ДАҒДАРЫСТАН КЕЙІНГІ КЕЗЕҢДЕ КАСПИЙ БАНК АҚ-ДА НЕСИЕЛІК ТӘУЕКЕЛДЕРДІ ТАЛДАУ ЖӘНЕ БАСҚАРУ

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 30 бет
Таңдаулыға:

2 ДАҒДАРЫСТАН КЕЙІНГІ КЕЗЕҢДЕ КАСПИЙ БАНК АҚ-ДА НЕСИЕЛІК ТӘУЕКЕЛДЕРДІ ТАЛДАУ ЖӘНЕ БАСҚАРУ

Қазіргі кезде Қазақстанның банк секторы дағдарыстың шиеленісті жағдайынан өтіп, дағдарыстан кейінгі даму кезеңінде. Бірақ банк секторында шешілмеген біршама мәселелер қалып отыр. 2000 жылдан бергі Қазақстандық экономиканың жылдам өсуінен бастап банк секторына, соның ішінде пайыз қойылымын төмендету бойынша мемлекет тарапынан әкімшілік араласу байқалады. Жалпы республиканың банк секторында ауытқу орын алды, ол экономикалық тілмен айтқанда артық пайдалылық деңгейінің төмендеуі. Оның мәні бизнестегі табыстылық пен капитал құнының арасындағы айырмашылық болып табылады.
Мемлекет нарық жағдайына экономикалық емес мақсатқа жету үшін араласуы нәтижесінде оның тиімділігін бұзу қаупі туындайды. Егер араласу тым жиі болса, нарық едәуір өзгеріске ұшырауы мүмкін. Қазақстанның банк секторында сондай жағдай орын алды. Экономикалық өсуді банк секторы игіліктерін өндіруші салаға қайта бөлу жолымен жүзеге асыру мақсаты нәтижесінде несие ресурстары нарығы өзінің тиімділігі мен өзін-өзі реттеу қабілеттілігінен айырылды.
Дағдарысқа дейінгі кезеңде Қазақстанның банк секторы ТМД елдері ішінде қызмет көрсету мен ұсынылған тауарлары бойынша шын мәнінде негізделген дамыған нарық болып есептелді.Өйткені Қазақстан тәуелсіздігін алған сәттен бастап толыққанды қызмет атқаратын банк секторын құруға тырысты және осы мақсатта біршама жетістіктерге жеткен.
Дағдарысқа дейінгі кезеңде несие бойынша пайыз қойылымы үнемі төмендеп отырды, ол коммерциялық банктердің операциялары бойынша пайыздық маржаға және сәйкесінше артық пайдалылық көрсеткішіне теріс әсерін тигіздірді
Қазақстанның операцияларының 80% жоғары көлемі мемлекеттік емес 6 банк үлесіне келді. Осы банктер соңғы жылдары несие бойынша пайыз қойылымын төмендетуге мәжбүр болды, соған сәйкес қаржы нарығындағы басқа банктер және ипотекалық және лизингтік компаниялар да сәйкес әрекетке барды.
Нарықтағы несие бойынша пайыз қойылымының және инфляцияның көрсеткіштері ұқсас келгені және белгілі уақытта жақындап, бір біріне тәуелсіз болғаны байқалды. Сонымен қатар депозит бойынща пайыз қойылымы инфляциядан төмен болған кездері бар. Мұндай жағдай ерікті ашық нарықта болмайтыны және Қазақстандық нарыққа мемлекеттің араласқаны анық болып табылады.
Сол себепті отандық банктер альтернативті ресурстармен қамтамасыз ету үшін шетелдік қаражат ресурстарын алу шешімін қабылдады. Аталған жағдайларда банктер пайыздық маржаның төмендеуінен тосқауыл бола алмады және банк секторындағы тәуекелдің жоғары мөлшерге өскенін көрсетті.
Артық пайдалылық мөлшері төмен жағдайда болды, ал ондай инвесторлар тарапынан қызығушылықтың жоғалғаны болады. Себебі бұл салада тәуекел деңгейі көтеріліп, табыстылық дережесі төмендейді.
Пайыз қойылымдарын мемлкет тарапынан төмендету үдерістері тек Қазақстанда ғана емес Ресейде де байқалды. Мұндай шаралар көбінесе дамушы мемлекеттер экономикасында орын алады.
Экономикалық теорияға сәйкес егер бағаны орта деңгейден төмендетсе, тауарға сұраныс өсуі тиіс, ал ұсыныс өтімділіктің төмендеуці және кейбір қатысушылардың нарықтан кетуіне байланысты төмендеуі тиіс ед. Алайда Қазақстанның банк секторында пайыз қойлымын төмендетуден ақша ұсынысының төмендеуі орын алмады, себебі банктер шетелдік қымбат емес ресурс көзін тарту мәселесі пайда болды. Сол себепті қысқа мерзім ішінде отандық банктердің сыртқы қарыз мөлшері меншікті капитал құрылымында 50% көлеміне жылдам жетті. Тәуекелді баламалы шаралар нәтижесінде банк өтімділігі сақталып, ал тәуекел деңгейі жоғарылады.
Сондай-ақ отандық банк секторындағы дағдарыстың орын алуында себепші боған факторлардың бірі берілген несиелердің көп бөлігі доллар валютасында болғандығы.
2009 және 2010 жылдары коммерциялық банктер өз операциялары нәтижесінде біршама шығынға ұшырап, өткен жылдары жеткен жетістіктерді өз есебінен сызып тастады.
