БІЛІМ БЕРУ ЖҮЙЕСІНІҢ ЖАҢАШЫЛДЫҚ СИПАТЫ
КІРІСПЕ
Жеке тұлға - белгілі бір әлеуметтік қоғамның өкілі болатын, белгілі бір іс - әрекет түрімен айналысатын, қоршаған ортаға деген өзінің қатынасын мойындайтын және өзінің дара ерекшеліктері бар нақты адам.
Жеке тұлға белгілі бір тәртіппен экономикалық қызметке қатысушы және толық құқықты қызмет субектісі ретінде әрекет етуші адам. Жеке тұлға өз атынан әрекет етеді. Мәселен, философия тұлғаны таным мен творчествоның, іс - әрекеттің субьектісі ретінде қарастырса, психология оны психикалық қасиеттер мен процестердің: мінез - құлық, темперамент, қабілет, т.б. тұрақты жиынтығы ретінде зерттейді.
Тұлға - әлеуметтанудың өзекті проблемаларының бірі, өйткені қоғамдағы болып жататын әлеуметтік құбылыстар мен процестердің, сол сияқты жекелеген адамдар мен әлеуметтік топтардың іс - әрекеттерінің себептерін, мәнін жеке тұлғалардың мәнді сипатты белгілері арқылы түсінуге болады.
Тұлға әлеуметтік қатынастар мен байланыстардың бастапқы агенті болып саналады. Тұлға дегеніміз кім? Бұл сұраққа жауап беру үшін адам, индивид, тұлға деген ұғымдардың арасындағы мазмұндық айырмашылықты біліп алуымыз керек. Адам деген - адамзат баласының жер бетіндегі басқа биологиялық организмдерден өзгеше қасиеттерін сипаттайтын жалпылама ұғым. Индивид адам тегінің нақты өкілі, жеке адам. Индивидуалдық - бұл әр адамның өзіне ғана тән жеке - дара қасиеттерінің жиынтығы, яғни бір адамның екінші адамнан айырмашылығы. Ал, тұлға дегеніміз, адамның тек табиғи-биологиялық қасиеті ғана емес, ол табиғаттан тысқары тұрған, тек қана қоғамда өмір сүріп, қоғаммен тығыз байланыс-қатынастар негізінде қалыптасқан адамдардың мәні. Мұны адамның әлеуметтік сипатының бастамасы деп те атайды. Нақтылап айтсақ, тұлға дегеніміз, индивидтің табиғаттан тыс адами қасиеті, яғни оның әлеуметтік өмірінің мәнді жақтарын сипаттайтын сапасы.
Туған сәби әлі тұлға емес. Ол тек қана индивид. Ол адам тегінің өкілі. Ол тұлға болу үшін негізгі екі шарт қажет:
Биологиялық, генетикалық дамудың алғы шарттары.
Әлеуметтік ортаның болуы қажет, өйткені онда мәдени орта болады, онымен жас сәби бала әр уақытта байланыста, қатынаста болуы қажет. Онсыз, яғни әлеуметтік ортасыз сәби бала жан-жақты дами алмайды.
Әрбір тұлғаның белгілі бір деңгейде іштей санасы, қасиеті болады. Осылардың жиынтығы тұғаның құрылымын қалыптастырады.
Бағдарлы оқыту жалпы оқыту процесiнiң құрылымын, мазмұны мен ұйымдастырылуын өзгерту арқылы оқушылардың қызығушылығын неғұрлым толық есекруге, олардың қабiлетiн дамытуға, жоғары сынып оқушыларына өздерiнiң кәсiби қызығушылығы мен оқуын жалғастыруға қатысты ұстанған бағыт-бағдарына сәйкес бiлiм беру үшiн жағдай туғызуға мүмкiндiк беретiн саралау мен даралау құралы болып табылады.
"Бағдарлы оқыту" және "кәсiптiк бiлiм беру" ұғымдарын шатастыруға болмайды. Бағдарлы оқыту - бұл жалпы бiлiм беретiн мектептiң жоғарғы буынында оқытуды даралауға, оқушыны әлеуметтендiруге, сонымен бiрге мектептiң жоғарғы сатысы мен орта және жоғарғы кәсiби бiлiм берудегi сабақтастықты жүзеге асыруға бағытталған арнайы дайындау жүйесi. Ал, кәсiптiк бiлiм беру деп жеке тұлғаның , қоғамның, мемлекеттiң мүддесi үшiн, нәтижесiнде азамат сәйкес құжатпен куәландырылған нақты кәсiби мамандық алатын оқыту мен тәрбиелеудiң мақсатты процесiн түсiнедi.
Бағдарлы оқыттуды енгiзудiң мақсаты - жалпы бiлiм беретiн мектептiң жоғары сыныптарында оушыны еңбек нарығының нақты сұраныстарын ескере отырып әлеуметтендiруге бағытталған арнайы дайындау жүйесiн жасау болып табылады.
Бағдарлы оқытудың негiзгi мiндетi бағдарлардың икемдi жүйесiн жасауға және мектептiң жоғары сатысын бастауыш, орта және жоғары кәсiптiк бiлiм беретiн мекемелермен үйлестiруге келiп саяды. Сонымен бiрге бағдарлы оқыту жеке тұлғаға бағыттала отырып, мынадай мiндеттердi де шешудi қамтамасыз етуi қажет :
Жалпы орта бiлiм бағдарламасының жеке пәндерiн тереңдете оқыту
Бiлiм мазмұнын саралауға және әр оқушының жеке бiлiмдiк траекториясын құруға жағдай жасау ;
Жалпы орта және кәсiби бiлiм арасындағы сабақтастықты, бағдарлы сынып оқушыларын жоғары оқу орнында бiлiмiн жалғастыруға дайындауды қамтамасыз ету.
Бағдарлы сыныптар оқушылардың сұранысы мен олардың нақты мүмкiндiктерi, ата-аналар мен таңдалып алынған бағдар пәндерiн оқытатын мұғалiмдердiң пiкiрлерi, әдiстемелiк бiрлестiк ұсыныстары, болжау мәлiметтерi, тестiлеу нәтижелерi ескерiле отырып құрылады. Ол оқушыларға негiзгi назарды болашақ кәсiби бiлiмнiң таңдалып алынған бағдарының негiзiн құрайтын пәндердi оқуға аударуға мүмкiндiк бередi.
Жеке тұлғаға бағытталған оқыту -- бұл жеке тұлғаның белсенділігіне жету. Барлық оқу процесін белсенділендіру жоспарында ең маңыздысы практикалық сабақтарда берілген мүмкіндіктерді барынша қолдану.
Оқыту - қазіргі заманның талаптарын ескере отырып, оқушылар тұлғасын, білім, іскерлік және дағдыларды меңгерте отырьш, мақсатты қалыптастыру мен дамыту процесі.
Оқыту үрдісі - оқушыға білім, тәрбие берудің және оны дамытудың мақсаттары шешілетін мақсатты бағытталған, бірізді өзгеріп отыратын мұғалім мен оқушылардың өзара әрекеттестігі.
Жеке тұлғаға бағыттап оқытуда білім алушының жеке басы бірінші орында тұрады. Әрбір адам тұлға бола отырып, бір жағынан жеке тұлға, екінші жағынан әлеуметтік типтік тұлға, яғни әлеуметтік маңызды сипаттарды қамтушы болып табылады.
Педагогика ғылымында баланы оқыту мен тәрбиелеудің мақсаты - жан-жақты дамыған жеке тұлға қалыптастыру болса, оқытудағы негізгі мақсат - өздігінен дамуға ұмтылатын жеке тұлғаны қалыптастыру. Жеке тұлғаның дамуында маңызды роль атқаратын оқушының өз бетінше жұмысын тиімді ұйымдастыра білу; сол арқылы материалды саналы меңгертудің жүйесін жасау; оқушының түрлі дара қабілеттерін арттыру.
Өз бетінше жұмыс қазіргі жеке тұлғаны қалыптастыру және тәрбиелеуде, білім берудің приоритетін түбегейлі өзгертуде, яғни бұрынғыша оқушыны пәндік білім, біліктердің белгілі бір жиынтығымен қаруландыруды түбегейлі өзгертуде.
1 БІЛІМ БЕРУ ЖҮЙЕСІНІҢ ЖАҢАШЫЛДЫҚ СИПАТЫ
1.1 Оқушы тұлғасын басты орынға қоя оқыту. Еліміздің білім беру жүйесінде әлемдік деңгейге жету үшін жасалып жатқан талпыныстар жағдайында әр түрлі әдіс-тәсілдерді қолдана отырып, терең білімді, ізденімпаз, барлық іс-әрекетінде шығармашылық бағыт ұстанатын, сол тұрғыда өз болмысын таныта алатын жеке тұлғаны қалыптастыру маңызды міндет болып отыр. Осы тұрғыда тұлғалық бағдарлы технологиялар негізінде оқушыларға білім беру өзекті мәселелердің бірі.
Бүгінгі таңда білім беру жүйесінің әлеуметтік, қоғамдық, саяси-экономикалық өзгерістерге байланысты мақсаты мен міндеттері, мазмұны өзгерді. Бұл өзгерістер жаңа әдіснамалық жүйені жасауда дәстүрлі оқыту үдерісіне жаңашылдық сипатта қайта қарап, оқытудың жаңа технологияларының табиғатын түсіне отырып, оқушылардың оқу-танымдық іс-әрекетін белсендірудің қажеттігін негіздейді.[1]
Көрсетілген міндеттердің толық жүзеге асуы оқушылардың оқу-танымдық іс-әрекетін белсендіруге тікелей байланысты десек қателеспейміз. Сондықтан, жеке тұлғаға өзіндік құндылық ретінде қарап, оқушылардың оқу-танымдық іс-әрекетін белсендіруде дәстүрлі оқыту әдістерін әлемдік білім кеңістігіндегі оқытудың озық технологияларын толықтыра отырып оқу үрдісін жетілдіруіміз керек. [2.28]
Қазіргі білім беру жүйесінің мақсаты - бәсекеге қабілетті маман дайындау. Мектеп - үйрететін орта, оның жүрегі - мұғалім. Ізденімпаз мұғалімнің шығармашылығындағы ерекше тұс - оның сабақты түрлендіріп, тұлғаның жүрегіне жол таба білуі. Ұстаз атана білу, оны қадір тұту, қастерлеу, арындай таза ұстау - әр мұғалімнің борышы. Ол өз кәсібін, өз пәнін , барлық шәкіртін , мектебін шексіз сүйетін адам.Өзгермелі қоғамдағы жаңа формация мұғалімі - педагогикалық құралдардың барлығын меңгерген, тұрақты өзін-өзі жетілдіруге талпынған, рухани дамыған, толысқан шығармашыл тұлға құзыреті.Жаңа формация мұғалімі табысы, біліктері арқылы қалыптасады, дамиды. Нарық жағдайындағы мұғалімге қойылатын талаптар : бәсекеге қабілеттілігі, білім беру сапасының жоғары болуы, кәсіби шеберлігі, әдістемелік жұмыстағы шеберлігі.[3.123]
Жеке тұлғаға бағытталған білім беру дегеніміз - педагогикалық іс - әрекеттің әдіснамалық жаңа бағыты, яғни баланың қайталанбас дара тұлға ретінде өзін- өзі тануын, өзін-өзі жетілдіре отырып дамытуын қамтамасыз ететін өзара тығыз байланысты идеялар, түсініктер және іс - әрекеттер жиынтығы. [4.5]
Жеке тұлғаны дамыту мәселелері Л.С.Выготскийдің, М.Б.Блонскийдің, С.Л.Рубинштейннің, Л.В.Занковтың, Д.В.Элькониннің еңбектерінің негізгі арқауы. Қазіргі кезде Д.Н. Богоявленскийдің, П.Я. Гальпериннің, Б.В. Давыдовтың, Л.В. Занковтың, Е.Н.Кабанова-Меллердің, С.Л.Рубинштейннің, Н.Ф.Талызинаның т.б. жеке тұлғаға бағытталған және дамыта оқытудың психологиялық теориялары жасалып, оқу үрдісіне енгізілген. Білім берудің жеке тұлғаға бағытталған технологиясына Л.И. Аниферованың, Е.В. Бондаревскаяның, В.С. Ильиннің, М.В. Клариннің, Т.Н. Мальковскаяның, В.В. Сериковтың, И.С. Якиманскаяның, Д.В. Дорофеевтің зерттеулері арналған. Білімнің түрлі салаларындағы ғалымдардың, философтардың, психологтардың, педагогтардың тұлғалық бағдарлы оқыту мәселелеріне деген терең және үздіксіз қызығушылығы да қозғалып отырған мәселенің маңыздылығын дәлелдей түседі. Ол үшін алдымен тұлғалық бағдарлы оқыту дегеніміздің не екенін түсініп алғанымыз жөн. [5.85]
И.С.Якиманскаяның пайымдауынша, жеке тұлғаға бағдарланған оқытуда даралау тәсілі барлық білім беру процесінің негізгі қағидасы болып табылады, оның мақсаты-әрбір жеке тұлғаның мүмкіндіктерін танып, дамыту.
Е.В.Бондоревская жеке тұлғаға бағдарланған оқытудың мазмұнында жеке тұлғаны дамытуға және қалыптастыруға қажетті мынадай 4 компонент міндетті түрде болуы қажет деп атап көрсеткен. Олар: аксеологиялық, когнитивті, шығармашылық-әрекеттік және жеке тұлғалық. Осы жеке тұлғаға бағдарланған оқытудың мазмұнының төрт компоненті де негізінен сөйлесу, шығармашылық іс-әрекет арқылы әрбір жеке тұлғаның жекелеген дамытуға жағдай жасауға, өз бетінше шешім қабылдауға және шығармашылығына, оқу әдістері мен мазмұнын таңдауға толық мүмкіндік береді деп тұжырымдайды. [6.54]
Біздің ойымызша, жеке тұлғаға бағдарланған оқыту материалды шығармашылықпен меңгеру аясын кеңейтеді және жеке тұлғадан бағдарланған оқытушыдан төмендегідей іс-әрекетті талап етеді:
1) жеке тұлғаның темпераменті, мінезі-құлқы, көзқарасы, талғамы мен әдеп-дағдыларының жеке ерекшеліктерін үнемі зерделеп, жақсы білуі;
2) жеке тұлғаның ойлау ерекшелігі, қызығушылығы, мүддесі, ұстанымы, бағытталуы, өмірге, еңбекке көзқарасы, құндылық бағыттары, өмірлік жоспары және т.б. сияқты аса маңызды тұлғалық қасиеттерінің нақты қалыптасу деңгейін қадағалап, білуі.
