МАҒЖАН ЖҰМАБАЕВ ПОЭМАЛАРЫНДАҒЫ ТАРИХИ ШЫНДЫҚ ЖӘНЕ КӨРКЕМДІК ҚИЯЛ

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 54 бет
Таңдаулыға:

Әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық университеті

Филология, әдебиеттану және әлем тілдері факультеті

Қазақ әдебиетінің тарихы және теориясы кафедрасы

«6М020500-Филология» мамандығы

Диссертация

МАҒЖАН ЖҰМАБАЕВ ПОЭМАЛАРЫНДАҒЫ

ТАРИХИ ШЫНДЫҚ ЖӘНЕ КӨРКЕМДІК ҚИЯЛ

Алматы 2013 жыл

Кіріспе

1 М. Жұмабаев поэмаларының жанрлық түрлері

2 М. Жұмабаев поэмаларының тарихи-сюжеттік негіздері

МАҒЖАН ЖҰМАБАЕВ ПОЭМАЛАРЫНДАҒЫ

ТАРИХИ ШЫНДЫҚ ЖӘНЕ КӨРКЕМДІК ҚИЯЛ

КІРІСПЕ

Бүгінде өз алдына тәуелсіздік алған егеменді еліміздің мәдениеті меи әдебиеті үлттық сипатын айқындай түсуде. Бүл мақсаттың шігашқы қадамы алаштың ардақгы үлдарын актаудан басталғаны Гкіршаға аян. Алаш азаматтары яғни, зияльшар қауымы қазақ үлтын жекс автономиялы мемлекет етіп қүруды мақсат етті. Олардың осы омірлік мүраттары шығармашылық идеяларына айналды. Бүл үлт- іпаттық идеяның әдебиетте алғаш корініс беруі еді. Бірақ үлт-азаттық пдся үстанған ағым өкілдері саяси айыппен қоғамнан аластатылды да, оларды тану, зерттеу соңғы жылдары қолға алынды. Басқа сөзбен ийтсақ, алаш арыстары аңсаған еркіндік елғе еғемендік болып енді оралды. Осы лекпен ортаға оралғанның бірі - Мағжан Жүмабаев шығармашылығы еді. Осы уақыт ішінде М. Жүмабаев шығармашылығы жан-жақгы зерттелді. М. Жүмабаевтың қаламынан іуган классикалық шығармалар үлт әдебиетін белгілі бір көркемдік дорежеге котерді. Ал ақын көркем туындыларындағы эстетикалық таным оз бастауын үлт тарихынан, халықгық мәдениеттен, жыраулық иоэзиядан алып жатады. Ақынның осы негізде қалыптасқан іпаматтық позициясын (үстанымын) таныту да, патриоттық рухта жазылған поэмаларының да рөлі зор. Өйткені поэма идеялары үлт гагдыры проблемаларынан туындаған. Әсіресе "Жүсіпхан", "Өтірік ертек" поэмалары ақынның озі куә болған уақыт оқиғаларын ой елегінен откізіп, олең өрнегіне салғандығының дәлелі бола алған. М. Жүмабаев поэмаларын халықгық әдебиетпен байланыстыра дамыту арқылы поэма жанрына жаңа түр әкелді. Сонымен бірге ақын жанр аралық байланыста әлемдік әдебиеттер үдерісімен жаңа бағыттағы мазмүнды қолданыстар жасаған. Ақынның көркем шындықгы сомдаудағы шығармашылық әдістері поэма жанрының түрлерін гудырды. Бүл ақынның азаттық пен тәуелсіздікті аңсаған, Алаш қозғалысы идеясымен суарылған туындылары. М. Жүмабаев шығармашылығындағы идеялық-коркемдік ізденістердің бәрінде алашшыл көзқарас сабақтастығы, пікір жалғастығы үласып жатады.

Зерттеудің мақсаты мен міндеті.