Дағдарыс жағдайында ендігі коммерциялық банктер меншікті капитал құнын көбейтіп, пруденциалдық нормативтерді сақтау іс-әрекеттеріне көшті. Банк қызметін реттеу шараларының ішіндегі ең маңыздысы пруденциалдық нормативтер. 2002 жылы 3 маусымдағы Ұлттық банк Басқармасының №213 қаулысымен бекітілген Екінші деңгейлі банктерге арналған пруденцияалдық нормативтері туралы ереже қабылданды. Ал кейіннен Қазақстан Республикасы қаржы нарығын және қаржы ұйымдарын реттеу мен қадағалау агенттігі Басқармасының 2006 жылғы 30 қыркүйектегі №358 "Екінші деңгейдегі банктер үшін пруденциалдық нормативтер бойынша есеп айырысудың нормативтік мәні мен әдістемесі туралы нұсқаулықты бекіту туралы" қаулысы қабылданды.
2011 жылдың 30 сәуіріндегі өзгерістеріне сәйкес пруденциалдық нормативтер келесідей болады.
1. Банктің жарғылық капиталының барынша төмен мөлшері
Банктің жарғылық капиталының барынша төмен мөлшерін қаржы рыногын және қаржы ұйымдарын реттеу мен қадағалау жөніндегі уәкілетті органның Басқармасы белгілейді. Банк акционерлерден меншікті акцияларды, егер мұндай сатып алулар уәкілетті орган белгілеген кез-келген пруденциялдық нормативтер мен басқа да сақталуы міндетті нормалар мен лимиттерді бұзуға алып келмейтін талап қою сақталған жағдайында ғана сатып алуы мүмкін
2. Меншікті капиталдың жеткіліктілік коэффициенті
Меншiктi капитал бiрiншi деңгейдегi капитал мен екiншi деңгейдегi капиталдың (екiншi деңгейдегi капитал бiрiншi деңгейдегi капиталдан аспайтын мөлшерде енгiзiледi) және банк инвестицияларын шегергендегi үшiншi деңгейдегi капиталдың (үшiншi деңгейдегi капитал нарықтық тәуекелдi жабуға арналған бiрiншi деңгейдегi капитал бөлiгiнiң екi жүз елу пайызынан аспайтын мөлшерде енгiзiледi) сомасы ретiнде есептеледi.[14]
Банктiң заңды тұлғаның акцияларына салымдары (жарғы капиталындағы қатысу үлесi), сондай-ақ жиынтық мөлшерi банктiң бірінші деңгейдегі капиталы мен екінші деңгейдегі капиталының сомасының он пайызынан асатын заңды тұлғаның реттелген борышы банктің инвестициялары болып табылады.
Бірінші деңгейдегі капитал (К1) мынадай сома ретінде есептеледі:
oo сатып алынған меншiктi жай акцияларды шегергендегi, жай акциялар бөлігінде төленген жарғылық капиталы;
oo сатып алынған меншiктi артықшылықты акцияларды шегергендегi, артықшылықты акциялар бөлігінде төленген жарғылық капиталы;
oo қосымша капитал;
oo өткен жылдардың бөлінбеген таза кірісі (оның ішінде өткен жылдардың бөлінбеген таза кірісі есебінен қалыптасқан қорлар, резервтер);
oo нәтижесінде бір заңды тұлғада пайда болған қаржы активі және оның басқа тұлғадағы барлық міндеттемелерін шегергеннен кейінгі заңды тұлғаның активтер үлесіне құқығын растайтын қаржылық міндеттеме немесе өзге қаржы құралы бір мезгілде пайда болатын мерзімсіз шарттар;
мыналарды алып тастағанда:
oo 1999 жылғы 1 шілдеден бастап немесе кейін басталатын кезеңдерді қамтитын қаржылық есеп беру үшін 1998 жылы шілдеде күшіне енген Қаржылық есеп берудің халықаралық стандарттары жөніндегі комитеттің Басқармасы бекіткен 38 "Материалдық емес активтер" тиісті халықаралық қаржылық есеп беру стандарттарына және банктің негізгі қызмет мақсаты үшін сатып алынған лицензиялық бағдарламалық қамтамасыз етуден басқа материалдық емес активтер;
oo өткен жылдардың шығындары;
oo ағымдағы жыл шығыстарының ағымдағы жыл кірістерінен асып кетуі.
2012 жылғы 1 шілдеден бастап мерзімсіз қаржы құралдары бірінші деңгейдегі капиталдың есебіне енгізілмейді.
Екінші деңгейдегі капитал мынадай жағдайда сома ретінде есептеледі:
oo ағымдағы жыл кірістерінің мөлшері ағымдағы жыл шығыстары мөлшерінен асып кеткен жағдайда;
oo негізгі құрал-жабдықтар мен бағалы қағаздарды қайта басқару мөлшері;
oo кастодиан шартының талаптары негізінде қабылданған инвестицияланбаған қаражат қалдығын шегергендегі тәуекелді ескеріп сараланған активтер сомасының 1,25 процентінен аспайтын сомадағы жалпы банктік тәуекелдерге резервтер (провизиялар) мөлшері;