3) әрбір жеке тұлғаның өз шамасына сай және біртіндеп күрделене беретін әрі жеке тұлға дамуын қамтамасыз ететін тәрбиелік әрекетке үнемі тартып отыруы;
4) мақсатқа жетуге кедергі келтіретін себептерді уақытылы айқындап, жойып отыруы, ал егер мұны уақтылы істей алмаса, жаңа жағдайларға сай тәрбие тактикасын жедел түрде өзгертуі;
5) жеке тұлғаның өз белсенділігіне неғұрлым көбірек сүйенуі;
6) тәрбие ісін жеке тұлғаның өзін-өзі тәрбиелеуімен ұштастырып, өзін-өзі тәрбиелеу мақсаттарын, әдістерін, формаларын таңдауға көмек беруі. [7.110]
В.В.Сериков ұсынған жеке тұлғаға бағдарланған білім беру тұжырымдамасының мәні төмендегідей:
1. Жеке тұлға дегеніміз - адамның арнайы білім алу және даму аясын білдіретін педагогикалық категория.
2. Адам "жеке тұлға болу" тәжірибесін, яғни жеке тұлға функцияларын атқара білу тәжірибесін меңгеруі тиіс.
В.В.Сериков жеке тұлғаға бағдарланған білім беруге тән заңдылықтарды атап көрсетеді:
- жобалау элементі - "тұлға өміріндегі оқиға", ол кейіннен біртұтас өмірлік нәтижеге айналады. Ал білім тек оның бір бөлігі ғана болып табылады;
- оқыту адамның табиғи өмір сүру жағдайына жақын бола түседі;
- оқытушы мен оқушының өзара бірлескен әрекеті тұлғааралық, субьект аралық қарым-қатынас сипатын алады;
- тұлғалық-бағдарлы білім беру әрбір оқушының даралығына, жеке ерекшіліктеріне бағыттала отырып, оқушының жеке даму траекториясын жасауға мүмкіндік береді. [8.92]
Бүгінгі қазақстандық білім беру сипатындағы айрықша өзгерістер оны адамның еркін дамуына оның жоғары мәдениетін, шығармашылық белсенділігін, дербестігін, бәсекеге қабілеттілігін, бейімделгіштігін дамытуға бағыт береді. Бұл бағыт өз алдына оқушы тұлғасын қалыптастыруда жаңа тұрғыдан келуді қажет етеді. Тұлғалық - бағдарлы білім беруді педогогикалық қауымның меңгеруі нәтижесінде туындайтын педогогикалық мақсаттардың өзгерісі толық, тұлғалық және әлеуметтік - интеграцияланған нәтижені анықтау мәселесін алға қойды. Осындай интеграцияланған әлеуметтік - тұлғалық-іс-әрекеттік ұғымның білім берудің нәтижесі ретіндегі жалпы анықтамасы болып мотивациялық - құндылықты, когнитивті, дүниетанымдық, коммуникативтік құзырет-құзыреттілік ұғымы танылады. Мұнда бірінші анықтама, әдетте, белгілі бір аядағы процестер, нормативті міндеттер мен құқықтармен белгіленетін тұлғаның сапаларымен байланыстырылса, екіншісі құзыреттердің практика жүзінде жүзеге асуы, оның нақты іс - әрекетке қатынасынан туындайтын нәрсе болып табылады. Демек, тұлғаға - бағдарлы технологиялар негізінде оқушылардың коммуникативтік құзыреттілігін дамытуда негізгі ұғым құзыреттілік ұғымына тоқталған дұрыс болады. [9.112]
Құзырет (латын сөзі - сәйкесті, қабілеті) - орындалатын жұмыстың мәнін, қойылған мақсатқа жетудің тәсілдері мен құралдарын терең және түп-түбіріне дейін білу, сонымен қатар сол жұмысқа сәйкес келетін іскерліктер мен дағдыларының болуы.
Құзырет- өзінің бойындағы белгілі бір білімі мен дағдысы арқылы шешім қабылдауға қатысуға немесе өз бетімен мәселелерді шешуге мүмкіндік беретін лауазым иесінің жеке мүмкіншіліктері, оның біліктілігі білімі мен тәжірибесі.
Құзырет ұғымның тұлғаның жетілуімен және оның еңбек міндеттерін орындауда өнімді әрекет жасауға және жақсы нәтижелерге қол жеткізуге мүмкіндік беретін күйге жетуімен байланыстырады.
Осылайша құзырет - бұл оқу барысында жинақталған білімге, тәжірибеге, құндылықтарға, бейімділіктерге негізделген жалпы қабілет. Құзырет білімге де, дағдыға да жатпайды. Құзырет - бұл іс - әрекетті, іскерлікті тудыратын нәрсе. Құзырет саналы іс-әрекет барысында қалыптасады. Құзыретті меңгеру оқушының белсенділігіне тәуелді. Құзыреттің көрінуіне белгілі бір жағдайлардың әсері зор. Құзыретке ие болу дегеніміз сол ситуацияға өзінің бар білімі мен тәжірибесін бейімдеу. Білімді адамдардың нақты ситуацияларда қажет болған жағдайда сол білімін қолдана алмайтындығын күнделікті өмірде кездестіруге болады. Осылайша, құзыретті дамыту және қалыптастыру үшін олар көрінетіндей нақты жағдайлар тудыру қажет.
Жалпы құзырет - өз бетімен білім алуға, оның барысында пайда болатын танымдық проблемаларды өз бетімен шешуге, өзінің позициясын белгілеуге жеткілікті білімділік деңгейі.[10.67]
Жеке тұлғаның қалыптасуы үздіксіз күрделі процесс. Әрбір балаға жеке тұлға ретінде қарап, оның өзіне тән санасы, еркі, өзіндік әрекет жасай алатын қабілеті бар екенін ескеріп, балалар мен жастардың білімге, ғылымға ықыласын арттыру, олардың ақыл-ой қабілетін, жеке бас қасиеттерін дамытып, оны қоғам талабына сай іске асыруға жағдай жасау керек.
Өткенімізге зер сала қарасақ, білім беру жүйесінде осыған дейін оқушыға білім, білік, дағдыны қалыптастыруды талап етсек, бүгінгі күннің мақсаты - іскерлік қарым-қатынас, оларды өз бетімен білім алуға бағыттау. Сондықтан да қазіргі замандағы педагогикалық ғылымның ерекшелігі - баланың тұлғалық дамуына бағытталған жаңа білім технологияларын қалыптастыру ұмтылу болып табылады. Төмендегі үлгіден білім беру жүйесіндегі кешегі мен бүгінгі қатынасты салыстыра отырып, бүгінгі таңдағы қатынастың артықшылығын байқауға болады.
Білім философиясы
Білім оқушы
Білім парадигмасы
Пәндік білім жеке тұлғалық
Басты тұлға
Мұғалім оқушы
Қатынас
Субъект-объект Субъект-объект
Мақсат
Білім беру өз бетімен білім алуға үйрету
Міндет
Оқыту дидактикалық жағдай жасау [11.74]
Үрдіс
Тұлғаға бағытталған жаңа көзқарас түсінігін айқындау үшін негізгі үш мәселеге тоқтала кеткеніміз жөн:
1. Тұлғаға бағытталған көзқарас ұғымын ашатын негізгі түсініктер:
Адамның ешкімге ұқсамайтын өзіндік даралық ерекшелігі;
Жеке тұлғаның үнемі өзгеріп отыратын әлеуметтік болмысы;
Тұлғаның өзіне тән қабілеттері мен мүмкіндіктерін таныту үрдісі;
Өзін және қоршаған ортаны тануда саналы, шығармашылық белсенділік көрсететін тұлға әрекеті;
мендік тұжырымдаманың болуы;
Оқушылардың білім алуына жағдай жасау. Өмірлік, кәсиби өсуіне педагогикалық қолдау, психикалық қарым-қатынас бойынша алдын-ала көмек беру іс-әрекеті.
2. Оқушыларға білім беру әрекетіндегі негізгі принциптер (ұстанымдар):
Өзін-өзі белсендіретін тұлға ұстанымы;
даралық ұстанымы;
субъектілік ұстанымы;
таңдау ұстанымы;
шығармашылық табыс ұстанымы.
3. Технологиялық бөлімі:
шығармашылық іс-әрекетке шақыру;
баланың жеке басының дамуын қолдау;
оқушылардың өз бетінше шешім қабылдауына, білім алудың мазмұны мен жолдарын таңдауға еркіндік беру.
Жоғарыда аталған түсініктемелер тұлғаға бағыттап оқытудың сипаттамасын айқындауға мүмкіндік береді. Жеке тұлғаға бағыттап оқыту дегеніміз - оқушының қажеттіліктерін, ерекшеліктерін, іс-әрекетін ескеретін жан-жақты, интеллектуалды ойлау қабілетін, өз бетінше шешім қабылдай алатын, шығармашылық қабілеттерін дамытатын тұлғаның мәдениетаралық қарым-қатынас субъектісін қалыптастыру. Жеке тұлғаға бағытталған оқыту - бұл жеке тұлғаның белсенділігіне жету. Барлық оқу процесін белсенділендіру жоспарында ең маңыздысы практикалық сабақтарда берілген мүмкіндіктерді барынша қолдану.
Жеке тұлғаға бағытталған оқытудың моделін құру үшін келесі түсініктерді айыру қажет деп есептейді:
түрлі дәрежелі амал - түрлі дәрежелі бағдарлама материалының қиындығына бағытталған болуы тиіс.
өзгешелік амал - оқушылардың сыртқы ерекшелігі: білімі, қабілеті, білім беру орталығының типі бойынша болу;
жекеше амал - оқушыларды бірыңғай топ бойынша: үлгерімі, қабілеті, әлеуметтік-кәсіби ағымына қарай топтау;
субъекті-жекелі амал - әрбір оқушымен жақын қарым-қатынаста болу.
Жеке тұлғаға бағыттап оқытуда білім алушының жеке басы бірінші орында тұрады. Әрбір адам тұлға бола отырып, бір жағынан жеке тұлға, екінші жағынан әлеуметтік типтік тұлға, яғни әлеуметтік маңызды сипаттарды қамтушы болып табылады. [12.]
1.2 Бастауыш мектептің оқыту үрдісінде жеке тұлғаға бағыттап оқыту. Кабдирова Гүлжібек Зейниловна Павлодар қаласы, №25 жалпы орта білім беру мектебі,бастауыш сынып мұғалімі:
XXІ ғасыр - қарыштап дамыған білім ғасыры. Білім беруде жаңа технологияларды пайдалану оқыту үдерісін толық өзгертуге, оқытудың жеке тұлғаға бағытталған моделін жүзеге асыруға септігін тигізеді. Бүгінде мұғалімнің басты міндеті - педагогикалық технологиялар арқылы оқушының интеллектуалдық, шығармашылық деңгейін жоғарлатып, жекелігін, тұлғалығын қалыптастыру. Балалардың өмірден өз орнын табуына, өз бойындағы табиғи дарыны мен қабілеттерінің ашылуына көмектесудің қажеттілігі арта түсуіне Жеке тұлғаға бағытталған оқыту жобасының ролі өте маңызды.
Жалпы білім беру саласында бастауыш сынып сабағында қолданылатын әдіс - тәсілдердің оқытуда жеке тұлғаны жан-жақты дамытудың ерекше бір бөлігі болып есептеледі. Оқушыларға білім берумен қатар, тақырыпқа сай әдіс-тәсілдерді таңдап алу ең басты мәселе.
Ал қазіргі заманғы мектептің жұмысы жеке тұлғаны жан - жақты дамыту, оның ішкі дүниесін тану ең негізгі білім берудің принципі болып табылады. Яғни осы принциптерді қолдана алатын педагогтар дайындау қажеттілігі туындайды және іске асыру үшін тиімді жолдар іздестіріледі. Осы қажеттілік берілген жұмыстың туындауына әкелді. Бұл жұмыста жеке тұлғаға бағытталған оқытудың принциптері қарастырылады.
Жеке тұлғаға бағытталған оқыту сабағының мақсаты - жеке тұлғаның қасиеттерін ашуға жағдай жасау мақсатқа жетудің құралы болып табылады.[13.18]
Ұйымдастырудың әр қилы тәсілдерін қолдану арқылы баланың әр түрлі жеке (қасиеттерін) қабілеттерін ашу. Әрбір оқушының қызығушылығын оятатындай етіп жағдай жасау. Өз ойын толық жеткізуге, тапсырманы орындауда қорқыныш сезімі туындамай тапсырманы орындауға жағдай туғызу.
* Сабақта оқушы өзін - өзі көрсете алатындай материалдарды қолдану.
* Оқушыны бағалау тек оның тапсырманы дұрыс не қате орындауында емес, мақсатқа жету процесіне байланысты.
* Оқушы жағдайдан шығуға, өзінің талпынысын, өз әдісін табуға жағдай жасау.
* Әрбір сабақта оқушы өздігінен орындауға, проблемадан өзі шыға білуге үйрету және соған жағдай туғызу.
Кейбір мектептер бұл әдістің кейбір тұстарын ғана қолданады. Ал ондай жұмыс ешқандай нәтиже бермесі анық. Бұл технологияны толық қолдану барысында өсіп келе жатқан ұрпақ басқаның көзқарасымен санасуға, оны сыйлауға, өз көзқарасын толық жеткізуге үйренеді. Әртүрлі тәсілдерді тиімді пайдалану арқылы адам жан - жақты дамиды, қалыптасады.