Жүмыстың мақсаты - М. Жүмабаев поэмаларының жанрлық- коркемдік ерекшеліктерін талдау, тарихи сюжеттік негіздерді анықтау, жанрлық түрге жіктеу, көркемдік жүйесін қарастыру. Бүл мақсатта мынадай басты мәселелерді назарда үстау міндеттелді:

ақын поэмаларын жанрлық түрге жіктеу, композициялық күрылыс ерекшеліктерін анықтау, дәлелдеу;

поэмалардағы мифтік сюжеттердің ролін ашу;

авторлық идеяны беруде тарихи оқиғаларды қолдану машығы

мен мәнін анықгау;

поэмадағы көркемдік жүйе компоненттерінің қызметін аныктау;

одеби сюжеттерді пайдаланудағы авторлық мақсатты ашу;

әр поэма астарындағы көркем эстетикалық принциптерді ічіралау;

ақын поэмаларындағы "тұтқын көңіл" образының терминдік моііі және "олім" мотивінің берілуі;

ұлт-азаттық идеясының көркем мазмұнға айналғанын дәлелдеу;

Дерек көздері және тақырыптың бұған дейін зерттелу деңгейі.

М. Жүмабаев поэмаларының сюжет неғіздерін аныктауда дерек коідері болып Ш. Уәлиханов еңбектері, "Абылай хан", "Хан Кене", "Қазақгың бақсы-балғерлері" жинактары қаралды. Сонымен бірғе ■Д. Джафаров, А. Шарифтің зерттеу еңбектерімен бірғе У. Заканидің іиыгармалар жинағы неғізғе алынды. М. Жұмабаевтың поэмалары гуралы алғашқы пікір Ж. Аймауытовтың "Мағжанның ақындығы туралы" (Ташкенттеғі қазақ студенттеріне етілген баяндама, "Лсниншіл жас" журналы. N5, 1923 жыл) мақаласында жарық көрді. Сонымен бірге М. Әуезов /Өз жайымнан мағлүмат, 1929, Гинуар. Ленинград. ӘӘММ. П 382. 9 бет. /, Ә. Тәжібаев /М. Жүмабаев шыгармалары. Алғы соз. А., : Жазушы, 1989/ еңбекгерінде баға бсріліп, піісір айтылды. М. Базарбаевтың /Замана тудырған әдебиет. Д., : Ғылым, 1997/, Р. Нұрғалиевтің /Әуезов және алаш. А., : Санат, 1997/ зерттеулерінде колемді тұрде кдралды. Т. Кәкішевтің /Санадагы жаралар, Әдебиет сыны окулығы еңбектерінде, Сәбит пен Мағжан гүйіні мақаласында/, сондай-ақ Д. Ысқақовтың жеке ғылыми-сыни сцбектерінде, "Дұбірлі дәуірдің әдеби сыны" зерттеу макдласында М. Жұмабаев шығармаларында көрінген саяси проблемалардың илеуметтік себептері талқыланады. М. Жұмабаев шығармашылығы гуралы көлемді еңбек Ш. Елеукеновтің "Мағжан" монографиясы /А., : Санат, 1995/ жарық корді. Зерттеуші Мағжан поэмаларындағы іісихологизмді кеңінен қарастырады. Б. Қанарбаеваның "Жырымен жүртын оятқан" монографиясында /А. : Ана тілі, 1998/ және "Мағжан іюэмаларындағы фольклорлық дәстұр" атты филология ғылымдары каидидаты дәрежесін алу үшін дайындаған диссертациясында (1994) М. Жұмабаев шығармашылыгының фольклормен байланысы, тарихи деректер көздері қаралған.

Сонымен бірге А. Шәріповтің, Е. Тілешовтің ғьшыми-зерттеу сцбектерінде М. Жұмабаев шыгармашылығының романтизмі мен иімволизмі қаралды. Бүдан басқа мерзімді басылым беттерінде әр жылда мақалалар жарияланды.

М. Жүмабаев шығармашылыгы әдебиетіміздің тарихында үлкен орын алады. Соның ішінде зерттеушілердің аса назарын аударған ііқынның поэмалары. М. Жүмабаев поэмалары жеке өз алдына іерттелмесе де, ақынның жалпы шығармашылығы хақындағы і-цбектерде қаралып жүр.

Зсрттеу жұмысының әдістемелік және теориялық негіздері.

Зсрттеудің негізіне қазақ және орыс теориялық еңбектерімен . дтир тарихи сюжеттер негізін анықгау мақсатында қазақ, орыс және ІШТ ел галымдарының ғылыми-зерттеу еңбектері алынды: \, Г»(ійтүрсынов, М. Әуезов, З. Қабдолов, З. Ахметов, Ш. Ыбыраев, И. Тимофеев, Поспелов, В. М. Жирмунский, Теория литературы (в 3-х, ), И. А. Жуковский т. б.

Зерттеудің ғылыми жаңалығы.

Біздің бүл гылыми зерттеу еңбегімізде ақын поэмалары жанрлық ургс жіктеліп, кейбір шыгармалар табигаты анықгалады. Авторлық ІДбяны берудегі аңыз сюжеттерін қолданудың жаңаша әдістері мен КАҢП әдеби формалар талқыланды. Поэма оқигалары тарихи ісректермен, аңыз сюжеттерімен байланыстырылып, сонымен бірге іілсмдік әдеби сюжеттер негізінде жазылған поэмалары і үшіүсқалармен немесе өзге ел әдебиеті үлгілерімен салыстырылды. һдеиу барысында әдеби сюжеттер негізінде табылган жаңа табыстар МОТІндік салыстыру т. б. көркемдік әдіс-тәсілдермен дәлелденді. ('онымен бірге аьфін поэмаларының композициялық қүрылысы, корксмдік жүйесі қаралды. Ақынның дәстүрлі көркемдік қүралдарды крлдану әдіс-тәсілдерін жинақгау негізінде ақын шеберлігі туралы ой іүжырымдалды.

Жүмыстың ғылыми практикалық мәні.

Жүмабаев шығармашылығына байланысты және поэма жанрына ідітысты мәселелерді қарастыру кезінде қолдануға болады. Сонымен біргс М. Жүмабаев шығармашылығы жоғары оқу орындарында, орта мсктептің жоғары сыныбында багдарлама негізінде өз алдына "Магжантану" арнайы курсы қосымша сабақ түрінде қарастырылып, пқын поэмалары оның белді қүрамдас бөлшегі түрінде қаралған жлгдайда теориялық-практикалық материал ретінде пайдалануға Полады.

Жүмыстың сарапталуы мен талқылануы.

Жүмыс Қазақ мемлекеттік үлттық университеті қазақ әдебиеті кііфедрасында талқыланып, қорғауға үсынылды. Жүмыс мазмүны ііегізінде әр түрлі ғылыми-теориялық басылымдарда, халықаралық копференция материалдары жинактарында мақала және тезис түрінде жарияланды. Жалпы мазмүны осы зерттеу негізінде дайындалатын мопографияда түгелдей жарияланады.

Зерттеу жүмысының нәтижесі.

Зерттеу нәтижесінде мынадай түжырымдар жасалды:

М. Жүмабаев жаңа үлгідегі реалистік-психологиялық поэма іеГІЗІН салды;

романтикалық поэманы жаңа үлгіде дамытты;

фольклорлық жанрларды жаңа үлгіде қолдану дәстүрін і»иі. іптастырды;

тарихи түлгалардың көркемдік бейнесін жасауда дәстүрлі әдіс- «вілдерді қолдану шеберлігімен ерекшеленеді;

- одеби сюжеттерді нәзиралық дәстүрмен дамытты;

синкретті сипаттагы Қойлыбай символдық образын сомдады нинс ол арқылы сөзбен ата-баба дәстүрі, ежелгі өнерге әдеби УКІврткіш жасады;

Мағжан - сөзбен сурет салудың шебері және жаңа үлгідегі ^ірксмсуреттік және динамикалық поэзияның хас шебері, жаңашыл ІКЫН.

Магжан қазақ поэзиясының коркемдік танымында немесе Юітикалық танымда "түтқын көңіл" образының алғаш терминдік ИӨНІн ашты және "олім" мотивін әкелді;

Сонымен бірге ақынның поэмалардагы тарихи деректерді імторлық идеяга лайықгап қолдану шеберлігі, өмір шындыгы мен кирксмдік шешім арасындагы байланыс желісі, аңыз сюжеттерінің һқыи поэмаларындагы маңызы мен рөлі, әдеби сюжеттер негізінде рШылған поэма оқигаларында халықгық сипаттың басым түсуі, ідіһарман жан-дүниесін ашудағы психологизм, лирикалық кейіпкер мсп лирикалық "меннің" ара қатынасы, ақын идеяларының олсуметтік сипаты, поэмаларындагы үлттық проблемалар көрінісі, романтикалық сарын, мәңгілік мотив қаралды.

Диссертация құрылымы.

Жүмыс кіріспеден, 3 тараудан, қорытындыдан және найдаланылған әдебиеттер тізімен түрады.

1 Мағжан поэмаларының жанрлық түрлері

Ор жанрдың өзіндік туу, қалыптасу, даму жолдары бар. Поэма ШЦШ да оз бастауын эпостық поэзияның ата-тегі "Алпамыс", Кдомланды" т. б. жырларымыздан, қисса-дастандардан алады, яғни ИЛЫК ауыз әдебиеті үлгілері негізінде белгілі бір идеясы бар, іІМНОЗИЦиялық қүрылысы ширақ, сюжетті, оқигалы поэмалар туды.

ғасырдың екінші жартысында жазба әдебиет негізін салушы кіҚүшшбаев шыгыс сюжетіне стильдік, жанрлық сипаты жагынан ИУСЙ-дастандарга лайық келетін поэмалар жазды. Уақыт өте келе

иіуіби одебиеті әлде қашан қалыптасқан Батыс Еуропаның әдеби мИЫндсгі композициясы шебер күрылган шымыр туындылар қазақ щвбиетіңце де коріне бастады. Заманмен бірге адам да алга озып, •мірдіц озінен тың тақырып, жаңа идеялар туындады.

Оу баста эпос назарында бүкіл халық, оның психологиясы, іүііистанымы болса, енді поэма жанры жеке адам әлеміне, оның үрдслі қарама-қайшылықгы жаратылысына үңілді. Бүл - эпос йрихындагы үлкен сілкініс болганымен, жанрдың ежелгі табигаты іүдцсм жойылып кеткен жоқ. Ал жанрдың ежелгі табигатын танытар іМІршең қүбылыстың бірі - драмалық шиеленіс. Яғни поэма • үрылысында күрғақ баяндаудан гөрі үтымды, тиімді әдістер коп ірын алады. Мысалы, сол ширыкқан драмалық ситуациялар, ңЩГИкалық шешімдер, коллизия, психологиялық портрет, лирикалық ІШігаулар, мотив т. б.

Поэмада автор тарихи күбылысқа субъективті проблемалар іүргысынан кдрайды. Бүл дәстүр XX ғасыр басывда әсіресе Й. Жүмабаев поэмаларывда ереьапе дамыды. Жалпы осы кезең - Мгіііқ одебиетівде поэма жанрының өсу кезеңі болды.

"20 жылдары поэма жанрывда түтастық, композициялық берік ; жслі табу, нақгылы көркем түлға тудыру да белгілі бір қоғамдық нимудың эстетикалық соны талап-тілектерін танытатын шығармалар - М. Жүмабаев пен С. Сейфуллин поэмалары". [1, 69-70 б. ]

ғасыр басывда поэма табиғаты күрделене теревдеп, ісориялық завдылықгары қалыптасып, жеке жанр түрівде қаралды. < оидай-ақ, поэмада негізгі характерді анықгайтын фабула автордың ық айтылған эмоциялық көңіл-күйімен байланысты дамып, бүл срскшелік поэма табиғатының лиро-эпикалық қырын танытты. "Біз іінрикалық және эпикалық шығармалар қатарынан өзіне өмірді пірикалық та, эпикалық та суреттеу ерекшеліктерін жинактаған шыгармаларды да кездестіреміз. Оларда омір бір жағынан белгілі бір ммқталған сюжеттерде дайын мінездеулермен суреттелсе, дәл сол міқытта суреттеліп отырган омірге, сюжетке қатыссыз қайғы-мүң клтар оріліп отырады. Өмірдің суреттелуі және лирикалық ыіһарманның мүң-қайғылары арқылы, және дайын мінездеулер нрқылы алдымызда характер сомдаудың бірнеше ерекше типтік,

іНМПОЭИЦиялық үйымдастыруын көреміз /және олардың жеке іс- ііі^НйТТСрі арқылы баяндаушыдан шақыратын уайым-қайғыны/. (ІМКфманың бүндай түрі лиро-эпикалық жанрға жатқызылады" 360-370] . Поэмада автор басты түлғаның бірі, яғни өмірді автордың імрикплық қабылдаулары арқылы танимыз. Автор белғілі бір (І^ырыпқа барар алдында сол қүбылыстың эстетикалық кескіні қай ҺНМрдп коріне алатынын анықгаи, терең түсініп, елеп-екшеп, НЩМЗДысын таба біліп, өз ойын бейнелеуғе сөз кенінен ең ШЙЫҚТысын тауып, жүмсай білуі керек. Себебі, "жанр - эстетика ІНІІІ ец белді катеғория. Ол суреткер талантының түғел рухани •рбитасын танытады. Поэма - прозадай, психолоғиялық драмадай

пійМ жанының үңғыл-шүңғылын зерттемейді. Проза мен драманың нбйН тірері адам психолоғиясы, кісі характері болса, поэманың табан Ірёрі адам рухы"[3] .

Сонымен, поэма жанры үшін сөзді қолданудағы биік эстетикалық гілпш, оқиға мен жанр сәйкестіғі, образ сомдаудағы жауапкершілік, »Й Шсберліғі, тіл мәдениеті, білім терендігінің маңызы зор. Поэма - ркін қүрылымды синтездік жанр. Бүнда ой-қиял әлемі, жан-дүние кумбақтары, өмір сырлары, жеке торығу драмалық ширығу, рйгикалық шешім, көркем шындық, пессимизмғе бой үру немесе ШТИМистік рух . . . - бәрі аралас келеді. Поэма астарында да сезім жйтыр. Әйтсе де, аталып кеткендей кез-келғен сезімғе әсер етуші ► убылыстар поэма туғыза алмайды. Өйткені поэма табиғаты олеңнен иігерек, яғни күрделі, көлемді, оқиғалы. Поэмаға көбіне-көп неғіз Піуіптын тарихи оқиғалар, ерен жаратылған жеке түлғаның іс-әрекеті, пқыс жағдайлар, махаббат трағедиясы т. б. болса, сюжетсіз толғау іүріндеғі поэмаларға мәңғілік мотивтер - махаббат, торығу, үмітсіздік, шіім, қуану т. б. сарындар тірек болады.

Орыстың үлкен сыншысы В. Г. Белинский: "Поэма өмірдің биік »чгггерін қамти отырып, тамаша шындықты суреттейді", - дейді. Ал һОі-келген шығарманы тудыру үшін, А. Байтүрсынов айтқандай, "адам Ісйііасы үш нәрсеге негізделуі керек-ақ, ол - ақыл, қиял, көңіл". і Мткені поэмаға шындық болмыстың объективті сипаты негіз десек іс, сол шындықгы көркемдеп, бойына қан күйып, эмоция дарытатын Ікүш - автор фантазиясы. Яғни, жазушы жаны көркем шығарма- I 'Мірындағы ой-идеяларынан танылмақ Өйткені, коркем шығарма - ; яптордың жүрекпен сезіне қабылдап, түйіндеген ойының белгілі бір формаға көшкен сыртқы көрінісі. Өзінен кейінгі классикалық і уі. іпдыларға үлгі нүсқа болған М. Жүмабаев поэмалары - тақырып, пілант, жанр бірлестігі үндескен дүниелер.

XX ғасыр басындағы М. Жүмабаев поэмаларының ішкі мазмүнын и (уга шығыстан келген сюжеттер ғана емес, омірдегі болган, шындық оқиғалар да романтикалық сарында қызмет еткен. Ақын осы кліспен белгілі бір қоғамның озі таныған бейнесін коркем шындық гніігіне көтере, үлкен полотнода суреттеді. Автор бас кейіпкер іс-

«(**МЛІ прқі>ілы өзінің эстетикалық принциптерін алға тарта отырып, міиің қоғаммен қарым-қатынасын танытады. Бұған дәлел - нмМіШрдағы негізгі сюжетпен кдтар дамып, ақын ой-арманын ІИЦМШТЫН лирикалық толғаулар. Кейбір туындыларында ақын өз нЦІцксрімен ажырамастай бірігіп біртұтас образға айналған.

ЦкЗЫННың көркем шындықгы беру әдісі-тәсілдері қазақ ИіМіСТІнде поэманың жанрлық түрлерін туындатты. "Шығарма ні іің борінен бүрын байқалатын тысқы нәрселері: 1/ Тақырыбы. 2/ •Мншвры. 3/ Мазмүны. 4/ Түрі. Шығарманың мазмүны қай-кдй түрде інгылсө, сол түрі шығару түрі деп айтылады"[4, 142. б. ] . Мағжан МІІМЙЛнры да автордың өзі атап корсетіп кеткендей: поэма, ертек, і іМіЙЛ, қисса, толғау түрінде берілген.

Д, Байтүрсынов өзінің "Әдебиет танытқышында" поэманы "әуезе щ »йр ^м дсп алады. Әуезе (ауазэ, ауазс) - парсыдан енген ісірме сөз.

ИЦШНасы үзын қүлақ, ауыздан-ауызға жетіп, ел арасына тараған ИЙ"Нф, аңыз дегенді білдіреді. Дерек Е. Б. Бекмүхамбетовтің Қазақ РО дсгі араб-парсы создері еңбегінен алынды. /А., : Қазақстан ЧІИСы , 1977. Түсіндірме сөздік/.

Соида бүл, біздіңше, тарату. Сонау Аристотельден қарасақ, мцррдің бес түрі: не жаңа туынды жасап, не ескіре бастаған ежелгі іщпр туындыларын, халық мүраларын жаңғыртып, астарына жаңа МІІМүн салып өз заманына таратады. Әуезе - аты елге аңыз болып Мфйпгн ерекше түлғалардың қадір-кдсиетін арттыру мақсатында іс- Іирекстін, өмірін, өнерін тарату. Тарату онердің әр түрінде болмақ м»рек. Сол сияқты поэма жанрының табиғатына зер салсақ, әр кезең йуОылыстарын, заманның ерекше оқиғаларын, тарихи түлғалар і1ЛІКтерін, махаббат драмаларын т. б. тарату, жырлау - авторлық кредо П іуіыи табылып отырады.

XX ғасыр басындағы үлтымыздың поэзиясын шолып қарар ІШМсақ та, мазмүн жағынан Мағжан туындыларына да бүл һпіыктаманың қатысы бар. Ахмет Байтүрсынов әдебиет табиғатын мнііуда үлттық әдебиет деректерін негізге алып отырған. Яғни ғалым *йпрды "әуезе жыр" деп таңбалағанда "поэма" атауына балама цетіиде қолданбай, үлттық табиғатына сай төл атау берген.

Оуезе атауы әсіресе XX ғасыр басындағы алғашқы поэмалар нч іиің жалпы ерекшелігін беріп түр. Мысалы, Қорқыт философиясы, іч. иіілыбай туралы аңыз, Абылайдың батыр тарихы, Баян, Сыздық, ічдсым әрекеттері, немесе Сефевидовтар мемлекетінің шахы Аббас ііцшхы , Қаныш бай туралы мистикалық аңыз, "Өтірік ертек" інпісгориялық поэмасы дайын сюжетті қайта беру, тарату үрдісінде •ынылған.

() з идеяларын беруде ақын омірдің өнегелік сәттерін тандап, Аііңаша ой түзіп, оз халқына тәрбиелік, көркемдік мәні бар жаңа іуі. шдылар әкелген. Бүл туындылар М. Жүмабаевтың ақындық кудіретін дәлелдеді.

' УЛТГЫҚ әдебиет теориясының негізін жасаушы А. Байтүрсынов ННІІЛІ "Әдебиеттанытқыш" атты еңбегінде сөз өнері құралдарын 1'ІІМІЗДІЦ ерекшелігіне, оның құбылыстарын халықтың Ң'ИИШІ0Гиялық ерекшеліктеріне қарай егжей-тегжейлі зерттей уіІІІДІрГСН. Осы жемісті ойының бір дәлелі -"әуезе" сөзінің негізгі ЦНІІІ жстс зерттеп, өз ойының теориялық дәлел ретінде қолданьтсқа

ніііуі.

Зерттсуші галымның қолданысы, "әуезе" сөзінің парсы тіліндегі ШМуиына әбден сәйкес. А. Байтұрсыновка тоқгалайық: "Үлт мірінде болган, ұлт тарихына жазылган, яки халық аузында әуезе ШІЫИ айтылып жүрген уакиганы алып, яки уақиға да халықтың ІМЧІ кдйратын, азаматының көрсеткен өнерін, жігерін, ерлігін, имысқорлыгын яки адамшылыгын әдемі түрде әсерлі сөзбен жыр іі НІЫН шыгару бар. Сыпайы әдебиеттің сол сияқгы шыгармалары жыр деп аталады. Мүнда кара күші мол батырлардың орнына іІУКД түрлі ерлер, басқа түрлі қайраткерлер окиганың ортасында урсді. Ертек жырда күші көп батырлардың ісі өнеге болса, әуезе і МШн өнер, білім, қайрат, жігер сияқгы сипаттарымен козге түскен дймдардың гамалдары онеге болады. Мүнда да уақигадағы істерге іі ІКШС оң беру, коркейте айту бар, бірақ оте копіртіп дәріптеу жоқ. Іубіс жыр ақьш тарапынан үлттың үлы адамына созден жасалған мідігср есебіндегі нәрсе. Әуезе жырды шыгарушының киялы еркін ММШДЫ. Тарих маглүматы сияқгы арнасынан шығармай қайырып, НрІП отыратын мұнда богет жоқ. Бүған қоятын шек жалғыз-ақ алған йКНгамен адамды коркейтуді котеру-котермеуі. Әдемі создің түрі нілгиндықган әдемілеу әдісінің бәрі де істеледі" [283-2846. 6. ]

М . Жүмабаев поэмаларын әр созіне мысал етіп ала отырып

УІіпйтүрсынов кдзақ әдебиеті тарихын діндар дәуір және сындар іиуір деп боледі. Және бүл екеуі де халық әдебиетінен дамыған емес, Нрі - араб, парсы, екіншісі - орыс әдебиетіне еліктеуден туғанын атап ійрсетеді. Және бүған занды күбылыс ретінде қарайды. Сонымен Нрге кдзақгың сындар әдебиетінің Европа үлгісімен келе жатыр және »пл бағытта дамиды деп таниды. Мағжан поэмалары да осы Европа у»іі іеіндегі сындар дәуір туындысы.

„Қазақ лирикасында үлкен коркемдік жаңалық ашып, соны исмдік арналарды негіздеп, әсіресе Еуропа, орыс әдебиетіндегі һдсиістерді, бағыттарды үлттық топыраққа батыл да еркін енгізген Мшжан эпикалық жанрда поэманың ыкдіам формаларын пиіі. іптастырды. Ішкі мазмүн түрғысынан келгенде, бұл іиі. иармалардың бәрінде де халықгық аңыз, тарихи дерек үлкен ніцксмдік идея түрғысынан қайта қүйылып, ежелгі әңгіме, миф нірі. індары озге қүбылып, жаңа сипаттағы эстетикалық игіліктер *псшіды" [5, 102. 6] .

М. Жүмабаев поэмаларынвщ ішіндегі ең колемдісі, алдвімен муі. пга ілігері - "Батвір Баян". Алғаш "Шолпан" журналвінвщ 1923

4 -8 сандарында жарияланған "Батыр Баян" поэмасына негіз деректерді ақын ПІ. Уәлиханов еңбегінен алғаны бәрімізге Осы сюжеттік дерек - "Батыр Баян" поэмасы астарындағы [қ пен тарихи шындықгың да бір дәлелі. Егер поэмаға осы келер болсақ алдымен тарихилық және тарихи шындық не тоқгаламыз.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.