oo бірінші деңгейдегі капитал есебіне енгізілмей төленген мерзімсіз қаржы құралдары, сондай-ақ артықшылықты акциялары;
oo банктің сатып алған меншікті реттелген борышын шегергендегі бірінші деңгейдегі капитал сомасының елу процентінен аспайтын сомамен меншікті капиталға енгізілген екінші деңгейдегі банктің реттелген борышы.
Екінші деңгейдегі банктің реттелген борышы - бұл банктің мынадай талаптарға сәйкес келетін қамтамасыз етілмеген міндеттемесі:
1) ұсыныс берушінің салымы не міндеттемесі болып табылмаса;
2) банктің немесе оның аффилиирленген тұлғаларының талаптары бойынша кепілдік қамтамасыз ету болып табылмаса;
3) банк таратылған жағдайда белгіленген кезектілікке сәйкес мерзімсіз қаржы құралдары бойынша міндеттемелерін банк орындағанға дейін қанағаттандырса;
4) банк өтеуі мүмкін, оның ішінде мерзімінен бұрын өтеуі тек банктің бастамасымен болуы мүмкін, егер осы өтеу тек қана уәкілетті органның қорытындысына сәйкес бұдан кейін банктің осы Нұсқаулықта белгіленген пруденциалдық нормативтерінің мәнін сақтамайтын салдарларға алып келмеген жағдайында.
Меншікті капиталға енгізілген екінші деңгейдегі банктің реттелген борышы - бұл өтелгенге дейін бес жыл тарту мерзімі болған реттелген борыш.
Облигациялар банктің реттелген борышы болып табылады және Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен уәкілетті орган бекіткен облигациялар шығарылымын орналастыру қорытындысы туралы есеп негізінде банктің меншікті капиталына енгізіледі. [14]
Екінші деңгейдегі банктің реттелген борышы банктің меншікті капиталының есебіне былайша енгізіледі:
Борышты өтеу басталғанға дейін қалған бес жыл ішінде:
1-ші жыл- реттелген борыш сомасының 100 проценті;
2-ші жыл- реттелген борыш сомасының 80 проценті;
3-ші жыл- реттелген борыш сомасының 60 проценті;
4-ші жыл- реттелген борыш сомасының 40 проценті;
5-ші жыл- реттелген борыш сомасының 20 проценті.
Банктің меншікті капиталының жеткіліктілік коэффициентінің мәні: k1-1 - 0,06-дан кем болмайды;
Банктiң меншiктi капиталының жеткiлiктiлiгi мынадай үш коэффициентпен сипатталады:
1) бiрiншi деңгейдегi капиталдың жалпы сомасының бiрiншi деңгейдегi капиталдың үлесi шегiнде алынған банк инвестициясын шегергендегi және екiншi деңгейдегi капиталдың меншiктi капитал бөлiгiндегi есебiне енгізілген, бірінші деңгейдегі капиталдың жалпы сомасының бірінші деңгейдегi капитал үлесi шегiнде алынған банк инвестициясының сомасына кемiтiлген банк активтерiнiң мөлшерiне және екiншi деңгейдегi капиталдың меншiктi капитал бөлiгiндегi есебiне (kl-1) енгiзiлген бiрiншi деңгейдегi капиталдың қатынасы;
2) бірінші деңгейдегі капиталдың жалпы сомасының бірінші деңгейдегі капиталдың үлесі шегінде алынған банк инвестициясын шегергендегі сомаға және екінші деңгейдегі капиталдың меншікті капитал бөлігіндегі есебіне енгізілген бірінші деңгейдегі капиталдың қатынасы;
екiншi деңгейдегi капиталдың есебiне енгiзiлмеген, жалпы резервтер (провизиялар) сомасына кемiтiлген кредиттiк тәуекел дәрежесi бойынша салмақталған активтер, шартты және мүмкiн мiндеттемелер;
активтер, шартты және ықтимал талап етулер және нарықтық тәуекелдi ескерумен есептелген мiндеттемелер;
операциялық тәуекел (k1-2);
3) меншiктi капиталдың сомаға қатынасы:
екiншi деңгейдегi капиталдың есебiне енгiзiлмеген, жалпы резервтер (провизиялар) сомасына кемiтiлген кредиттiк тәуекел дәрежесi бойынша салмақталған активтер, шартты және мүмкiн мiндеттемелер;
активтер, шартты және ықтимал талап етулер және нарықтық тәуекелдi ескерумен есептелген мiндеттемелер;
операциялық тәуекел (k2).
Банктің меншікті капиталының жеткіліктілік коэффициентінің мәні:
k1-1 - 0,06-дан кем болмайды;
2012 жылғы 1 шілдеден бастап к1-1 банктің меншікті капитал жеткіліктілігі коэффициентінің мәні 0,08 кем еместі құрайды;
k1-2 - 0,06-дан кем болмайды;
2012 жылғы 01 шілдеден бастап банктің меншікті капиталының жеткіліктілік коэффициентінің мәні к1-2 - 0,09-дан кем болмайды.
Банктің меншікті капиталының жеткіліктілік коэффициентінің мәні к2 - 0,12-ден кем болмайды..
3. Бір қарыз алушыға келетін барынша жоғары тәуекел мөлшері