Тұлғаға бағытталған жаңа көзқарас түсінігін айқындау үшін негізгі үш мәселеге тоқтала кеткеніміз жөн:
1. Тұлғаға бағытталған көзқарас ұғымын ашатын негізгі түсініктер:
* Адамның ешкімге ұқсамайтын өзіндік даралық ерекшелігі;
* Жеке тұлғаның үнемі өзгеріп отыратын әлеуметтік болмысы;
* Тұлғаның өзіне тән қабілеттері мен мүмкіндіктерін таныту үрдісі;
* Өзін және қоршаған ортаны тануда саналы, шығармашылық белсенділік көрсететін тұлға әрекеті;
* мендік тұжырымдаманың болуы;
* Оқушылардың білім алуына жағдай жасау. Өмірлік, кәсиби өсуіне педагогикалық қолдау, психикалық қарым-қатынас бойынша алдын-ала көмек беру іс-әрекеті.
2. Оқушыларға білім беру әрекетіндегі негізгі принциптер (ұстанымдар):
* өзін-өзі белсендіретін тұлға ұстанымы;
* даралық ұстанымы;
* субъектілік ұстанымы;
* таңдау ұстанымы;
* шығармашылық табыс ұстанымы.
3. Технологиялық бөлімі:
* шығармашылық іс-әрекетке шақыру;
* баланың жеке басының дамуын қолдау;
* оқушылардың өз бетінше шешім қабылдауына, білім алудың мазмұны мен жолдарын таңдауға еркіндік беру.
Жоғарыда аталған түсініктемелер тұлғаға бағыттап оқытудың сипаттамасын айқындауға мүмкіндік береді. Жеке тұлғаға бағыттап оқыту дегеніміз оқушының қажеттіліктерін, ерекшеліктерін, іс-әрекетін ескеретін жан-жақты, интеллектуалды ойлау қабілетін, өз бетінше шешім қабылдай алатын, шығармашылық қабілеттерін дамытатын тұлғаның мәденитаралық қарым-қатынас субъектісін қалыптастыру. [14.83]
Жеке тұлғаға бағытталған оқытудың моделін құру үшін келесі түсініктерді айыру қажет деп есептейді:
* түрлі дәрежелі амал - түрлі дәрежелі бағдарлама материалының қиындығына бағытталған болуы тиіс.
* өзгешелік амал - оқушылардың сыртқы ерекшелігі: білімі, қабілеті, білім беру орталығының типі бойынша болу;
* жекеше амал - оқушыларды бірыңғай топ бойынша: үлгерімі, қабілеті, әлеуметтік-кәсіби ағымына қарай топтау;
* субъекті-жекелі амал - әрбір оқушымен жақын қарым-қатынаста болу.
Жеке тұлғаға бағыттап оқытуда білім алушының жеке басы бірінші орында тұрады. Әрбір адам тұлға бола отырып, бір жағына жеке тұлға, екінші жағынан әлеуметтік типтік тұлға, яғни әлеуметтік маңызды сипаттарды қамтушы болып табылады.
Қорыта айтқанда: сыныптағы әрбір оқушының ерекшеліктерін, қажеттіліктерін, қабілеттерін ескере отырып, оның оқу процесінде жан-жақты дамуын жүзеге асыру болып табылады, тұлғаны оқытудың соңғы нәтижесі мәдениетаралық қарым-қатынасқа жету.
Өзіндік педагогикалық іс-әрекетімді мектептің таңдап алынған бағытына сәйкес құрамын. Сабақты және сабақтан тыс әрекеттерді ұйымдастыруда оқушы тұлғасының барынша дамуы мен оның табысты оқуы үшін жағдай жасауға бағыттаймын.
Мақсатқа жету үшін ЖТБО техникасын қолданамын. Оның негізіне мыналар жатады.
* іс-әрекет үшін қолайлы ахуал туғызу табыс жағдайын қалыптастыру;
* оқу материалы мен оны ұсынуда оқушының тұлғалық тәжірибесі мен ерекшеліктерін ескеру;
* тапсырмалардың әртүрлі деңгейлік сипаты;
* оқу материалын таңдау мен орындауда таңдау мүмкіндігін беру;
* оқу әрекеттерін әртүрлі қарым-қатынас негіздерінде құру;
* шығармашылық белсенділіктерін қолдап отыру
* Жеке тұлғаға бағдарланған оқыту-үйрету жағдайларды басшылыққа аламын:
* өзектендіру
* мәселелендіру
* шоғырландыру
* модельдеу
* рефлексия
Қолданатын тапсырмаларым ашық және шығармашылық түрдегі, баламалы тапсырмалар, деңгейлік тапсырмалар.
Жүзеге асыру жолдарым:
* Тұлғалық маңызды мақсаттар қою;
* Оқушылармен жеке дара, топтық, ұжымдық жұмыс түрлерін ұжымдастыру;
* Өзіндік шешім қабылдауда, шығармашылықпен айналасуда, мазмұнды таңдауда еркіндік кеңістігін құру;
* Жұмыс жасау үшін қолайлы ахуал туғызу, бір-біріне түсіністік, қолдау көрсету;
* Өзіне деген сенімділікті арттыруға, мәселені талқыламай отырып шешуге, өз әрекеті үшін жауап беруге баулу.
Нәтижелікті анықтау жолдарым: байқау, өзіндік талдау, өзіндік бағалау. Нәтижені бірнеше аспектіде қарастыру жеке оқу мінездемесінің динамикасы, оқушылардың бағалары есепке алынған тұлғалық, топтық мінездемелерінің динамикасы. Мінездемелерді салыстыру (оқушы, мұғалім, ата-ана). Оқушының даму аймағының моделін белгілеу.
ЖТБО технологиясында оқушылардың белсенділігінің байқалу деңгейі - динамикалық өзгермелі көрсеткіш. Балаға бастапқы деңгейден салыстырмалы деңгейге және одан әрі жоғары жауапкершілігі белсенді деңгейге өтуге көмектесу мұғалімнен үлкен күшті талап етеді. Көп жағдайда оқушының шығармашылық деңгейге әкетуі мұғалімге байланысты. Сабақтың құрылымын оқушылардың танымдық деңгейінің белсенділігіне сәйкес құрамын:
* Сызықтық (кезекпен әр топта);
* Мозаикалы (оқу тапсырмаларына байланысты сол немесе басқа топ әрекетіне кіруі);
* Белсенді рольдік (белсенділігі жоғары оқушыларды басқаларды оқыту үшін жұмылдыру);
* Кешенді (ұсынылған барлық нұсқалардың қолданылуы);
Күнделікті күштеп міндеттейтін оқу ірекеті қоршаған ортамен таным әрекетінің бөлігіне айналуы тиіс. Топтық немесе өзара ынтымақтастық (жұппен, топпен) жұмыс түрлерін қайталау-жинақтау сабақтарында, сондай-ақ ауызша журнал, шығармашылық тапсырмалады қолданамын.
* Топ құрамын, оның санын алдын ала анықтап, ойластырамын. Сабақтың тақырыбы мен мақсатына сәйкес топ саны мен сапалық құрамы әртүрлі болады.
Әр топқа жетекші сайланады. Оның қызметі - оқушылардын жұмысын ұйымдастырып ақпарат жинақтау топ мүшелерінің әрқайсының бағаларын талқылау, жүктелген жұмыс бөлігі бойынша ұпай қою. Белгіленген уақыт аяқталған соң жүктелген жұмыс бөлігі бойынша топтар жазбаша немесе ауызша есеп береді қойылған сұрақтарға жауап береді, өз байқауларының сызбаларын тапсырады. Жеке баяндаулары бойынша баға сабақта қойылады, жазбаша жұмыстарға орындалу сипатына қарай қойылады. [15.87]
Сабақта қолданатын әдіс - тәсілдерім:
* кейіпкердін тұлғалық қасиеттерін анықтау;
* тақырыпқа қатысты сұрақтар мен тапсырмалар құрастыру;
* тапсырмаларды орындаудың әртүрлі түрлерін таңдау (ғылыми есеп, бейнелер, қойылым)
* өздерінің мүмкіндіктерін көрсететін рольдік ойындар мен тапсырмаларды орындау (қарсылас, тапқыр, автор, сыншы, жетекші, безендіруші, бақылаушы, анықтама бюросы);
Мұндай тапсырмаларды орындай отырып, дарынды балалар лидер - басшы, бақылаушы сыншы рольдерін алады. Мұғалім олардың таңдауларын бағыттап отырады. Рольдік ойындарға, қойылымдарға қатысу арқылы оқушыларда өзіндік бағаның қалыптасуына, өзіне деген сенімділікке, өз көзқарастары мен ойларының қалыптасуына ықпал етеді.
Оқу үрдісінде ұтымды нәтиже беретін әдіс - мәселені ізденіс әдісі. Бұл әдісті қолдану барысында:
1. оқушы әрекетінде танымдық мәселемен жағдай туғызу.
2. мәселедегі қарама - қайшылықты анықтау.
3. мәселеден туындайтын шығармашылық тапсырмаларды құрастыру.
Оқушылардың қабілеттерін дамытатын топтық талқы, миға шабуыл, шығармашылық жобалар сипаттағы тапсырмалар оқытылатын жалпылауға, салыстыруға, мәнді және мәнсіз белгілерін анықтауға мүмкіндік берді .
Оқу тапсырмалары біртіндеп күрделенеді. Балалардын өздік ізденуіне арналған тапсырмалар беру маңызды. Егер оқушы қызығушылық танытса, онда ол өзіндік ізденіс әрекетіне дайын деген сөз.Осы технологияны пайдаланудың барысында мынадай жеке тұлға моделі қалыптасады. (1 кесте)
Оқушы іс-әрекеті
оқушы - оқыту субьектісі
-мақсатқа дербес, өз іс-әрекетімен жетуші, белсенді тұлға.
-өз-өзін, бір-бірін оқытушы.
-өнерпаз, жасампаз еңбек иесі
-өз ізденісімен табысқа жетуші шығармашылық тұлға (сапалы өнім шығарушы)
конструктор
өзін-өзі оқытушы
Ол технолог
оқыту үшін оқушы
өнертапқыш
Мұғалім іс-әрекеті
-жеке тұлғаға бағытталған тапсырма ұсынушы, нақты мақсат қоюшы.
-бағыт-бағдар беруші, кеңесші, ақылшы.
-оқушының жетістігін құптаушы, ынталандырушы.
-мақсатқа жетелеуші, оның тиімді жолын ұсынушы.
-қабылдап алушы, сарапшы, ақыл-кеңесші.
-әділ би.
Мәселен: тапсырмаларды оқушының өзіне шешуге мүмкіндік берілуі тиіс. Қателесіп қалған жағдайда оны ерекше басып айтудың қажеті жоқ. Себебі оқушының қызығушылығы төмендеп қалуы мүмкін.
Технологияның ерекшелігі - білім дайын күйінде берілмейді. Блок, сызба құрастыру, сызба бойынша сөз құру, сөйлем құрау, шығармашылық хат, грамматикалық тапсырмаларды өзгертуге арналған (жақты ауыстыру, басқа сөзбен алмастыру, т.б) тапсырмалар оқушылардың ойлауын жетілдіреді. [16.107]
Оқушы портфолиосы
Педагог ғалым А.Дистервергтің "Нашар мұғалім ақиқатты өзі айтып береді, жақсы мұғалім оқушының өзін ізденуге жетелейді" дейтін қанатты сөзі, мүғалімнің негізгі мақсаты оқушының өз бетімен іс-әрекетін дамытуға бағытталуы тиіс екендігіне көз жеткізеді. Оқушылардың шығармашылық әрекеті - күнделiктi оқу жұмыстарында оқу-танымдық тапсырмаларды жүйелi пайдалану, оқушының жеке ерекшелiктерiне сай оқытудың дәстүрлi емес формаларын пайдалану арқылы бiрте-бiрте қалыптасатын күрделi үрдiс. Шығармашылық iс-әрекет күрделi процесс болғандықтан, мұғалiм мен оқушының бiрлесiп жасайтын сапалы әрекетiн керек етедi. [17.48]
Ғылым мен техниканың қарқынды даму кезеңінде, оқытудың жаңа педагогикалық технологиялары негізінде оқушы портфолиосы ұғымы пайда болуда. Интернет беттерінде, кейбір әдебиеттерде: Оқушы портфолиосы - оқушының барлық жұмыстарын бір жүйеге біріктіретін, оның білім-біліктілігінің әр түрлі салаларын байланыстыратын жұмыстарының жиынтығы деген анықтама берілуде. Оқушы портфолиосы - оқушының жұмыс папкасы ғана емес, алдын ала жоспарланған жетістіктерінің өзіндік іріктеулері. Портфолио термині - педагогика саласына саясат пен бизнестен келген сөз. Портфолио оқушының оқу-танымдық іс-әрекет өнімдерімен жұмыс жасау технологиясын, формасын, ұйымдастыру үрдісін қарастырады. Өзінің іс-әрекеттер нәтижелеріне баға беруге, оларды талдауға және жеке субъективтік позициясын саналы түсінуге арналған. Ең алдымен оқушы портфолиосының түрлеріне тоқталайық:
1. Мақсаты бойынша:
* жекеменшік портфолио (өзі үшін арналған);
* есептік (басшылық үшін);
* жобалық (ұжым мен ұйым дамуы үшін);
2. Мазмұны бойынша:
* жетістіктер (белгілі бір бағыттардағы);
* рефлексия (мақсатқа жетуді талдау мен бағалау);
* проблемалық бағдар (жүйе құраушылары мен қажетті шешімдер);
* тақырыптық (негізгі пәндер бойынша маңызды жұмыстар).
Оқушы портфолиосының негізгі функциялары:
1. Жинақтаушы: оқушы жұмыстарының жиынтығы.
2. Үлгілеуші: оқушының жеке кәсіби өсу траекториясын қалыптастыру құралы.
3. Рефлексия-шығармашылық: түрлі технологиялар мен олардың тиімді әдістерін өзіндік талдау мен жобалау. [18.57]
Оқыту барысындағы оқушылардың іс-әрекетінде ойлау амалы нәтижесінде алған білімін, дағдысын, танымдық белсенділігін арттыру, олардың танымдық әрекеттерінің нәтижесінде біліктілікке қол жеткізу бүгінгі оқу үрдісінің негізгі мақсаттарының бірі. Сабақта компьютерлік техника жетістіктерін пайдалану оқушыларды шапшаңдыққа, тапқырлыққа, өз бетімен жұмыс жасай білуге үйретеді және оқу процесінің тиімділігін арттыруға ықпал етеді. Ендеше, оқушы портфолиосын дайындауда осы мүмкіндіктердің барлығына қол жеткізуге болады. Басты мақсат: оқушыларға портфолионың аса қажет екендігін, оның мүмкіндіктері мен артықшылықтары жайында мағлұматтар бере отырып, олардың барлығының өзіндік портфолиосының болуына ынталандыру. Портфолио типін анықтауда жұмыстың мақсаты мен мазмұнына байланысты портфель типін анықтап, жұмыс жоспарына сай міндетті және таңдауы бойынша алынатын бөлімдерді анықтау мұғалім көмегімен жүргізіледі. Оқушы өзінің өзіндік портфолиосын құрып, оны талапқа сай етіп толтыра отырып өзінің материалдарымен толықтырады. Портфолионы өткізу мерзімі немесе оны тексертуді мұғалім таңдайды. Белгілі бір уақыт сайын, әр тоқсан соңында немесе жыл соңында өткізу алдын ала тапсырылған тапсырмаларға байланысты келісіледі. Оқушы портфолиосының мазмұны мұғалім мен оқушының талап тілектері бойынша құралып, оқыту үрдісін сапалы ұйымдастыруға бағытталады .
Оқушы портфолиосының мазмұны:
* Сыртқы парақ(титульный лист);
* Жылдық жұмыс жоспары(пәндер бойынша жетістікке жетудегі алға қойған мақсаттар);
* Шығармашылық жұмыстар (рефераттар, баяндамалар т.с.с.);
* Шығармашылық тапсырмалардың қорытындылары;
* Өзіндік білім көтеру мақсатында жиналған материалдар(аудио және бейнематериалдар, фотосуреттер);
* Сабаққа қажетті, білімді дамыту мақсатындағы материалдар(сызбалар мен кестелер, графиктер мен диаграммалар т.с.с.);
* Ұжымдық және жеке ғылыми-әдістемелік жобалар.
* Бақылау-тексеру және тест жұмыстарының қорытындылары.
* Топтық және ұжымдық жұмыс қорытындылары.
* Оқу үлгерімі туралы құжаттар.
* Жетістік баспалдақтарын анықтайтын материалдар(марапаттау қағазы, мақтау қағазы, диплом, алғыс хат т.с.с.);
* Пікірлер мен ұсыныстар бөлімі(түйіндеме, ұсыныс хат, пікірлер т.с.с.);
Оқушы жыл бойы дайындаған өзіндік портфолиосы арқылы компьютерді оқу үрдісіне, бағдарлы бағытқа тиімді және ұқыпты пайдалана білу дағдыларын, ақпараттық технологиялардың жетістіктерімен жұмыс жасау іскерліктерін көрсете алады. Жұмыстарының нәтижесінде өздерін өздері бағалай білетін болады. Жұмыс жүргізу нәтижесінде оқушы портфолиосының төмендегідей артықшылықтарын көруге болады:
* Портфолио құрудағы материалдардың құрылымдық және логикалық
* берілуі;
* Әр түрлі жұмыс бағыттарын қамтитындығы;
* Жүйелеуге және толықтырулар енгізуге жағдай жасалуы;
* Жекелеген және жүйелі өзгерістер енгізу мүмкіндігінің болуы;
* Портфолио құрудағы көрнекіліктің болуы;
Әр пәннің мұғалімдері өз мамандығының сапа деңгейін, жеке бастарының жұмыс істеу ерекшелігін, әдістемелік тәжірибесін, педагогтік шеберлігін оқушыларға оқушы портфолиосын тиімді құрғызып, оқу үрдісінде дұрыс пайдалана алуларынан көре алады. Оқушы портфолиосы тек оқушыға ғана күнделікті ізденуіне, талмай жаңаша жұмыс жасауына міндеттер жүктеп қоймай, мұғалімдердің күнделікті сабағына ізденіспен қарап, жаңаша іс тәжірибелерін және әдістемелерін кеңінен пайдалануға мүмкіндік береді.
Тәжірибені қолдану барысында төмендегідей нәтижелік көрсеткіштерге жеттім:
1. Оқушыларымның:
* оқуға деген
2. Тәжірибелік мақсаттардың шешілуі:
* қарым - қатынасқа үйрену;
* өзара көмек, жауапкершіліктің артуы;
* шығармашылық қабілеттерінің артуы.
Тәжірибеме байланысты төмендегідей әдістемелік құралдар (дидактикалық тапсырмаларды) жинақтадым.
2-сыныпқа арналған математикадан, қазақ тілінен деңгейлік тапсырмалар, дүниетанудан, қазақ тілінен, математикадан тест тапсырмалары, диктанттар жинағы, математикадан таратылым тапсырмалары.[19.92]
Бастауыш мектеп - бұл оқушы тұлғасы мен сапасының дамуы қуатты жүретін, ерекше құнды, қайталанбас кезеңі. Сондықтан да, бастауыш білім үздіксіз білім берудің алғашқы басқышы, қиын да, қадірлі жұмыс. Бастауыш мектеп балаға белгілі бір білім ғана беріп қоймай, оны жалпы дамыту, яғни сөйлеу, оқу, қоршаған ортаға дұрыс көзқарасты болу, жағдайларды объективті түрде бақылап, талдау жасауға үйрету, ойын дұрыс айтуға, дәлелдеуге, сөйлеу мәдениетіне үйрету. Дамыта оқытудың басты мақсаты - баланы оқыта отырып, жалпы дамыту.
Әрине бастауыш сынып оқушысының зейіні тұрақсыз, импульсивті, қабылдау мүмкіндіктері әртүрлі болады. Дегенмен әр баланың бір нәрсеге бейімі болады. Бейімділік - оянып келе жатқан қабілеттің алғашқы белгісі. Баланың жасырын, тіпті тым терең жатқан қабілеттерінің көрінуін мүмкіндік жасау тек оқыту үрдісі кезінде үлкендердің басшылығымен жүзеге асады.
Педагогика ғылымы еш нәрсеге бейімі жоқ, қабілетсіз адам болмайды деп дәлелдейді. Сол себебті, балалардың қабілетін кеңінен өрістете дамытуға тек мектеп қана мақсатты түрде ықпал ете алады. Оқушылардың шығармашылық қабілеттерін дамытуда әр түрлі әдіс - тәсілдерді қолдануға болады. Оқушылардың өзіндік жұмыстарының мән - мағынасын ұйымдастырудың тәсіл - амалдарын бір ғана белгімен сипаттауға болмайды. Өзіндік жұмыстың ұйымдастырудың негізгі шарттары мыналар:
* Мұғалімнің нақты тапсырмалар беруі;
* Жұмысты орындаудың уақытын белгілеу;
* Мұғалімнің басқаруымен оқушылардың
* Дербестігініңөзара байланысы олардың жұмысты өз
еркімен орындау. [20.145]
Өзіндік жұмыстардың психологиялық аспектілері туралы Б.Г.Ананьев, В.А.Артемова, Д,Г.Богоявленский, Л.И.Божович, Н.В.Витт, Л.С.Выготский, П.Я.Гальперин, В.В.Давыдов, И.П.Зинченко, И.А.Зимниий, Л.Б.Ительсон, З.И.Клычникова, А.А.Леонтев, И.Д.Лушников, Н.А.Менчинская, А.В.Петорвский, Н.Ф.Талызина және т.б. зерттеген.
Джон Локктың ойынша, баланың өзіндік жұмысы олардың дамытудың қажетті шарты. [21.76]
Ж.Ж.Руссоның ойынша өз бетінше жұмыс-белсенді оқыту ұстанымы.
Оқу үрдісінде өз бетінше жұмыс деп - белгілі уақыт ішінде алға қойған дидактикалық мақсатты орындауға бағытталған - білімді іздеу, оны ұғыну, бекіту, білік және дағдыны қалыптастыру және дамыту, білімді жүйелеу және талдап қорытуды айтамыз.
И.Г.Пестолоццидің пікірінше, оқыту әдістері-бұл баланың өзбеттілігі мен өзіндік әрекеті; тәрбиенің шешуші ролі-өз бетінше әрекет етуге және өзін дамытуға ұмтылдыру.
А.Дистервег, өзбеттілік әрекет-өздігінен білім алуға жетелейтін таным еркіндігі деген.[22.18]
К.Д.Ушинский: өз бетінше жұмыс - оқытуда жетістікке жетудің бірден-бір жолы деп есептеді. Сондай-ақ ол шәкірттердің жас ерекшелігін ескеруді қажет етеді.
К.Д.Ушинскийдің пікірінше, оқытудың алғашқы сатысында мұғалімнің басқарушылық әрекеті, сөйлеуі маңызды. Бірақ мұғалімнің ролін ескере отырып, ол білім алушының белсенділігі мен ізденімпаздығын дамытуда ұйымдастырылған өз бетінділік бақылау және тәжірибе, көрнекіліктер дайындау сияқты өзіндік жұмыстардың маңыздылығына тоқталады. Ол: Өзінің ой-пікірін жеткізе алмауы кемшілік болып есептеледі, ал өзіндік ой пікірінің болмауы-өте үлкен кемшілікке жатады; өзіндік ой-пікірлер тек қана өз бетінше алған білім арқылы ғана жүзеге асады,-дейді.
Осылайша, К.Д.Ушинский педагогикалық ғылымда алғаш рет оқушылардың өзіндік жұмыстарына философиялық және психологиялық - физиологиялық тұрғыдан талдау жасайды.
Өз бетінше әрекет ету- бұл мұғалімнің көмегінсіз жаңаны табу, білуге ұмтылу,- деді К.Д.Ушинский. [23.35]
Ы.Алтынсарин: Маңыздысы-оқушының өз бетінше ойлана білуі... Оқыту методтары-балалардың жүре келе мектепке, сабаққа кейіннен ғылымға, өз бетімен білім алуға құмарландыратын жол,-деді.
А.Байтұрсынов бала білімді тәжірибе арқылы өздігінен алу керек, мұғалімнің міндеті балаға жұмысты әліне қарай шағындап беру және белгіленген мақсатқа қарай бағыттап отыру керек екендігіне көңіл бөледі.[24.26]
М.Жұмабаев оқыту процесінде қарапайымнан күрделіге көше отырып, өз бетінше білім алуға үйрету қажеттілігін көрсетеді. Ол: бала заттарды, көріністерді ұқсас сындары бойынша тап-тапқа бөліп үйренсін ..., жеңілден ауырға көшуді естен шығармауға керек, көріністердің, ойлардың араларындағы байламды һәм олардың қайсысына себеп екенін тауып үйренсін. Бұл балаға мысалдардан ереже - заң шығартқызып үйрету сықылды істермен болады,-деп жазды.[25.9]
Ю.К.Бабанскийдің, А.Л.Усованың және басқалар оқудағы өз бетінше жұмыс - өзін-өзі оқыта білу, оқушыға оқу әрекетінің компонентерін жоғары дәрежеде меңгеруді қалыптастыру деп өз зерттеулерімен дәлелдеген.
В.И.Селиванов өз бетінше оқу тапсырмаларын орындауды адамның жеке басының еркі мен өміршеңдік бағыттылығын, дер кезінде шешім қолдана білуін, шыдамдылығын, өзіне деген сенімділігін, батылдығын т.б. қасиеттерін атап көрсетеді.
В.А.Крутецкийдің пікірінше өз бетінше жұмыс адамның жеке басының көзқарасы мен ой-өрісі принциптерімен байқалады, дүниетанымын қалыптастырудың негізгісі болып табылады. [26.20]
Өзіндік жұмыстың мақсатына,орындалуына байланысты типтерін бөліп қарастыруға болады:
* репродуктивтік типтегі өзіндік жұмыс;
* шығармашылық типтегі өзіндік жұмыстар
Репродуктивтік типтегі өзіндік жұмыстарын оқушылар өздерінің меңгерген білімдеріне сүйене отырып орындайды. Шығармашылық типтегі өзіндік жұмыстарын орындауда оқушылар өзінің болжау, топшылау, түрлі құбылыстардың арасындағы байланыстарды салыстыра білу қабілетіне сүйене отырып, ой қорытындысын жасап шешім табады, өзіндік жаңалық ашады. Сөйтіп бұл жағдайда белгілі дәрежеде оқушылардың бейімділігін айқындап береді.
Өзіндік жұмыстар білім алушының ақыл-ой еңбегінің жоғары сатыда болуын қамтамасыз етіп, біліктілігі мен дағдысын қалыптастыру нәтижесінде оқу үрдісінде жоғары нәтижелерге жетуге көмектеседі.
Оқушылардың өз бетінше жұмысының атқаратын негізгі функциясы мен міндеттері:
* Білім алушылардың дербестік қасиетін мейлінше арттыру.
* Білім алушылардың таным, ақыл-ой қабілеттерін дамыту, алған білімін жүйелеу, сабаққа дайындау.
* Білім алушылардың алған білімдерінің бірізділігін сақтау мен белсенділігін, саналылығы қамтамасыз ету.
* Білім алушыларда оқуға деген біліктер мен дағдыларды қалыптастыру.
* Білім алушыларды сыныптан тыс және мектептен тыс дербес білім алуға әзірлеу.
* Білім алушылардың оқуға ынтасын арттырып, үлгермеушілігі болдырмауға әсер етеді.
* Үздіксіз білім алуды қамтамасыз ету.
Кез-келген өзіндік жұмысты қарастыратын болсақ, оның өткізу жоспары болады:
1. оқу тапсырмасының өзіндік жұмыс ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Жеке тұлға - белгілі бір әлеуметтік қоғамның өкілі болатын, белгілі бір іс - әрекет түрімен айналысатын, қоршаған ортаға деген өзінің қатынасын мойындайтын және өзінің дара ерекшеліктері бар нақты адам.
Жеке тұлға белгілі бір тәртіппен экономикалық қызметке қатысушы және толық құқықты қызмет субектісі ретінде әрекет етуші адам. Жеке тұлға өз атынан әрекет етеді. Мәселен, философия тұлғаны таным мен творчествоның, іс - әрекеттің субьектісі ретінде қарастырса, психология оны психикалық қасиеттер мен процестердің: мінез - құлық, темперамент, қабілет, т.б. тұрақты жиынтығы ретінде зерттейді.
Тұлға - әлеуметтанудың өзекті проблемаларының бірі, өйткені қоғамдағы болып жататын әлеуметтік құбылыстар мен процестердің, сол сияқты жекелеген адамдар мен әлеуметтік топтардың іс - әрекеттерінің себептерін, мәнін жеке тұлғалардың мәнді сипатты белгілері арқылы түсінуге болады.
Тұлға әлеуметтік қатынастар мен байланыстардың бастапқы агенті болып саналады. Тұлға дегеніміз кім? Бұл сұраққа жауап беру үшін адам, индивид, тұлға деген ұғымдардың арасындағы мазмұндық айырмашылықты біліп алуымыз керек. Адам деген - адамзат баласының жер бетіндегі басқа биологиялық организмдерден өзгеше қасиеттерін сипаттайтын жалпылама ұғым. Индивид адам тегінің нақты өкілі, жеке адам. Индивидуалдық - бұл әр адамның өзіне ғана тән жеке - дара қасиеттерінің жиынтығы, яғни бір адамның екінші адамнан айырмашылығы. Ал, тұлға дегеніміз, адамның тек табиғи-биологиялық қасиеті ғана емес, ол табиғаттан тысқары тұрған, тек қана қоғамда өмір сүріп, қоғаммен тығыз байланыс-қатынастар негізінде қалыптасқан адамдардың мәні. Мұны адамның әлеуметтік сипатының бастамасы деп те атайды. Нақтылап айтсақ, тұлға дегеніміз, индивидтің табиғаттан тыс адами қасиеті, яғни оның әлеуметтік өмірінің мәнді жақтарын сипаттайтын сапасы.
Туған сәби әлі тұлға емес. Ол тек қана индивид. Ол адам тегінің өкілі. Ол тұлға болу үшін негізгі екі шарт қажет:
Биологиялық, генетикалық дамудың алғы шарттары.
Әлеуметтік ортаның болуы қажет, өйткені онда мәдени орта болады, онымен жас сәби бала әр уақытта байланыста, қатынаста болуы қажет. Онсыз, яғни әлеуметтік ортасыз сәби бала жан-жақты дами алмайды.
Әрбір тұлғаның белгілі бір деңгейде іштей санасы, қасиеті болады. Осылардың жиынтығы тұғаның құрылымын қалыптастырады.
Бағдарлы оқыту жалпы оқыту процесiнiң құрылымын, мазмұны мен ұйымдастырылуын өзгерту арқылы оқушылардың қызығушылығын неғұрлым толық есекруге, олардың қабiлетiн дамытуға, жоғары сынып оқушыларына өздерiнiң кәсiби қызығушылығы мен оқуын жалғастыруға қатысты ұстанған бағыт-бағдарына сәйкес бiлiм беру үшiн жағдай туғызуға мүмкiндiк беретiн саралау мен даралау құралы болып табылады.
"Бағдарлы оқыту" және "кәсiптiк бiлiм беру" ұғымдарын шатастыруға болмайды. Бағдарлы оқыту - бұл жалпы бiлiм беретiн мектептiң жоғарғы буынында оқытуды даралауға, оқушыны әлеуметтендiруге, сонымен бiрге мектептiң жоғарғы сатысы мен орта және жоғарғы кәсiби бiлiм берудегi сабақтастықты жүзеге асыруға бағытталған арнайы дайындау жүйесi. Ал, кәсiптiк бiлiм беру деп жеке тұлғаның , қоғамның, мемлекеттiң мүддесi үшiн, нәтижесiнде азамат сәйкес құжатпен куәландырылған нақты кәсiби мамандық алатын оқыту мен тәрбиелеудiң мақсатты процесiн түсiнедi.
Бағдарлы оқыттуды енгiзудiң мақсаты - жалпы бiлiм беретiн мектептiң жоғары сыныптарында оушыны еңбек нарығының нақты сұраныстарын ескере отырып әлеуметтендiруге бағытталған арнайы дайындау жүйесiн жасау болып табылады.
Бағдарлы оқытудың негiзгi мiндетi бағдарлардың икемдi жүйесiн жасауға және мектептiң жоғары сатысын бастауыш, орта және жоғары кәсiптiк бiлiм беретiн мекемелермен үйлестiруге келiп саяды. Сонымен бiрге бағдарлы оқыту жеке тұлғаға бағыттала отырып, мынадай мiндеттердi де шешудi қамтамасыз етуi қажет :
Жалпы орта бiлiм бағдарламасының жеке пәндерiн тереңдете оқыту
Бiлiм мазмұнын саралауға және әр оқушының жеке бiлiмдiк траекториясын құруға жағдай жасау ;
Жалпы орта және кәсiби бiлiм арасындағы сабақтастықты, бағдарлы сынып оқушыларын жоғары оқу орнында бiлiмiн жалғастыруға дайындауды қамтамасыз ету.
Бағдарлы сыныптар оқушылардың сұранысы мен олардың нақты мүмкiндiктерi, ата-аналар мен таңдалып алынған бағдар пәндерiн оқытатын мұғалiмдердiң пiкiрлерi, әдiстемелiк бiрлестiк ұсыныстары, болжау мәлiметтерi, тестiлеу нәтижелерi ескерiле отырып құрылады. Ол оқушыларға негiзгi назарды болашақ кәсiби бiлiмнiң таңдалып алынған бағдарының негiзiн құрайтын пәндердi оқуға аударуға мүмкiндiк бередi.
Жеке тұлғаға бағытталған оқыту -- бұл жеке тұлғаның белсенділігіне жету. Барлық оқу процесін белсенділендіру жоспарында ең маңыздысы практикалық сабақтарда берілген мүмкіндіктерді барынша қолдану.
Оқыту - қазіргі заманның талаптарын ескере отырып, оқушылар тұлғасын, білім, іскерлік және дағдыларды меңгерте отырьш, мақсатты қалыптастыру мен дамыту процесі.
Оқыту үрдісі - оқушыға білім, тәрбие берудің және оны дамытудың мақсаттары шешілетін мақсатты бағытталған, бірізді өзгеріп отыратын мұғалім мен оқушылардың өзара әрекеттестігі.
Жеке тұлғаға бағыттап оқытуда білім алушының жеке басы бірінші орында тұрады. Әрбір адам тұлға бола отырып, бір жағынан жеке тұлға, екінші жағынан әлеуметтік типтік тұлға, яғни әлеуметтік маңызды сипаттарды қамтушы болып табылады.
Педагогика ғылымында баланы оқыту мен тәрбиелеудің мақсаты - жан-жақты дамыған жеке тұлға қалыптастыру болса, оқытудағы негізгі мақсат - өздігінен дамуға ұмтылатын жеке тұлғаны қалыптастыру. Жеке тұлғаның дамуында маңызды роль атқаратын оқушының өз бетінше жұмысын тиімді ұйымдастыра білу; сол арқылы материалды саналы меңгертудің жүйесін жасау; оқушының түрлі дара қабілеттерін арттыру.
Өз бетінше жұмыс қазіргі жеке тұлғаны қалыптастыру және тәрбиелеуде, білім берудің приоритетін түбегейлі өзгертуде, яғни бұрынғыша оқушыны пәндік білім, біліктердің белгілі бір жиынтығымен қаруландыруды түбегейлі өзгертуде.
1 БІЛІМ БЕРУ ЖҮЙЕСІНІҢ ЖАҢАШЫЛДЫҚ СИПАТЫ
1.1 Оқушы тұлғасын басты орынға қоя оқыту. Еліміздің білім беру жүйесінде әлемдік деңгейге жету үшін жасалып жатқан талпыныстар жағдайында әр түрлі әдіс-тәсілдерді қолдана отырып, терең білімді, ізденімпаз, барлық іс-әрекетінде шығармашылық бағыт ұстанатын, сол тұрғыда өз болмысын таныта алатын жеке тұлғаны қалыптастыру маңызды міндет болып отыр. Осы тұрғыда тұлғалық бағдарлы технологиялар негізінде оқушыларға білім беру өзекті мәселелердің бірі.
Бүгінгі таңда білім беру жүйесінің әлеуметтік, қоғамдық, саяси-экономикалық өзгерістерге байланысты мақсаты мен міндеттері, мазмұны өзгерді. Бұл өзгерістер жаңа әдіснамалық жүйені жасауда дәстүрлі оқыту үдерісіне жаңашылдық сипатта қайта қарап, оқытудың жаңа технологияларының табиғатын түсіне отырып, оқушылардың оқу-танымдық іс-әрекетін белсендірудің қажеттігін негіздейді.[1]
Көрсетілген міндеттердің толық жүзеге асуы оқушылардың оқу-танымдық іс-әрекетін белсендіруге тікелей байланысты десек қателеспейміз. Сондықтан, жеке тұлғаға өзіндік құндылық ретінде қарап, оқушылардың оқу-танымдық іс-әрекетін белсендіруде дәстүрлі оқыту әдістерін әлемдік білім кеңістігіндегі оқытудың озық технологияларын толықтыра отырып оқу үрдісін жетілдіруіміз керек. [2.28]
Қазіргі білім беру жүйесінің мақсаты - бәсекеге қабілетті маман дайындау. Мектеп - үйрететін орта, оның жүрегі - мұғалім. Ізденімпаз мұғалімнің шығармашылығындағы ерекше тұс - оның сабақты түрлендіріп, тұлғаның жүрегіне жол таба білуі. Ұстаз атана білу, оны қадір тұту, қастерлеу, арындай таза ұстау - әр мұғалімнің борышы. Ол өз кәсібін, өз пәнін , барлық шәкіртін , мектебін шексіз сүйетін адам.Өзгермелі қоғамдағы жаңа формация мұғалімі - педагогикалық құралдардың барлығын меңгерген, тұрақты өзін-өзі жетілдіруге талпынған, рухани дамыған, толысқан шығармашыл тұлға құзыреті.Жаңа формация мұғалімі табысы, біліктері арқылы қалыптасады, дамиды. Нарық жағдайындағы мұғалімге қойылатын талаптар : бәсекеге қабілеттілігі, білім беру сапасының жоғары болуы, кәсіби шеберлігі, әдістемелік жұмыстағы шеберлігі.[3.123]
Жеке тұлғаға бағытталған білім беру дегеніміз - педагогикалық іс - әрекеттің әдіснамалық жаңа бағыты, яғни баланың қайталанбас дара тұлға ретінде өзін- өзі тануын, өзін-өзі жетілдіре отырып дамытуын қамтамасыз ететін өзара тығыз байланысты идеялар, түсініктер және іс - әрекеттер жиынтығы. [4.5]
Жеке тұлғаны дамыту мәселелері Л.С.Выготскийдің, М.Б.Блонскийдің, С.Л.Рубинштейннің, Л.В.Занковтың, Д.В.Элькониннің еңбектерінің негізгі арқауы. Қазіргі кезде Д.Н. Богоявленскийдің, П.Я. Гальпериннің, Б.В. Давыдовтың, Л.В. Занковтың, Е.Н.Кабанова-Меллердің, С.Л.Рубинштейннің, Н.Ф.Талызинаның т.б. жеке тұлғаға бағытталған және дамыта оқытудың психологиялық теориялары жасалып, оқу үрдісіне енгізілген. Білім берудің жеке тұлғаға бағытталған технологиясына Л.И. Аниферованың, Е.В. Бондаревскаяның, В.С. Ильиннің, М.В. Клариннің, Т.Н. Мальковскаяның, В.В. Сериковтың, И.С. Якиманскаяның, Д.В. Дорофеевтің зерттеулері арналған. Білімнің түрлі салаларындағы ғалымдардың, философтардың, психологтардың, педагогтардың тұлғалық бағдарлы оқыту мәселелеріне деген терең және үздіксіз қызығушылығы да қозғалып отырған мәселенің маңыздылығын дәлелдей түседі. Ол үшін алдымен тұлғалық бағдарлы оқыту дегеніміздің не екенін түсініп алғанымыз жөн. [5.85]
И.С.Якиманскаяның пайымдауынша, жеке тұлғаға бағдарланған оқытуда даралау тәсілі барлық білім беру процесінің негізгі қағидасы болып табылады, оның мақсаты-әрбір жеке тұлғаның мүмкіндіктерін танып, дамыту.
Е.В.Бондоревская жеке тұлғаға бағдарланған оқытудың мазмұнында жеке тұлғаны дамытуға және қалыптастыруға қажетті мынадай 4 компонент міндетті түрде болуы қажет деп атап көрсеткен. Олар: аксеологиялық, когнитивті, шығармашылық-әрекеттік және жеке тұлғалық. Осы жеке тұлғаға бағдарланған оқытудың мазмұнының төрт компоненті де негізінен сөйлесу, шығармашылық іс-әрекет арқылы әрбір жеке тұлғаның жекелеген дамытуға жағдай жасауға, өз бетінше шешім қабылдауға және шығармашылығына, оқу әдістері мен мазмұнын таңдауға толық мүмкіндік береді деп тұжырымдайды. [6.54]
Біздің ойымызша, жеке тұлғаға бағдарланған оқыту материалды шығармашылықпен меңгеру аясын кеңейтеді және жеке тұлғадан бағдарланған оқытушыдан төмендегідей іс-әрекетті талап етеді:
1) жеке тұлғаның темпераменті, мінезі-құлқы, көзқарасы, талғамы мен әдеп-дағдыларының жеке ерекшеліктерін үнемі зерделеп, жақсы білуі;
2) жеке тұлғаның ойлау ерекшелігі, қызығушылығы, мүддесі, ұстанымы, бағытталуы, өмірге, еңбекке көзқарасы, құндылық бағыттары, өмірлік жоспары және т.б. сияқты аса маңызды тұлғалық қасиеттерінің нақты қалыптасу деңгейін қадағалап, білуі.
3) әрбір жеке тұлғаның өз шамасына сай және біртіндеп күрделене беретін әрі жеке тұлға дамуын қамтамасыз ететін тәрбиелік әрекетке үнемі тартып отыруы;
4) мақсатқа жетуге кедергі келтіретін себептерді уақытылы айқындап, жойып отыруы, ал егер мұны уақтылы істей алмаса, жаңа жағдайларға сай тәрбие тактикасын жедел түрде өзгертуі;
5) жеке тұлғаның өз белсенділігіне неғұрлым көбірек сүйенуі;
6) тәрбие ісін жеке тұлғаның өзін-өзі тәрбиелеуімен ұштастырып, өзін-өзі тәрбиелеу мақсаттарын, әдістерін, формаларын таңдауға көмек беруі. [7.110]
В.В.Сериков ұсынған жеке тұлғаға бағдарланған білім беру тұжырымдамасының мәні төмендегідей:
1. Жеке тұлға дегеніміз - адамның арнайы білім алу және даму аясын білдіретін педагогикалық категория.
2. Адам "жеке тұлға болу" тәжірибесін, яғни жеке тұлға функцияларын атқара білу тәжірибесін меңгеруі тиіс.
В.В.Сериков жеке тұлғаға бағдарланған білім беруге тән заңдылықтарды атап көрсетеді:
- жобалау элементі - "тұлға өміріндегі оқиға", ол кейіннен біртұтас өмірлік нәтижеге айналады. Ал білім тек оның бір бөлігі ғана болып табылады;
- оқыту адамның табиғи өмір сүру жағдайына жақын бола түседі;
- оқытушы мен оқушының өзара бірлескен әрекеті тұлғааралық, субьект аралық қарым-қатынас сипатын алады;
- тұлғалық-бағдарлы білім беру әрбір оқушының даралығына, жеке ерекшіліктеріне бағыттала отырып, оқушының жеке даму траекториясын жасауға мүмкіндік береді. [8.92]
Бүгінгі қазақстандық білім беру сипатындағы айрықша өзгерістер оны адамның еркін дамуына оның жоғары мәдениетін, шығармашылық белсенділігін, дербестігін, бәсекеге қабілеттілігін, бейімделгіштігін дамытуға бағыт береді. Бұл бағыт өз алдына оқушы тұлғасын қалыптастыруда жаңа тұрғыдан келуді қажет етеді. Тұлғалық - бағдарлы білім беруді педогогикалық қауымның меңгеруі нәтижесінде туындайтын педогогикалық мақсаттардың өзгерісі толық, тұлғалық және әлеуметтік - интеграцияланған нәтижені анықтау мәселесін алға қойды. Осындай интеграцияланған әлеуметтік - тұлғалық-іс-әрекеттік ұғымның білім берудің нәтижесі ретіндегі жалпы анықтамасы болып мотивациялық - құндылықты, когнитивті, дүниетанымдық, коммуникативтік құзырет-құзыреттілік ұғымы танылады. Мұнда бірінші анықтама, әдетте, белгілі бір аядағы процестер, нормативті міндеттер мен құқықтармен белгіленетін тұлғаның сапаларымен байланыстырылса, екіншісі құзыреттердің практика жүзінде жүзеге асуы, оның нақты іс - әрекетке қатынасынан туындайтын нәрсе болып табылады. Демек, тұлғаға - бағдарлы технологиялар негізінде оқушылардың коммуникативтік құзыреттілігін дамытуда негізгі ұғым құзыреттілік ұғымына тоқталған дұрыс болады. [9.112]
Құзырет (латын сөзі - сәйкесті, қабілеті) - орындалатын жұмыстың мәнін, қойылған мақсатқа жетудің тәсілдері мен құралдарын терең және түп-түбіріне дейін білу, сонымен қатар сол жұмысқа сәйкес келетін іскерліктер мен дағдыларының болуы.
Құзырет- өзінің бойындағы белгілі бір білімі мен дағдысы арқылы шешім қабылдауға қатысуға немесе өз бетімен мәселелерді шешуге мүмкіндік беретін лауазым иесінің жеке мүмкіншіліктері, оның біліктілігі білімі мен тәжірибесі.
Құзырет ұғымның тұлғаның жетілуімен және оның еңбек міндеттерін орындауда өнімді әрекет жасауға және жақсы нәтижелерге қол жеткізуге мүмкіндік беретін күйге жетуімен байланыстырады.
Осылайша құзырет - бұл оқу барысында жинақталған білімге, тәжірибеге, құндылықтарға, бейімділіктерге негізделген жалпы қабілет. Құзырет білімге де, дағдыға да жатпайды. Құзырет - бұл іс - әрекетті, іскерлікті тудыратын нәрсе. Құзырет саналы іс-әрекет барысында қалыптасады. Құзыретті меңгеру оқушының белсенділігіне тәуелді. Құзыреттің көрінуіне белгілі бір жағдайлардың әсері зор. Құзыретке ие болу дегеніміз сол ситуацияға өзінің бар білімі мен тәжірибесін бейімдеу. Білімді адамдардың нақты ситуацияларда қажет болған жағдайда сол білімін қолдана алмайтындығын күнделікті өмірде кездестіруге болады. Осылайша, құзыретті дамыту және қалыптастыру үшін олар көрінетіндей нақты жағдайлар тудыру қажет.
Жалпы құзырет - өз бетімен білім алуға, оның барысында пайда болатын танымдық проблемаларды өз бетімен шешуге, өзінің позициясын белгілеуге жеткілікті білімділік деңгейі.[10.67]
Жеке тұлғаның қалыптасуы үздіксіз күрделі процесс. Әрбір балаға жеке тұлға ретінде қарап, оның өзіне тән санасы, еркі, өзіндік әрекет жасай алатын қабілеті бар екенін ескеріп, балалар мен жастардың білімге, ғылымға ықыласын арттыру, олардың ақыл-ой қабілетін, жеке бас қасиеттерін дамытып, оны қоғам талабына сай іске асыруға жағдай жасау керек.
Өткенімізге зер сала қарасақ, білім беру жүйесінде осыған дейін оқушыға білім, білік, дағдыны қалыптастыруды талап етсек, бүгінгі күннің мақсаты - іскерлік қарым-қатынас, оларды өз бетімен білім алуға бағыттау. Сондықтан да қазіргі замандағы педагогикалық ғылымның ерекшелігі - баланың тұлғалық дамуына бағытталған жаңа білім технологияларын қалыптастыру ұмтылу болып табылады. Төмендегі үлгіден білім беру жүйесіндегі кешегі мен бүгінгі қатынасты салыстыра отырып, бүгінгі таңдағы қатынастың артықшылығын байқауға болады.
Білім философиясы
Білім оқушы
Білім парадигмасы
Пәндік білім жеке тұлғалық
Басты тұлға
Мұғалім оқушы
Қатынас
Субъект-объект Субъект-объект
Мақсат
Білім беру өз бетімен білім алуға үйрету
Міндет
Оқыту дидактикалық жағдай жасау [11.74]
Үрдіс
Тұлғаға бағытталған жаңа көзқарас түсінігін айқындау үшін негізгі үш мәселеге тоқтала кеткеніміз жөн:
1. Тұлғаға бағытталған көзқарас ұғымын ашатын негізгі түсініктер:
Адамның ешкімге ұқсамайтын өзіндік даралық ерекшелігі;
Жеке тұлғаның үнемі өзгеріп отыратын әлеуметтік болмысы;
Тұлғаның өзіне тән қабілеттері мен мүмкіндіктерін таныту үрдісі;
Өзін және қоршаған ортаны тануда саналы, шығармашылық белсенділік көрсететін тұлға әрекеті;
мендік тұжырымдаманың болуы;
Оқушылардың білім алуына жағдай жасау. Өмірлік, кәсиби өсуіне педагогикалық қолдау, психикалық қарым-қатынас бойынша алдын-ала көмек беру іс-әрекеті.
2. Оқушыларға білім беру әрекетіндегі негізгі принциптер (ұстанымдар):
Өзін-өзі белсендіретін тұлға ұстанымы;
даралық ұстанымы;
субъектілік ұстанымы;
таңдау ұстанымы;
шығармашылық табыс ұстанымы.
3. Технологиялық бөлімі:
шығармашылық іс-әрекетке шақыру;
баланың жеке басының дамуын қолдау;
оқушылардың өз бетінше шешім қабылдауына, білім алудың мазмұны мен жолдарын таңдауға еркіндік беру.
Жоғарыда аталған түсініктемелер тұлғаға бағыттап оқытудың сипаттамасын айқындауға мүмкіндік береді. Жеке тұлғаға бағыттап оқыту дегеніміз - оқушының қажеттіліктерін, ерекшеліктерін, іс-әрекетін ескеретін жан-жақты, интеллектуалды ойлау қабілетін, өз бетінше шешім қабылдай алатын, шығармашылық қабілеттерін дамытатын тұлғаның мәдениетаралық қарым-қатынас субъектісін қалыптастыру. Жеке тұлғаға бағытталған оқыту - бұл жеке тұлғаның белсенділігіне жету. Барлық оқу процесін белсенділендіру жоспарында ең маңыздысы практикалық сабақтарда берілген мүмкіндіктерді барынша қолдану.
Жеке тұлғаға бағытталған оқытудың моделін құру үшін келесі түсініктерді айыру қажет деп есептейді:
түрлі дәрежелі амал - түрлі дәрежелі бағдарлама материалының қиындығына бағытталған болуы тиіс.
өзгешелік амал - оқушылардың сыртқы ерекшелігі: білімі, қабілеті, білім беру орталығының типі бойынша болу;
жекеше амал - оқушыларды бірыңғай топ бойынша: үлгерімі, қабілеті, әлеуметтік-кәсіби ағымына қарай топтау;
субъекті-жекелі амал - әрбір оқушымен жақын қарым-қатынаста болу.
Жеке тұлғаға бағыттап оқытуда білім алушының жеке басы бірінші орында тұрады. Әрбір адам тұлға бола отырып, бір жағынан жеке тұлға, екінші жағынан әлеуметтік типтік тұлға, яғни әлеуметтік маңызды сипаттарды қамтушы болып табылады. [12.]
1.2 Бастауыш мектептің оқыту үрдісінде жеке тұлғаға бағыттап оқыту. Кабдирова Гүлжібек Зейниловна Павлодар қаласы, №25 жалпы орта білім беру мектебі,бастауыш сынып мұғалімі:
XXІ ғасыр - қарыштап дамыған білім ғасыры. Білім беруде жаңа технологияларды пайдалану оқыту үдерісін толық өзгертуге, оқытудың жеке тұлғаға бағытталған моделін жүзеге асыруға септігін тигізеді. Бүгінде мұғалімнің басты міндеті - педагогикалық технологиялар арқылы оқушының интеллектуалдық, шығармашылық деңгейін жоғарлатып, жекелігін, тұлғалығын қалыптастыру. Балалардың өмірден өз орнын табуына, өз бойындағы табиғи дарыны мен қабілеттерінің ашылуына көмектесудің қажеттілігі арта түсуіне Жеке тұлғаға бағытталған оқыту жобасының ролі өте маңызды.
Жалпы білім беру саласында бастауыш сынып сабағында қолданылатын әдіс - тәсілдердің оқытуда жеке тұлғаны жан-жақты дамытудың ерекше бір бөлігі болып есептеледі. Оқушыларға білім берумен қатар, тақырыпқа сай әдіс-тәсілдерді таңдап алу ең басты мәселе.
Ал қазіргі заманғы мектептің жұмысы жеке тұлғаны жан - жақты дамыту, оның ішкі дүниесін тану ең негізгі білім берудің принципі болып табылады. Яғни осы принциптерді қолдана алатын педагогтар дайындау қажеттілігі туындайды және іске асыру үшін тиімді жолдар іздестіріледі. Осы қажеттілік берілген жұмыстың туындауына әкелді. Бұл жұмыста жеке тұлғаға бағытталған оқытудың принциптері қарастырылады.
Жеке тұлғаға бағытталған оқыту сабағының мақсаты - жеке тұлғаның қасиеттерін ашуға жағдай жасау мақсатқа жетудің құралы болып табылады.[13.18]
Ұйымдастырудың әр қилы тәсілдерін қолдану арқылы баланың әр түрлі жеке (қасиеттерін) қабілеттерін ашу. Әрбір оқушының қызығушылығын оятатындай етіп жағдай жасау. Өз ойын толық жеткізуге, тапсырманы орындауда қорқыныш сезімі туындамай тапсырманы орындауға жағдай туғызу.
* Сабақта оқушы өзін - өзі көрсете алатындай материалдарды қолдану.
* Оқушыны бағалау тек оның тапсырманы дұрыс не қате орындауында емес, мақсатқа жету процесіне байланысты.
* Оқушы жағдайдан шығуға, өзінің талпынысын, өз әдісін табуға жағдай жасау.
* Әрбір сабақта оқушы өздігінен орындауға, проблемадан өзі шыға білуге үйрету және соған жағдай туғызу.
Кейбір мектептер бұл әдістің кейбір тұстарын ғана қолданады. Ал ондай жұмыс ешқандай нәтиже бермесі анық. Бұл технологияны толық қолдану барысында өсіп келе жатқан ұрпақ басқаның көзқарасымен санасуға, оны сыйлауға, өз көзқарасын толық жеткізуге үйренеді. Әртүрлі тәсілдерді тиімді пайдалану арқылы адам жан - жақты дамиды, қалыптасады.
Тұлғаға бағытталған жаңа көзқарас түсінігін айқындау үшін негізгі үш мәселеге тоқтала кеткеніміз жөн:
1. Тұлғаға бағытталған көзқарас ұғымын ашатын негізгі түсініктер:
* Адамның ешкімге ұқсамайтын өзіндік даралық ерекшелігі;
* Жеке тұлғаның үнемі өзгеріп отыратын әлеуметтік болмысы;
* Тұлғаның өзіне тән қабілеттері мен мүмкіндіктерін таныту үрдісі;
* Өзін және қоршаған ортаны тануда саналы, шығармашылық белсенділік көрсететін тұлға әрекеті;
* мендік тұжырымдаманың болуы;
* Оқушылардың білім алуына жағдай жасау. Өмірлік, кәсиби өсуіне педагогикалық қолдау, психикалық қарым-қатынас бойынша алдын-ала көмек беру іс-әрекеті.
2. Оқушыларға білім беру әрекетіндегі негізгі принциптер (ұстанымдар):
* өзін-өзі белсендіретін тұлға ұстанымы;
* даралық ұстанымы;
* субъектілік ұстанымы;
* таңдау ұстанымы;
* шығармашылық табыс ұстанымы.
3. Технологиялық бөлімі:
* шығармашылық іс-әрекетке шақыру;
* баланың жеке басының дамуын қолдау;
* оқушылардың өз бетінше шешім қабылдауына, білім алудың мазмұны мен жолдарын таңдауға еркіндік беру.
Жоғарыда аталған түсініктемелер тұлғаға бағыттап оқытудың сипаттамасын айқындауға мүмкіндік береді. Жеке тұлғаға бағыттап оқыту дегеніміз оқушының қажеттіліктерін, ерекшеліктерін, іс-әрекетін ескеретін жан-жақты, интеллектуалды ойлау қабілетін, өз бетінше шешім қабылдай алатын, шығармашылық қабілеттерін дамытатын тұлғаның мәденитаралық қарым-қатынас субъектісін қалыптастыру. [14.83]
Жеке тұлғаға бағытталған оқытудың моделін құру үшін келесі түсініктерді айыру қажет деп есептейді:
* түрлі дәрежелі амал - түрлі дәрежелі бағдарлама материалының қиындығына бағытталған болуы тиіс.
* өзгешелік амал - оқушылардың сыртқы ерекшелігі: білімі, қабілеті, білім беру орталығының типі бойынша болу;
* жекеше амал - оқушыларды бірыңғай топ бойынша: үлгерімі, қабілеті, әлеуметтік-кәсіби ағымына қарай топтау;
* субъекті-жекелі амал - әрбір оқушымен жақын қарым-қатынаста болу.
Жеке тұлғаға бағыттап оқытуда білім алушының жеке басы бірінші орында тұрады. Әрбір адам тұлға бола отырып, бір жағына жеке тұлға, екінші жағынан әлеуметтік типтік тұлға, яғни әлеуметтік маңызды сипаттарды қамтушы болып табылады.
Қорыта айтқанда: сыныптағы әрбір оқушының ерекшеліктерін, қажеттіліктерін, қабілеттерін ескере отырып, оның оқу процесінде жан-жақты дамуын жүзеге асыру болып табылады, тұлғаны оқытудың соңғы нәтижесі мәдениетаралық қарым-қатынасқа жету.
Өзіндік педагогикалық іс-әрекетімді мектептің таңдап алынған бағытына сәйкес құрамын. Сабақты және сабақтан тыс әрекеттерді ұйымдастыруда оқушы тұлғасының барынша дамуы мен оның табысты оқуы үшін жағдай жасауға бағыттаймын.
Мақсатқа жету үшін ЖТБО техникасын қолданамын. Оның негізіне мыналар жатады.
* іс-әрекет үшін қолайлы ахуал туғызу табыс жағдайын қалыптастыру;
* оқу материалы мен оны ұсынуда оқушының тұлғалық тәжірибесі мен ерекшеліктерін ескеру;
* тапсырмалардың әртүрлі деңгейлік сипаты;
* оқу материалын таңдау мен орындауда таңдау мүмкіндігін беру;
* оқу әрекеттерін әртүрлі қарым-қатынас негіздерінде құру;
* шығармашылық белсенділіктерін қолдап отыру
* Жеке тұлғаға бағдарланған оқыту-үйрету жағдайларды басшылыққа аламын:
* өзектендіру
* мәселелендіру
* шоғырландыру
* модельдеу
* рефлексия
Қолданатын тапсырмаларым ашық және шығармашылық түрдегі, баламалы тапсырмалар, деңгейлік тапсырмалар.
Жүзеге асыру жолдарым:
* Тұлғалық маңызды мақсаттар қою;
* Оқушылармен жеке дара, топтық, ұжымдық жұмыс түрлерін ұжымдастыру;
* Өзіндік шешім қабылдауда, шығармашылықпен айналасуда, мазмұнды таңдауда еркіндік кеңістігін құру;
* Жұмыс жасау үшін қолайлы ахуал туғызу, бір-біріне түсіністік, қолдау көрсету;
* Өзіне деген сенімділікті арттыруға, мәселені талқыламай отырып шешуге, өз әрекеті үшін жауап беруге баулу.
Нәтижелікті анықтау жолдарым: байқау, өзіндік талдау, өзіндік бағалау. Нәтижені бірнеше аспектіде қарастыру жеке оқу мінездемесінің динамикасы, оқушылардың бағалары есепке алынған тұлғалық, топтық мінездемелерінің динамикасы. Мінездемелерді салыстыру (оқушы, мұғалім, ата-ана). Оқушының даму аймағының моделін белгілеу.
ЖТБО технологиясында оқушылардың белсенділігінің байқалу деңгейі - динамикалық өзгермелі көрсеткіш. Балаға бастапқы деңгейден салыстырмалы деңгейге және одан әрі жоғары жауапкершілігі белсенді деңгейге өтуге көмектесу мұғалімнен үлкен күшті талап етеді. Көп жағдайда оқушының шығармашылық деңгейге әкетуі мұғалімге байланысты. Сабақтың құрылымын оқушылардың танымдық деңгейінің белсенділігіне сәйкес құрамын:
* Сызықтық (кезекпен әр топта);
* Мозаикалы (оқу тапсырмаларына байланысты сол немесе басқа топ әрекетіне кіруі);
* Белсенді рольдік (белсенділігі жоғары оқушыларды басқаларды оқыту үшін жұмылдыру);
* Кешенді (ұсынылған барлық нұсқалардың қолданылуы);
Күнделікті күштеп міндеттейтін оқу ірекеті қоршаған ортамен таным әрекетінің бөлігіне айналуы тиіс. Топтық немесе өзара ынтымақтастық (жұппен, топпен) жұмыс түрлерін қайталау-жинақтау сабақтарында, сондай-ақ ауызша журнал, шығармашылық тапсырмалады қолданамын.
* Топ құрамын, оның санын алдын ала анықтап, ойластырамын. Сабақтың тақырыбы мен мақсатына сәйкес топ саны мен сапалық құрамы әртүрлі болады.
Әр топқа жетекші сайланады. Оның қызметі - оқушылардын жұмысын ұйымдастырып ақпарат жинақтау топ мүшелерінің әрқайсының бағаларын талқылау, жүктелген жұмыс бөлігі бойынша ұпай қою. Белгіленген уақыт аяқталған соң жүктелген жұмыс бөлігі бойынша топтар жазбаша немесе ауызша есеп береді қойылған сұрақтарға жауап береді, өз байқауларының сызбаларын тапсырады. Жеке баяндаулары бойынша баға сабақта қойылады, жазбаша жұмыстарға орындалу сипатына қарай қойылады. [15.87]
Сабақта қолданатын әдіс - тәсілдерім:
* кейіпкердін тұлғалық қасиеттерін анықтау;
* тақырыпқа қатысты сұрақтар мен тапсырмалар құрастыру;
* тапсырмаларды орындаудың әртүрлі түрлерін таңдау (ғылыми есеп, бейнелер, қойылым)
* өздерінің мүмкіндіктерін көрсететін рольдік ойындар мен тапсырмаларды орындау (қарсылас, тапқыр, автор, сыншы, жетекші, безендіруші, бақылаушы, анықтама бюросы);
Мұндай тапсырмаларды орындай отырып, дарынды балалар лидер - басшы, бақылаушы сыншы рольдерін алады. Мұғалім олардың таңдауларын бағыттап отырады. Рольдік ойындарға, қойылымдарға қатысу арқылы оқушыларда өзіндік бағаның қалыптасуына, өзіне деген сенімділікке, өз көзқарастары мен ойларының қалыптасуына ықпал етеді.
Оқу үрдісінде ұтымды нәтиже беретін әдіс - мәселені ізденіс әдісі. Бұл әдісті қолдану барысында:
1. оқушы әрекетінде танымдық мәселемен жағдай туғызу.
2. мәселедегі қарама - қайшылықты анықтау.
3. мәселеден туындайтын шығармашылық тапсырмаларды құрастыру.
Оқушылардың қабілеттерін дамытатын топтық талқы, миға шабуыл, шығармашылық жобалар сипаттағы тапсырмалар оқытылатын жалпылауға, салыстыруға, мәнді және мәнсіз белгілерін анықтауға мүмкіндік берді .
Оқу тапсырмалары біртіндеп күрделенеді. Балалардын өздік ізденуіне арналған тапсырмалар беру маңызды. Егер оқушы қызығушылық танытса, онда ол өзіндік ізденіс әрекетіне дайын деген сөз.Осы технологияны пайдаланудың барысында мынадай жеке тұлға моделі қалыптасады. (1 кесте)
Оқушы іс-әрекеті
оқушы - оқыту субьектісі
-мақсатқа дербес, өз іс-әрекетімен жетуші, белсенді тұлға.
-өз-өзін, бір-бірін оқытушы.
-өнерпаз, жасампаз еңбек иесі
-өз ізденісімен табысқа жетуші шығармашылық тұлға (сапалы өнім шығарушы)
конструктор
өзін-өзі оқытушы
Ол технолог
оқыту үшін оқушы
өнертапқыш
Мұғалім іс-әрекеті
-жеке тұлғаға бағытталған тапсырма ұсынушы, нақты мақсат қоюшы.
-бағыт-бағдар беруші, кеңесші, ақылшы.
-оқушының жетістігін құптаушы, ынталандырушы.
-мақсатқа жетелеуші, оның тиімді жолын ұсынушы.
-қабылдап алушы, сарапшы, ақыл-кеңесші.
-әділ би.
Мәселен: тапсырмаларды оқушының өзіне шешуге мүмкіндік берілуі тиіс. Қателесіп қалған жағдайда оны ерекше басып айтудың қажеті жоқ. Себебі оқушының қызығушылығы төмендеп қалуы мүмкін.
Технологияның ерекшелігі - білім дайын күйінде берілмейді. Блок, сызба құрастыру, сызба бойынша сөз құру, сөйлем құрау, шығармашылық хат, грамматикалық тапсырмаларды өзгертуге арналған (жақты ауыстыру, басқа сөзбен алмастыру, т.б) тапсырмалар оқушылардың ойлауын жетілдіреді. [16.107]
Оқушы портфолиосы
Педагог ғалым А.Дистервергтің "Нашар мұғалім ақиқатты өзі айтып береді, жақсы мұғалім оқушының өзін ізденуге жетелейді" дейтін қанатты сөзі, мүғалімнің негізгі мақсаты оқушының өз бетімен іс-әрекетін дамытуға бағытталуы тиіс екендігіне көз жеткізеді. Оқушылардың шығармашылық әрекеті - күнделiктi оқу жұмыстарында оқу-танымдық тапсырмаларды жүйелi пайдалану, оқушының жеке ерекшелiктерiне сай оқытудың дәстүрлi емес формаларын пайдалану арқылы бiрте-бiрте қалыптасатын күрделi үрдiс. Шығармашылық iс-әрекет күрделi процесс болғандықтан, мұғалiм мен оқушының бiрлесiп жасайтын сапалы әрекетiн керек етедi. [17.48]
Ғылым мен техниканың қарқынды даму кезеңінде, оқытудың жаңа педагогикалық технологиялары негізінде оқушы портфолиосы ұғымы пайда болуда. Интернет беттерінде, кейбір әдебиеттерде: Оқушы портфолиосы - оқушының барлық жұмыстарын бір жүйеге біріктіретін, оның білім-біліктілігінің әр түрлі салаларын байланыстыратын жұмыстарының жиынтығы деген анықтама берілуде. Оқушы портфолиосы - оқушының жұмыс папкасы ғана емес, алдын ала жоспарланған жетістіктерінің өзіндік іріктеулері. Портфолио термині - педагогика саласына саясат пен бизнестен келген сөз. Портфолио оқушының оқу-танымдық іс-әрекет өнімдерімен жұмыс жасау технологиясын, формасын, ұйымдастыру үрдісін қарастырады. Өзінің іс-әрекеттер нәтижелеріне баға беруге, оларды талдауға және жеке субъективтік позициясын саналы түсінуге арналған. Ең алдымен оқушы портфолиосының түрлеріне тоқталайық:
1. Мақсаты бойынша:
* жекеменшік портфолио (өзі үшін арналған);
* есептік (басшылық үшін);
* жобалық (ұжым мен ұйым дамуы үшін);
2. Мазмұны бойынша:
* жетістіктер (белгілі бір бағыттардағы);
* рефлексия (мақсатқа жетуді талдау мен бағалау);
* проблемалық бағдар (жүйе құраушылары мен қажетті шешімдер);
* тақырыптық (негізгі пәндер бойынша маңызды жұмыстар).
Оқушы портфолиосының негізгі функциялары:
1. Жинақтаушы: оқушы жұмыстарының жиынтығы.
2. Үлгілеуші: оқушының жеке кәсіби өсу траекториясын қалыптастыру құралы.
3. Рефлексия-шығармашылық: түрлі технологиялар мен олардың тиімді әдістерін өзіндік талдау мен жобалау. [18.57]
Оқыту барысындағы оқушылардың іс-әрекетінде ойлау амалы нәтижесінде алған білімін, дағдысын, танымдық белсенділігін арттыру, олардың танымдық әрекеттерінің нәтижесінде біліктілікке қол жеткізу бүгінгі оқу үрдісінің негізгі мақсаттарының бірі. Сабақта компьютерлік техника жетістіктерін пайдалану оқушыларды шапшаңдыққа, тапқырлыққа, өз бетімен жұмыс жасай білуге үйретеді және оқу процесінің тиімділігін арттыруға ықпал етеді. Ендеше, оқушы портфолиосын дайындауда осы мүмкіндіктердің барлығына қол жеткізуге болады. Басты мақсат: оқушыларға портфолионың аса қажет екендігін, оның мүмкіндіктері мен артықшылықтары жайында мағлұматтар бере отырып, олардың барлығының өзіндік портфолиосының болуына ынталандыру. Портфолио типін анықтауда жұмыстың мақсаты мен мазмұнына байланысты портфель типін анықтап, жұмыс жоспарына сай міндетті және таңдауы бойынша алынатын бөлімдерді анықтау мұғалім көмегімен жүргізіледі. Оқушы өзінің өзіндік портфолиосын құрып, оны талапқа сай етіп толтыра отырып өзінің материалдарымен толықтырады. Портфолионы өткізу мерзімі немесе оны тексертуді мұғалім таңдайды. Белгілі бір уақыт сайын, әр тоқсан соңында немесе жыл соңында өткізу алдын ала тапсырылған тапсырмаларға байланысты келісіледі. Оқушы портфолиосының мазмұны мұғалім мен оқушының талап тілектері бойынша құралып, оқыту үрдісін сапалы ұйымдастыруға бағытталады .
Оқушы портфолиосының мазмұны:
* Сыртқы парақ(титульный лист);
* Жылдық жұмыс жоспары(пәндер бойынша жетістікке жетудегі алға қойған мақсаттар);
* Шығармашылық жұмыстар (рефераттар, баяндамалар т.с.с.);
* Шығармашылық тапсырмалардың қорытындылары;
* Өзіндік білім көтеру мақсатында жиналған материалдар(аудио және бейнематериалдар, фотосуреттер);
* Сабаққа қажетті, білімді дамыту мақсатындағы материалдар(сызбалар мен кестелер, графиктер мен диаграммалар т.с.с.);
* Ұжымдық және жеке ғылыми-әдістемелік жобалар.
* Бақылау-тексеру және тест жұмыстарының қорытындылары.
* Топтық және ұжымдық жұмыс қорытындылары.
* Оқу үлгерімі туралы құжаттар.
* Жетістік баспалдақтарын анықтайтын материалдар(марапаттау қағазы, мақтау қағазы, диплом, алғыс хат т.с.с.);
* Пікірлер мен ұсыныстар бөлімі(түйіндеме, ұсыныс хат, пікірлер т.с.с.);
Оқушы жыл бойы дайындаған өзіндік портфолиосы арқылы компьютерді оқу үрдісіне, бағдарлы бағытқа тиімді және ұқыпты пайдалана білу дағдыларын, ақпараттық технологиялардың жетістіктерімен жұмыс жасау іскерліктерін көрсете алады. Жұмыстарының нәтижесінде өздерін өздері бағалай білетін болады. Жұмыс жүргізу нәтижесінде оқушы портфолиосының төмендегідей артықшылықтарын көруге болады:
* Портфолио құрудағы материалдардың құрылымдық және логикалық
* берілуі;
* Әр түрлі жұмыс бағыттарын қамтитындығы;
* Жүйелеуге және толықтырулар енгізуге жағдай жасалуы;
* Жекелеген және жүйелі өзгерістер енгізу мүмкіндігінің болуы;
* Портфолио құрудағы көрнекіліктің болуы;
Әр пәннің мұғалімдері өз мамандығының сапа деңгейін, жеке бастарының жұмыс істеу ерекшелігін, әдістемелік тәжірибесін, педагогтік шеберлігін оқушыларға оқушы портфолиосын тиімді құрғызып, оқу үрдісінде дұрыс пайдалана алуларынан көре алады. Оқушы портфолиосы тек оқушыға ғана күнделікті ізденуіне, талмай жаңаша жұмыс жасауына міндеттер жүктеп қоймай, мұғалімдердің күнделікті сабағына ізденіспен қарап, жаңаша іс тәжірибелерін және әдістемелерін кеңінен пайдалануға мүмкіндік береді.
Тәжірибені қолдану барысында төмендегідей нәтижелік көрсеткіштерге жеттім:
1. Оқушыларымның:
* оқуға деген
2. Тәжірибелік мақсаттардың шешілуі:
* қарым - қатынасқа үйрену;
* өзара көмек, жауапкершіліктің артуы;
* шығармашылық қабілеттерінің артуы.
Тәжірибеме байланысты төмендегідей әдістемелік құралдар (дидактикалық тапсырмаларды) жинақтадым.
2-сыныпқа арналған математикадан, қазақ тілінен деңгейлік тапсырмалар, дүниетанудан, қазақ тілінен, математикадан тест тапсырмалары, диктанттар жинағы, математикадан таратылым тапсырмалары.[19.92]
Бастауыш мектеп - бұл оқушы тұлғасы мен сапасының дамуы қуатты жүретін, ерекше құнды, қайталанбас кезеңі. Сондықтан да, бастауыш білім үздіксіз білім берудің алғашқы басқышы, қиын да, қадірлі жұмыс. Бастауыш мектеп балаға белгілі бір білім ғана беріп қоймай, оны жалпы дамыту, яғни сөйлеу, оқу, қоршаған ортаға дұрыс көзқарасты болу, жағдайларды объективті түрде бақылап, талдау жасауға үйрету, ойын дұрыс айтуға, дәлелдеуге, сөйлеу мәдениетіне үйрету. Дамыта оқытудың басты мақсаты - баланы оқыта отырып, жалпы дамыту.
Әрине бастауыш сынып оқушысының зейіні тұрақсыз, импульсивті, қабылдау мүмкіндіктері әртүрлі болады. Дегенмен әр баланың бір нәрсеге бейімі болады. Бейімділік - оянып келе жатқан қабілеттің алғашқы белгісі. Баланың жасырын, тіпті тым терең жатқан қабілеттерінің көрінуін мүмкіндік жасау тек оқыту үрдісі кезінде үлкендердің басшылығымен жүзеге асады.
Педагогика ғылымы еш нәрсеге бейімі жоқ, қабілетсіз адам болмайды деп дәлелдейді. Сол себебті, балалардың қабілетін кеңінен өрістете дамытуға тек мектеп қана мақсатты түрде ықпал ете алады. Оқушылардың шығармашылық қабілеттерін дамытуда әр түрлі әдіс - тәсілдерді қолдануға болады. Оқушылардың өзіндік жұмыстарының мән - мағынасын ұйымдастырудың тәсіл - амалдарын бір ғана белгімен сипаттауға болмайды. Өзіндік жұмыстың ұйымдастырудың негізгі шарттары мыналар:
* Мұғалімнің нақты тапсырмалар беруі;
* Жұмысты орындаудың уақытын белгілеу;
* Мұғалімнің басқаруымен оқушылардың
* Дербестігініңөзара байланысы олардың жұмысты өз
еркімен орындау. [20.145]
Өзіндік жұмыстардың психологиялық аспектілері туралы Б.Г.Ананьев, В.А.Артемова, Д,Г.Богоявленский, Л.И.Божович, Н.В.Витт, Л.С.Выготский, П.Я.Гальперин, В.В.Давыдов, И.П.Зинченко, И.А.Зимниий, Л.Б.Ительсон, З.И.Клычникова, А.А.Леонтев, И.Д.Лушников, Н.А.Менчинская, А.В.Петорвский, Н.Ф.Талызина және т.б. зерттеген.
Джон Локктың ойынша, баланың өзіндік жұмысы олардың дамытудың қажетті шарты. [21.76]
Ж.Ж.Руссоның ойынша өз бетінше жұмыс-белсенді оқыту ұстанымы.
Оқу үрдісінде өз бетінше жұмыс деп - белгілі уақыт ішінде алға қойған дидактикалық мақсатты орындауға бағытталған - білімді іздеу, оны ұғыну, бекіту, білік және дағдыны қалыптастыру және дамыту, білімді жүйелеу және талдап қорытуды айтамыз.
И.Г.Пестолоццидің пікірінше, оқыту әдістері-бұл баланың өзбеттілігі мен өзіндік әрекеті; тәрбиенің шешуші ролі-өз бетінше әрекет етуге және өзін дамытуға ұмтылдыру.
А.Дистервег, өзбеттілік әрекет-өздігінен білім алуға жетелейтін таным еркіндігі деген.[22.18]
К.Д.Ушинский: өз бетінше жұмыс - оқытуда жетістікке жетудің бірден-бір жолы деп есептеді. Сондай-ақ ол шәкірттердің жас ерекшелігін ескеруді қажет етеді.
К.Д.Ушинскийдің пікірінше, оқытудың алғашқы сатысында мұғалімнің басқарушылық әрекеті, сөйлеуі маңызды. Бірақ мұғалімнің ролін ескере отырып, ол білім алушының белсенділігі мен ізденімпаздығын дамытуда ұйымдастырылған өз бетінділік бақылау және тәжірибе, көрнекіліктер дайындау сияқты өзіндік жұмыстардың маңыздылығына тоқталады. Ол: Өзінің ой-пікірін жеткізе алмауы кемшілік болып есептеледі, ал өзіндік ой пікірінің болмауы-өте үлкен кемшілікке жатады; өзіндік ой-пікірлер тек қана өз бетінше алған білім арқылы ғана жүзеге асады,-дейді.
Осылайша, К.Д.Ушинский педагогикалық ғылымда алғаш рет оқушылардың өзіндік жұмыстарына философиялық және психологиялық - физиологиялық тұрғыдан талдау жасайды.
Өз бетінше әрекет ету- бұл мұғалімнің көмегінсіз жаңаны табу, білуге ұмтылу,- деді К.Д.Ушинский. [23.35]
Ы.Алтынсарин: Маңыздысы-оқушының өз бетінше ойлана білуі... Оқыту методтары-балалардың жүре келе мектепке, сабаққа кейіннен ғылымға, өз бетімен білім алуға құмарландыратын жол,-деді.
А.Байтұрсынов бала білімді тәжірибе арқылы өздігінен алу керек, мұғалімнің міндеті балаға жұмысты әліне қарай шағындап беру және белгіленген мақсатқа қарай бағыттап отыру керек екендігіне көңіл бөледі.[24.26]
М.Жұмабаев оқыту процесінде қарапайымнан күрделіге көше отырып, өз бетінше білім алуға үйрету қажеттілігін көрсетеді. Ол: бала заттарды, көріністерді ұқсас сындары бойынша тап-тапқа бөліп үйренсін ..., жеңілден ауырға көшуді естен шығармауға керек, көріністердің, ойлардың араларындағы байламды һәм олардың қайсысына себеп екенін тауып үйренсін. Бұл балаға мысалдардан ереже - заң шығартқызып үйрету сықылды істермен болады,-деп жазды.[25.9]
Ю.К.Бабанскийдің, А.Л.Усованың және басқалар оқудағы өз бетінше жұмыс - өзін-өзі оқыта білу, оқушыға оқу әрекетінің компонентерін жоғары дәрежеде меңгеруді қалыптастыру деп өз зерттеулерімен дәлелдеген.
В.И.Селиванов өз бетінше оқу тапсырмаларын орындауды адамның жеке басының еркі мен өміршеңдік бағыттылығын, дер кезінде шешім қолдана білуін, шыдамдылығын, өзіне деген сенімділігін, батылдығын т.б. қасиеттерін атап көрсетеді.
В.А.Крутецкийдің пікірінше өз бетінше жұмыс адамның жеке басының көзқарасы мен ой-өрісі принциптерімен байқалады, дүниетанымын қалыптастырудың негізгісі болып табылады. [26.20]
Өзіндік жұмыстың мақсатына,орындалуына байланысты типтерін бөліп қарастыруға болады:
* репродуктивтік типтегі өзіндік жұмыс;
* шығармашылық типтегі өзіндік жұмыстар
Репродуктивтік типтегі өзіндік жұмыстарын оқушылар өздерінің меңгерген білімдеріне сүйене отырып орындайды. Шығармашылық типтегі өзіндік жұмыстарын орындауда оқушылар өзінің болжау, топшылау, түрлі құбылыстардың арасындағы байланыстарды салыстыра білу қабілетіне сүйене отырып, ой қорытындысын жасап шешім табады, өзіндік жаңалық ашады. Сөйтіп бұл жағдайда белгілі дәрежеде оқушылардың бейімділігін айқындап береді.
Өзіндік жұмыстар білім алушының ақыл-ой еңбегінің жоғары сатыда болуын қамтамасыз етіп, біліктілігі мен дағдысын қалыптастыру нәтижесінде оқу үрдісінде жоғары нәтижелерге жетуге көмектеседі.
Оқушылардың өз бетінше жұмысының атқаратын негізгі функциясы мен міндеттері:
* Білім алушылардың дербестік қасиетін мейлінше арттыру.
* Білім алушылардың таным, ақыл-ой қабілеттерін дамыту, алған білімін жүйелеу, сабаққа дайындау.
* Білім алушылардың алған білімдерінің бірізділігін сақтау мен белсенділігін, саналылығы қамтамасыз ету.
* Білім алушыларда оқуға деген біліктер мен дағдыларды қалыптастыру.
* Білім алушыларды сыныптан тыс және мектептен тыс дербес білім алуға әзірлеу.
* Білім алушылардың оқуға ынтасын арттырып, үлгермеушілігі болдырмауға әсер етеді.
* Үздіксіз білім алуды қамтамасыз ету.
Кез-келген өзіндік жұмысты қарастыратын болсақ, оның өткізу жоспары болады:
1. оқу тапсырмасының өзіндік жұмыс ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz