-96 ж.ж. институционалды кезең деп сипаттап, түрлі органдардың құрылғанын көреміз. 1996-98 ж.ж. аралығы "салқындық" бұл кезеңде қабылданған барлық құжаттардың бәрі дерлік орындалмайды. Үшінші ол 98 жылдан бастап қазірге дейін. Бұл аймақтағы саяси жағдайға көп әсерін тигізетін Астана мен Ташкент арасындағы бәсекелестік. Бұл фактордың Орталық Азиядағы ролі өте зор. Бұл теке тірестік бәсекелестікті Анкара, Тегеран, Вашингтон, Мәскеу қолданып қалғылары келеді, яғни посткеңестік аймақта әлі де болса саяси, экономикалық жағдайларға саяси көшбасылар мен элитаның ықпалы зор.
ЕО тәуелсіз мемлекеттердің интеграциясы нәтижесі болса, ал ТМД болса, бір кездері біртұтас мемлекеттердің дезинтеграциясының нәтижесінде құрылды. ТМД мемлекеттері әлі күнге дейін қандай да болсын бір ұлтүсті құрылымдарға сенімсіздікпен қарап, оларды баяғы "Одақтық орталық құру" шарасы ретінде қарастырады.
ЕО-тағы саясат келеді кетеді, ал интеграцияға деген бағыт сол қалпында. Қоғамдастықтың тарихында не болмады! Еуропаның валюталық жүйесін 1978 жылы ГФР канцлері социал демократ Гельмут Шмидт пен Францияның саяси спектрінің оң қанатының өкілі президент Жискар Д'Эстен құрады, бірақ екі елдің саяси бағытын өзгерткен 1981-82 жылдардағы сайлаулардың нәтижесінде валюталық саясатты одан әрі консерватор Г.Коль мен Франсуа Миттеран сәтті жалғастырып алып кетті және ешқандай саяси катаклизмді көрмейміз. Европалық интеграцияның барысына белгілі бір тұлғалар әсер ете алмайды.
Интеграциялық үрдіске қауіп төндіретін тағы бір айта кететін жайт ол әлемдік державалар мен аймақтық мемлекеттердің геоэкономикалық мүдделері. Тәжірибе көрсетіп отырғандай, мемлекет шекарасының жақынында бағалы тіпті стратегиялық маңызды қайнар көздердің орналасуы, бұл аймақты қақтығыстар көзіне айналдарып жіберуі мүмкін. Сондықтан президентіміз өзінің сөзінде атап көрсеткендей Каспий бейбіт интеграция көзіне айналуы қажет. Тек бір-бірімізге хабарлай отырып, күш - қуатымызды біріктіріп күшті пайдалы механизмін құра аламыз, осы жағдайда ғана алдымыздағы барлық кедергілерді жеңе аламыз.
Сөзімізді қорытындылай келе біз ТМД интеграциясына әсер ететін сыртқы, ішкі факторларды атап, ашып көрсетуге тырыстық. Бұдан нәтиже, оңайлықпен еш нәрсе келмейтінін көреміз. Әр уақытта кедергілер, қиншылықтар болады. Мәселе бұл қиыншылықтарға байланып қалмай, оны жеңу одан әрі даму. Міне, менің ойымша ТМД мемлекеттері өздерінің интеграциялық даму жолдарындағы қиыншылықтарға бірде жеңіліп бірде жеңіп өз өмірін жалғастыруда.
1.2 ТМД мемлекеттеріндегі дипломатиялық қызметтің құқықтық негіздерінің қалыптасуы мен дамуы
1. Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығын құру туралы келісім (Минск, 1991 ж. 8 желтоқсаны)
Қазақстан Республикасы Жоғарғы Кеңестің № 1026-ХІІ келісімімен сәйкес 1991 ж. 23 желтоқсан күні бұл келісімді ратификациялады.
Біз, Беларусь Республикасы, Ресей Федерациясы (РСФСР), Украина 1922 жылы Одақтық Келісімге қол қойған, КСРО-ның құрылтайшы-мемлекеттері негізінде, алда Жоғары Уағдаласушы Тараптар деп аталынамыз, КСРО халықаралық құқық субьектісі және геосаяси шыңдық ретінде өз өмір сүруін тоқтатынын ресми түрде жариялаймыз.
Біздің халықтарымыздың тарихи ортақтастығын және олардың арасында қалыптасқан байланыстарды негізге ала отырып, Жоғары Уағдаласушы Тараптармен қабылданған екіжақты келісімдер негізінде,
Демократиялық құқықтық мемлекеттер салуға ұмтылып,
Бір-бірін мойындау мен елдің тәуелсіздігін құрметтеу неізінде, өзін-өзі анықтауға мызғымас құқығын есепке ала отырып, теңдік пен ішкі істерге араласпау қағидаларын да, күш, экономикалық немесе тағы басқа тәсілдер арқылы қысым көрсетуден бас тарта отырып, даулы мәселелерді келісушілік тәсілдер арқылы шешуге ұмтыламыз, және басқа халықаралық құқықтың нормалары мен қағидаларына сүйене отырып,
Біздің елдеіміздің арасында достық қатынастардың, жақсы көршілік пен өзара тиімді ынтымақтастықты ары қарай нығайту мен дамыту ұлттық қызығушылыққа сай келеді, және де бейбітшілік пен қауіпсіздікке үлес қосудамыз деп санаймыз,
Біріккен Ұлттар Ұйымының Жарғысының қағидалары мен мақсаттарына, Хельсинки Қорытынды актісіне және Еуропаның қауіпсіздік пен ынтымақтастық бойынша Кеңестің басқа құжаттарына мойынсұнатынымызды растай отырып,
Адам мен халықтардың құқықтары бойынша барлық жалпы танылған халықаралық нормаларды орындауға міндеттеніп,
Төмендегі туралы келісімге келдік:
1 бап. Жоғары Уағдаласушы Тараптар Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығын құрайды.
2 бап. Жоғары Уағдаласушы Тараптар өз азаматтарына ұлттық немесе басқа да айырмашылықтарға қарамастан бәріне ортақ құқықтар мен бостандықтарды тең негізде кепілдендіреді. Жоғары Уағдаласушы Тараптартың әрқайсысы басқа тараптың азаматтарына немесе сол елде тұратын азаматтығы жоқ тұлғаларға, олардың ұлттық немесе басқа да айырмашылықтарына қарамастан бәріне ортақ азаматтық, саяси, әлеуметтік, экономикалық және мәдени құқықтар мен бостандықтарды адам құқықтары бойынша жалпыға танымал халықаралық нормалармен сәйкес кепілдік етеді.
Жалпы 14 баптан құралған құжат болған. Оларда тұрып жатқан ұлттық азшылықтар мен этномәдени аудандардың этникалық, мәдени, тіл жағынан және діни көзқарас жағынан өзін-өзі анықтауға құқықтарды кепілдендіреді. Тараптар көптеген салаларда арнайы келісімдер мен келіссөздер жасасу арқылы ортақ аумақтың дамуын жеделдете түсуін қамтамасыз етуінде ат салысатынында ортаға ұсыныстар салды, мысалға мына салаларда: саясат, экономика, мәдениет, білім беру, денсаулық сақтау, қоршаған ортаны қорғау, ғылым, сауда, гуманитарлық сала мен тағы да басқаларда, ақпарат алмасуда көп көмек көрсету. Шекара мәселелері де қаралды, сол уақытқа қатысты болған шекаралар сақталды, және де ешбір елдің ішкі істеріне қол сұғұшылық болдырмау мен территориялық мызғымастығының кепілдері орнатылды. Олар шекаралардың ашық екендіктерін жариялайды, және де азаматтары мен ақпарат еркін түрде жүре алады. Халықаралық қауіпсіздік пен бейбітшілік саласында бірігіп жұмыс істеу керек екендігі бәріне түсінікті еді, әскери және қару-жараққа деген шығындар қысқартылды. Ядролық қаруды жою, толығыменен қарусыздану үрдісін халықаралық бақылау алдында жүргізуге дайын еді. Әрқайсысы ядросыз және бейтарап аймақ статусын иемденуге тырысты. Ядролық қаруды қадағалау арнайы келісім негізінде іске асырылатын. Басты мақсаттары болып:
Сыртқы саясаттың бағыттарын анықтау;
Ортақ экономикалық аймақты құру мен дамытуда, жалпыеуропалық пен еуразиялық нарықтардың құруында, кедендік саясат саласында ынтымақтастық;
Транспорт пен байланыс салаларында ынтымақтастықты дамыту;
Қоршаған ортаны қорғау саласында ынтымақтасу, экологиялық қауіпсіздіктің халықаралық жүйесін құруда қатысу;
Көші-қон саясатының мәселелері;
Ұйымдасқан қылмыспен күрес.