Бір қарыз алушы - Қазақстан Республикасының заңдарында немесе жасалған келісімшартта көзделген негізде қарыз алушы немесе үшінші бір тұлғаның алдында алдағы 2 айдың ішінде не белгісіз мерзімге несиелік тәуекелге баратын банк тарапынан туындайтын талаптары бар әрбір жеке және заңды тұлға.
Бір қарыз алушыға келетін, тәуекелдің мөлшері мыналардың сомасынан тұрады:
1. банк балансында есепке алынатын, қарыз алушыға қатысты банк талабы;
2. соңғы бес жыл ішінде банк балансынан шегерілген, қарыз алушыға қатысты банк талаптары;
3. Қазақстан Республикасының заңдарында немесе жасалған келісімшартта көзделген негізде қарыз алушыға немесе үшінші бір тұлғаның алдында алдағы екі айдың ішінде не белгісіз мерімге несиелік тәуекелге баратын банк тарапынан туындайтын талаптар;
Шегерілген (−),
Қарыз алушыға міндеттемелері бойынша қамтамасыз ету сомалары, оның ішінде:
oo Банк қарамағына берілген депозиттегі ақшасы, ҚР Үкіметі және Ұлттық банк шығарған мемлкеттік бағалы қағаздары, құйма бағалы металдары, кепілхаттар;
oo ҚР Үкіметі және Ұлттық банкіне қатысты талаптар;
Банктің меншікті капиталының міндеттемелері бойынша бір заемшы үшін банк тәуекелінің мөлшеріне қатысы мынадан аспауы тиіс:
банкпен айрықша қатынастар бойынша (k3.1) байланыстары бар тұлғалар болып табылатын заемшылар үшін - 0,10. Банкпен айрықша қатынастар бойынша байланыстары бар заемшылар үшін тәуекелдердің жиынтық сомасы банктің меншікті капиталының мөлшерінен аспауы тиіс;
басқа заемшылар үшін (k3) - 0,25 (оның ішінде заемшы алдындағы қамтамасыз етілмеген шартты міндеттеменің бланктік заемдары бойынша 0,10 астам не заемшыға банктің ағымдағы және содан кейінгі екі ай ішінде талап етуі мүмкін үшінші тұлғаның пайдасына, сондай-ақ Standard & Poor's агенттігінің немесе одан басқа рейтинг агенттіктерінің бірінің осы деңгейдегі рейтингінің Қазақстан Республикасының тәуелсіз рейтингінің бір тармағынан төмен болмайтын және Standard & Poor's агенттігінің "А" рейтингінен төмен емес немесе одан басқа рейтинг агенттіктерінің бірінің осыған ұқсас деңгейдегі рейтингінен төмен емес рейтингі бар резидент еместерінің міндеттемелері бойынша).
Банктің меншікті капиталынан әрбірінің мөлшері 10 пайыздан асатын бір заемшыға банк тәуекелдерінің жиынтық сомасы банктің меншікті капиталынан бес есе астамнан аспауы тиіс.[25]
Қазақстанның банк секторының 2011 жылдың 1 қаңтарына қатысты мәліметтері бойынша пруденциялдық нормативтерді 39 банктің ішінде 3 банк орындамаған. Олар: "БТА БАНКІ" АҚ, "Альянс Банкі" АҚ,"ТЕМIРБАНК" АҚ.
Каспий Банк АҚ-ң нормативтерді орындауы келесідей болады. Меншікті капитал көлемі 49086086 мың.тенгені құрайды. Меншікті капиталдың жеткіліктілік коэфиценті k1-1=0,163 , яғни қажетті жеткілікті мөлшерден 0,06 кем емес. Меншікті капиталдың жеткіліктілік коэфиценті k1-2=0,199, ол коэфицент қажетті 0,06 көлемінен жоғары болды. Меншікті капиталдың жеткіліктілік коэфиценті k2=0,229, қажетті төменгі мөлшері 0,12-ден жоғары болды.
Сондай-ақ Каспий Банк АҚ-ң Банкпен ерекше қатынаспен байланысты емес бір заемшыға келетін тәуекелдің барынша жоғары мөлшерінің коэфиценті k3=0,200 құрады, ал Банкпен ерекше қатынаспен байланысты бір заемшыға келетін тәуекелдің барынша жоғары мөлшерінің коэфиценті k3`=0,009 құрады. Мұнда банк пруденциалдық нормативтерді орындады, себебі Банкпен ерекше қатынаспен байланысты бір заемшыға келетін тәуекелдің барынша жоғары мөлшерінің коэфиценті 0,10 аспауы тиіс. Каспий Банк АҚ-да бұл көрсеткіш төмен мәнді көрсетеді және Банкпен ерекше қатынаспен байланысты емес бір заемшыға келетін тәуекелдің барынша жоғары мөлшерінің коэфиценті 0,25-тен аспауы тиіс.Бұл көрсеткіш те пруденциалдық нормативтерге сай екендігі анық көрсетілген.
Кесте 2
Каспий Банк АҚ-ң 2009-2011 жылдары пруденциалдық нормативтерді орындауы
Коэфиценттер
2009 жыл
2010 жыл
2011 жыл
К1-1
0,147
0,147
0,163
К1-2
0,147
0,144
0,199
К2
0,155
0,172
0,200
К3
0,194
0,233
0,229
К3'
0,010
0,011
0,009
Дерек көзі : ҚР қаржы нарығын және қаржы ұйымдарын реттеу мен қадағалау агенттігі [28]

Өткен жылдардағымен салыстыратын болсақ 2011 жыға қарай аталған коэфиценттердің сапасы жақсарғаны анық. Банк қызметінде несие тәуекеліне үлкен әсер ететін көрсеткіштер осы нормативтер болғандықтан оларды орындау шарт болып табылады.

0,147
0,147
0,163
0,147
0,144
0,199
0,155
0,172
0,229
0,194
0,233
0,200
0,010
0,011
0,009
0
0,05
0,1
0,15
0,2
0,25
2009
2010
2011
К1-1
К1-2
К2
К3
К3?
Сурет 3. Каспий Банк АҚ-ң 2009-2011 жылдары пруденциалдық нормативтерді орындауы
Дерек көзі: ҚР қаржы нарығын және қаржы ұйымдарын реттеу мен қадағалау агенттігі есептілігі [28]

Суретте көрініп тұрғандай соңғы жылдары дағдарысқа қарсы бағдарламалар нәтижесінде коэфиценттер көрсеткіші оң бағытқа өзгерген. Каспий Банк АҚ-ң меншікті капиталының өсуі қосымша акциялар шығару нәтижесінде орын алды. Сондай-ақ тәуекелдерді төмендету шаралары негізінде банк қызметінде және көрсеткіштерінде көрініс тапты.
Қаржылық дағдарыс салдары Қазақстан үшін банктердің қызметінде орын алған тәуекел-менеджментінің тиімсіздігі мен капиталдандыру деңгейінің жеткіліксіз болуы сияқты елеулі кемшіліктер бар екенін анықтап берді.
Осы проблемалар банк жүйесінің ұзақ даму жəне қалыптасу тарихы бар, бұдан бұрын тұрақты əрі қатаң реттелетін болып есептеліп келген елдер үшін де тəн болып отыр
Жаһандық қаржылық дағдарыс салдарымен күресу шараларының аясында Банктік қадағалау жөніндегі Базель комитеті жасаған ұсынымдар мақұлданды, ол ұсынымдарда меншікті капитал жеткіліктілігін елеулі түрде, оның ішінде жүйе құраушы банктер үшін 1,6 есе көтеру жəне акционерлік капитал жағына баса назар аудару көзделеді
Осылайша, Базель комитетінің жаңа ұсынымдарының қабылдануымен банктер капиталының жеткіліктілігі бойынша жаһандық стандарттар Қазақстан Республикасы Қаржы нарығын жəне қаржы ұйымдарын реттеу мен қадағалау агенттігінің талаптарына сəйкес келетін деңгейге дейін жоғарылатылды, бұл жайт бұдан бұрын Қазақстанда енгізілген банктер үшін жоғарылатылған реттеу нормаларының дəлелді екенін растайды.
Жаһандық қаржы-экономикалық дағдарыс жаппай жалпы әлемдік ауқымдағы және сол сияқты ұлттық деңгейдегі қаржылық қатынастардың қолданыстағы модельдерінің кемшіліктерін көрсетті. Әлсіз жақтары мемлекеттік реттеу құрылымында және қаржы институттарының, соның ішінде банк секторында өздерінің қызметінде анықталды.
Банк секторының проблемалары тәуекелдерді басқару жүйелерінің жетілмеуінде және қазіргі заманғы үрдістерге және қабылданатын тәуекелдер деңгейіне (дәрежесі бойынша, сол сияқты және тәуекел сапасы бойынша) сәйкес келмеуінде, корпоративтік басқару деңгейінің төмен болуында, айқындылықтың жеткіліксіздігінде және осының салдарынан теріс үрдістерге сезімтал болып отырған бизнес-модельдердің тиімсіздігінде пайда болды.
Қазіргі уақытта Қазақстан дағдарыстан кейінгі кезеңге өтті, бірақ әлі де болса дағдарыстың әсері болады, және дағдарыстан ешкім алдын-ала сақтандырылмағандығын өткен жылдар нәтижесі көрсетті. Сондықтан дағдарыстан нақты нәтижелер алып, экономикалық апаттарға дер кезінде қарсы төтеп беруге шаралар қолдану керектігі айқындалды.
Жаһандық қаржы-экономикалық дағдарыстың Қазақстанда қалай орын алғанын еске түсіретін болсақ, 2005-2008 жылдары экономикалық өсім 9-10%, ал несие портфелі 50% жылдамдықпен өскен жағдайда Астана және Алматы қалаларында құрылыс қарқынды жүргізіліп отырғанда сарапшылардың ескертуі ескерусіз қалды. Алғашқы ескерту белгілері 2008 жылы әлемдік экономиканың отандық экономикаға әсері екі жолмен ықпал еткенде анық бола бастаған. Біріншісі - бұл мұнай мен энергоресурстардың бағасы, ал екіншісі - Қазақстандық банктердің және қаржы ұйымдарының шетелден алған қаржылардың қол жетімділігі мен құны. 2008 жылы банктерге алғаш рет шетелдік капитал беруден бас тартты. Қарыз мөлшері ол кезде ЖІӨ 40-45% құрады. Сол кезде мемлекет алғашқы қаржылық көмектер бере бастады, бұл салыстырмалы түрде алғанда шағын мөлшердегі 3-4 млрд. доллар қаражат болды. Бірақ 2008-2011 жылдардағы әлемдегі ынталандырушы пакет Қазақстанда ең ірі көлемде болды, яғни ЖІӨ 17-18% мөлшерінде болды. Бірақ жағдай 2009 жылға қарай күрделене түсті. Қазақстанның жүйе құрушы банктері - Халык Банк, Казкоммерцбанк, БТА, Альянс банк меншікті капиталдың жетіспеушілігін көрсетті.
Сонымен қатар қаржы дағдарысы нәтижесінде көптеген банктер өз қыметтерінде бірқатар өзгерістер енгізіп, дағдарыс нәтижесінде орын алған қателіктерді жою мақсатында қызметін дамыту жолдарына кірісті. Бұл ретте басты назарды екінші деңгейлі банктердің кеңінен тараларған қызмет көрсетуі - несиелендірудегі өзгерістер орын алды. Банктер несие саясатына, несие беруді ұйымдастыруды, қамтамасыз етуді қатаң тексеруді және қызметкерлердің біліктілігін арттыру мақсатында қызметтер атқарды.
Каспий Банк АҚ өткен жаһандық қаржы-экономикалық дағдарыстан кейін банк тәуекелдерін, соның ішінде ең жиі және үлкен мөлшерде болатын несие тәуекелдерін басқаруда бірқатар шаралар қолданды және өзіндік ерекшеліктер мен жаңашылдықтар енгізді.
Несие тәуекелін басқау үшін банк қызметкерлерінен несие потфелінің құрылымының және оның сапасын тұрақты түрде қадағалап отыруды талап етеді. Несие портфелінің күрт жоғарылауына байланысты несиелер бойынша мүмкін шығындарды жабуға арналған резерв құруға кететін шығындар көлемі өседі. Бұл табыстылықтың төмендеуінің негізгі көрсеткіші. Банк тәуекелдің шоғырлануын үнемі қадағалап, тәуекелдердің бірнеше ірі несие алуышыларда шоғылануын болдыртпауы тиіс. Олардың біреуінде несиені қайтармау жағдайы орын алған жағдайға, банк қызметінде үлкен қолайсыздықтарға алып келеді. Банк алыпсатарлық жобаларды қаржыландыру арқылы салымшылардың қаражатын тәуекелге ұшыратпауы тиіс. Банк қызметіндегі басты назар активтің сапасына аударылады.
Қазақстанның коммерциялық банктерінің активтерінің сапасын талдау үшін ҚР 2009-2011 жылдардағы несие портфелінің сапасы талданды. Несиелерді сапасы бойынша талдау және топтау маңызды орын алады. Несие портфелінің құрылымын, соның ішінде стандартты, күмәнді, мерзімі кешіктірілген, үмітсіз несиелердің мөлшерін біле отырып банк несие операциялары бойынша шығындарды төмендетуге бағытталған шараларды дер кезінде жүзеге асыруға мүмкіндігі болады.
2009-2011 жылдардағы Қазақстан Республикасының несие портфелінің құрылымын талдау барысында 2009 жылы несие портфелінің көлемі 8868,3 млрд.тенге болса оның көлемі 2010 жылдан бастап кайтадан өскенін байқатады.

Кесте 3
ҚР коммерциялық банктерінің несие портфелінің сапасы динамикасы (мың.тенге)
Несиелердің атауы
01.01.2009 жыл
01.01.2010 жыл
01.01.2011 жыл

сомасы
көлемі %
сомасы
көлемі %
сомасы
көлемі %
Несие портфелінің барлығы
8868,30
100
9 238,4
100
9 638,9
100
Стандартты несиелер
3518,20
39,7
4 000,7
43,3
2 449,2
25,4
Күмәнділер барлығы
5218,70
58,8
4 835,6
52,3
4 241,9
44,0
Үмітсіздер
131,4
1,5
402,1
4,4
1 947,8
30,6
Дерек көзі : ҚР қаржы нарығын және қаржы ұйымдарын реттеу мен қадағалау агенттігі [28]

Аталған өзгерістер бұл несиелендіру барысында коммерциялық банктердің активтерінің сапасы жақсарып, несиелендіру саясатының өзгергендігін және қажетті қаражат көлемінің болуымен сипатталады.
Ал 2011 жылдан бастап стандартты несиелер көлемі азайып, 2449,2 млрд.тенгені құрады. 2011 жылы 2010 жылмен салыстырғанда үмітсіз несиелер көлемі 26,2%-ға артқан. Күмәнді несиелердің көлемі 2011 жылы 2010 жылмен салыстығанда 12,2 пайызға төмендеді. 2010 жылы стандартты несиелер көлемі 13,7 %-ға артты. Бұл соңғы жылдарда банктердің несие сапасын жақсарту мақсатында жүргізіп отырған шаралар нәтижесінде орын алды.

3 518,20
4 000,70
2 449,20
5 218,70
4 835,60
4 241,90
131,4
402,1
1947,8
0,00
1 000,00
2 000,00
3 000,00
4 000,00
5 000,00
6 000,00
2009
2010
2011
Стандартты несиелер
К?м?нділер барлы?ы
?мітсіздер
Сурет 4. ҚР коммерциялық банктерінің несие портфелінің сапасы динамикасы
Дерек көзі : ҚР қаржы нарығын және қаржы ұйымдарын реттеу мен қадағалау агенттігі есептілігі [28]

Банк активтерінің жағдайы бакн секторының дамуының басты көрсеткіштерінің бірі болып табылатыны сөзсіз. Ол банктердің қызметінің соңғы нәтижесін сипаттайды және оның масштабтарының өзгерісінен көрініс табады.
Коммерциялық банктердің активтері 2009-2011 жылдар бойынша талданды. Нәтиже бойынша жыл сайын банк секторы бойынша банк активтерінің сапасы өзгергендігін көрсетеді. 2011 жылдың көрсеткіштер бойынша банк секторының активтерінің көлемі 1211056597 мың.тенгені көрсетті. Ол 2010 жылдың көрсеткіші бойынша 4%-ға өскендігін көрсетеді. 2011 жылғы мәліметтер бойынша бекінші деңгейлі банктер бойынша активтерінің көлемі бойынша бірінші орында Казкоммерцбанк АҚ . Оның активтерінің көлемі 2430236299 мың.тенгені құрады. Каспий Банк АҚ 2011 жылғы мәліметтер бойынша активтерінің көлемі 261346975 мың.тенгені құрап, 2010 жылмен салыстырғанда 11,7%-ға төмендеді. Бұл соңғы жылдары Каспий Банк АҚ-ң активтерінің сапасын жоғарлатуға бағытталған шаралар нәтижесінде төмендеді.
Кесте 4
Екінші деңгейлі банктердің активтері. (мың.тенге)
Банктер атауы
01.01.2009 ж
01.01.2010 ж
01.01.2011 ж
Казкоммерцбанк АҚ
2335658968
2351 990834
2430236299
Қазақстан Халық Банкі АҚ
1620059889
1971441914
2023521731
БТА Банк АҚ
2915110737

1988880350
1993993880

Банк Центр Кредит АҚ
946031971

1152094706

1211056597
АТФ Банк АҚ
991 431474

1074592153

982965005
Альянс Банк АҚ
1036798790

529987266

489545766
Евразийский Банк АҚ
271371303

324090059

358761229
Каспий Банк АҚ
298340233

294892793

261346975
Негізгі банктер бойынша
10414793365
9687970075
9751427482
Жалпы банк секторы бойынша
11899316286
11554904647
12038053743
Дерек көзі : ҚР қаржы нарығын және қаржы ұйымдарын реттеу мен қадағалау агенттігі есептілігі [28]

Сондай-ақ банктер тәуекелділікті азайту үшін активтердің көлемі емес, оның сапасына үлкен мән беруі тиіс. Себебі банктердің активтерінің сапасының нашарлауы банк қызметінде несиелер бойынша сыйақылар мен негізгі соманың қайтармау қаупін тудыртады. [15]
Екінші деңгейлі банктердің ішінде ірі он банктің ішіне кіретін Каспий Банк АҚ-ң активтерінің сапасын қарастырайық. Соңғы жылдары Каспий Банк АҚ өзінің өтімділігін көтеру мақсатында активтернің сапасын жоғарлату мақсатында шаралар қолданды. Сондай-ақ олар бойынша шығындарды азайту және тәуелді төмендету мақсатында провизия көлемін ұлғайтты. Активтерінің құрамы мен сапасына байланысты бірқатар өзгерсітер байқалды. Стандартты несиелер көлемі 2010 жылы 2009 жылмен салыстырғанда 20%-ға артқан. 2011 жылы несиелендіру көлемі өсуіне байланысты күмәнді несиелер көлемі 2010 және 2009 жылдармен салыстырғанда быршама өскендігін көруге болады. Бұл 2011 жылы қаржылық дағдарыс нәтижесінде Каспий Банк ақ несие портфелінің сапасына әсер етті. Каспий Банк АҚ негізінен заңды тұлғаларды несиелендірумен айналысатындықтан 2008-2009 жылдары несие берілген бірнеше компаниялардың несиені кешіктіріп өтеуіне байланысты несие портфелінің сапасына әсер етті. 2011 жылдың мәліметтер бойынша үмітсіз несиелердің көлемі 66555278 мың.тенгені, ал сәйкесінше 2010 жыл бойынша оның көлемі 7672767 мың.тенгені құрады. 2011 жыл бойынша күмәнді несиелер ішінде 1-санаттағы күмәнді несиелер 31,5%, 2-санаттағы күмәнді несиелер 14,3%, 3-санаттағы күмәнді несиелер 11,2%, 4-санаттағы күмәнді несиелер 27,2%, 5-санаттағы күмәнді несиелер 15,8% құрады. 2011 жылы 1 қаңтардағы мәлімет бойынша күмәнді несиелер көлемі 88404038 мың.тенгені құрады, ал сәйкесінше ол 2010 жылы 81813940 мың.тенгені құрады.
Кесте 5
Каспий Банк АҚ-ң несие портфелінің құрылымы (мың.тенге)
Несиелердің атауы
01.01.2009 ж
01.01.2010 ж
01.01.2011 ж
1
2
3
4
Стандартты несиелер
201470705
252770803
161445797
Қалыптастырылған провизиялар сомасы
-
-
-
Күмәнділер барлығы
34892998
81813940
88404038
Күмәнді заемдар бойынша провизиялар сомасы
4787983
15370829
24755555
1-санаттағы күмәнділер
21523456
25770812
19743502
Қалыптастырылған провизиялар сомасы
1076173
1078037
942555
2-санаттағы күмәнділер
1982645
11739734
1451997
Қалыптастырылған провизиялар сомасы
198265
1173972
170120
3-санаттағы күмәнділер
1762188
9136839
27677191
Қалыптастырылған провизиялар сомасы
352438
1159821
5547325
4-санаттағы күмәнділер
6604992
22239454
3376221
Қалыптастырылған провизиялар сомасы
1651248
5495448
844044
Кесте 5 жалғасы
1
2
3
4
5-санаттағы күмәнділер
3019717
12927101
36155127
Қалыптастырылған провизиялар сомасы
1509859
6463551
17251511
Үмітсіздер
7672767
4564331
66555278
Қалыптастырылған провизиялар сомасы
7672767
4545865
66555204
Дерек көзі : ҚР қаржы нарығын және қаржы ұйымдарын реттеу мен қадағалау агенттігі есептілігі [28]

Каспий Банк АҚ қаржы дағдарысы нәтижесінде орын алған несие портфелінің сапасының төмендеуіне байланысты қажетті мөлшерде несие портфелінің санатына қарай несие провизиясын құра білді. 2011 жылдардағы несиелендіру көлемінің 2009 жылға қарағанда жоғарылауына байланысты несие портфеліне қалыптастырылатын портфель көлемі де өсті. Осы арқылы банк несие алушылар тарапынан несие қабілетсіздік орын алуы нәтижесінде шығындарды азайту және тәуекелдерді төмендету қарастырылған. Қалыптастырылған несие портфелінің санатына байланысты ең үлкен көлемде қалыптастырылған - бұл 5-санаттағы күмәнді несиелер болып табылады Себебі үмітсіз несие санатына енгізбей актив сапасын қалыпта ұсытап тұру үшін әр санатта қажетті мөлшерде несие провизяисын қалыптастыру қажет. Қалыптастырылған несие провиязиялар ішінде үмітсіз несиелер 23% құраса, күмәнді несиелер 77% болды.

Сурет 5. Каспий Банк АҚ қалыптастырылған несие провизиясындағы санаттардың проценттік үлесі.
Дерек көзі : ҚР қаржы нарығын және қаржы ұйымдарын реттеу мен қадағалау агенттігі есептілігі [28]

Несие портфелі 1-санатты күмәнді несиелерге басқа санаттарға қарағанда несие провиязисының аз қалыптастырылу себебі, оған қалыптастырылатын провизяи көлемі 5%-ды құрайды. Сол себепті 4 және 5 санаттағы күмәнді несиелерге қалыптастырылған провизия көлемі сәйкесінше 25% және 50% құрайды.
Екінші деңгейлі банктердің капиталының мөлшерін көбейту капиталды, активтердің тиімді мөлшерін олардың тәуекелді мөлшеріне қатысты тімді мөлшерде демеп отыру үшін жүзеге асырылды. Активтердің көлемінің капитал көлеміне қарағанда жоғары көлемде өсіп келе жатқанына байланысты банк секторының капиталының тиімді мөлшері артта қалып келеді.
Кесте 6
Каспий Банк АҚ-ң 2009-2011 жылдардағы меншікті капитал мөлшері
2009 жыл
2010 жыл
2011 жыл
38688630
44 523 478
44 978 785
Дерек көзі : ҚР қаржы нарығын және қаржы ұйымдарын реттеу мен қадағалау агенттігі есептілігі [28]

Қазақстанның банк секторының 2011 жылы мәлімет бойынша меншікті капитал мөлшері 44 978 785 мың.тенгені құрады. Банктердің тиімді қызмет атқаруы үшін және инфляциялық жағдайға байланысты кампиталдың қажетті мөлшері бекітіліп отырады. Каспий Банк АҚ-ң 2009 жылғы капитал мөлшері 38688630 мың.тенге болды. 2011 жылы капитал мөлшері 2010 жылмен салыстырғанда 455 307 мың.тенгеге артық болып 44 978 785 мың.тенгені құрады. Алдағы жылдары да капиталдың жеткілікті мөлшерін өсіру жоспарлаынп отыр. Ол арқылы нарықта қалыпты қазмет атқаратын банктерді қалыптастыру үшін жүргізіледі. [16]

Сурет 6. Каспий Банк АҚ-ң 2009-2011 жылдардағы меншікті капитал мөлшері
Дерек көзі : ҚР қаржы нарығын және қаржы ұйымдарын реттеу мен қадағалау агенттігі есептілігі [28]

Сонымен қатар банктердің қарыз қоржынының ұлғаюы банктердің тәуекелдерінің ықтималдығын арттырады, несие банк қызметінің ірі және қаржылық жағынан тұрақты кәсіпорындарға ғана емес, несиеге қабілетті қарыз алушыларға да несие қызметтерін көрсетуді кеңейту арқылы ғана емес, соныемн бірге жаңа несиелік өнімдер енгізу арқылы банк қызметін кеңейтумен байланысты. Аталған шаралар несие қоржынының сапасына ықпал етеді.
Қазақстан Республикасының Коммерциялық банктері несие тәуекелін азайтудың бір жолы ретінде - диверсификациялауды пайдаланады. Соның ішінде Каспий Банк АҚ да несиенің бірыңғай салаларда шоғырлауын азайту және несие тәуекелдерін төмендету мақсатында экономиканың әртүрлі салаларын қаржыландыруды жүзеге асырады.
Кесте 7
Каспий Банк АҚ несиелерінің салалық құрылымы
(мың.тенге)
Атауы
2009 ж
%
2010 ж
%
2011 ж
%
1
2
3
4
5
6
7
Бөлшек несие
36158651
13
32611539
13
34 494 368
15,79
Жылжымайтын мүлік
24897854
10
76172223
29
2 017 004
0,92
Көтерме сауда
17003250
7
29891134
11
56 680 596
25,95
Тамақ өндірісі
24089715
9
18520316
7
14 634 450
6,70
Қонақүйлер мен ресторандар
3302614
1
15354485
6
937 671
0,43
Ауыл шаруашылығы
9279821
4
14475144
5
7 409 333
3,39
Мұнай-газ саласы
10080153
4
11555761
4
1 318 825
0,60
Көңіл көтеру және демалу саласы
10829512
4
10879032
4
10 622 619
4,86
Құрылыс
35703981
14
10080059
4
30 119 712
13,79
Меншікті жалға алу
25553300
10
9137432
3
1 970 404
0,90
Тау-кен өндірісі
26511004
10
7877307
3
3 090 414
1,41
Бөлшек сауда
9339732
4
7424418
3
22 698 799
10,39
Транспорт
9446652
4
5564681
2
5 666 965
2,59
Автосервис және автокөліктерді сату
2011279
1
1742551
1
1 173 146
0,54
Басып шығару саласы
1957175
1
630071
-
560 985
0,26

Кесте 7 жалғасы
1
2
3
4
5
6
7
Байланыс
220745
-
583414
-
756 808
0,35
Басқалары
10495729
4
13247152
5
24 302 162
11,12
Барлығы
256880167
100
265746719
100
218454261
100
Дерек көзі : ҚР қаржы нарығын және қаржы ұйымдарын реттеу мен қадағалау агенттігі есептілігі [28]

Кестеден көрініп тұрғандай 2008 жылдарында Каспий Банк АҚ отандық басқа банктерге қарағанда дағдарыс алдында құрылыс және ипотекалық несиелендірумен қарқынды айналыспады. Сол себепті несиелендіруде бір салаға үлкен көлемде шоғырлану орын алмады. Бұл несие тәуекел көлемін үлкен көлемде болмауына септігін тигіздірді. 2008 жылы құрылыс саласын несиелендіру бүкіл несиелендіру көлемінің ішінде 14% болса, 2010 жылы тек 4% ғана құрады. Несиелендіруде экономиканың барлық салаларын қамту үшін Каспий Банк АҚ жеке тұлғаларға және заңды тұлғаларға арналған кең несие тауарларының түрін ұсынады. Банктің ең көп мөлшерде несиелендірілетін саласы болып бөлшек несие және көтерме сауда болып табылады. Каспий Банк АҚ-да несие экономика салаларында біршама біркелкі орналыстырылған. Несиелендіру процесінде банк экономикадағы салаға, оның мерзімділігіне, несие алушының уақытша қаржылық жағдайына байланысты несие тәуекелін төмендету мақсатында мониторинг нәтижесінде анықталаған тәуекел қауіптерін жою үшін пайыз қойылымдарын, оларды өтеу кестесін өзгертіп несие алушының несие қабілеттілігін қажетті қалпында ұстап отыру үшін қызметттер атқарады.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.