ТМД мемлекеттерінің жасалынған келісімдері: 1992 жылы 14 ақпан Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығы шегіндегі ынтымақтастық қағидаларын сақтау туралы Декларация; 1992 жылы 13 наурыз Несиелік қамтамасыз ету аясындағы Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығының қатысушы-мемлекеттерінің азаматтарының құқығына кепілдеме туралы Келісім; 1994 жылы 29 қазан Тәуелсіз Мемлекеттердің азаматтарына кепілдеме және әлеуметтік құқық хартиясы; Еңбек етуші-мигранттарды әлеуметтік қорғау және еңбек миграциясы аясындағы ынтымақтастық туралы, 1994 жылы 8 қыркүйектегі Қазақстан Республикасының Жоғарғы Кеңесінің ратификациялық қаулысы және т.б. халықаралық субьектілердің шаруашылық қызметі реттеледі, миграциялық процесстер қалпына келеді, халықты әлеуметтік қолдау және аумақтық даму Қорының құрылуына шаралар қолданылады және т.б.
2001 жылы 27 қазанда Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығы мемлекеттерінің Басшылар Кеңесінің отырысында, қазіргі уақытта Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығы мемлекеттерінің күштері ең алдымен экономика аясындағы, еркін сауданың толық масштабты аймағын құруға көңіл бөлуі керек деп айтылған. Сондықтан да, бірінші кезекте бар тосқауылдардың жойылуын қадағалау, нәтижелі есептік-төлемдік жүйені құру, заңнаманы үндестіру. Бір-бірінің экономикасын өзара толықтыра алатын ұлттық және трансұлттық компанияларды құру және қызмет етуі маңызы аз емес процесс. Нақты мысал - Каспилік құбыр арнасы консорциумы. 27 қарашада газды саладағы ынтымақтастық туралы Келісімге қол қойылды. Бұл қапталды құжат энергетика саласындағы Келісімді құрастыратын екі мемлекеттің сәйкес құрылымдарының жақындасу жолында көптеген кедергілерді алып тастауға мүмкіндік береді.
Германия Федеративті Республикасының Қазақстан Республикасындағы Төтенше және Өкілетті елшісі М. Либаль германиялық саясаттың Еуропада әрекетқабілетті және дара еуропа мемлекеті ретінде жеке-жеке қарсы тұрғаннан гөрі болашақта алып державаларға қарсы тұра алатындай тиімді саяси одақ құруға бағытталғанын тілге тиек етті. Қауіпсіздіктің және қорғаныстың еуропалық саясатын құруды ЕО істеуі қажет және бұл аяда АҚШ және НАТО-мен тең құқылы бәсекелес болуы шарт. Осындай саясат ұлттық егемендіктің маңызды атрибуттарынан бас тартуға алып келеді. Бұндай бас тартушылықсыз интеграцияның болуы мүмкін емес. Тек осындай жағдайда ғана бірауыздан сөйлейтін, шешімді және біртұтас әрекет ететін Еуропалық одақты құруға болады 16, 4-5 б.
Еуропадағы ұлттардың әртүрлі ұлттық мәдениеттерінің өзара әрекеттесу дәрежесінің жоғарылығы соншалық, аса дамыған мемлекет, халқының көп бөлігі түпкілікті халық болып табылатын германияның федералды канцлері Герхарт Шредер 2001 жылғы 18 қазанда герман Бундестагының алдындағы үкіметтік өтінішінде: Еуропа - географиялық түсініктен жоғары, еуропа - сонымен қатар, біз қорғап, дамытқымыз келетін қоғам моделі мен жалпы өмірсүру нысаны, бұл еуропа ағартушылығының рухани және әлеуметтік негізіне құрылған және жүз жылдықтар шегінде мол Грек, Рим, Еврей, Христиан және Ислам мұрасын қабылдады. Біз, еуропалықтар, айырмашылықтарды тануды ғана үйреніп қойған жоқпыз, сонымен қатар біз конфессиялық даулар, терең қақтығыстар және де ұлттық мемлекеттер арасындағы жаугершілікті де жеңуді үйрендік 9, 52 б..
ХХ ғасыр соңында жалпы танылған ұлттық-құқықтық қағидалар мен институттардың халықаралық-құқықтық қамтамасыз етілуінің күшейгенін бақылауымызға болады. Ең алдымен азаматтардың құқықтары мен бостандықтары, демократиялық құндылықтары, егемендігі, шекараның бұзылмастығына қатысты, аумақтық мемлекетаралық бірлестіктер өзінің құрамы, интеграцияланған дәрежесі, өмір сүру мерзімімен ерекшелене алады. Бірақ та бірде бір мемлекеттің белгілі бір дәрежеде аумақ шегінде интеграциялық бастамашылығына әсер ететін өзінің геосаяси орналасуын өзгерту ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе
1. дипломатия және дипломатиялық қызметтің құқықтық негіздерінің қалыптасуы мен дамуы
1.1 ТМД мемлекеттерінде дипломатия мен сыртқы саясатының қалыптасуы мен дамуы
1.2 ТМД мемлекеттеріндегі дипломатиялық қызметтің құқықтық негіздерінің қалыптасуы мен дамуы
1.3 ТМД мемлекетінің арасында дипломатиялық қатынастарды орнату
3. Қазақстан Республикасының ТМД мемлекетінің дипломатиялық қатынастары
3.1 Қазақстан Республикасының сыртқы қатынас органдарының ТМД мемлекетінің сыртқы қатынас органдарымен байланысы
3.2 Қазақстан Республикасының ТМД мемлекеттерімен бекітетін көп жақты және екі жақты шарттары
3.3 ТМД мемлекеттерінің Қазақстан Республикасының қатысуымен халықаралық конференциялар
Қорытынды
Пайдаланған әдебиеттер тізімі
КІРІСПЕ
Тақырыптың өзектілігі. Халықаралық қатынастардың маңызды және өзекті мәселелерінің бірі болып - дипломатиялық байланыстар және оларды халықаралық реттеу табылады. Дипломатиялық қатынастар-халықаралық қатынастардың бүкіл жүйесінің сыртқы қыры болып табылады және оларды реттейтін дипломатиялық құқық нормалары халықаралық ынтымақтастық пен достық қарым-қатынасты дамытудың жалпы саяси және құқықтық негізін құрайды.
Мемлекетаралық қатынас және бірінші кезекте әртүрлі мемлекеттер арасындағы барлық қатынастар негізі болып табылатын-олардың бейбіт қатар өмір сүру қағидасы - дипломатияның әртүрлі нысандарын қолдану арқылы жүзеге асады. Дипломатия халықаралық құқықтың жалпы мойындалған қағидалар мен нормаларға сәйкес жүзеге асырылғанда ғана мемлекеттердің ынтымақтастығы мен бейбіт қатар өмір сүруінің шынайы құралына айналады.
Дипломатиялық қатынастарды дамытудың мақсаты мемлекеттердің қауіпсіздігі мен бейбіт қатар өмір сүру жағдайында олардың арасындағы саяси, экономикалық және мәдени байланыстарды нығайту және үлғайту, ал мемлекеттер арасындағы ресми қатынастарды ұйымдастыру мен реттеу қызметі ретіндегі дипломатияның өзі қазіргі халықаралық құқықпен күш қолдануға тыйым салынған жағдайда, мемлекеттердің сыртқы саясатын жүзеге асырудың маңызды құралы болып табылады. 1960-1980 жылдары БҰҰ-ның жетекшілігімен мемлекеттердің сыртқы байланысына қатысты халықаралық құқық нормаларын жүйелеу мен жедел дамыту бойынша орасан зор жұмыс жұргізілді. Осы жұмыс нәтижесінде қабылданған 1961 жылғы дипломатиялық қатынастар туралы Вена конвенциясы, 1963 жылғы консулдық қатынастар туралы Вена конвенциясы, 1969 жылғы арнайы миссиялар туралы конвенция, 1973 жылғы дипломатиялық агенттерді қоса алғанда халықаралық қорғауға ие түлғаларға қарсы жасалған қылмыстардың алдын-алу және жазалау туралы конвенция, 1975 жылғы мемлекетттердің әмбебап сипаттағы халықаралық ұйымдармен қатынастардағы өкілдік етуі туралы Вена конвенциясы тиісті сыртқы қатынас органдарының көмегімен жүзеге асырылатын мемлекеттер арасындағы ресми қатынастардың берік халықаралық негізін құрады.
Дегенмен аталған конвенцияларды қабылдағаннан кейін де негізінен нормативтік реттелгендігіне қарамастан ұлттық және шетелдік халықаралық құқық әдебиеттерінде жеткіліксіз зерттелген дипломатиялық қызмет саласы бар. Бұл - арнайы миссиялардың дипломатиясы саласы.
1.ТМД мемлекеттерінде дипломатия және дипломатиялық қызметтің құқықтық негіздерінің қалыптасуы мен дамуы
1.1 ТМД мемлекеттерінде дипломатия мен сыртқы саясатының қалыптасуы мен дамуы
РСФСР, Белорусь және Украинаның басшылары желтоқсан айының басында Белорусь астанасы Минск қаласында бас қосты. Бұл Республика басшылары жүргізілген келіссөзден соң 1922 жылғы КСРО - ны құру туралы келісім шарт күшін жойғанын мәлімдеп, Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығын (ТМД) құру жөніндегі келісімге қол қойылды. Бұл кездесуге Қазақстан Президенті Н. Ә. Назарбаев та, басқа Орта Азиялық республикалардың басшылары да шақырылмады. Халық арасында славян республикаларының өзіндік пактісі құрылып жатыр деген әңгіме тарай бастады.
1991 жылғы желтоқсанның 13-інде Орта Азия мен Қазақстан басшылары Ашхабад қаласында бас қосты. Белорусь кездесуінен кейін пайда болған қолайсыздықтың бәрін жеңе отырып, Орта Азия мен Қазақстан республикаларының басшылары Минск қаласында қабылданған шешімді қолдамайтындықтары жөнінде хабарлады. Бұл бұрынғы КСРО республикаларының, қазіргі тәуелсіз мемлекеттердің Алматыда басқосуына мүмкіндік берді.
Желтоқсанның 20 - сында тәуелсіз елдер одағы төңірегіндегі бірқадау мәселелрді талқылау үшін Әзербайжан, Армения, Белорусь, Қазақстан, Қырғызстан, Молдова, РСФСР, Тәжікстан, Түркіменстан және Өзбекстан басшылары Алматыға жиналды. Оған Грузия бақылаушы есебінде ғана қатысты.
1991 жылғы желтоқсанның 21 - інде жергілікті 11:30 минутта тәуелсіз елдердің басшылары Қазақстан Президентінің резиденциясына жиналды. М. С. Гарбачев бұл жиынға шақырылған жоқ. Сағат 15 те күні бұрын әзірленген құжаттарды талқылау аяқталды. Жергілікті уақытпен сағат 17 де Алматыда 11 республиканың басшылары жиналыстыңң қортынды құжаттарына өз қолдарын қойды. Міне осы сәттен бастап КСРО іс жүзінде өмір сүруін тоқтатты және құрамын кірген республикалар тең құқылы құрылтайшысы болып саналатын Тәуелсіз Мемлекеттердің Достастығы дүниеге келді.
Алматы кездесуі негізінде келісілген мәселелрдің аса маңыздысы ядролық қаруға қатысты бірлескен шара жөніндегі келіссөз еді. Оған қолдарында ядролық қаруы бар мемлекет есебінде Беларусь, Қазақстан, Ресей Федерациясы және Украина басшылары қол қойды. Мемлеекттер келісі бойынша қатыстырушылар ядролық мәселе жөніндегі саясатты бірлесе жасап, Тәуелсіз Елдер Достастығына енетін барлық республикалардың ұжымдық қауіпсіздігін қамтамасыз етуге тиісті болды.
ТМД ның құрылуы мен жүйеленуі КСРО құрамында өмір сүріп үйренген халық үшін тиімді.
Бірақ, ТМД ға көзқарас бұрынғы Одақтас республикалар тарапынан әр келкі болып отыр. Бірқатар республикалар (Балтық бойы елдері, Молдова, Грузия) ТМД құрамына кіруден бас тартты. Ал кейбіреулері ТМД - ны бұрынғы КСРО республикаларының мәдениетті түрде ажырасу формасы ретінде қарап, уақытша байланысты жоғалтпай, ортақ мүлікті келісіммен бөлісуге ыңғайлы мүмкіндік деп қарады. 1992 жылдан Ресей мен Украина арасында Қара теңіз флоты үшін талас басталды. Осы бәседе Ресей қарулы күштерінің генералдары әскери ұнамсыз қылықтар көрсетуге дейін де барды. Сондай - ақ, Ресей тарапынан Қазақстан аумағындағы Байқоңыр айлағына да ешбір негізсіз талаптар қойылды. 1993 жылы Қазақстан Республикасының Президенті Н. Ә. Назарбаев сыртқы саяси бейбітшілік саясатын ұстануды ескере отырып, Лиссабон хаттамасына қол қою арқылы Қазақстан ядролық қарудан еркін аймақ болатындығын мәлімдеді. Әлемдегі ең үлкен мемлекет - КСРО - ның ыдырау және оның құрамындағы Республикалардың саяси бостандық алуы көптеген сауалдарыды туғызды. Ал, олардың бәрібірде бейбітшілік жолмен шешімін таппады, оған Молдово (Днестр жағалауындағы аймақ), Грузия (Осетия мен Абхазия), таулы Карбахтағы қантөгістер мысал.
Жершілдік бағытын ұстанған саяси топтар арасындағы күрес Тәжікстанда көптеген адам өлімінің болуына әкеліп соқты.
1993 жылы қаңтар айында Минскіде өткізілген ТМД елдерінің басшыларының кездесуі республикалар арасында жинақталып қалған мәселелрдің бірталайына шешім табуға көмектесті.
Минскідегі кездесу достықты, экономикалық және саяси байланысты әрі қарай нығайту жолында нәтижелі жұмыстар атқарды.
Дегенмен, ТМД - ның құрылуы оңай болмады. КСРО мүлкін бөлісуде республикалар арасындағы туған пікірталастар, сомдық аймақ құру және КСРО-ның ортақ қару - жарағын бөлісудегі қақтығыстар сол қиындықтардың көрінісі.
Бірталай қияндықтар, әсіресе, Украина, Қазақстан, Беларус аумағындағы Ресейдің әскери орталықтарын әкетужәне таратуда байқалды.
Республикалар егемендігін ала отырып, өзінің қауіпсіздігі үшін қосымша кепілдік қажет етті; олар Ресейдегі саяси тұрақсыздыққа, әр - түрлі саяси күштер мен қозғалыстарға күмәндене қарады.
КСРО-ның құлауы мен Ресейдің Орталық Азиядан өз еркімен шегінуі континент картасында айтарлықтай геосаяси вакуум қалдырды.
Осы аймақта Ресей ықпалының төмендеуі АҚШ, Батыс Европа мен дамыған Азия мемлекеттерінің қызығушылықтарын айтарлықтай арттырды. Олар Орталық Азияда өз экономикалық мақсаттарын қанағаттандыратын саяси мүдде көздейде.(1)
XXI ғасырда бүкіл адам баласы дамудың жаңа бір сатысына қадам жасады. Трансформация процесі қазіргі өркениеттің барлық саласын қамтуда. Бұрынғы мәдени-тарихи типтердің көптүрлі орнын жалпыға бірдей өмірлік материалды-рухани стандартты жүйе ауыстыруда. Бұл планеталық деңгейде мобализация деген атқа ие болды. Бүгін осы жүйенің әсер етуіндегі эпицентрінің бірі - Орталық Азия. Соңғы кезде бұл аймақ әлемге қауіп төндіріп отырған тынымсыз жерге айналып отыр. Бұған әлемдегі бипалярлық жүйенің құлауы да әсер етпей қоймады.(2)
КСРО-ның құлауымен Орталық Азияның биосаяси болашағы бұлыңғыр болып тұр. Осы аймақта Теңіз күштері (АҚШ, Батыс Европа, т.б.) өз саясатын нығайтуда. 1991 жылдан кейін Орта Азия ірі державалардың саяси ойын алаңына айналғаны шындық. Бұл шындық жаңа бір қорқыныш ызғарымен келді.
Осы аймақтың глобальды және геосаяси жағдайы тек ғалымдарды ғана қызықтырмай тіпті бүкіл әлем жұртшылығын өзіне бет бұрғызды.
Азияның посткеңестік республикалары жүйелі дағдарысты бастарынан кешіруде. Осы бір тұрақсыздықтың негізгі ұғымына - экономика мен идеологияны жатқызуға болады.
Ендігі жерде, осы аймақтағы елдерге тоқталатын болсақ, ең бірінші еліміз Қазақстаннан бастайық. Жерінің табиғи ресурстарға бай, экономикамыз жоғарылауда, бірақ саяси реформалар біршама ақсаңдауда.
Қазақстан тәуелсіздігіне қол жеткізгеннен кейін, егеменді халықаралық субъектісі ретінде алған мүмкіндіктерін толықтай пайдалануға бар күш - жігерін жұмсай бастады. Біздің мемлекетіміз сыртқы саясаттық шараларды дайындауға кірісті, соның ішінде ең бірінші "Жақын шетелге" байланысты, яғни ТМД-ға қатысушы мемлекеттерге.
Н.Ә.Назарбаев "Тәуелсіз газетпен" сұхбатттасқан кезде "ТМД елдері үшін интеграция, ынтымақтастық тек қана экономикалық пайда ғана емес керек десеңіз, қажетті рухани - психологиялық тұрақтылық жағдайды, ертеңгі күнге сенімділік деген болатын".
Достастықтың басты мақсаты - саяси, экономикалық және әлеуметтік мәселелерді бірігіп шешіп, өзара тиімді жағдайларда бұрынғы Кеңестік республикалардың интеграциясын қамтамасыз ету.
Қазақстанның сыртқы саясатындағы стратегиялық алғы міндеттердің бірі - Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығына қатынасушы мемлекеттермен ынтымақтастық. Осыған сүйене отырып, Қазақстанның саяси және экономикалық міндеттерді шешу, тәуелсіз принципі негізінде Достастық территориясындағы қауіпсіздікті сақтау мәселесіндегі бірлестік, территориялық мызғымастық пен мемлекеттердің ішкі істеріне араласпау үшін, Достастық шеңберіндегі байланыстарды нығайтуды қолдап отыр.
Бұл бағыттағы жұмыс екі деңгейде жүргізіліп жатыр: екі жақты қатынастар мен ТМД шеңберіндегі көпжақты байланыстарды дамыту. Қазақстан ТМД-ға мүше-мемлекеттер интеграциясын күшейту, қол жеткізген келісімдерді жүзеге асыру бағытын ұстанып келеді. Достастыққа байланысты Қазақстан ұстанған позициясының заңды әрі өміршеңдігін, тәжірибе жеткілікті түрде дәлелдеп береді.
Кеңес Одағы ыдырауы ТМД мемлекеттеріндегі өндірістік салалардың әлсіреуіне, бағаның тым қымбаттануына, тоқтаусыз инфляцияға, халықтың көпшілігінің өмір сүру деңгейінің төмендеуіне, яғни бір сөзбен айтқанда әлеуметтік - экономикалық дағдарысқа алып келді.
Қазіргі таңда барлық республикалар жетпіс жыл ішінде қалыптасқан әкімшілік жетекшілік бір орталықтан басқаратын экономикалық жүйесінен бас тартып отыр. Оның үстіне экономикалық шындық егемендіктің жаңа белгілерін талап етуде, ал ол болса ерікті ынтымақтастықта жатыр. ТМД елдерімен бұзылған Қазақстан байланыстарын қайта қалпына келтірудің шарты - нарықтық әрбір шаруашылық субъектісінің көтерме және жеке айналымдар бөлімдеріне ену мүмкіндіктері болып табылады. Бұл онсыз да монополияланған экономикада жаңа монополиялы құрылымдардың пайда болуынан сақтайды.
XXІ ғасырға өту, барлық елдерде отындық шикізат және энергетикалық ресурстарды қолданудың ұлғаюымен, оларды шығарудағы табиғи жолдардың нашарлауымен капитал сиымдылығының қарқынды өсуімен бірге жүріп жатыр. Осы себепті басқа жағдайларда жалпы қоғамдық өндірістің капитал сиымдылығы өсіп, ол оның тиімділік деңгейіне және халықшаруашылық нәтижелердің дамуына теріс әсерін тигізді. ТМД-ның барлық елдеріндегі өндірістердің төмендеуінің ауқымдары және ұзақ мерзімді ағымдардың пайда болуы, осы саладағы жағдайды одан әрі қиындатып, отындық - шикізат пен энергетикалық мәселелерді басты факторға айналдырып отыр. Республикалар арасында байқалатын, бір жағынан, олардың бір - біріне тығыз шаруашылық тәуелділікпен, ал екіншіден, межеленіп бөлінудің басталуымен сипатталатын, территориялық еңбек бөлінісі мәселесі, анализ барысында өте зор маңызға ие болып отыр.
ТМД республикаларының шаруашылығының өзара байланысының интеграциялық күш - қуаты, нарықтық экономикаға дейінгі КСРО-да өндірілген даму моделі принциптер негізінде қалыптасқан біркелкі геосаяси және мәжбүрлі экономикалық кеңістік шарттарда ұсталынып тұр:
Шикізат, энергия, дайын өнімдерді пайдалану аудандары мен еңбек күштерінің шоғырлану көздерінің жақын орналасқанын ескере отырып, елдің барлық территориясында өндірісті тиімді орнату.
Қоғамдық өнімнің тиімділігін қамтамасыз ететін, салалық және территориялық ұзақ уақыттағы жоспарлау мен болашақты болжау принциптерімен үйлескен экономикалық аудандардың мамандандырылуы мен комплексті дамуы;
Экологиялық тепе-теңдікті, қоршаған ортаны қорғауда;
Барлық республикалар мен ел аймақтары экономикалық дамуын бір деңгейде теңестіруде;
ТМД елдерінде Кеңестік уақытта сыртқы экономикалық байланыстар мен экономикалық интеграцияның оң әсерін, ал одан кейінгі кезеңде олардың теріс әсерін сезінбеген қандай да бір халықтың шаруашылық саласы болмаған шығар.
ТМД-ның басқа мемлекеттері сияқты, Қазақстанда осы жылдардың ішінде экономикалық қатынастарды қайта өзгерту үшін батыл шараларды қолдануға кірісіп, жетекшілік экономикадан нарықтыққа өту жолында едәуір алға басты. Ескі жүйенің негіздерін жойып, өндірісті күштеп құрастыру мен ұйымдастыру, ресурстарды, мүліктік игіліктер мен еңбекті бір орталықтан бөлу жүйесі жойылды. Сыртқы саудадағы "Темір перде" жойылып, елдің экономикасына шет елдік инвесторлардың саны тоқтаусыз құйылуда.
Интеграцияны жақтаушыларды, ең алдымен Қазақстанның табанды күш - жігерінің нәтижесінде Достастық қызметін жетілдіру жолдарын іздестіру жаңа бірлестіруші мақсаттар мен міндеттерді әзірлеу, сахнаға бірінші кезекте экономикалық қана емес, саяси ынтымақтастықты да шығару сияқты оң сипаттағы үрдістер белең алды. Қазақстанның ұсынысы бойынша ТМД мемлекеттері интеграция органдардың қызметін жетілдіруді қолға алды. Жылдардағы әр түрлі интеграцияның болуы туралы Н. Назарбаевтың тұжырымдамасы түпкілікті танылды, мұның өзі түрлі аймақтың құрылымдар нысанында жүзеге асты.
Түрлі жағдайларға байланысты ТМД елдерінің басшылары Достастықтың мақсаттары мен міндеттерін бір мәнді қабылдай алмады. Біреулерге Достастықтың КСРО шеңберіндегі республикалар мәртебесінен толық дербестік жолындағы аралық кезең сияқты көрінді. Мұндай елдер ТМД-ғы шартты мүшелік сақтай отырып, барлық күш - жігерін басқа мемлекеттермен экономикалық және саяси ынтымақтастыққа бейімдеуге бағыттады.
Кейде Достастықтағы ортақ жұмыстан бірте - бірте шет қалу және интеграциялық жобаларды қабылдамау саясаты осы елдердің жаңа геосаяси және геоэкономикалық құрылымдағы өз орнын бағалау ерекшелігін туындатты. Интеграциялық жобалар жеке экономикалық проблемаларды жемісті түрде шешуден гөрі, оларды шешуге қаражат бөліп, назар аудандарға кедергі келтіреді деген де пікір болды. Достастық елдерінің арасындағы қарым - қатынаста сенім білдірудің болмауы белгілі бір деңгейде ТМД-ның тиімді жұмысына кедергі келтірді деп айтуға болады, Ресейдің зор экономикалық, адамдардың және әскери әуелетінің болу фактісі оның басқа мемлекеттермен тең қуатты қарым - қатынас құру ниетінің шынайлығына бірқатар елдердің күмәнін туғызды. Көп жағдайда мұндай күдіктің орын алуына жекелеген ресейлік саясатшылардың жауапсыз, кейде арандату сипатындағы сөздері себеп болды.
Жалпы бұрынғы Кеңестер Одағы мемлекеттерінің дамуын мынадай кезеңдерге бөлеміз: сексенінші жылдардың аяғы - Кеңес Одағының ыдырауына саяси және экономикалық жағдайлардың тууы, тоқсаныншы жылдар - бұрынғы КСРО территориясында жаңа тәуелсіз мемлекеттердің пайда болуы, келесі ғасырдың бірінші он жылдығы - осы мемлекеттердің интеграциялық жақындауы.
Қазірше аймақтық бірігулердегі өзара байланыста әркімнің әр түрлі деңгейдегі өз мүшелері бар. Әлемдік тәжірибені еске сала отырып, бұл жайттарға байыппен қарау қажет, өйткені бұл да бір интеграцияның басқаларға зиян келтірмейтін бір жолын қарастыру сияқты қабылдау қажет. Бұл тіпті тәжірибенің жиналуына, белгілі бір үлгі немесе бағыт жасап шығаруға көмектеседі.
Интеграция (латын тілінен аударғанда іntepratіo - қайта құру, толықтыру) - өзара тәуелділік, бір бүтінге жүйелі түрде бірігу және осыған қарасты байланыстардың болуы, жақындасу, ұйымдастырудың, салалардың, аймақтардың, елдердің бірігуі. Экономикалық интеграция - мемлекеттердің, аймақтардың шаруашылық өмірінің интернационализациялануы.
Интеграция үрдісі тіпті саяси - экономикалық құрылымы орнығып болған мемлекеттердің [ЕО] өзінде оңай үрдіс емес, ал енді ауыспалы экономикалы мемлекттердегі интеграция - одан да күрделі, ұзақ және қарама-қайшы. Өйткені оның барлық қатысушыларына, өз әріптестерінің, көршілерінің мүдделерін өзіндікі сияқты сыйлау керек, рыноктың әріптестерімен тек құқықтық өркениетті мінез - құлыққа бейімделуі қажет, рыноктың экономикадағы басқармада жаңа тәсілдерін қолдану қажет, осы жағдайда ғана интеграцияның артықшылығы, болашағы бар.
Аймақтық интеграция, сараптамалар көрсетіп отырғандай қазіргі әлемдік дамудағы заңдылық болып табылады. Оның ең басты инициаторы немесе бастаушысы ЕО-тың тәжірибесінен, тіпті соңғы кездегі Солтүстік америкалық сауда блогының тәжірибесіне алып қарасақ, күшті экономикасы бар мемлекетпен бағалаған. Олар тіпті уақытша шегінулер мен ағымдарға қарамастан, үлкен аймақтық рынок құруға тырысады. ТМД аймағында біз осындай мемлекет деп немесе осы аймақтағы интеграцияға зор әсері бар Ресей факторын айтпай болмас. Ресей бұл - ТМД халқының жартысы және Достастықтың жалпы ұлттық кірісінің 60 пайыздан көбін құраушы.
Збигнев Бжезинский Ресейдің ықпалы жайылған Еуразияның сол бөлігіндегі тарихи ролін былай деп баға берді:"Бұл мемлекет жылдар бойы бір уақытта экономикалық дамуының территориялық экспансиясы да, құралы да болды. Бұл сонымен қатар Батыс европалық мемлекеттердің дәстүрлерінде қалыптасқандай, өзін таза ұлттық құралмын деп ойламады, бірақ "орыс идеясы" бар арнайы ұлт үсті миссиясын орындаушы деп айқындады. Бұл "орыс идеясы" әр түрлі салаларда діни, геосаяси және идеологиялық шеңберде жүрді. Енді қазір ол өз территориясының этникалық көлеміндегі кішірейген кезде оған осы миссияны орындатудан бас тартты.
Бірақ әйтсе де Ресейдің ролі тіпті құлдырап кетті деп те айта алмаймыз. КСРО-ның ыдырағанына қарамастан Ресей өзінің саяси маңыздылығымен әлемдегі болып жатқан істерге әсері бар және оның БҰҰ-ғы Қауіпсіздік Кеңесіндегі ролін де ұмытпауымыз қажет. Оның геосаяси жағдайы мен ядролық қаруына қарамай-ақ, Ресейдің ресурстық жағдайын, ғылыми-технологиялық қамтамасыз ету, шикізат қорын ескерсек онда оны әлі де болса мықты держава деп қорықпай айта аламыз.
Қазіргі заманның геосаяси дамуы Ресейді дүниежүзілік саяси даму орталық бірі ретінде қарастыруды талап етеді. Осы тұрғыдан Ресейдің сыртқы саясатының басты бағыттарын анықтайтын болсақ, олардың ішінде ең алғашқылардың бірі ретінде ТМД шеңберін атауға болады. Бұнда, негізінен, екі жеке дара сегмент - "Батыс" және "Оңтүстік шығыс" бағыттары айқын байқалуда. Екінші бағыт Еуропа, Испания елдері, Қытай мен Индия. Үшінші бағытқа "атлантикалық өркениет" және Жапонияны, ал төртінші негізгі бағытқа Латын Америка, Африка, Тынық мұхит экваториясын жатқызуға болады.
Ресей дипломатиясы қазірдің өзінде бірнеше күрделі мәселелерді шешімдерге мәжбүр болып отыр, олардың ішінде:
Ресей шекаралары ашық және қорғау мүмкіндігі төмен болып отыр;
Ресейге экономикалық дағдарыс және аймақтық сепоратизм оның халық беделін төмендетіп жіберді;
Ресейдің ішкі саяси күштерінің өзара күресінің шиеленісуі болып отыр;
Дүниежүзілік саяси күштер тепе - теңдігінің өзгеріcі дүниежүзілік дамуға да өз әсерін тигізіп отыр.
Бүгінде ТМД шеңберіндегі Ресей дипломатиясының болашағы туралы біркелкі пікір жоқ. Мысалы: Ресейлік ғалымдар В. Загладин мен Мунтян "ТМД-ң ыдырау қаупі бар, бұл орайда Достастықтың шекаралары қайта қаралуы мүмкін. Осының салдарынан Славян халықтарының Ресейге миграциясының күшеюі, оның геосаяси стратегиясының әлсіреуіне алып келеді" - деген болжам айтуда. Сондықтан халықаралық қатынастар бойынша ресейлік мамандар Ресей үшін ең тиімдісі ТМД мемлекеттермен саяси қатынастарды жалғастырып, олармен халықаралық субъектінің тең праволық мүшесі құқында диалог жүргізуді қажет деп санайды. Бұл орайда Ресей бірнеше күрделі проблемалармен кездесіп отыр. Біріншіден Орта Азиядағы мұсылмандық фактор.
Ресейдің Азиядағы саясаты XVІІ ғасырда қалыптасқан болатын. Содан бері бұл аймақ оның сыртқы саясатының негізгі байланысы болып келеді. Біз мұны 1819 -1820 жылдары Н.Н.Муравьевтің Туркмения мен Хиуаға әскери - ғылыми экспедициясынан кейін жазған 1822 жылы "Путешествие в Туркмению и Хиву в 1819 и 1820 годах гвардия генерального штаба капитана Николая Муравьева, посланного в сии страны для переговоров" еңбегінен көре аламыз. Осы есептің негізінде Ермаков Несселродқа жазған хатында Ресей үшін Шығыс Каспий аймағындағы саяси бағыттардың болашақта маңызы зор деп көрсеткен болатын. Бүгінде Ресейдің бұл аймақтағы саяси ықпалы туралы бір - біріне қарама - қайшы бағыт бар. Бірінші бағытты қолдаушылар Ресейге Орта Азиядан кетеу керек десе, екінші бағыт Ресей Орта Азиядағы тұрақтылықтың кепілі болу керек және "исламдық" қозғалыстарға тойтарыс беру керек дейді.
Біз білетіндей КСРО ыдырағаннан кейін әрбір мемлекеттің алдында өз сыртқы саясатының бағытын белгілеп алу мәселесі тұрды. Кейбір мемлекеттер өз саясатын батысқа бұрмаласа, екіншілері шығысқа қарай бет алды. Біздің мемлекет басшысының көрегендігінің арқасында мемлекеттің сыртқы саясаты көп векторлы болып жарияланды. Міне, дәл сол уақыттарда Ресейдің де сыртқы саясатында белгісіздіктер, батысқа бұрмалаушылық байқалады. Бірақ тәжірибе көрсете келе батыс пен қатар шығысты да ұмытпау керектігін көрсетті. Біз бұны Ресей президенті Путиннің баяғы саясатты жалғастыруын Индия мен Кубаға деген қатынасынан көре аламыз, яғни ескі дос еш уақытта да артықшылық етпейді.
ТМД шеңберіндегі Ресей факторрының өзектілігінің тағы бір көрінісі орыс тілді жұрттың мәселесі болып табылады. 1993 жылы статистика бойынша ең көп орыс қауымы Қазақстанды мекендейді. Елдің жалпы саны 6,2 млн. адам. Бұл фактордың интеграцияның дамуына пайдалы факторлармен қоса кері әсер етуі бар екенін атап өту қажет.
Бүгінде Ресей Федерациясының ішкі тұрақтылығы анық сыртқы саясатының, соның ішінде ТМД-ға байланысты саясатқа тікелей немесе жанама әсерін тигізуде. Сол себептен де ТМД-ң Ресейсіз өмір сүруі мүмкін емес дейтін қағидалармен келісетін болсақ, ондағы сепаратизмге жол бермеу қажет.
Алғашқы жылдардағы "әлсіз Ресей" болса, онда Қазақстан күшейеді деген сөзін растамай шықты, яғни "әлсіз Ресей", "әлсіз Қазақстан" ал күшті "Ресей" "күшті Қазақстан" екенін дәлелдеп берді. Демек Ресейдің күшті болуы тек Қазақстан емес бүкіл ТМД мемлекеттерінің экономикалық, қауіпсіздігінің тұрақтылығына бірден бір әсер етуші фактор екенін біз көрдік.
Кеңес Одағы ыдырауынан кейін тәуелсіз мемлекеттер алдында қоғамдық өмірді түбегейлі өзгерту, көп жылдар бойы қалыптасып қалған экономикалық, гуманитарлық байланыстарды бұзбай, сақтай отырып ұлттық мемлекетті нығайту және құру мәселесі тұрды. Баяғы Одақтас мемлекеттермен арадағы қатынасты қайта орнату және әлемдік қауымдастық алдында өркениетті егеменді мемлекет ретінде таныту керек болды.
Біртұтас шаруашылық кешенінің жойылуы, егеменді қаржы - экономикалық жүйенің құрылуы, экономика жүйесіндегі қайта құрулар, приватизация, өндірістік экономикалық қызметтің либерализациясы жаңа мемлекеттердің тауар өндірушілері және қызмет көрсету, өнеркәсіп арасындағы қатынастың алдында жаңа ситуация туғызды. Осы негізге тән негізгі сипаты:
Сауда әріптестерінің талғамдағы еріктілігі, пайдалы, ұтымды байланыстарды ізденудегі мүмкіншілік, сыртқы экономикалық қызметтің либерализация жағдайында алыс шетелдерден тауар - шикізат көздеріне деген шығыстың болуы;
Өндіріс көлемінің бірден құлдырауы нәтижесінде тауар қолдану көлемі де төмендеді, халықтың төлемақылық қабілеттің төмендеуі, алыс шетелден бәсекеге түсе алатын арзан тауарларға рыноктың ашылуы;
ТМД мемлекеттерінің әр қайсысы жаңа ақша енгізгендігінен, өнеркәсіп, өндіріс орындарының төлемақылық қабілетінің қиындауы, жоғары инфляция, айналымның жоғалуы, кейбір ТМД мемлекеттерінің қаржы тұрақсыздығы;
Өндірістің көбісіне шетелдіктердің несие беру, ал бұлар баяғы қалыптасқан қатынастар мен кооперациялық байланыстарды дамытуды қаламады, ТМД мемлекеттерінің шикізатына Батыс қызығушылық білдіріп отырды, алып кетуге, шығаруға талпынды;
Халықаралық экономикалық қаржы институттарының ықпалы бірден өсті, олар ішкі тауар өндірушілерге әр уақытта тиімді бола бермейтін өздерінің айтқанын орындата бастады;
Жаңа егеменді мемлекеттер өзара саудадағы тауарға тарифтік, тарифтік емес шектеулер қоя бастады (кеден салықтары, алым, салым, квота т.б.);
Рыноктық экономикаға көшудегі әр түрлі желіс. Әр мемлекетте әр түрлі заңдық, қаржы - салықтық шарттардың пайда болуы.
Міне, осылардың бәрі жаңа тәуелсіз мемлекеттер арасындағы қатынастарға кері әсерін тигізіп, интеграциялық үрдістің тежеушісі болды.
Бірақ осыған қарамастан баяғы біртұтас шаруашылық комплекс негізіндегі байланысты қолдана отырып ТМД мемлекеттері интеграциялануға тырысуда.
Қазақстан ТМД мемлекеттерінің экономикалық интеграциясы идеясын әр уақытта қолдайды. Достастық бізге демократияның далуына керекті саяси және әлеуметтік экономикалық жағдайларды жасауды қамтамасыз етеді, ТМД-ның әрбір нүктесінде болатын қандай да бір қақтығыс жағдайда бір бірімізге хабарлай отырып жүзеге асыратын шараларды жасауға көмектеседі. Менің ойымша [Назарбаев] Достастық Одақтың қирауының нәтижесінде болған экономикалық және әлеуметтік дағдарысты минимумға дейін жеткізуге қабілеті бар. Бірақ өткенге оралу деген туралы сөз болмауы керек. Әрбір мемлекет егеменді даму жолындағы өз талғамдарын шешті. Бұл талғам шексіз құрметке лайық және ешкім оған күмәндануға құқы жоқ.
ТМД - бұл мемлекет емес, бұл табиғи жағдайда қалыптасқан мемлекеттердің аймақтық қатынасы механизмі екенін түсінуіміз қажет. Мұны тек ЕО-мен салыстыра аламыз, айырмашылығы тек Европалық мемлекеттер егеменді дамыған болған кезде интеграция идеясына келсе, Достастық мемлекетінің әр біреуі империяның бір бөлігі болған, құтылмас альтернатива ретінде.
ТМД мемлекеттерінің интеграциясына кедергі жасайтын факторлар мыналар:
Жаңа мемлекеттердің жүйесін құрудағы ұлтшылдықтың өсуі;
Жалпыодақтық мүлікті соның ішінде әскери мүлікті бөлісу процесі;
Бұрынғы билік жүйесіндегілер мен неонационалистер және мұсылман фундаменталистері арасындағы билікке деген тартыс;
Этника аралық қақтығыс (Карабах, Оңтүстік Осетия, Абхазия)
Интеграциялық қарым - қатынасқа оң әсерін беретін блоктар болса, өзара толықтырушы шикізат базасының болуы, бұл өзіне шикізат түрінің барлығын енгізеді. Достастықтың дамыған жиынтық ғылыми-техникалық потенциалын тиімді пайдаланған кезде жаңа тәуелсіз мемлекеттердің экономикасындағы қайта құрудың пайдалылығын көре алады.
Бұл интеграцияға сонымен қатар, географиялық жақындық, біртұтас инфраструктураның болуы ең алдымен транспорт және байланысты жақындығы, біртұтастығы оң әсер етеді. Экономика саласындағы мамандар мен жоғары квалификациялық кадрларды дайындаудағы бір шарттар мен стандарттардың болуы.
Ал енді интеграциялаушы (біріктіруші) және дезинтеграциялаушы (айырушы) факторға тоқтала кетер болсақ:
а) біртұтас одақтас мемлекет шеңберінде:
Интеграциялаушы фактор: 1) барлық әлеуметтік - экономикалық қызметпен бірге жоспарлы - директивалық жүйе басқармасындағы біртұтас тоталитарлы мемлекет.
2) Одақтың специлизациялық және кооперациялық, республикалар өнеркәсіп және сыртқы толық қызмет арасындағы сауда - экономикалық, тауар - ақша ағымы, шикізат қатынасындағы орталықтанған басқарма;
Дезинтеграциялаушы фактор: 1) біртұтас мемлекет және біртұтас шаруашылық кешеннің ыдырауына алып келген экономикалық құрылымның әкімшілік жоспарлық социалистік әдістің тиімсіздігі;
2) Экономикалық тиімділігін ескерместен құрылған өндірістік - технологиялық кооперациялық байланыстардың көбінің жалғандығы;
б) Рыноктың экономикасы бар жаңа егеменді мемлекеттердің құрылу негізіндегі өтпелі кезең:
Интеграциялаушы фактор: 1) технико - технологиялық және инфраструктуралық байланыстар, мамандық және кооперацияның сақталуы. Бұларсыз дайын өнімді шығару және көптеген ұлттық экономикалық өнеркәсіп кешендерінің өзіндік қызмет етуі мүмкін емес.
Дезинтеграциялаушы фактор: 1) Рыноктық қатынастар мен сауда - экономикалық байланыстарға көшу кезіндегі шикізат жеткізудегі тиімсіз кооперациялық байланыстардың үзілуі;
2) Жаңа мемлекеттердің салық, бюджет, валюта, кеден және басқа да өзара сауданы шектейтін әкімшілік, салық, тарифтік шаралармен өзіндік қаржы - экономикалық жүйесінің құрылуы;
3) Достастықтың ең жетекші елі Ресейдің интеграциялаушы ролінің түсуі, қоғамдық - саяси, демократиялық және экономикалық дамудағы шынайы нәтижелердің болмауы, ал бұл өз кеэегінде ТМД басқа мемлекеттеріне тартушы күші бола алуы мүмкін еді.
в) Экономикалық жағдайды тұрақтандырудың келесі кезеңі:
Интеграциялаушы фактор: 1) шаруашылықтың экономикалық жүйесінің жақындығы біртұтас территориялық - шаруашылық және экономикалық инфрақұрылымның сауда - экономикалық байланысының тиімділігі;
2) Интеграцияланған біртұтас экономикалық кеңістікте бірлескен тауар өндіру қолдау шартындағы шикізатты өндіру және тасымалдау рыногындағы дамып келе жатқан экономикаға деген өзара қажетттілік, әлемдік экономикалық рыноктағы дамыған мемлекеттер бәсекесіне мен аймақтың экономикалық бірлестіктерге бірлесе төтеп беру.
Дезинтеграциялаушы фактор: 1) өз мүдделерін мен тауар өндірушілер мүдделерін қорғау, біртұтас әлемдік шаруашылық құрылымға енуші жаңа сауда - экономикалық инвестициялық байланыс векторлары мен егеменді мемлекеттердің экономикалық өзіндік дамуы;
2) тауар өндіруші және жаңа мемлекеттердің экономикасы арасындағы рыноктың бәсекелестік қатынастың одан әрі дамуы; шикізат рыногы және арзан шикізат үшін күрес; алыс шетелдермен жаңа оптималды транспорттық - коммуникациялық байланыстарды құру.
ТМД-дағы интеграциялық үрдіске әсер еттетін факторлардың тағы біреуі ол сыртқы және ішкі фактор. Сыртқы фактор дегеніміз ол аймақтан тыс жатқан мемлекеттердің аймақтың ішіндегі мемлекеттер ара қатынасына әсер етуі. Бұл мемлекеттер ең алдымен экономикалық пайданы көздеген мемлекеттер. Ал енді ішкі фактор ол осы аймақтағы мемлекеттердің бір-бірімен бәсекелестігі. Мысал ретіндегі Орталық Азия мемлекеттері аймағындағы жағдайды айтуымызға болады. Орталық Азия мелекеттерін мынадай кезеңге бөлуімізге болады: 1994-96 ж.ж. институционалды кезең деп сипаттап, түрлі органдардың құрылғанын көреміз. 1996-98 ж.ж. аралығы "салқындық" бұл кезеңде қабылданған барлық құжаттардың бәрі дерлік орындалмайды. Үшінші ол 98 жылдан бастап қазірге дейін. Бұл аймақтағы саяси жағдайға көп әсерін тигізетін Астана мен Ташкент арасындағы бәсекелестік. Бұл фактордың Орталық Азиядағы ролі өте зор. Бұл теке тірестік бәсекелестікті Анкара, Тегеран, Вашингтон, Мәскеу қолданып қалғылары келеді, яғни посткеңестік аймақта әлі де болса саяси, экономикалық жағдайларға саяси көшбасылар мен элитаның ықпалы зор.
ЕО тәуелсіз мемлекеттердің интеграциясы нәтижесі болса, ал ТМД болса, бір кездері біртұтас мемлекеттердің дезинтеграциясының нәтижесінде құрылды. ТМД мемлекеттері әлі күнге дейін қандай да болсын бір ұлтүсті құрылымдарға сенімсіздікпен қарап, оларды баяғы "Одақтық орталық құру" шарасы ретінде қарастырады.
ЕО-тағы саясат келеді кетеді, ал интеграцияға деген бағыт сол қалпында. Қоғамдастықтың тарихында не болмады! Еуропаның валюталық жүйесін 1978 жылы ГФР канцлері социал демократ Гельмут Шмидт пен Францияның саяси спектрінің оң қанатының өкілі президент Жискар Д'Эстен құрады, бірақ екі елдің саяси бағытын өзгерткен 1981-82 жылдардағы сайлаулардың нәтижесінде валюталық саясатты одан әрі консерватор Г.Коль мен Франсуа Миттеран сәтті жалғастырып алып кетті және ешқандай саяси катаклизмді көрмейміз. Европалық интеграцияның барысына белгілі бір тұлғалар әсер ете алмайды.
Интеграциялық үрдіске қауіп төндіретін тағы бір айта кететін жайт ол әлемдік державалар мен аймақтық мемлекеттердің геоэкономикалық мүдделері. Тәжірибе көрсетіп отырғандай, мемлекет шекарасының жақынында бағалы тіпті стратегиялық маңызды қайнар көздердің орналасуы, бұл аймақты қақтығыстар көзіне айналдарып жіберуі мүмкін. Сондықтан президентіміз өзінің сөзінде атап көрсеткендей Каспий бейбіт интеграция көзіне айналуы қажет. Тек бір-бірімізге хабарлай отырып, күш - қуатымызды біріктіріп күшті пайдалы механизмін құра аламыз, осы жағдайда ғана алдымыздағы барлық кедергілерді жеңе аламыз.
Сөзімізді қорытындылай келе біз ТМД интеграциясына әсер ететін сыртқы, ішкі факторларды атап, ашып көрсетуге тырыстық. Бұдан нәтиже, оңайлықпен еш нәрсе келмейтінін көреміз. Әр уақытта кедергілер, қиншылықтар болады. Мәселе бұл қиыншылықтарға байланып қалмай, оны жеңу одан әрі даму. Міне, менің ойымша ТМД мемлекеттері өздерінің интеграциялық даму жолдарындағы қиыншылықтарға бірде жеңіліп бірде жеңіп өз өмірін жалғастыруда.
1.2 ТМД мемлекеттеріндегі дипломатиялық қызметтің құқықтық негіздерінің қалыптасуы мен дамуы
1. Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығын құру туралы келісім (Минск, 1991 ж. 8 желтоқсаны)
Қазақстан Республикасы Жоғарғы Кеңестің № 1026-ХІІ келісімімен сәйкес 1991 ж. 23 желтоқсан күні бұл келісімді ратификациялады.
Біз, Беларусь Республикасы, Ресей Федерациясы (РСФСР), Украина 1922 жылы Одақтық Келісімге қол қойған, КСРО-ның құрылтайшы-мемлекеттері негізінде, алда Жоғары Уағдаласушы Тараптар деп аталынамыз, КСРО халықаралық құқық субьектісі және геосаяси шыңдық ретінде өз өмір сүруін тоқтатынын ресми түрде жариялаймыз.
Біздің халықтарымыздың тарихи ортақтастығын және олардың арасында қалыптасқан байланыстарды негізге ала отырып, Жоғары Уағдаласушы Тараптармен қабылданған екіжақты келісімдер негізінде,
Демократиялық құқықтық мемлекеттер салуға ұмтылып,
Бір-бірін мойындау мен елдің тәуелсіздігін құрметтеу неізінде, өзін-өзі анықтауға мызғымас құқығын есепке ала отырып, теңдік пен ішкі істерге араласпау қағидаларын да, күш, экономикалық немесе тағы басқа тәсілдер арқылы қысым көрсетуден бас тарта отырып, даулы мәселелерді келісушілік тәсілдер арқылы шешуге ұмтыламыз, және басқа халықаралық құқықтың нормалары мен қағидаларына сүйене отырып,
Біздің елдеіміздің арасында достық қатынастардың, жақсы көршілік пен өзара тиімді ынтымақтастықты ары қарай нығайту мен дамыту ұлттық қызығушылыққа сай келеді, және де бейбітшілік пен қауіпсіздікке үлес қосудамыз деп санаймыз,
Біріккен Ұлттар Ұйымының Жарғысының қағидалары мен мақсаттарына, Хельсинки Қорытынды актісіне және Еуропаның қауіпсіздік пен ынтымақтастық бойынша Кеңестің басқа құжаттарына мойынсұнатынымызды растай отырып,
Адам мен халықтардың құқықтары бойынша барлық жалпы танылған халықаралық нормаларды орындауға міндеттеніп,
Төмендегі туралы келісімге келдік:
1 бап. Жоғары Уағдаласушы Тараптар Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығын құрайды.
2 бап. Жоғары Уағдаласушы Тараптар өз азаматтарына ұлттық немесе басқа да айырмашылықтарға қарамастан бәріне ортақ құқықтар мен бостандықтарды тең негізде кепілдендіреді. Жоғары Уағдаласушы Тараптартың әрқайсысы басқа тараптың азаматтарына немесе сол елде тұратын азаматтығы жоқ тұлғаларға, олардың ұлттық немесе басқа да айырмашылықтарына қарамастан бәріне ортақ азаматтық, саяси, әлеуметтік, экономикалық және мәдени құқықтар мен бостандықтарды адам құқықтары бойынша жалпыға танымал халықаралық нормалармен сәйкес кепілдік етеді.
Жалпы 14 баптан құралған құжат болған. Оларда тұрып жатқан ұлттық азшылықтар мен этномәдени аудандардың этникалық, мәдени, тіл жағынан және діни көзқарас жағынан өзін-өзі анықтауға құқықтарды кепілдендіреді. Тараптар көптеген салаларда арнайы келісімдер мен келіссөздер жасасу арқылы ортақ аумақтың дамуын жеделдете түсуін қамтамасыз етуінде ат салысатынында ортаға ұсыныстар салды, мысалға мына салаларда: саясат, экономика, мәдениет, білім беру, денсаулық сақтау, қоршаған ортаны қорғау, ғылым, сауда, гуманитарлық сала мен тағы да басқаларда, ақпарат алмасуда көп көмек көрсету. Шекара мәселелері де қаралды, сол уақытқа қатысты болған шекаралар сақталды, және де ешбір елдің ішкі істеріне қол сұғұшылық болдырмау мен территориялық мызғымастығының кепілдері орнатылды. Олар шекаралардың ашық екендіктерін жариялайды, және де азаматтары мен ақпарат еркін түрде жүре алады. Халықаралық қауіпсіздік пен бейбітшілік саласында бірігіп жұмыс істеу керек екендігі бәріне түсінікті еді, әскери және қару-жараққа деген шығындар қысқартылды. Ядролық қаруды жою, толығыменен қарусыздану үрдісін халықаралық бақылау алдында жүргізуге дайын еді. Әрқайсысы ядросыз және бейтарап аймақ статусын иемденуге тырысты. Ядролық қаруды қадағалау арнайы келісім негізінде іске асырылатын. Басты мақсаттары болып:
Сыртқы саясаттың бағыттарын анықтау;
Ортақ экономикалық аймақты құру мен дамытуда, жалпыеуропалық пен еуразиялық нарықтардың құруында, кедендік саясат саласында ынтымақтастық;
Транспорт пен байланыс салаларында ынтымақтастықты дамыту;
Қоршаған ортаны қорғау саласында ынтымақтасу, экологиялық қауіпсіздіктің халықаралық жүйесін құруда қатысу;
Көші-қон саясатының мәселелері;
Ұйымдасқан қылмыспен күрес.
ТМД мемлекеттерінің жасалынған келісімдері: 1992 жылы 14 ақпан Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығы шегіндегі ынтымақтастық қағидаларын сақтау туралы Декларация; 1992 жылы 13 наурыз Несиелік қамтамасыз ету аясындағы Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығының қатысушы-мемлекеттерінің азаматтарының құқығына кепілдеме туралы Келісім; 1994 жылы 29 қазан Тәуелсіз Мемлекеттердің азаматтарына кепілдеме және әлеуметтік құқық хартиясы; Еңбек етуші-мигранттарды әлеуметтік қорғау және еңбек миграциясы аясындағы ынтымақтастық туралы, 1994 жылы 8 қыркүйектегі Қазақстан Республикасының Жоғарғы Кеңесінің ратификациялық қаулысы және т.б. халықаралық субьектілердің шаруашылық қызметі реттеледі, миграциялық процесстер қалпына келеді, халықты әлеуметтік қолдау және аумақтық даму Қорының құрылуына шаралар қолданылады және т.б.
2001 жылы 27 қазанда Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығы мемлекеттерінің Басшылар Кеңесінің отырысында, қазіргі уақытта Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығы мемлекеттерінің күштері ең алдымен экономика аясындағы, еркін сауданың толық масштабты аймағын құруға көңіл бөлуі керек деп айтылған. Сондықтан да, бірінші кезекте бар тосқауылдардың жойылуын қадағалау, нәтижелі есептік-төлемдік жүйені құру, заңнаманы үндестіру. Бір-бірінің экономикасын өзара толықтыра алатын ұлттық және трансұлттық компанияларды құру және қызмет етуі маңызы аз емес процесс. Нақты мысал - Каспилік құбыр арнасы консорциумы. 27 қарашада газды саладағы ынтымақтастық туралы Келісімге қол қойылды. Бұл қапталды құжат энергетика саласындағы Келісімді құрастыратын екі мемлекеттің сәйкес құрылымдарының жақындасу жолында көптеген кедергілерді алып тастауға мүмкіндік береді.
Германия Федеративті Республикасының Қазақстан Республикасындағы Төтенше және Өкілетті елшісі М. Либаль германиялық саясаттың Еуропада әрекетқабілетті және дара еуропа мемлекеті ретінде жеке-жеке қарсы тұрғаннан гөрі болашақта алып державаларға қарсы тұра алатындай тиімді саяси одақ құруға бағытталғанын тілге тиек етті. Қауіпсіздіктің және қорғаныстың еуропалық саясатын құруды ЕО істеуі қажет және бұл аяда АҚШ және НАТО-мен тең құқылы бәсекелес болуы шарт. Осындай саясат ұлттық егемендіктің маңызды атрибуттарынан бас тартуға алып келеді. Бұндай бас тартушылықсыз интеграцияның болуы мүмкін емес. Тек осындай жағдайда ғана бірауыздан сөйлейтін, шешімді және біртұтас әрекет ететін Еуропалық одақты құруға болады 16, 4-5 б.
Еуропадағы ұлттардың әртүрлі ұлттық мәдениеттерінің өзара әрекеттесу дәрежесінің жоғарылығы соншалық, аса дамыған мемлекет, халқының көп бөлігі түпкілікті халық болып табылатын германияның федералды канцлері Герхарт Шредер 2001 жылғы 18 қазанда герман Бундестагының алдындағы үкіметтік өтінішінде: Еуропа - географиялық түсініктен жоғары, еуропа - сонымен қатар, біз қорғап, дамытқымыз келетін қоғам моделі мен жалпы өмірсүру нысаны, бұл еуропа ағартушылығының рухани және әлеуметтік негізіне құрылған және жүз жылдықтар шегінде мол Грек, Рим, Еврей, Христиан және Ислам мұрасын қабылдады. Біз, еуропалықтар, айырмашылықтарды тануды ғана үйреніп қойған жоқпыз, сонымен қатар біз конфессиялық даулар, терең қақтығыстар және де ұлттық мемлекеттер арасындағы жаугершілікті де жеңуді үйрендік 9, 52 б..
ХХ ғасыр соңында жалпы танылған ұлттық-құқықтық қағидалар мен институттардың халықаралық-құқықтық қамтамасыз етілуінің күшейгенін бақылауымызға болады. Ең алдымен азаматтардың құқықтары мен бостандықтары, демократиялық құндылықтары, егемендігі, шекараның бұзылмастығына қатысты, аумақтық мемлекетаралық бірлестіктер өзінің құрамы, интеграцияланған дәрежесі, өмір сүру мерзімімен ерекшелене алады. Бірақ та бірде бір мемлекеттің белгілі бір дәрежеде аумақ шегінде интеграциялық бастамашылығына әсер ететін өзінің геосаяси орналасуын өзгерту ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz