ДІНИ ТУРИЗМНІҢ ДАМУЫ
1 ДІНИ ТУРИЗМНІҢ ДАМУЫНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
0.1 Діни туризм ұғымдарының түрлері
Діни туризмнің тарихының тамырлары бірнеше ғасырларға кетеді. Уақыт пен кеңістікте орын ауыстыруда өзінің нақты мақсаты бар алғашқы саяхатшылар қажылыққа баратындар мен саудагерлер болған. Әсіресе қажылыққа барушыларды классикалық туризмнің көшбасшысыларына балайды.
Діни туризм - бұл туризмнің дербес түрі. Оның басқа да түрлері сияқты мінәжат ету туризмі және экскурсияға бағытталған діни туризм атты түрлері бар.
Діни туризмнің формалары ұйымның ерекшеліктеріне, қатысушылардың санына, сапардың ұзақтығына, көлік құралдарына байланысты ерекшеленетін түрлерге бөлінеді. Діни туризм түрі мен санаттары бойынша аумақтық, елдік ерекшеліктерге байланысты түрленеді. Бұл туризмнің ішкі, кіретін және шығатын санаттары.
Біздің зерттеуіміздегі діни туризмге қонақ үйлердің және басқа да орналасу құралдарының, көлік құралдарының, қоғамдық тамақтану нысандарының, әр түрлі діни нысандарының, сондай-ақ экскурсиялық және гидаудармашы қызметтерін ұсынатын ұйымдардың жиынтығын жатқызуға болады. Діни туризм индустриясы туризм индустриясының біртұтас құрамды бөлігі болып табылады. Діни туризм индустриясында келесідей төрт секторды атап өтуге болады.
Орналасу секторы. Бұл қонақ үйлердің, кемпингтердің, жатақханалардың және тағы басқалардың орналасу құралдарының жиынтығы.
Тамақтану секторы - мейрамханалар, асханалар, кафе, көліктегі тамақтану кәсіпорындары т.б.
Көлік секторы - көлік кәсіпорыны және көліктің әр түрлі қызметтерін ұсыну.
Діни нысандар секторы. Бұл секторға төмендегілер жатқызылады:
* діни ғимараттар - монастырлер, ғибадатханалар, шіркеулер және шіркеулік кешендер, капеллалар, кіші шіркеулер;
* табиғи нысандар - қасиетті бұлақтар, құдықтар, таулар, суаттар (өзендер, тоғандар), тоғайлар;
* кішігірім діни нысандар - жол бойындағы кресттер, жол шетіндегі құдайлардың мехраптары т.б.
Ғибадатхана - парсы тілінде құдайға құлшылық етілетін, зияраттық рәсімдер мен парыздар атқарылатын ғимараттың жалпы атауы. Әрбір дінде бірнеше түрлі ғибадатханалар бола береді. Ислам үшін - мешіт; христиан үшін - шіркеу, собор, монастырь, костел, кирха; иуда - сингога; будда үшін - олардың ортақ атауы жоқ, әр елде әр түрлі аталады. Мысалы Жапонияда - тэра, Шри - Ланкада - вихра, Монғолияда - хурэ, Бурятияда - дауан. Ғибадатханалар негізінен еңселі, биік, мұнаралы, көп күмбезді, бірнеше текшелі, әлденеше бөлмелі сәнді де күрделі ғимарат болып келеді. Ғибадатханалар ішінде алтарь, мінбар, михраб сияқты арнаулы орындар болады. Ғибадатханалар іші хұснихаттармен, періштелер мен әулиенің бейнелерімен, ою - өрнектер және әсем жазулармен безендіріледі. Ғибадатханалар архитектурасы адамның құдайға құлшылық етіп, онымен байланысқа түсетін орны ретінде әр дінде әр түрлі зияраттық тұспалнышандарымен, сондай-ақ ұлттық ерекшеліктерімен өзгешеленеді. Мысалы мешіт күмбезінің ұшар басында міндетті түрде исламның белгісі жарты ай бейнесі, ал шіркеуде айқыш (крест) орнатылады.
Мазар (арабша-сыйынатын орын) - мұсылман қауымының қаза болған адам қабіріне тұрғызылатын сәулет ескерткіші. Мазар тұрғызу дәстүрі Таяу Шығыс, Орталық, Оңтүстік және Оңтүстік-Шығыс Азияның мұсылман елдеріне ертеден кең таралған. Мысалы, ауғаныстандағы Мазари -Шариф пен Герат, Ирактағы Неджеф пен Кербала, Ирандағы Мешхед пен Кум, Өзбекістандағы Бұхара мен Хиуа мазарлары тарихилығымен әрі жергілікті дәстүрлі мәдениеттің дамуына тигізген ықпалымен ерекшеленеді. Зерттеушілер қазақ жерінде мазар тұрғызу дәстүрін ежелгі көшпелілер дәуірінен (андронов мәдениеті, сақ дәуірі) бастап, оның ең байырғы үлгісіне баланды-2 ескерткішін (б.з.б. IV-IІ ғ.) жатқызады. Қазақстандағы Қозы Көрпеш-Баян сұлу, Алаша хан, Бабажа қатын кесенелері ортағасырлық мазар саналады. Мазарлар Маңғыстау түбегі және Батыс Қазақстанда көп кездеседі. Қазақ жерінде мазарлардың пішіні, негізінен, шаршы немесе шеңбер үлгісінде келіп, төбесі күмбезделіп өрілетін болған. Қабырғасы шикі немесе күйдірілген кірпіштен қаланып, әрлеу жұмысына өрнекті кірпіш, терракот тақтайша және жылтыр бор тас материалдарын қолданған. Қас беті мен пеш тағына, күмбезіне нақышты өрнектер мен қабырға безендіруіне фриз тәсілдерін пайдаланған. Ислам діні мен мәдениетінің өркен жаюына байланысты. Мазардың қабірғалары мен маңдайшаларына аят және хадис үзінділері жазылып, қабір басына құлыптас қойылатын.
Мешіт (арабша масджид) - мұсылмандардың аллаға ғибадат етуіне арналған зияраттық ғимарат. Алғашында барлық ғибадатханалар мешіт деп аталады. Сирия, Иран жерлерінде мешіт орнына храмдар да пайдаланылды. Алғашқы мешіт VII ғасырдың бірінші ширегінде Медине қаласы маңындағы Құба елді мекенінде салынды. Мешітке Мұхаммед пайғамбардың түйесі шөккен жер таңдалып, ол жер Сехл, Сүхейл атты жетімдерден сатып алынды. Мешіттің құрылысына пайғамбардың өзі қатысты. Төбесі құрма жапырағымен жабылған үй төрт бұрышты етіп салынған. Мешітке мұсылмандар намаз оқу, зияраттық уағыз тыңдау және өмірлік мәселелерді талқылау үшін жиналған. Алған мешіттің қызмет аясы кең болған, онда жарлықтар жарияланып, сот істері атқарылды, медреседе бала оқыту да мешіт қызметкерлеріне жүктелді. Тарихи даму барысында мешіттің қызметі шектеліп, ол зияраттық ғибадатханаға айналды. Мешіт құрылысының қазіргі үлгісі VIII ғасырдың аяғында қалыптасты, хұтба айтушыға арналған мінбер кейін пайда болды. Мешіттің ашық аулалы және күмбезді түрлері кең тараған. Жұма мешіттерімен қатар жәми мешіттер және медресе жанында шағын мешіттер де болған. Мешіттерде мүсәпірлерге, жетімдерге де көмек көрсетілген. Ерлерге Жұма намазын мешітте оқуға парыз етілген. Мешітке Алла ризашылығы үшін ғибадат жасауға келгенде адал ниет, тазалық, ғайбат сөзден аулақ болу талаптары қойылған. Қазақстан Зияраттық Басқармасының мәліметі бойынша елімізде мың алты жүзден артық қалалық және ауылдық мешіттер бар.
Минарет - мінажат етушілерді намазға шақыратын мұнара. Мешітпен бірге не оның жанынан салынады. Бұрама басқышы бар. Египет, Иран, Ирак, Орта Азия халықтарында минареттің дөңгелек (Калян мұнарасы) немесе көп қырлы түрі кең тараған. Минарет бедерлі кірпіш, жылтыр плиткалармен нақышталады. Сирия мен Солтүстік Африка елдерінде планы шаршыланып келген минареттер жиі кездеседі. Түркиядағы минареттердің ұшар басы найза ұшындай сүйірленіп барып келеді.
Мола - айқын атау емес, бұл атпен көне де, жаңа да бейіттерді араластырып айта береді, бірақ көбінесе мола деп қарапайым, сүреңсіз төмпешікті, ұсақ тас үйіндісін немесе балшықтан соғылған тұрпайы ескерткішті айтады. Молалар әрқашан қырат жерлерге, керуен немесе көш жолдарына және өзен мен көл бойына орналасады. Бұл жүргінші адам өлгендердің басына ерекше аят (бата) оқып кетсін деген мақсатпен жасалынады. Молалардың түрлері өте көп. Ш.Уалиханов өз зерттеулерінде молалардың басты мынадай түрлерін көрсетеді:
- жаңа бейіттер - батысқа қараған кішігірім есіктері бар, сырт жағы жалмен бекітілген бекініс сияқты болып келеді. Жаңа бейіттер екі түрі бар: жеке дара және қорған тәріздес.
- маңызы төмен молалар - тұтас күйінде конус, төрт бұрышты пирамида түрлерінде соғылады да, кейде үстіне шошайған қосымша бұтақ қойылады немесе пирамида сатылана салынады да, ирек жалмен әшекейленеді.
- көне молалар - өз құрылысының қарапайымдылығы мен салыну шеберлігі жағынан ерекшелінеді. Көне молалардың екі түрі бар: халық моласы (үйінділер) және құрметтілер молалары (сарайлар).
Бұл нысандар бірге орналасу мүмкін екендігін есепке алу қажет. Мысалы, қасиетті бұлақ православ шіркеуінде немесе бөлек орналасуы мүмкін. Синтоизмнің көптеген ғибадатханалары діни ғимараттарды және табиғи нысандарды (судың қасындағы қасиетті тоғайда орналасқан шіркеу) құрайды. Оқу құралында діндердің қасиетті орындары мен діни орталықтары туралы мәселе қарастырылады. Бұл түсініктер бір-бірімен үндеседі.
Қасиетті орын деп - белгілі бір діни конфессияның өкілдеріне үлкен маңызға ие діни немесе басқа да іс-шараларға көптеген мінәжат етушілердің жиналатын орны деп айтуымызға болады. Мұндай орындарда ғажап иконы бар храм, мәселен, белгілі әулие, діни мұғалім (гуру)* аскет немесе тарихи діни жағдайлар орын алған. Діни орталық түсінігі қасиетті орын түсінігіне қарағанда кең таралған. Бұған аса құрметті білім беру мекемелері және діни ұйымдардың әкімшілік органдары кіреді. Бүкіләлемдік туристтік ұйым орналасу құралдарының екі тобын атап көрсетеді: ұжымдық және жеке. Орналасудың ұжымдық құралдары үш топқа бөлінеді:
* Қонақ үйлер және оған ұқсас орындар (мотелдер, тұруға арналған клубтар, жиһаздалған бөлмелер т.б.);
* Орналасудың арнаулы құралдары (кемпингтер, орналасу құралдарына арналып қайта жабдықталған жер бетіндегі және су көліктері т.б.);
* Орналасудың басқа да түрлері (үй кешендері, бунгалолар, мінәжат етуге келгендерге арналған палаткалы қалашықтар, шіркеулік, ашрамдық және басқа да жатақханалар т.б.).
Н.А.Юркина қонақ үй түсінігіне мынадай анықтама береді. Қонақ үй - бұл белгілі бір шектерден асатын (7 - 10) номерлерден құралған нысан. Мемлекеттік қызмет көрсету стандарттарына сәйкес, әр түрлі қонақжай қызметтерін ұсынатын және бірегей басшылық жасалынатын қонақ үйлер сыныптарға, санаттарға бөлінеді. Қонақ үйдің негізгі белгісі болып онда номерлердің болуын атап өтуге болады. Жіктелудің әр түрлі белгісіне қарай қонақ үйлер бірнеше түрлерге жіктеледі. Көрсетілетін қызметтің саны мен сапасына қарай француздық немесе жұлдызды (* жұлдыздан ***** жұлдызға дейін) жүйе кеңінен таралған. Бүкіләлемдік туристтік ұйымның мәліметтеріне қарағанда, 1997 жылы бүкіл әлемде 29 млн. қонақжайлар саналған.
Орналасудың жеке құралдарына жалға берілетін пәтерлер, пәтердегі бөлмелер, үйлер, коттеждер т.б. жатқызылады.
Қасиетті орындарға және діни орталықтарға сапар шегетін туристтер қоғамдық тамақтану кәсіпорындарының қызметтерін қолданады. Ол мыналар болуы мүмкін:
1. Мейрамханалар, кафе, кішігірім асханалар тағы сол сияқтылар. Діни орталықтарда қасиетті орындарда қажылыққа барғандар мен экскурсанттар аталған мекемелердің қызметтерін қолдана алады және қандай да бір тағамды таңдау мүмкіншілігіне ие болады.
2. Шіркеулік, ашрамдық және басқа да асханаларда қонақтар үшін тағам дайындалады. Бұл жердегі тағамның түрі басқа мейманханалар мен кафедегілерден ерекшеленеді. Атап айтатын болсақ, кейбір тағамның түрлері көбінесе жай тағам, православ оразасында жеңіл, индиялық ашрамда вегетариандық (өткір немесе өткір емес) тағамдар болып бөлінеді. Мінәжат етуге келгендерге тағам көбінесе белгілі бір уақытта, тағамды таңдау мүмкіншілігінсіз беріледі.
Мінәжат етуге немесе саяхаттық сапарға аттанатын туристтер орналасу (пунктеріне) пунктіне жету үшін әр түрлі көлік құралдарын қолдану қажет. Қолданылатын көліктерге 1) авиация, 2) темір жол, 3) автомобиль (автобустық), 4) су (өзендік, теңіздік) көліктері, 5) оның басқа да түрлері.
Діни туризмде бір пунктен келесіге дейін белгілі бір бағыттың бөлігін жаяу жүріп өту тәжірибесі қолданылады. Бұл бір жағынан өзіне түсетін қиындықтарды өз еркімен мойнына алуға, ал келесі жағынан көптеген нысандарға (қасиетті таудың шыңдары, үңгірлер) олардың көпшілігі қол жеткізе бермейді.
Бағыттар бірнеше белгілер бойынша жіктеледі.
Жыл бойы - жыл барысында белгілі бір зияраттық мінәжат жасау нысанына баратын көптеген саяхаттық және қажылық мақсаттар. Мысалы, бұл Сергиев үштігіне, Мәскеу маңындағы лаврға немесе Түркістандағы және Қазақстандағы басқа да аумақтардағы мешіттерге бару.
Мезгілдік - табиғаттың немесе басқа да факторлары әсер ететін жерлерге саяхаттау және қажылыққа бару. Мысалы, Тибет пен Гималайда қасиетті жерлерге жылына бірнеше айларда қажылыққа баратындарға және саяхаттаушыларға арналған қажылық мезгілі. Исламның қасиеттері жерлеріне мұсылман күнтізбесі бойынша саяхаттау және қажылыққа бару.
Бір ретттік (жағдайлық) - белгілі бір шіркеулік мерекені, жергілікті жерде қасиетті саналатын әулиені ұлықтау күнін тойлауға арналған мерекелерге мінәжат ету сапарлары. Бұл Ватикандағы рим папасының ғибадаттарына қатысу үшін мінәжат етушілердің көбеюінен көрінеді. Бұған жылына бір рет 2 миллионға жуық адамдардың қажылыққа баратын орны Меккені жатқызуға болады. Сондай-ақ саяхаттау мен қажылыққа бару сапарлары карнавалдарға, рәсімдеулерге және бірқатар мерекелерге қатысу үшін жүзеге асырылады. Мәселен, тамыз айында Кандиге, Шри-Ланкадағы Эсала Пе-рахера мерекесіне арналған іс-шараларға қатысу үшін сапарлау.
Трассалардың құрылуы бойынша бағыттар шеңберлік, түзулік, радиалды, аралас түрлері бар.
Шеңберлі бағыт - бағыттың бір басы (А) мен аяғына (Б) жүрілетін жолдың сәйкестігі. Мысалы, туристердің Ченнай (Үндістан) қаласына келіп, мемлекеттің оңтүстігіндегі - Канчипурам, Чидамбарам, Танджавур, Мадурай, Рамеш-варам, Махабалипурам шіркеулік қалаларын саяхаттап, Ченнай қаласына қайта келулері.
Түзулік бағыт - бағыттың бір басы (А) мен аяғына (Б) жүрілетін жолдың сәйкессіздігі. Айталық Мәскеулік православ мінәжат етушілері украиндық Терно-поль қаласына келіп, Почаевадағы Лаврды көріп, Киевке қарай кетті, соңынан үйлеріне оралған.
Радиалдық бағыт - бағыттың бір басы (А) мен аяғына (Б) жүрілетін жол сәйкес келеді, алайда туристер мұнда басқа да пунктерге ауысып, соңынан бастапқы пунктіге оралады. Мысалы, мінәжат етушілер мен саяхатшылар Мәскеуге келіп, ондағы қалаларға, қала маңына (Сергиев лаврының үштігіне, Саввин-Сторожев, Жаңа Иерусалим шіркеулеріне) бір күндік сапар жасап, кешқұрым қону үшін Мәскеуге қайта оралады.
Аралас бағыт - шеңберлі, түзулік және радиалдық бағыттардың элементтерін құрайтын бірнеше бағыттарға бару жолы.
0.2 Діни туризмнің даму аймақтары
Діни тұрғыдағы туризм әр түрлі орындарға мінәжат жасаудан айқын көрінеді.
Мінәжат етушілер қасиетті орындарға, киелі күштерге, ғаламат иконаларға бас ию арқылы олардан көмек, ем сұрауға, Құдаймен байланысты сезіну үшін барады. Сонымен мінәжат жасау - бұл қасиетті орындарға жол. Мінәжат етушілер ғибадатханаларды, шіркеулерді, әулиелердің мазарларын, олардың заттарын, қасиетті бастауларды көруге ұмтылады. Ғибадат ету тәжірибесі баратын орындарға қатысу нәтижесінде пайда болады. Мінәжат ету қоғам өмірінде маңызды рөлге ие.
Христиан діні (гр. Christian - мессия) - дүниежүзінде кең таралған зияраттық конфессиялардың бірі. Христиан діні б.з. І ғ. Рим империясы билігінде Палестинада дүниеге келді.Христиан дінінің үш негізгі ағымы бар: католицизм, протестентизм, православ.
1. Рухани-танымдық рөлі. Мінәжат етуге барушылардың сапары барысында оларға қатысатын орындардың тарихы, Ресейдің рухани өміріндегі олардың рөлі туралы мағлұматпен танысады. Сондай-ақ олар Құдайға мінәжат ету тәртібімен, әулиелердің мұрағатымен, бағытқа кіретін қарттардың есімдерімен байланысты орындардың ерекшеліктерімен танысады. Олар шіркеубасылармен пікірлесуге мүмкіншілік алады.
2. Жалпы білім беру рөлі. Шіркеулер тек рухани ғана емес, сонымен бірге мәдени және тарихи орталықтар болып танылады. Олардың кейбірінде мұражайлар да бар. Мінәжат етуге барушылар да, саяхаттаушылар да шіркеу қызметкерлерінің тұрмысы мен өмірі, бейнелеу және архитектуралық белгілерімен танысады.
3. Миссионерлік рөлі. Қасиетті жерлерге бару көптеген дінді мойындамайтын адамдардың бойында дінге деген сенімінің нығаюына септігін тигізеді.
4. Қайырымдылық рөлі. Мінәжаттық қызмет көрсету орындары шіркеулердің қажеттіліктері туралы біледі. Бұл ақпарат мінәжат етуге баратындарға дейін жетеді. Көмек көрсетуді ұйымдастырумен мінәжаттық қызмет ету орындары айналысады. Мінәжат етушілер шіркеуге киім-кешектер, азық-түліктер мен ақшалай көмек көрсетеді. Мұндай көмектер әсіресе өсіп келе жатқан тұрғындарға көмек көрсету үшін уақытында берілген көмек болып есептеледі.
Ресейде православ мінәжат етушілерінің саны туралы статистикалық мәлімет табу қиын. Қолда бар ақпарат бойынша жылына шамамен 300 мыңға жуық адам ішкі мінәжат жасайды екен. Қазақстанда бұл көрсеткіш анағұрлым аз. Алайда қазақстандық православиелікті ұстанған мінәжат етушіні Ресейдегі орындар қызықтырады, сондықтан діни туризмнің бұл түрін біз шығу ретінде қарастырамыз.
Мінәжат етуге жеке немесе мінәжаттық қызмет көрсету орындары арқылы баруға болады. Мінәжат етуге баратындарға қызмет көрсетушілердің лицензиясының бар-жоғы туралы және оны шіркеудің мақұлдағандығы туралы ақпаратты білу ұсынылады. Сапарға дайындалу барысында өзіңіз ант беріп, ораза ұстап, айтарлықтай дайындықсыз әулиемен кездесу үшін өзіңізді өзіңіз сендіруге болады. Шіркеуге барғанда өзіңізді қарапайым ұстау қажет. Шіркеу қызметкерлерімен баса көктеп сөйлесуге болмайды (олармен тек иеромонахтар ғана сөйлесе алады). Қасиетті жер киінетін киімнің қарапайымдылығын талап етеді.
Көптеген православиелік мінәжат ету орындары мұражайлармен өзара іскерлік қарым-қатынас орнатуға қызығушылық танытады. Мәселен Бородиндік қорық-мұражайы мен Спас-Бородиндік әйелдер монастыры шіркеу құрылысын бірлесе атқарып, оған қатысу т.с.с. мәселелерді шешеді.
Қазіргі таңда Ресей, ТМД мемлекеттері мен алыс шет елдердегі әрекет етіп жатқан шіркеулер туралы толық мағлұматты Орыс православ шіркеуінің монастырлары атты анықтамалық жөн сілтеушіден алуға болады. Анықтамалық қазіргі таңда әрекет етіп отырған барлық монастырлар туралы қысқаша ақпараттарды қамтиды. Қасиетті жерлердің тарихы, монастырлардың қазіргі заманғы өмірі, тыныс-тіршілігі, мерекелері, басшыларының есімдері, мекен-жайлары, оларды табу жолдары туралы ақпарат береді.
Анықтамалықтың мәліметіне сәйкес, Ресейде 313 монастыр және 26 РПЦ шөлдері бар. ТМД мемлекеттерінде 183 РПЦ монастыры, оның ішінде Украинада - 111, Белорусияда 15, Қазақстанда - 7, Латвияда - 3, Литвада - 2, Молдавияда - 33, Өзбекстанда - 5, Эстонияда - 1. Шет елде 13 монастырлар орналасқан.
Ресейде көбінесе танымал сегіз қасиетті әулие жерленген орындар бар. Нижегород облысындағы Серафим-Дивеев монастыры (прп. Серафим Саров), Ленинград облысы Лодейнопольски ауданындағы Свято-Троицк Александр-Свирск монастыры, Липецк облысы Задонск маңындағы Задонск Богородицк монастыры (әулие Тихон Задонски), Санкт-Петербургтегі Смоленск мазарындағы Блаженная Ксения мұнарасы (әулие Ксения Петербургская), Мәскеу облысы, Сергиев Посадтағы Сергиев үштігі лавры (прп. Серги Радонежски), Калужск облысы, Козелскідегі Оптина шөлі (прп. Авроси Оптински), Воронеждегі Покровск кафедралы соборы, Санкт-Петербургтегі Иоаннов монастыры (әулие Иоанн Кронштадски).
Діни өмірді, сондай-ақ діни туризм мәселелерін зерттеуші мамандардың алдында өмір сүріп жатқан РПЦ нысандарының, оның ішінде бірінші кезекте монастырлар мен ғибадатханалардың жіктелу қағидалары туралы сұрақ туындайды. Жіктелу белгілеріне байланысты бір немесе бірнеше нысандар өзгеше, тіпті қарама-қарсы топтарда болуы мүмкін. Алайда мінәжат етушілерді және саяхатшы-туристерді тарту орталықтары ретінде әртүрлі діни нысандардың жіктелуі туристік фирмалардың қызметкерлеріне өздерінің өнімдерін құру мен алға басуына көмектеседі. РПЦ монастырларын келесідей ретте жіктеуге болады: 1) елге тиістілігі бойынша; 2) көліктің тиімділігіне орай орналасу мекенінің қолайлығы бойынша; 3) монахтық ант ұстанғандардың құрамы бойынша; 4) тарихи кезең контекстінің жасы бойынша.
Католиктік және протестантизм православиемен қатар христиандықтың негізгі ағымдары болып табылады. Таралу аумағы бойынша католицизм мен протестантизм бір-бірімен тығыз байланысты. Европа мен Солтүстік Америка аумағында басым көпшілігі католигтерді, ал басқаларда протестанттарды құрайтын елдер мен ел бөліктері көршілесіп жатыр. Кейбір мемлекеттерде (Германия) католигтер мен протестанттардың саны бірдей. Германияның оңтүстігінде (Бавария) католицизм басымырақ. Нидерландияда, Швейцарияда, Норвегияда, Финляндияда, Данияда протестантизм біршама басым болса, Испанияда, Португалияда, Францияда, Италияда және Латын Америкасы мемлекеттерінде католицизм басым.
Протестантизм мен католицизмнің өзара тығыз аумақтық байланысын есепке ала отырып, тұтастай протестанцизм мен католицизмнің басым таралу аумағын сипаттау ыңғайлы. Католицизм мен протестанцизм Европаның шетелдік бөлігінде (Европаның оңтүстік-шығыс бөлігіндегі православ елдерін қоспағанда) Оңтүстік және Солтүстік Америкада кең таралған. Бұл аумаққа бұрынғы КСРО-ның үш республикасы - Эстония, Латвия, Литва мемлекеттері кіреді.
Біздің білуімізше Солтүстік Африкада ислам діні кең таралған. Алайда Орталық, Батыс және Шығыс Африканың көптеген елдерінде әртүрлі бағытты ұстанған христиандармен қатар мұсылмандар да мекендеуде. Мәселен Нигерияда олар тұрғындар санының жартысын құрайды. Ал Танзанияда тұрғындардың үштен бір бөлігі бойынша христиандарға, исламға және дәстүрлі халықтық сенім білдіретін өкілдерге тиесілі.
Христианшылдық африкалық елдердің дәстүрлі халықтық сенімдерімен көршілесе отырып, әдетте қызықты синкретикалық құрылымды құрайды. Мысал ретінде Заир аумағында тұратын кимбангистерді айтуға болады.
Христианшылдық Африка елдерінде, экваториалды Гвинея, Намибия, Руанда және басқа елдерде басымдыққа ие. Дәстүрлі халықтық сенім өкілдерінің саны бойынша Того, Оңтүстік Африка Республикасындағы христианшылдықтан басым. Конгода, Ботсванда, Анголада тұрғындардың шамамен жартысы христиандар, ал қалған бөлігі дәстүрлі халықтық сенімді ұстанады.
2006 жылы католигтердің саны 981 млн. құрады. Бұл бүкіл әлем бойынша 17% және бүкіл христиандардың жартысы. Католигтердің ең көп бөлігі. Америкада - 484 млн. адам (аталған ел тұрғындарының 62%). Европада 269 млн (37%), Африкада - 125 млн (17%), Азияда - 94 млн (3%), Австралия мен Океанияда - 8 млн (29%) католиг мекендеген. Латын Америкасының басым бөлігін католигтер құрайды. Олар Бразилияда - 105 млн, Мексикада - 78 млн, Колумбияда - 30 млн, Аргентинада - 28 млн, Перуда - 20 млн.
РКЦ католигтері шетелдік Европаның көптеген мемлекеттерінде басым немесе ірі конфессиялық топтарды құрайды. Олар Италияда - 45 млн, Францияда - 38 млн, Польшада - 36 млн, Испанияда - 31 млн, Германияда - 28 млн, Украинада - 8 млн католигтер бар.
Католигтер Африканың бірнеше елдерінде басымдау, сондай-ақ оның бірқатары абсолюттік немесе пайыздық сипатта тұрғындар санының көптігі болып табылады. Конгода - 15 млн, Нигерияда - 11 млн, Угандада - 10 млн, Танзанияда - 8,5 млн, Кенияда - 6,5 млн, Камерунда - 4,5 млн католигтер бар. Азияда католигтердің басым көпшілігі Филипинде және Шығыс Тиморда мекендейді. Басқа елдердің ішінде олардың саны айталық Үндістанда - 15 млн, Қытайда - 9 млн, Ветнамда - 6 млн, Индонезияда - 6 млн, Корея Республикасында - 3 млн, Шри-Ланкада - 1,1 млн т.с.с. құрайды.
Әлемдегі протестанттардың саны - 600 млн, адамнан асады, бұл барлық христиандардың 36% және әлемнің барлық тұрғындарының 12% құрайды. Сондай-ақ 100 млн аса маргиналдық протестанттарды құрайды. Ұлыбританияда - 30 млн, Германияда - 29 млн, Швецияда - 5 млн, протестанттар (маргиналдықтарды қоспағанда) тұрады. Ресейде 1 млн аса протестанттар мекендейді. Америкадағы протестанттардың негізгі бөлігі шамамен 160 млн АҚШ-та тұрақтаған. Бразилияда олардың саны - 32 млн, Канадада - 8,5 млн, Мексикада - 4,6 млн, Чилиде - 3,7 млн т.с.с. Протестанттардың Нигериядағы саны - 23 млн, ОАР - 13,5 млн, Конго Демократиялық Республикасында - 13 млн, Кенияда - 11 млн. Азияда атап айтқанда Қытайда 58 млн, Индонезияда 17 млн протестант мекендеген. Австралияда оның саны 6,6 млн адам. Маргиналдық протестанттар әлемнің көптеген мемлекеттерінде, әсіресе АҚШ-та ұсынылған.
Католицизм мен протестантизм, оның ағымдары Америка аумағының солтүстік және оңтүстік бөліктерінде басымдыққа ие.
Католицизм мен протестантизм басымдылығының кең аумағын Австралия құрайды.
Католицизм мен протестантизм аумағының басымдылығына әртүрлі өмір деңгейіндегі тұрғындардың ұлттық құрамы, туылу-өлу, сауаттылық деңгейін топтастыратын мемлекеттер құрайды. Экономикалық география тұрғысынан алғанда бұл мемлекеттер бірнеше микроаудандардың қатарын құрайды. Айталық, Батыс Еуропа (БЕ) (Грецияны қоспағанда), Орталық-шығыс Еуропа (ОШЕ), Солтүстік Америка (СА), Латын Америкасы (ЛА) бөлшекті, Сахарадан оңтүстіктеу Африка (СОА), Австралия және Океания шартты. Европа мемлекеттері үшін тұрғындар саны өсуінің төмендігі, туылудың қысқаруы, тұрғындар құрылымындағы егде жастағы адамдар санының жоғарылауы тән. Жалғыз басты адамдар мен баласыз жұптардың саны өсуде. Батыс Еуропада 24 тәуелсіз мемлекет орналасқан, онда шамамен 380 млн тұрғындар тұруда (Грецияны қоспағанда шамамен 370 млн). Батыс Еуропада Ұлыбритания, Франция сияқты мемлекеттер орналасқан.
Батыс Еуропа тұрғындарының (34) бөлігі қалаларда тұрады. Ірі агломерациялар, сондай-ақ әрбірінде 40 млн тұрғыны бар ағылшындық және пиринейлік мегаполистер пайда болды. Пиреней мегаполисінде Германия, Нидерланды, Бельгия мен Франция аумағында орналасудың жалпы жүйесі қалыптасты. Германия БЕ мемлекеттерінің ішінде және шетелдік Еуропаны тұтастай алғанда ең көп тұрғындалған болып танылады. Оның тұрғындарының саны 81,8 млн аса адамды құрайды.
Орталық-шығыс Еуропада бұрынғы 15 социалистік мемлекет орналасқан, оның ішінде католицизм Литвада, Чехияда, Польшада, Венгрияда, Словенияда, Словакияда, Словенияда, Хорватияда, ал протестантизм - Эстонияда, протестантизм мен католицизм Латвияда басым. ОШЕ сондай-ақ Болгария, Румыния, Югославия (Сербия және Черногория) сияқты православ мемлекеттері бар. ХХ ғасырдың 90-жылдары ОШЕ мемлекеттерінің ұлттық құрамының біртектілігі өсті. Бұл кезеңде Югославиядан Хорватия мен Словения бөлініп шығып аталған мемлекеттер ыдырады.
Орталық және Шығыс Африка тұрғындарының басым көпшілігін христиандар құрайды. Орталық және Оңтүстік Африка мемлекеттері осы күнге дейін отарлаудың зардаптарын тартып келеді. Мемлекеттер арасындағы шекаралар көп жағдайда еркін жүргізілген. Көптеген африкалық мемлекеттер саяси және экономикалық тұрақсыздық, ұлттық-діни талас-тартыста, азаматтық соғыс, әскери диктатуралар мен шекаралық соқтығыстар жағдайында өмір сүріп келеді.
Орталық және Оңтүстік Африка халықтары үшін некеге ерте тұру, көп балала отбасы және жоғары туылу көрсеткішімен ерекшеленеді. Балалар өлімінің көрсеткіші жоғары. Тұрғындардың 23 бөлігі ауылдық жерлерде тұрады. Урбанизация деңгейі әсіресе Бурунди, Руанда, Малави және Угандада төмен. Алайда қалалық тұрғындар барлық жерлерде үлкен қарқынмен өсуде.
Орталық және Оңтүстік Африка мемлекеттері шаруашылықтың дамуының төмен деңгейі мен азаматтардың төмен табысының мөлшерімен ерекшеленеді. Тек бір ғана мемлекет - ОАР экономикалық дамыған, ал көптеген мемлекеттер Мозамбик, Сьерра-Леоне, Руанда, Бурунди және тағы басқа көбіне аз дамығандардың санына кіреді. Мемлекеттердің басым көпшілігінде шаруашылықтың кері қалған құрылымы сақталуда. Африканың экономикалық потенциалы отарлау кезеңіндегі метропли мемлекеттері тарапынан олардың варварлық пайдалануынан әлсіреді.
Бұл аумақ туризм дамуының үлкен потенциалына ие. Алайда туризм бұл жерде экономикалық, саяси тұрақсыздықтың, мемлекеттің экономикалық артта қалуы мен туризмнің материалдық-техникалық базасының әлсіздігі салдарынан онша дамымаған.
Ал келесі кезекте Европадағы христиан дініне табынушылардың мінажаттық орындарына тоқталып өтсек:
Рим - бұл христиандық құлшылдықтың аса ірі орталығы, оған жылына 8 млн дейін құдайға мінәжат етушілер баруда. Римнің шегінде қалалық мемлекет, Рим папасының, РКЦ басшысының ордасы - Ватикан орналасқан. Ватиканды (оның шегінде салынған әулие Петр соборы) көру үшін миллиондаған мінәжат етушілер барады. Мінәжат етушілердің шарықтау шеңі католигтік пасха болып табылады. Әулие Петр соборы саяхаттау тұрғысынан алғанда қызықты. Ол мінәжат етушілер үшін маңызы зор, соборға барған кезде олар әулие Петрдің табанына еріндерін тигізеді.
Сан-Джованни ин Латерано соборы папа қызметін атқаратын Рим эпископының резиденциясы болып табылады. Бұл соборда көптеген жәдігерлер әулие Павел мен әулие Петрдің бастары, иудейлік өсиет қайығы, Ааронның киелі аса таяғы, Қыз Марияның жамылғысы, құпия кештер өтілген столдың бөлігі, ақиқат айқыш көлденең салмасы, порфир плитасы бар. Сондай-ақ Сан-Джованни ин Латеранода Пилит сарайынан алынған қасиетті баспалдақ (28 басқыш) бар. Қазіргі таңда баспалдақтар ағаштан жасалған қаптамамен қорғалған. Мінәжат етушілер баспалдақтан баспалдаққа шыққан сайын дұға оқиды.
Санта-Мария Маджор Қыз Марияға арналған ең үлкен шіркеу. Мұнда апостол Матфейдің денесі, нәресте Исаның қасиетті бесігі ағашының бес бөлігі бар.
Санта-Кроче ин Джерузалемме. Бұл базиликаның қазынасы - бір қарақшымен бірге Исаның қағылған айқышының тұғыры, қасиетті айқыштан үш тамызық, қасиетті шеге, екі қасиетті шипа, қасиетті бесіктердің тастары, қайта тірілген Исаның бүйірін ұстаған сенімсіз Фоманың сұқ саусағы бар. Санта-Прасседе шіркеуінде кішігірім діңгек орналасқан. Аңызға қарағанда оған Иса пайғамбар байланған екен. Сан-Лоренцо фьори ле Мура шіркеуінде Нероннан қашпақ болғанда әулие Петрмен кездескен кезінде алынған Исаның аяқ іздері сақталған. Ал Сан-Паоло фьори ле Мур соборында әулие Павелдің табыты астында оны байлаған шынжыр орналасқан. Олар әулие Павелдің құрметіне орай өткізілетін мейрамда мінәжат жасау үшін қойылады.
Ассизи (Италия). Бұл орын әйгілі әулие Франциск Ассизиді еске алумен байланысты. Бағзыда әулие тауда кішігірім үй салып, онда жеке өзі көп ойланған. Бұл баспана үстінен Санта-Мария делъи Анжелаға арналған шіркеу салынған. Ассизидің Санта Кьяраның басқа шіркеуінде Францискінің сенімді ізбасары Клараның шірімеген денесі орналастырылған. Оның қолында әрдайым жаңа гүлдер тұрады.
Сантьяго-де-Компастела (Испания). Бұл орын Испанияның солтүстік-батысында Галиссияда орналасқан. Мұнда апостол Яковтың шірімеген мәйіті сақталған деп саналады. 1478 жылы Сантьягоға мінәжат жасау Римге мінәжат жасаумен бірдей рухани маңызға ие екендігін рим папасы мойындаған. Орта ғасырда Сантьяго-де-Компостела Иерусалим және Риммен бірге католигтің мінәжат етушілердің аса ірі үш орталығының санына кірген. Сантьягода мінәжат ету бағыты болған. Англияның, Германияның және Францияның солтүстік аудандарынан келген мінәжат етушілер Парижде бас қосқан. Онан олар Лимож арқылы Тулузға беттеген. Жолай оларға Орталық Франциядан мінәжат етушілер қосылып отырған. Тулузда сондай-ақ Лионнан, Италиядан, Миланнан келген мінәжат етушілердің бастары қосылған. Тулуздан мінәжат етушілер Сантьягоға қарай бет алған, сондай-ақ олардың қатарына жолай Испаниядан сенушілер легі қосылып отырған. Соборда апостолдың және оның екі әулие Федор мен Афанасидің шірімей сақталған мәйіті жатыр. Қазіргі кезде мінәжат етушілер мехрапқа, сонан баспалдақтармен әулие Яков мүсініне барып оның мантиясының қатпарларын сүйеді. Пилигримдер өздерінің саяхатының бітуін білдіру үшін орталық бағанадағы тасқа қолдарын қояды.
Кельн (Германия). Бұл қала турист-саяхатшыларды да сондай-ақ мінәжат етушілерді де тарту нысаны болып табылады. Экскурсанттар әсіресе Еуропа соборларының ішінде ең танымал Кельн соборын көруге ынта білдіреді. Мінәжат етушілер әулие Урсуланың базиликасында болып, оған тәу етуге асығады.
Буддизм (санскритше Будда - көкірегі ояу, көзі ашық) - б.з.б. VI ғ. Будда негізін қалаған философиялық және зияраттық наным. Буддизм солтүстік Үндістанның Бихар штатында пайда болған. Буддизмнің негізін қалаған - Гаутама Сиддһартһа, лақап аты әулие Будда. Ол солтүстік Үндістанда (қазіргі Непал жерінде), шак (сақ) халқы патшасының отбасында дүниеге келген.
Буддалық мінәжат ету әдеп-ғұрпы Будданың өзі өмір сүрген уақытқа тура келеді. Будда дінін ұстанған Трипитак каньонына сәйкес, өзінің ізбасарларына оның туылған жерінде (қазіргі Непал аумағындағы Лумбини), білім алып (Бодхай, Бихар штаты, Үндістан), өзінің алғашқы насихатын оқыған (Варанаси қаласы маңындағы Сарнатх, Утар-Прадеш штаты, Үндістан) және бұл әлемнен кеткен жерлеріне (Горакхпур қаласы маңындағы Кушинагар, Уттар-Прадеш штаты) баруды мұра еткен.
V, VI, VIII ғасырларда қытайлық будда монахтарының Үндістанға мінәжат ету үшін барғаны белгілі. Монахтар екі бағытта жүрді. Біріншісі - солтүстік - қазіргі Ауғанстан, Пәкістан, Үндістанның Джамму және Кашмир штаты аумағы арқылы Ұлы жібек жолы бойынша. Екінші бағыт - оңтүстік - Оңтүстік Қытай теңізі, Бенгал шығанағы арқылы Үндістанның шығыс жағалауына соға отырып өту. Саяхытшылардың бірі Сюань Цзан 629-645 жылдары Үндістан мен Шри-Ланканы солтүстігінен оңтүстігіне дейін өткен. Тарихтан белгілі болғандай ХІ-ХІІ ғ.ғ. мұсылман жаулап алушылары буддалық монастырларды қазіргі Үндістан аумағының солтүстігіндегі ғибадатханалар мен университеттерін жойды. Қызығы сол осы мінәжат етулерден кейінгі қалған мәліметтер бойынша ХІХ ғ. көптеген буддалық орындары қайта мәлім болды. Будданың денесі нирванаға кеткеннен соң кремделіп, қалдықтары сегіз бөлікке бөлініп орналастырылды. Сондай-ақ бірқатар жерлерде будда әулиелерінің монастырларда орналасқан қалдықтары болған.
Буддизмде мінәжат ету Будданың қалдықтарына бас ию арқылы басталған. Осыған орай, буддизмде мінәжат ету тарихы мыңдаған жылды құрайды. Мінәжат ету махаянамен қатар тхеравада дәстүрлерінде бар. Буддизмдегі мінәжат ету рухани нәтиже алу үшін, жоғары күштерге құрмет көрсету және бас июмен сипатталады. Буддизмде мінәжат ету алғашқы кезде индустердің мінәжат етушілерінің имитациясы болып, соңынан олар өздерінің дербес түрін иеленді. Санскритте және палиде мінәжат етуші праврадж немесе пабадж ретінде белгіленген. Бұл түсініктер бейбіт істерден кетуді білдіреді. Будда әдебиетінде әлемнен кету адам будда сангхиінің мүшесінің дәрежесі мен мәртебесіне жету үшін қажет. Алайда аскеттердің саяхаттауы мақсатсыз болған жоқ және қасиетті орындарға барумен қорытындыланған. Будда монахтарының аскеттік әдетіне айналуы тұрғылықты өмір сүру ортасының болмауы буддизмді насихаттауға септігін тигізді. Монахтарға бір орында болу жүктеліп, тек жауын-шашын және басқа мезгілдерде саяхаттауға рұқсат берілген. Осыған орай, саяхаттау канондардың ажырамас бөлігі және будда монахтарының міндеттері болып табылады. Анағұрлым кеш шыққан будда әдебиеттерінде махаяндар мен тхеравадаларда мінәжат ету орындарын аспанға алып баратын баспалдақтар деп атаған. Буддизмде қасиетті өзендер мен тирхиларды құрмет тұтады. Чайтьи ғимараты тақуалық әрекет жасау болып саналады.
Үндістан мен Непалдың буддалық қасиетті орындарын 5 санатқа бөлуге болады. Гаутама Будда өмірінің ұмытылмас кезеңдерімен байланысты. Олар: Лумбини (дүниеге келу), Бодхгай (сергектену), Сарнатх (бірінші уағызы) және Кушинагара (махапари-нирванаға кету).
Гуатама Будда қасиетті орындарына бара отырып, өз өмірінің бір бөлігін өткізген. Бұл Капилавасту (Тилауракот), Раджгир, Наланда, Санкасья, Шравасти, Вайшали, Паталипутра (Патна),Каушамби.
Буддизмнің белгілі әулиелері және шеберлерімен, буддизммен дін ретінде оның тарихымен, мәдениетімен буддалық өмір жалғасып отырған вихарлар, монастырлармен байланысты қасиетті жерлер деп бөлінеді.
Бірінші екі санаттағы нысандар Үндістанда басым. Непалда тек Капилавасту мен Лумбини. Үшінші санаттағы қасиетті жерлер Үндістанда, сондай-ақ Непалда, төртінші санаттағы Үндістанда көп, Непалда аздау. Аджанты, Эллор, Карл, Канхери (Үндістан) үңгірлері будда өнері және архитектурасымен, Санчи өнері және архитектура тарихымен байланысты. Төртінші санаттағы орындар сондай-ақ буддалық қасиетті және белгілі шеберлермен байланысты. Мысалы, Санчиде Будданың екі белгілі шәкірті Шарипутра мен Маудгалъяна қалдықтары орналасқан. Үндістанның буддалық үңгірлерінде монахтары Х ғ. дейін буддизмді мұсылман жаулап алушылары келген кезеңге дейін ұстанып, насихаттаған. Үңгірлердегі бірнеше орындарда будда монахтары Непалда насихат еткен орындары Ваджрад-жогни, Нагарджун төбесі болып табылады. Онда мүсіндеу өнерінің туындылары жоқ.
Буддизм нысандары Шығыс Түркістанда және СУАР аумағында, сондай-ақ Қазақстан аумағына кіретін жерлерде орналасқан. Бұл нысандар Қазақстан аумағында тұрған халықтардың дінімен байланысты және рухани мәдениетінің көптүрлілігін көрсетеді.
Мұсылмандардың діни туризмі анық айқындалған мінәжат етуді құрайды. Әрбір мұсылман үшін өмірінде бір рет болсын қасиетті қалалар Мекке мен Мединеге мінәжат (қажылық) ету қажет. Тағы бір сипаты жылына бір рет, әрі айдың күнтізбелік күндерінің ауысуына байланысты қажылық уақытында мұсылман мінәжат етушілер саны бірден өседі. Әлемдік діндер ішінде ең жасы - ислам діні.
Сауд Аравиясында орналасқан Мекке мен Медине исламның мінәжат ету орталықтары болып табылады. Басқа қалалар мен мемлекеттердегі мешіттерге, сондай-ақ зияраттық нысандарға да туристер жиі барады.
Исламда христиандармен салыстырғанда әулиелердің, құдіретті иконалардың жоқтығы, қасиетті орындардың аздығы мінәжат етуші туристерді аз тартады. Алайда жыл сайынғы Меккеге қажылық, Медине мен Иерусалимге бару мінәжат етушілердің әлемдік легіне біршама септігін тигізеді. Ислам (бұл сөзді құрметтеуші ретінде аударуға болады) б.з. VII ғасырында Батыс Аравияда арабтар арасында пайда болып Аравиядағы араб тұрғындарының басым көпшілігі дәстүрлі тілдік сенімді ұстанған. Алайда иудаизм мен христиандық секілді монотеистік діндердің әсері байқалды. Шамамен б.з. 570 жылдары Меккеде исламның негізін қалаушы Мұхаммед дүниеге келді. Ол адамдар мен жануарларды сүйген өте еңбекқор, мейірімді, қарапайым адам болған. Мұхаммед жас кезінде қой бағып, сауда керуендерімен серуендеген. Бақуатты жесір әйел Хадишаға үйленіп, пайғамбар алты ұлды болады. Хадиша қайтыс болғаннан соң оның бірнеше әйелі болған. Мұхаммед Алламен құран арқылы байланыс жасау үшін жиі-жиі жеке қалған. 610 жылы Хирам тауының үңгіріне Жәбірейіл періште келіп аян берілген сөздерді адамдарға тарат деп бұйрық береді. Осы жағдайдан кейін 20 жыл ішінде Мұхамед адамдардың көзінше нұрға бөленген.
Мұхамедтің насихаттары Мекке тұрғындарының басым бөлігінің қарсылығына тап болады, сондықтан Пайғамбардың Мединеге көшуі - Хижра (осы сәттен мұсылмандық күнтізбелік санау басталады) болады. 629 жылы Пайғамбар Меккеге кіріп қасиетті Қағбада рулық пұтқа табынушылар жайратылады. 632 жылы Мұхаммед 63 жасында Мединеде қайтыс болады.
Ислам сенімін оқыту тез қалыптасты. Мұсылмандық сенімнің негізгі парыздары мыналар:
Аллаға сенім. Құдай түсінігінің үш негізгі түсінігі бар: Оның жалғыздығы, артықшылығы және басымдығы тән. Ислам - бұл ең жүйелі, бірізді монотеистік дін. Құдайдың біртұтастық қағидасын бұзбау үшін мұсылмандар оған қатысты Ол сөзін қолданбайды. Құрандағы Құдайдың барлық есімдері оның жыныстық қатыстылығына емес, сапалық белгісін береді. Әл-Бади (Жасаған), Әл-Батын (Көрінбейтін), Әл-Мұқит (Азық беруші). Алла барлық нәрселерді біліп, көруші. Ол мәңгілік, уақытқа байланыссыз, өзі жасаған әлемнен ерекше, аса мейірімді, рахымды.
Кітаптарына сену. Әрбір пайғамбарлар арқылы Алла адамдарға кітап берген. Мұса арқылы Тәурат, Иса арқылы Інжіл, Мұхаммед арқылы Құран.
Періштелерге, жын-сайтандарға сену. Олар көзге көрінбейтін әлемді мекендейді. Періштелер жарықтан жаралған, олар Құдайға қызмет жасап елші қызметін атқарады. Жындар оттан жаралған, Жерді адамдарға дейін мекендеді, олардың бірі мейірімді болса, екіншісі қаһарлы, кейбірі ислам дінін қабылдаған (Құранның 72 сүресі). Шайтан (Ібіліс) - бүкіл адамзатқа қарсы күштерді басқаратын періште. Әрбір адамға екі періште белгіленген және олар оның жақсы-жаман істерін есепке алып отырады, басқа екеуі Шайтанның азғыруынан және қауіптерінен сақтайды. Жәбірейілдің міндеті Алланың әмірін пайғамбарларға жеткізеді, Микаил (Михаил) табиғаттың жағдайына жауап береді, Әзірейіл өлгендердің рухын әкетеді, Исрафил дүниенің соңын хабарлайды.
Пайғамбарларға сенім. Мұхаммедтің келгеніне дейін 124 000 пайғамбар болған. 26 пайғамбардың есімі Құранда аталған. Оның ішінде бізге Інжілден белгілері: Нұх (Ной), Ибрахым (Авраам), Смайыл (Измаил), Мұса (Мойсей), Иса (Иисус), Юнус ибн Закрийя (Иоанн Креститель), Мұхаммед елшілердің соңғысы, пайғамбарлардың мөрі саналады.
Өлгеннен кейін қайта тірілуге (ахира) және рухтың өлмейтіндігіне сену. Адам өлгеннен соң оның рухы денесінен ажырайды. Адам өлгендердің ішінен ахырет күні болатын сот күні қайта тіріледі.
Исламға мынадай сөздермен сенім білдіріледі: Алладан басқа Тәңір жоқ, Мұхаммед Оның елшісі (арабша - Лә иллаһа илла Аллаһ уә Мұхаммадан Расуллу Ллах).
Исламның бес түрлі тірегі бар: сенім немесе куәлік беру (шахада), намаз оқу (салят), діни салық - зекет беру, ораза (саум) және Меккеге барып қажылық жасау.
Исламда христиандық түсініктегі құпиялық жүйесі жоқ. Мұсылман болу үшін бірнеше қадірменді адамдардың қатысуымен ислам тірегінің белгісін ауызша айтса болғаны. Сондай-ақ кейбір исламға сенушілер мұсылман болу үшін адам Құдайды жүрегімен тануы керек дейді. Ислам күніне бес рет күннің шығуы мен батуы арасында, бесін ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
0.1 Діни туризм ұғымдарының түрлері
Діни туризмнің тарихының тамырлары бірнеше ғасырларға кетеді. Уақыт пен кеңістікте орын ауыстыруда өзінің нақты мақсаты бар алғашқы саяхатшылар қажылыққа баратындар мен саудагерлер болған. Әсіресе қажылыққа барушыларды классикалық туризмнің көшбасшысыларына балайды.
Діни туризм - бұл туризмнің дербес түрі. Оның басқа да түрлері сияқты мінәжат ету туризмі және экскурсияға бағытталған діни туризм атты түрлері бар.
Діни туризмнің формалары ұйымның ерекшеліктеріне, қатысушылардың санына, сапардың ұзақтығына, көлік құралдарына байланысты ерекшеленетін түрлерге бөлінеді. Діни туризм түрі мен санаттары бойынша аумақтық, елдік ерекшеліктерге байланысты түрленеді. Бұл туризмнің ішкі, кіретін және шығатын санаттары.
Біздің зерттеуіміздегі діни туризмге қонақ үйлердің және басқа да орналасу құралдарының, көлік құралдарының, қоғамдық тамақтану нысандарының, әр түрлі діни нысандарының, сондай-ақ экскурсиялық және гидаудармашы қызметтерін ұсынатын ұйымдардың жиынтығын жатқызуға болады. Діни туризм индустриясы туризм индустриясының біртұтас құрамды бөлігі болып табылады. Діни туризм индустриясында келесідей төрт секторды атап өтуге болады.
Орналасу секторы. Бұл қонақ үйлердің, кемпингтердің, жатақханалардың және тағы басқалардың орналасу құралдарының жиынтығы.
Тамақтану секторы - мейрамханалар, асханалар, кафе, көліктегі тамақтану кәсіпорындары т.б.
Көлік секторы - көлік кәсіпорыны және көліктің әр түрлі қызметтерін ұсыну.
Діни нысандар секторы. Бұл секторға төмендегілер жатқызылады:
* діни ғимараттар - монастырлер, ғибадатханалар, шіркеулер және шіркеулік кешендер, капеллалар, кіші шіркеулер;
* табиғи нысандар - қасиетті бұлақтар, құдықтар, таулар, суаттар (өзендер, тоғандар), тоғайлар;
* кішігірім діни нысандар - жол бойындағы кресттер, жол шетіндегі құдайлардың мехраптары т.б.
Ғибадатхана - парсы тілінде құдайға құлшылық етілетін, зияраттық рәсімдер мен парыздар атқарылатын ғимараттың жалпы атауы. Әрбір дінде бірнеше түрлі ғибадатханалар бола береді. Ислам үшін - мешіт; христиан үшін - шіркеу, собор, монастырь, костел, кирха; иуда - сингога; будда үшін - олардың ортақ атауы жоқ, әр елде әр түрлі аталады. Мысалы Жапонияда - тэра, Шри - Ланкада - вихра, Монғолияда - хурэ, Бурятияда - дауан. Ғибадатханалар негізінен еңселі, биік, мұнаралы, көп күмбезді, бірнеше текшелі, әлденеше бөлмелі сәнді де күрделі ғимарат болып келеді. Ғибадатханалар ішінде алтарь, мінбар, михраб сияқты арнаулы орындар болады. Ғибадатханалар іші хұснихаттармен, періштелер мен әулиенің бейнелерімен, ою - өрнектер және әсем жазулармен безендіріледі. Ғибадатханалар архитектурасы адамның құдайға құлшылық етіп, онымен байланысқа түсетін орны ретінде әр дінде әр түрлі зияраттық тұспалнышандарымен, сондай-ақ ұлттық ерекшеліктерімен өзгешеленеді. Мысалы мешіт күмбезінің ұшар басында міндетті түрде исламның белгісі жарты ай бейнесі, ал шіркеуде айқыш (крест) орнатылады.
Мазар (арабша-сыйынатын орын) - мұсылман қауымының қаза болған адам қабіріне тұрғызылатын сәулет ескерткіші. Мазар тұрғызу дәстүрі Таяу Шығыс, Орталық, Оңтүстік және Оңтүстік-Шығыс Азияның мұсылман елдеріне ертеден кең таралған. Мысалы, ауғаныстандағы Мазари -Шариф пен Герат, Ирактағы Неджеф пен Кербала, Ирандағы Мешхед пен Кум, Өзбекістандағы Бұхара мен Хиуа мазарлары тарихилығымен әрі жергілікті дәстүрлі мәдениеттің дамуына тигізген ықпалымен ерекшеленеді. Зерттеушілер қазақ жерінде мазар тұрғызу дәстүрін ежелгі көшпелілер дәуірінен (андронов мәдениеті, сақ дәуірі) бастап, оның ең байырғы үлгісіне баланды-2 ескерткішін (б.з.б. IV-IІ ғ.) жатқызады. Қазақстандағы Қозы Көрпеш-Баян сұлу, Алаша хан, Бабажа қатын кесенелері ортағасырлық мазар саналады. Мазарлар Маңғыстау түбегі және Батыс Қазақстанда көп кездеседі. Қазақ жерінде мазарлардың пішіні, негізінен, шаршы немесе шеңбер үлгісінде келіп, төбесі күмбезделіп өрілетін болған. Қабырғасы шикі немесе күйдірілген кірпіштен қаланып, әрлеу жұмысына өрнекті кірпіш, терракот тақтайша және жылтыр бор тас материалдарын қолданған. Қас беті мен пеш тағына, күмбезіне нақышты өрнектер мен қабырға безендіруіне фриз тәсілдерін пайдаланған. Ислам діні мен мәдениетінің өркен жаюына байланысты. Мазардың қабірғалары мен маңдайшаларына аят және хадис үзінділері жазылып, қабір басына құлыптас қойылатын.
Мешіт (арабша масджид) - мұсылмандардың аллаға ғибадат етуіне арналған зияраттық ғимарат. Алғашында барлық ғибадатханалар мешіт деп аталады. Сирия, Иран жерлерінде мешіт орнына храмдар да пайдаланылды. Алғашқы мешіт VII ғасырдың бірінші ширегінде Медине қаласы маңындағы Құба елді мекенінде салынды. Мешітке Мұхаммед пайғамбардың түйесі шөккен жер таңдалып, ол жер Сехл, Сүхейл атты жетімдерден сатып алынды. Мешіттің құрылысына пайғамбардың өзі қатысты. Төбесі құрма жапырағымен жабылған үй төрт бұрышты етіп салынған. Мешітке мұсылмандар намаз оқу, зияраттық уағыз тыңдау және өмірлік мәселелерді талқылау үшін жиналған. Алған мешіттің қызмет аясы кең болған, онда жарлықтар жарияланып, сот істері атқарылды, медреседе бала оқыту да мешіт қызметкерлеріне жүктелді. Тарихи даму барысында мешіттің қызметі шектеліп, ол зияраттық ғибадатханаға айналды. Мешіт құрылысының қазіргі үлгісі VIII ғасырдың аяғында қалыптасты, хұтба айтушыға арналған мінбер кейін пайда болды. Мешіттің ашық аулалы және күмбезді түрлері кең тараған. Жұма мешіттерімен қатар жәми мешіттер және медресе жанында шағын мешіттер де болған. Мешіттерде мүсәпірлерге, жетімдерге де көмек көрсетілген. Ерлерге Жұма намазын мешітте оқуға парыз етілген. Мешітке Алла ризашылығы үшін ғибадат жасауға келгенде адал ниет, тазалық, ғайбат сөзден аулақ болу талаптары қойылған. Қазақстан Зияраттық Басқармасының мәліметі бойынша елімізде мың алты жүзден артық қалалық және ауылдық мешіттер бар.
Минарет - мінажат етушілерді намазға шақыратын мұнара. Мешітпен бірге не оның жанынан салынады. Бұрама басқышы бар. Египет, Иран, Ирак, Орта Азия халықтарында минареттің дөңгелек (Калян мұнарасы) немесе көп қырлы түрі кең тараған. Минарет бедерлі кірпіш, жылтыр плиткалармен нақышталады. Сирия мен Солтүстік Африка елдерінде планы шаршыланып келген минареттер жиі кездеседі. Түркиядағы минареттердің ұшар басы найза ұшындай сүйірленіп барып келеді.
Мола - айқын атау емес, бұл атпен көне де, жаңа да бейіттерді араластырып айта береді, бірақ көбінесе мола деп қарапайым, сүреңсіз төмпешікті, ұсақ тас үйіндісін немесе балшықтан соғылған тұрпайы ескерткішті айтады. Молалар әрқашан қырат жерлерге, керуен немесе көш жолдарына және өзен мен көл бойына орналасады. Бұл жүргінші адам өлгендердің басына ерекше аят (бата) оқып кетсін деген мақсатпен жасалынады. Молалардың түрлері өте көп. Ш.Уалиханов өз зерттеулерінде молалардың басты мынадай түрлерін көрсетеді:
- жаңа бейіттер - батысқа қараған кішігірім есіктері бар, сырт жағы жалмен бекітілген бекініс сияқты болып келеді. Жаңа бейіттер екі түрі бар: жеке дара және қорған тәріздес.
- маңызы төмен молалар - тұтас күйінде конус, төрт бұрышты пирамида түрлерінде соғылады да, кейде үстіне шошайған қосымша бұтақ қойылады немесе пирамида сатылана салынады да, ирек жалмен әшекейленеді.
- көне молалар - өз құрылысының қарапайымдылығы мен салыну шеберлігі жағынан ерекшелінеді. Көне молалардың екі түрі бар: халық моласы (үйінділер) және құрметтілер молалары (сарайлар).
Бұл нысандар бірге орналасу мүмкін екендігін есепке алу қажет. Мысалы, қасиетті бұлақ православ шіркеуінде немесе бөлек орналасуы мүмкін. Синтоизмнің көптеген ғибадатханалары діни ғимараттарды және табиғи нысандарды (судың қасындағы қасиетті тоғайда орналасқан шіркеу) құрайды. Оқу құралында діндердің қасиетті орындары мен діни орталықтары туралы мәселе қарастырылады. Бұл түсініктер бір-бірімен үндеседі.
Қасиетті орын деп - белгілі бір діни конфессияның өкілдеріне үлкен маңызға ие діни немесе басқа да іс-шараларға көптеген мінәжат етушілердің жиналатын орны деп айтуымызға болады. Мұндай орындарда ғажап иконы бар храм, мәселен, белгілі әулие, діни мұғалім (гуру)* аскет немесе тарихи діни жағдайлар орын алған. Діни орталық түсінігі қасиетті орын түсінігіне қарағанда кең таралған. Бұған аса құрметті білім беру мекемелері және діни ұйымдардың әкімшілік органдары кіреді. Бүкіләлемдік туристтік ұйым орналасу құралдарының екі тобын атап көрсетеді: ұжымдық және жеке. Орналасудың ұжымдық құралдары үш топқа бөлінеді:
* Қонақ үйлер және оған ұқсас орындар (мотелдер, тұруға арналған клубтар, жиһаздалған бөлмелер т.б.);
* Орналасудың арнаулы құралдары (кемпингтер, орналасу құралдарына арналып қайта жабдықталған жер бетіндегі және су көліктері т.б.);
* Орналасудың басқа да түрлері (үй кешендері, бунгалолар, мінәжат етуге келгендерге арналған палаткалы қалашықтар, шіркеулік, ашрамдық және басқа да жатақханалар т.б.).
Н.А.Юркина қонақ үй түсінігіне мынадай анықтама береді. Қонақ үй - бұл белгілі бір шектерден асатын (7 - 10) номерлерден құралған нысан. Мемлекеттік қызмет көрсету стандарттарына сәйкес, әр түрлі қонақжай қызметтерін ұсынатын және бірегей басшылық жасалынатын қонақ үйлер сыныптарға, санаттарға бөлінеді. Қонақ үйдің негізгі белгісі болып онда номерлердің болуын атап өтуге болады. Жіктелудің әр түрлі белгісіне қарай қонақ үйлер бірнеше түрлерге жіктеледі. Көрсетілетін қызметтің саны мен сапасына қарай француздық немесе жұлдызды (* жұлдыздан ***** жұлдызға дейін) жүйе кеңінен таралған. Бүкіләлемдік туристтік ұйымның мәліметтеріне қарағанда, 1997 жылы бүкіл әлемде 29 млн. қонақжайлар саналған.
Орналасудың жеке құралдарына жалға берілетін пәтерлер, пәтердегі бөлмелер, үйлер, коттеждер т.б. жатқызылады.
Қасиетті орындарға және діни орталықтарға сапар шегетін туристтер қоғамдық тамақтану кәсіпорындарының қызметтерін қолданады. Ол мыналар болуы мүмкін:
1. Мейрамханалар, кафе, кішігірім асханалар тағы сол сияқтылар. Діни орталықтарда қасиетті орындарда қажылыққа барғандар мен экскурсанттар аталған мекемелердің қызметтерін қолдана алады және қандай да бір тағамды таңдау мүмкіншілігіне ие болады.
2. Шіркеулік, ашрамдық және басқа да асханаларда қонақтар үшін тағам дайындалады. Бұл жердегі тағамның түрі басқа мейманханалар мен кафедегілерден ерекшеленеді. Атап айтатын болсақ, кейбір тағамның түрлері көбінесе жай тағам, православ оразасында жеңіл, индиялық ашрамда вегетариандық (өткір немесе өткір емес) тағамдар болып бөлінеді. Мінәжат етуге келгендерге тағам көбінесе белгілі бір уақытта, тағамды таңдау мүмкіншілігінсіз беріледі.
Мінәжат етуге немесе саяхаттық сапарға аттанатын туристтер орналасу (пунктеріне) пунктіне жету үшін әр түрлі көлік құралдарын қолдану қажет. Қолданылатын көліктерге 1) авиация, 2) темір жол, 3) автомобиль (автобустық), 4) су (өзендік, теңіздік) көліктері, 5) оның басқа да түрлері.
Діни туризмде бір пунктен келесіге дейін белгілі бір бағыттың бөлігін жаяу жүріп өту тәжірибесі қолданылады. Бұл бір жағынан өзіне түсетін қиындықтарды өз еркімен мойнына алуға, ал келесі жағынан көптеген нысандарға (қасиетті таудың шыңдары, үңгірлер) олардың көпшілігі қол жеткізе бермейді.
Бағыттар бірнеше белгілер бойынша жіктеледі.
Жыл бойы - жыл барысында белгілі бір зияраттық мінәжат жасау нысанына баратын көптеген саяхаттық және қажылық мақсаттар. Мысалы, бұл Сергиев үштігіне, Мәскеу маңындағы лаврға немесе Түркістандағы және Қазақстандағы басқа да аумақтардағы мешіттерге бару.
Мезгілдік - табиғаттың немесе басқа да факторлары әсер ететін жерлерге саяхаттау және қажылыққа бару. Мысалы, Тибет пен Гималайда қасиетті жерлерге жылына бірнеше айларда қажылыққа баратындарға және саяхаттаушыларға арналған қажылық мезгілі. Исламның қасиеттері жерлеріне мұсылман күнтізбесі бойынша саяхаттау және қажылыққа бару.
Бір ретттік (жағдайлық) - белгілі бір шіркеулік мерекені, жергілікті жерде қасиетті саналатын әулиені ұлықтау күнін тойлауға арналған мерекелерге мінәжат ету сапарлары. Бұл Ватикандағы рим папасының ғибадаттарына қатысу үшін мінәжат етушілердің көбеюінен көрінеді. Бұған жылына бір рет 2 миллионға жуық адамдардың қажылыққа баратын орны Меккені жатқызуға болады. Сондай-ақ саяхаттау мен қажылыққа бару сапарлары карнавалдарға, рәсімдеулерге және бірқатар мерекелерге қатысу үшін жүзеге асырылады. Мәселен, тамыз айында Кандиге, Шри-Ланкадағы Эсала Пе-рахера мерекесіне арналған іс-шараларға қатысу үшін сапарлау.
Трассалардың құрылуы бойынша бағыттар шеңберлік, түзулік, радиалды, аралас түрлері бар.
Шеңберлі бағыт - бағыттың бір басы (А) мен аяғына (Б) жүрілетін жолдың сәйкестігі. Мысалы, туристердің Ченнай (Үндістан) қаласына келіп, мемлекеттің оңтүстігіндегі - Канчипурам, Чидамбарам, Танджавур, Мадурай, Рамеш-варам, Махабалипурам шіркеулік қалаларын саяхаттап, Ченнай қаласына қайта келулері.
Түзулік бағыт - бағыттың бір басы (А) мен аяғына (Б) жүрілетін жолдың сәйкессіздігі. Айталық Мәскеулік православ мінәжат етушілері украиндық Терно-поль қаласына келіп, Почаевадағы Лаврды көріп, Киевке қарай кетті, соңынан үйлеріне оралған.
Радиалдық бағыт - бағыттың бір басы (А) мен аяғына (Б) жүрілетін жол сәйкес келеді, алайда туристер мұнда басқа да пунктерге ауысып, соңынан бастапқы пунктіге оралады. Мысалы, мінәжат етушілер мен саяхатшылар Мәскеуге келіп, ондағы қалаларға, қала маңына (Сергиев лаврының үштігіне, Саввин-Сторожев, Жаңа Иерусалим шіркеулеріне) бір күндік сапар жасап, кешқұрым қону үшін Мәскеуге қайта оралады.
Аралас бағыт - шеңберлі, түзулік және радиалдық бағыттардың элементтерін құрайтын бірнеше бағыттарға бару жолы.
0.2 Діни туризмнің даму аймақтары
Діни тұрғыдағы туризм әр түрлі орындарға мінәжат жасаудан айқын көрінеді.
Мінәжат етушілер қасиетті орындарға, киелі күштерге, ғаламат иконаларға бас ию арқылы олардан көмек, ем сұрауға, Құдаймен байланысты сезіну үшін барады. Сонымен мінәжат жасау - бұл қасиетті орындарға жол. Мінәжат етушілер ғибадатханаларды, шіркеулерді, әулиелердің мазарларын, олардың заттарын, қасиетті бастауларды көруге ұмтылады. Ғибадат ету тәжірибесі баратын орындарға қатысу нәтижесінде пайда болады. Мінәжат ету қоғам өмірінде маңызды рөлге ие.
Христиан діні (гр. Christian - мессия) - дүниежүзінде кең таралған зияраттық конфессиялардың бірі. Христиан діні б.з. І ғ. Рим империясы билігінде Палестинада дүниеге келді.Христиан дінінің үш негізгі ағымы бар: католицизм, протестентизм, православ.
1. Рухани-танымдық рөлі. Мінәжат етуге барушылардың сапары барысында оларға қатысатын орындардың тарихы, Ресейдің рухани өміріндегі олардың рөлі туралы мағлұматпен танысады. Сондай-ақ олар Құдайға мінәжат ету тәртібімен, әулиелердің мұрағатымен, бағытқа кіретін қарттардың есімдерімен байланысты орындардың ерекшеліктерімен танысады. Олар шіркеубасылармен пікірлесуге мүмкіншілік алады.
2. Жалпы білім беру рөлі. Шіркеулер тек рухани ғана емес, сонымен бірге мәдени және тарихи орталықтар болып танылады. Олардың кейбірінде мұражайлар да бар. Мінәжат етуге барушылар да, саяхаттаушылар да шіркеу қызметкерлерінің тұрмысы мен өмірі, бейнелеу және архитектуралық белгілерімен танысады.
3. Миссионерлік рөлі. Қасиетті жерлерге бару көптеген дінді мойындамайтын адамдардың бойында дінге деген сенімінің нығаюына септігін тигізеді.
4. Қайырымдылық рөлі. Мінәжаттық қызмет көрсету орындары шіркеулердің қажеттіліктері туралы біледі. Бұл ақпарат мінәжат етуге баратындарға дейін жетеді. Көмек көрсетуді ұйымдастырумен мінәжаттық қызмет ету орындары айналысады. Мінәжат етушілер шіркеуге киім-кешектер, азық-түліктер мен ақшалай көмек көрсетеді. Мұндай көмектер әсіресе өсіп келе жатқан тұрғындарға көмек көрсету үшін уақытында берілген көмек болып есептеледі.
Ресейде православ мінәжат етушілерінің саны туралы статистикалық мәлімет табу қиын. Қолда бар ақпарат бойынша жылына шамамен 300 мыңға жуық адам ішкі мінәжат жасайды екен. Қазақстанда бұл көрсеткіш анағұрлым аз. Алайда қазақстандық православиелікті ұстанған мінәжат етушіні Ресейдегі орындар қызықтырады, сондықтан діни туризмнің бұл түрін біз шығу ретінде қарастырамыз.
Мінәжат етуге жеке немесе мінәжаттық қызмет көрсету орындары арқылы баруға болады. Мінәжат етуге баратындарға қызмет көрсетушілердің лицензиясының бар-жоғы туралы және оны шіркеудің мақұлдағандығы туралы ақпаратты білу ұсынылады. Сапарға дайындалу барысында өзіңіз ант беріп, ораза ұстап, айтарлықтай дайындықсыз әулиемен кездесу үшін өзіңізді өзіңіз сендіруге болады. Шіркеуге барғанда өзіңізді қарапайым ұстау қажет. Шіркеу қызметкерлерімен баса көктеп сөйлесуге болмайды (олармен тек иеромонахтар ғана сөйлесе алады). Қасиетті жер киінетін киімнің қарапайымдылығын талап етеді.
Көптеген православиелік мінәжат ету орындары мұражайлармен өзара іскерлік қарым-қатынас орнатуға қызығушылық танытады. Мәселен Бородиндік қорық-мұражайы мен Спас-Бородиндік әйелдер монастыры шіркеу құрылысын бірлесе атқарып, оған қатысу т.с.с. мәселелерді шешеді.
Қазіргі таңда Ресей, ТМД мемлекеттері мен алыс шет елдердегі әрекет етіп жатқан шіркеулер туралы толық мағлұматты Орыс православ шіркеуінің монастырлары атты анықтамалық жөн сілтеушіден алуға болады. Анықтамалық қазіргі таңда әрекет етіп отырған барлық монастырлар туралы қысқаша ақпараттарды қамтиды. Қасиетті жерлердің тарихы, монастырлардың қазіргі заманғы өмірі, тыныс-тіршілігі, мерекелері, басшыларының есімдері, мекен-жайлары, оларды табу жолдары туралы ақпарат береді.
Анықтамалықтың мәліметіне сәйкес, Ресейде 313 монастыр және 26 РПЦ шөлдері бар. ТМД мемлекеттерінде 183 РПЦ монастыры, оның ішінде Украинада - 111, Белорусияда 15, Қазақстанда - 7, Латвияда - 3, Литвада - 2, Молдавияда - 33, Өзбекстанда - 5, Эстонияда - 1. Шет елде 13 монастырлар орналасқан.
Ресейде көбінесе танымал сегіз қасиетті әулие жерленген орындар бар. Нижегород облысындағы Серафим-Дивеев монастыры (прп. Серафим Саров), Ленинград облысы Лодейнопольски ауданындағы Свято-Троицк Александр-Свирск монастыры, Липецк облысы Задонск маңындағы Задонск Богородицк монастыры (әулие Тихон Задонски), Санкт-Петербургтегі Смоленск мазарындағы Блаженная Ксения мұнарасы (әулие Ксения Петербургская), Мәскеу облысы, Сергиев Посадтағы Сергиев үштігі лавры (прп. Серги Радонежски), Калужск облысы, Козелскідегі Оптина шөлі (прп. Авроси Оптински), Воронеждегі Покровск кафедралы соборы, Санкт-Петербургтегі Иоаннов монастыры (әулие Иоанн Кронштадски).
Діни өмірді, сондай-ақ діни туризм мәселелерін зерттеуші мамандардың алдында өмір сүріп жатқан РПЦ нысандарының, оның ішінде бірінші кезекте монастырлар мен ғибадатханалардың жіктелу қағидалары туралы сұрақ туындайды. Жіктелу белгілеріне байланысты бір немесе бірнеше нысандар өзгеше, тіпті қарама-қарсы топтарда болуы мүмкін. Алайда мінәжат етушілерді және саяхатшы-туристерді тарту орталықтары ретінде әртүрлі діни нысандардың жіктелуі туристік фирмалардың қызметкерлеріне өздерінің өнімдерін құру мен алға басуына көмектеседі. РПЦ монастырларын келесідей ретте жіктеуге болады: 1) елге тиістілігі бойынша; 2) көліктің тиімділігіне орай орналасу мекенінің қолайлығы бойынша; 3) монахтық ант ұстанғандардың құрамы бойынша; 4) тарихи кезең контекстінің жасы бойынша.
Католиктік және протестантизм православиемен қатар христиандықтың негізгі ағымдары болып табылады. Таралу аумағы бойынша католицизм мен протестантизм бір-бірімен тығыз байланысты. Европа мен Солтүстік Америка аумағында басым көпшілігі католигтерді, ал басқаларда протестанттарды құрайтын елдер мен ел бөліктері көршілесіп жатыр. Кейбір мемлекеттерде (Германия) католигтер мен протестанттардың саны бірдей. Германияның оңтүстігінде (Бавария) католицизм басымырақ. Нидерландияда, Швейцарияда, Норвегияда, Финляндияда, Данияда протестантизм біршама басым болса, Испанияда, Португалияда, Францияда, Италияда және Латын Америкасы мемлекеттерінде католицизм басым.
Протестантизм мен католицизмнің өзара тығыз аумақтық байланысын есепке ала отырып, тұтастай протестанцизм мен католицизмнің басым таралу аумағын сипаттау ыңғайлы. Католицизм мен протестанцизм Европаның шетелдік бөлігінде (Европаның оңтүстік-шығыс бөлігіндегі православ елдерін қоспағанда) Оңтүстік және Солтүстік Америкада кең таралған. Бұл аумаққа бұрынғы КСРО-ның үш республикасы - Эстония, Латвия, Литва мемлекеттері кіреді.
Біздің білуімізше Солтүстік Африкада ислам діні кең таралған. Алайда Орталық, Батыс және Шығыс Африканың көптеген елдерінде әртүрлі бағытты ұстанған христиандармен қатар мұсылмандар да мекендеуде. Мәселен Нигерияда олар тұрғындар санының жартысын құрайды. Ал Танзанияда тұрғындардың үштен бір бөлігі бойынша христиандарға, исламға және дәстүрлі халықтық сенім білдіретін өкілдерге тиесілі.
Христианшылдық африкалық елдердің дәстүрлі халықтық сенімдерімен көршілесе отырып, әдетте қызықты синкретикалық құрылымды құрайды. Мысал ретінде Заир аумағында тұратын кимбангистерді айтуға болады.
Христианшылдық Африка елдерінде, экваториалды Гвинея, Намибия, Руанда және басқа елдерде басымдыққа ие. Дәстүрлі халықтық сенім өкілдерінің саны бойынша Того, Оңтүстік Африка Республикасындағы христианшылдықтан басым. Конгода, Ботсванда, Анголада тұрғындардың шамамен жартысы христиандар, ал қалған бөлігі дәстүрлі халықтық сенімді ұстанады.
2006 жылы католигтердің саны 981 млн. құрады. Бұл бүкіл әлем бойынша 17% және бүкіл христиандардың жартысы. Католигтердің ең көп бөлігі. Америкада - 484 млн. адам (аталған ел тұрғындарының 62%). Европада 269 млн (37%), Африкада - 125 млн (17%), Азияда - 94 млн (3%), Австралия мен Океанияда - 8 млн (29%) католиг мекендеген. Латын Америкасының басым бөлігін католигтер құрайды. Олар Бразилияда - 105 млн, Мексикада - 78 млн, Колумбияда - 30 млн, Аргентинада - 28 млн, Перуда - 20 млн.
РКЦ католигтері шетелдік Европаның көптеген мемлекеттерінде басым немесе ірі конфессиялық топтарды құрайды. Олар Италияда - 45 млн, Францияда - 38 млн, Польшада - 36 млн, Испанияда - 31 млн, Германияда - 28 млн, Украинада - 8 млн католигтер бар.
Католигтер Африканың бірнеше елдерінде басымдау, сондай-ақ оның бірқатары абсолюттік немесе пайыздық сипатта тұрғындар санының көптігі болып табылады. Конгода - 15 млн, Нигерияда - 11 млн, Угандада - 10 млн, Танзанияда - 8,5 млн, Кенияда - 6,5 млн, Камерунда - 4,5 млн католигтер бар. Азияда католигтердің басым көпшілігі Филипинде және Шығыс Тиморда мекендейді. Басқа елдердің ішінде олардың саны айталық Үндістанда - 15 млн, Қытайда - 9 млн, Ветнамда - 6 млн, Индонезияда - 6 млн, Корея Республикасында - 3 млн, Шри-Ланкада - 1,1 млн т.с.с. құрайды.
Әлемдегі протестанттардың саны - 600 млн, адамнан асады, бұл барлық христиандардың 36% және әлемнің барлық тұрғындарының 12% құрайды. Сондай-ақ 100 млн аса маргиналдық протестанттарды құрайды. Ұлыбританияда - 30 млн, Германияда - 29 млн, Швецияда - 5 млн, протестанттар (маргиналдықтарды қоспағанда) тұрады. Ресейде 1 млн аса протестанттар мекендейді. Америкадағы протестанттардың негізгі бөлігі шамамен 160 млн АҚШ-та тұрақтаған. Бразилияда олардың саны - 32 млн, Канадада - 8,5 млн, Мексикада - 4,6 млн, Чилиде - 3,7 млн т.с.с. Протестанттардың Нигериядағы саны - 23 млн, ОАР - 13,5 млн, Конго Демократиялық Республикасында - 13 млн, Кенияда - 11 млн. Азияда атап айтқанда Қытайда 58 млн, Индонезияда 17 млн протестант мекендеген. Австралияда оның саны 6,6 млн адам. Маргиналдық протестанттар әлемнің көптеген мемлекеттерінде, әсіресе АҚШ-та ұсынылған.
Католицизм мен протестантизм, оның ағымдары Америка аумағының солтүстік және оңтүстік бөліктерінде басымдыққа ие.
Католицизм мен протестантизм басымдылығының кең аумағын Австралия құрайды.
Католицизм мен протестантизм аумағының басымдылығына әртүрлі өмір деңгейіндегі тұрғындардың ұлттық құрамы, туылу-өлу, сауаттылық деңгейін топтастыратын мемлекеттер құрайды. Экономикалық география тұрғысынан алғанда бұл мемлекеттер бірнеше микроаудандардың қатарын құрайды. Айталық, Батыс Еуропа (БЕ) (Грецияны қоспағанда), Орталық-шығыс Еуропа (ОШЕ), Солтүстік Америка (СА), Латын Америкасы (ЛА) бөлшекті, Сахарадан оңтүстіктеу Африка (СОА), Австралия және Океания шартты. Европа мемлекеттері үшін тұрғындар саны өсуінің төмендігі, туылудың қысқаруы, тұрғындар құрылымындағы егде жастағы адамдар санының жоғарылауы тән. Жалғыз басты адамдар мен баласыз жұптардың саны өсуде. Батыс Еуропада 24 тәуелсіз мемлекет орналасқан, онда шамамен 380 млн тұрғындар тұруда (Грецияны қоспағанда шамамен 370 млн). Батыс Еуропада Ұлыбритания, Франция сияқты мемлекеттер орналасқан.
Батыс Еуропа тұрғындарының (34) бөлігі қалаларда тұрады. Ірі агломерациялар, сондай-ақ әрбірінде 40 млн тұрғыны бар ағылшындық және пиринейлік мегаполистер пайда болды. Пиреней мегаполисінде Германия, Нидерланды, Бельгия мен Франция аумағында орналасудың жалпы жүйесі қалыптасты. Германия БЕ мемлекеттерінің ішінде және шетелдік Еуропаны тұтастай алғанда ең көп тұрғындалған болып танылады. Оның тұрғындарының саны 81,8 млн аса адамды құрайды.
Орталық-шығыс Еуропада бұрынғы 15 социалистік мемлекет орналасқан, оның ішінде католицизм Литвада, Чехияда, Польшада, Венгрияда, Словенияда, Словакияда, Словенияда, Хорватияда, ал протестантизм - Эстонияда, протестантизм мен католицизм Латвияда басым. ОШЕ сондай-ақ Болгария, Румыния, Югославия (Сербия және Черногория) сияқты православ мемлекеттері бар. ХХ ғасырдың 90-жылдары ОШЕ мемлекеттерінің ұлттық құрамының біртектілігі өсті. Бұл кезеңде Югославиядан Хорватия мен Словения бөлініп шығып аталған мемлекеттер ыдырады.
Орталық және Шығыс Африка тұрғындарының басым көпшілігін христиандар құрайды. Орталық және Оңтүстік Африка мемлекеттері осы күнге дейін отарлаудың зардаптарын тартып келеді. Мемлекеттер арасындағы шекаралар көп жағдайда еркін жүргізілген. Көптеген африкалық мемлекеттер саяси және экономикалық тұрақсыздық, ұлттық-діни талас-тартыста, азаматтық соғыс, әскери диктатуралар мен шекаралық соқтығыстар жағдайында өмір сүріп келеді.
Орталық және Оңтүстік Африка халықтары үшін некеге ерте тұру, көп балала отбасы және жоғары туылу көрсеткішімен ерекшеленеді. Балалар өлімінің көрсеткіші жоғары. Тұрғындардың 23 бөлігі ауылдық жерлерде тұрады. Урбанизация деңгейі әсіресе Бурунди, Руанда, Малави және Угандада төмен. Алайда қалалық тұрғындар барлық жерлерде үлкен қарқынмен өсуде.
Орталық және Оңтүстік Африка мемлекеттері шаруашылықтың дамуының төмен деңгейі мен азаматтардың төмен табысының мөлшерімен ерекшеленеді. Тек бір ғана мемлекет - ОАР экономикалық дамыған, ал көптеген мемлекеттер Мозамбик, Сьерра-Леоне, Руанда, Бурунди және тағы басқа көбіне аз дамығандардың санына кіреді. Мемлекеттердің басым көпшілігінде шаруашылықтың кері қалған құрылымы сақталуда. Африканың экономикалық потенциалы отарлау кезеңіндегі метропли мемлекеттері тарапынан олардың варварлық пайдалануынан әлсіреді.
Бұл аумақ туризм дамуының үлкен потенциалына ие. Алайда туризм бұл жерде экономикалық, саяси тұрақсыздықтың, мемлекеттің экономикалық артта қалуы мен туризмнің материалдық-техникалық базасының әлсіздігі салдарынан онша дамымаған.
Ал келесі кезекте Европадағы христиан дініне табынушылардың мінажаттық орындарына тоқталып өтсек:
Рим - бұл христиандық құлшылдықтың аса ірі орталығы, оған жылына 8 млн дейін құдайға мінәжат етушілер баруда. Римнің шегінде қалалық мемлекет, Рим папасының, РКЦ басшысының ордасы - Ватикан орналасқан. Ватиканды (оның шегінде салынған әулие Петр соборы) көру үшін миллиондаған мінәжат етушілер барады. Мінәжат етушілердің шарықтау шеңі католигтік пасха болып табылады. Әулие Петр соборы саяхаттау тұрғысынан алғанда қызықты. Ол мінәжат етушілер үшін маңызы зор, соборға барған кезде олар әулие Петрдің табанына еріндерін тигізеді.
Сан-Джованни ин Латерано соборы папа қызметін атқаратын Рим эпископының резиденциясы болып табылады. Бұл соборда көптеген жәдігерлер әулие Павел мен әулие Петрдің бастары, иудейлік өсиет қайығы, Ааронның киелі аса таяғы, Қыз Марияның жамылғысы, құпия кештер өтілген столдың бөлігі, ақиқат айқыш көлденең салмасы, порфир плитасы бар. Сондай-ақ Сан-Джованни ин Латеранода Пилит сарайынан алынған қасиетті баспалдақ (28 басқыш) бар. Қазіргі таңда баспалдақтар ағаштан жасалған қаптамамен қорғалған. Мінәжат етушілер баспалдақтан баспалдаққа шыққан сайын дұға оқиды.
Санта-Мария Маджор Қыз Марияға арналған ең үлкен шіркеу. Мұнда апостол Матфейдің денесі, нәресте Исаның қасиетті бесігі ағашының бес бөлігі бар.
Санта-Кроче ин Джерузалемме. Бұл базиликаның қазынасы - бір қарақшымен бірге Исаның қағылған айқышының тұғыры, қасиетті айқыштан үш тамызық, қасиетті шеге, екі қасиетті шипа, қасиетті бесіктердің тастары, қайта тірілген Исаның бүйірін ұстаған сенімсіз Фоманың сұқ саусағы бар. Санта-Прасседе шіркеуінде кішігірім діңгек орналасқан. Аңызға қарағанда оған Иса пайғамбар байланған екен. Сан-Лоренцо фьори ле Мура шіркеуінде Нероннан қашпақ болғанда әулие Петрмен кездескен кезінде алынған Исаның аяқ іздері сақталған. Ал Сан-Паоло фьори ле Мур соборында әулие Павелдің табыты астында оны байлаған шынжыр орналасқан. Олар әулие Павелдің құрметіне орай өткізілетін мейрамда мінәжат жасау үшін қойылады.
Ассизи (Италия). Бұл орын әйгілі әулие Франциск Ассизиді еске алумен байланысты. Бағзыда әулие тауда кішігірім үй салып, онда жеке өзі көп ойланған. Бұл баспана үстінен Санта-Мария делъи Анжелаға арналған шіркеу салынған. Ассизидің Санта Кьяраның басқа шіркеуінде Францискінің сенімді ізбасары Клараның шірімеген денесі орналастырылған. Оның қолында әрдайым жаңа гүлдер тұрады.
Сантьяго-де-Компастела (Испания). Бұл орын Испанияның солтүстік-батысында Галиссияда орналасқан. Мұнда апостол Яковтың шірімеген мәйіті сақталған деп саналады. 1478 жылы Сантьягоға мінәжат жасау Римге мінәжат жасаумен бірдей рухани маңызға ие екендігін рим папасы мойындаған. Орта ғасырда Сантьяго-де-Компостела Иерусалим және Риммен бірге католигтің мінәжат етушілердің аса ірі үш орталығының санына кірген. Сантьягода мінәжат ету бағыты болған. Англияның, Германияның және Францияның солтүстік аудандарынан келген мінәжат етушілер Парижде бас қосқан. Онан олар Лимож арқылы Тулузға беттеген. Жолай оларға Орталық Франциядан мінәжат етушілер қосылып отырған. Тулузда сондай-ақ Лионнан, Италиядан, Миланнан келген мінәжат етушілердің бастары қосылған. Тулуздан мінәжат етушілер Сантьягоға қарай бет алған, сондай-ақ олардың қатарына жолай Испаниядан сенушілер легі қосылып отырған. Соборда апостолдың және оның екі әулие Федор мен Афанасидің шірімей сақталған мәйіті жатыр. Қазіргі кезде мінәжат етушілер мехрапқа, сонан баспалдақтармен әулие Яков мүсініне барып оның мантиясының қатпарларын сүйеді. Пилигримдер өздерінің саяхатының бітуін білдіру үшін орталық бағанадағы тасқа қолдарын қояды.
Кельн (Германия). Бұл қала турист-саяхатшыларды да сондай-ақ мінәжат етушілерді де тарту нысаны болып табылады. Экскурсанттар әсіресе Еуропа соборларының ішінде ең танымал Кельн соборын көруге ынта білдіреді. Мінәжат етушілер әулие Урсуланың базиликасында болып, оған тәу етуге асығады.
Буддизм (санскритше Будда - көкірегі ояу, көзі ашық) - б.з.б. VI ғ. Будда негізін қалаған философиялық және зияраттық наным. Буддизм солтүстік Үндістанның Бихар штатында пайда болған. Буддизмнің негізін қалаған - Гаутама Сиддһартһа, лақап аты әулие Будда. Ол солтүстік Үндістанда (қазіргі Непал жерінде), шак (сақ) халқы патшасының отбасында дүниеге келген.
Буддалық мінәжат ету әдеп-ғұрпы Будданың өзі өмір сүрген уақытқа тура келеді. Будда дінін ұстанған Трипитак каньонына сәйкес, өзінің ізбасарларына оның туылған жерінде (қазіргі Непал аумағындағы Лумбини), білім алып (Бодхай, Бихар штаты, Үндістан), өзінің алғашқы насихатын оқыған (Варанаси қаласы маңындағы Сарнатх, Утар-Прадеш штаты, Үндістан) және бұл әлемнен кеткен жерлеріне (Горакхпур қаласы маңындағы Кушинагар, Уттар-Прадеш штаты) баруды мұра еткен.
V, VI, VIII ғасырларда қытайлық будда монахтарының Үндістанға мінәжат ету үшін барғаны белгілі. Монахтар екі бағытта жүрді. Біріншісі - солтүстік - қазіргі Ауғанстан, Пәкістан, Үндістанның Джамму және Кашмир штаты аумағы арқылы Ұлы жібек жолы бойынша. Екінші бағыт - оңтүстік - Оңтүстік Қытай теңізі, Бенгал шығанағы арқылы Үндістанның шығыс жағалауына соға отырып өту. Саяхытшылардың бірі Сюань Цзан 629-645 жылдары Үндістан мен Шри-Ланканы солтүстігінен оңтүстігіне дейін өткен. Тарихтан белгілі болғандай ХІ-ХІІ ғ.ғ. мұсылман жаулап алушылары буддалық монастырларды қазіргі Үндістан аумағының солтүстігіндегі ғибадатханалар мен университеттерін жойды. Қызығы сол осы мінәжат етулерден кейінгі қалған мәліметтер бойынша ХІХ ғ. көптеген буддалық орындары қайта мәлім болды. Будданың денесі нирванаға кеткеннен соң кремделіп, қалдықтары сегіз бөлікке бөлініп орналастырылды. Сондай-ақ бірқатар жерлерде будда әулиелерінің монастырларда орналасқан қалдықтары болған.
Буддизмде мінәжат ету Будданың қалдықтарына бас ию арқылы басталған. Осыған орай, буддизмде мінәжат ету тарихы мыңдаған жылды құрайды. Мінәжат ету махаянамен қатар тхеравада дәстүрлерінде бар. Буддизмдегі мінәжат ету рухани нәтиже алу үшін, жоғары күштерге құрмет көрсету және бас июмен сипатталады. Буддизмде мінәжат ету алғашқы кезде индустердің мінәжат етушілерінің имитациясы болып, соңынан олар өздерінің дербес түрін иеленді. Санскритте және палиде мінәжат етуші праврадж немесе пабадж ретінде белгіленген. Бұл түсініктер бейбіт істерден кетуді білдіреді. Будда әдебиетінде әлемнен кету адам будда сангхиінің мүшесінің дәрежесі мен мәртебесіне жету үшін қажет. Алайда аскеттердің саяхаттауы мақсатсыз болған жоқ және қасиетті орындарға барумен қорытындыланған. Будда монахтарының аскеттік әдетіне айналуы тұрғылықты өмір сүру ортасының болмауы буддизмді насихаттауға септігін тигізді. Монахтарға бір орында болу жүктеліп, тек жауын-шашын және басқа мезгілдерде саяхаттауға рұқсат берілген. Осыған орай, саяхаттау канондардың ажырамас бөлігі және будда монахтарының міндеттері болып табылады. Анағұрлым кеш шыққан будда әдебиеттерінде махаяндар мен тхеравадаларда мінәжат ету орындарын аспанға алып баратын баспалдақтар деп атаған. Буддизмде қасиетті өзендер мен тирхиларды құрмет тұтады. Чайтьи ғимараты тақуалық әрекет жасау болып саналады.
Үндістан мен Непалдың буддалық қасиетті орындарын 5 санатқа бөлуге болады. Гаутама Будда өмірінің ұмытылмас кезеңдерімен байланысты. Олар: Лумбини (дүниеге келу), Бодхгай (сергектену), Сарнатх (бірінші уағызы) және Кушинагара (махапари-нирванаға кету).
Гуатама Будда қасиетті орындарына бара отырып, өз өмірінің бір бөлігін өткізген. Бұл Капилавасту (Тилауракот), Раджгир, Наланда, Санкасья, Шравасти, Вайшали, Паталипутра (Патна),Каушамби.
Буддизмнің белгілі әулиелері және шеберлерімен, буддизммен дін ретінде оның тарихымен, мәдениетімен буддалық өмір жалғасып отырған вихарлар, монастырлармен байланысты қасиетті жерлер деп бөлінеді.
Бірінші екі санаттағы нысандар Үндістанда басым. Непалда тек Капилавасту мен Лумбини. Үшінші санаттағы қасиетті жерлер Үндістанда, сондай-ақ Непалда, төртінші санаттағы Үндістанда көп, Непалда аздау. Аджанты, Эллор, Карл, Канхери (Үндістан) үңгірлері будда өнері және архитектурасымен, Санчи өнері және архитектура тарихымен байланысты. Төртінші санаттағы орындар сондай-ақ буддалық қасиетті және белгілі шеберлермен байланысты. Мысалы, Санчиде Будданың екі белгілі шәкірті Шарипутра мен Маудгалъяна қалдықтары орналасқан. Үндістанның буддалық үңгірлерінде монахтары Х ғ. дейін буддизмді мұсылман жаулап алушылары келген кезеңге дейін ұстанып, насихаттаған. Үңгірлердегі бірнеше орындарда будда монахтары Непалда насихат еткен орындары Ваджрад-жогни, Нагарджун төбесі болып табылады. Онда мүсіндеу өнерінің туындылары жоқ.
Буддизм нысандары Шығыс Түркістанда және СУАР аумағында, сондай-ақ Қазақстан аумағына кіретін жерлерде орналасқан. Бұл нысандар Қазақстан аумағында тұрған халықтардың дінімен байланысты және рухани мәдениетінің көптүрлілігін көрсетеді.
Мұсылмандардың діни туризмі анық айқындалған мінәжат етуді құрайды. Әрбір мұсылман үшін өмірінде бір рет болсын қасиетті қалалар Мекке мен Мединеге мінәжат (қажылық) ету қажет. Тағы бір сипаты жылына бір рет, әрі айдың күнтізбелік күндерінің ауысуына байланысты қажылық уақытында мұсылман мінәжат етушілер саны бірден өседі. Әлемдік діндер ішінде ең жасы - ислам діні.
Сауд Аравиясында орналасқан Мекке мен Медине исламның мінәжат ету орталықтары болып табылады. Басқа қалалар мен мемлекеттердегі мешіттерге, сондай-ақ зияраттық нысандарға да туристер жиі барады.
Исламда христиандармен салыстырғанда әулиелердің, құдіретті иконалардың жоқтығы, қасиетті орындардың аздығы мінәжат етуші туристерді аз тартады. Алайда жыл сайынғы Меккеге қажылық, Медине мен Иерусалимге бару мінәжат етушілердің әлемдік легіне біршама септігін тигізеді. Ислам (бұл сөзді құрметтеуші ретінде аударуға болады) б.з. VII ғасырында Батыс Аравияда арабтар арасында пайда болып Аравиядағы араб тұрғындарының басым көпшілігі дәстүрлі тілдік сенімді ұстанған. Алайда иудаизм мен христиандық секілді монотеистік діндердің әсері байқалды. Шамамен б.з. 570 жылдары Меккеде исламның негізін қалаушы Мұхаммед дүниеге келді. Ол адамдар мен жануарларды сүйген өте еңбекқор, мейірімді, қарапайым адам болған. Мұхаммед жас кезінде қой бағып, сауда керуендерімен серуендеген. Бақуатты жесір әйел Хадишаға үйленіп, пайғамбар алты ұлды болады. Хадиша қайтыс болғаннан соң оның бірнеше әйелі болған. Мұхаммед Алламен құран арқылы байланыс жасау үшін жиі-жиі жеке қалған. 610 жылы Хирам тауының үңгіріне Жәбірейіл періште келіп аян берілген сөздерді адамдарға тарат деп бұйрық береді. Осы жағдайдан кейін 20 жыл ішінде Мұхамед адамдардың көзінше нұрға бөленген.
Мұхамедтің насихаттары Мекке тұрғындарының басым бөлігінің қарсылығына тап болады, сондықтан Пайғамбардың Мединеге көшуі - Хижра (осы сәттен мұсылмандық күнтізбелік санау басталады) болады. 629 жылы Пайғамбар Меккеге кіріп қасиетті Қағбада рулық пұтқа табынушылар жайратылады. 632 жылы Мұхаммед 63 жасында Мединеде қайтыс болады.
Ислам сенімін оқыту тез қалыптасты. Мұсылмандық сенімнің негізгі парыздары мыналар:
Аллаға сенім. Құдай түсінігінің үш негізгі түсінігі бар: Оның жалғыздығы, артықшылығы және басымдығы тән. Ислам - бұл ең жүйелі, бірізді монотеистік дін. Құдайдың біртұтастық қағидасын бұзбау үшін мұсылмандар оған қатысты Ол сөзін қолданбайды. Құрандағы Құдайдың барлық есімдері оның жыныстық қатыстылығына емес, сапалық белгісін береді. Әл-Бади (Жасаған), Әл-Батын (Көрінбейтін), Әл-Мұқит (Азық беруші). Алла барлық нәрселерді біліп, көруші. Ол мәңгілік, уақытқа байланыссыз, өзі жасаған әлемнен ерекше, аса мейірімді, рахымды.
Кітаптарына сену. Әрбір пайғамбарлар арқылы Алла адамдарға кітап берген. Мұса арқылы Тәурат, Иса арқылы Інжіл, Мұхаммед арқылы Құран.
Періштелерге, жын-сайтандарға сену. Олар көзге көрінбейтін әлемді мекендейді. Періштелер жарықтан жаралған, олар Құдайға қызмет жасап елші қызметін атқарады. Жындар оттан жаралған, Жерді адамдарға дейін мекендеді, олардың бірі мейірімді болса, екіншісі қаһарлы, кейбірі ислам дінін қабылдаған (Құранның 72 сүресі). Шайтан (Ібіліс) - бүкіл адамзатқа қарсы күштерді басқаратын періште. Әрбір адамға екі періште белгіленген және олар оның жақсы-жаман істерін есепке алып отырады, басқа екеуі Шайтанның азғыруынан және қауіптерінен сақтайды. Жәбірейілдің міндеті Алланың әмірін пайғамбарларға жеткізеді, Микаил (Михаил) табиғаттың жағдайына жауап береді, Әзірейіл өлгендердің рухын әкетеді, Исрафил дүниенің соңын хабарлайды.
Пайғамбарларға сенім. Мұхаммедтің келгеніне дейін 124 000 пайғамбар болған. 26 пайғамбардың есімі Құранда аталған. Оның ішінде бізге Інжілден белгілері: Нұх (Ной), Ибрахым (Авраам), Смайыл (Измаил), Мұса (Мойсей), Иса (Иисус), Юнус ибн Закрийя (Иоанн Креститель), Мұхаммед елшілердің соңғысы, пайғамбарлардың мөрі саналады.
Өлгеннен кейін қайта тірілуге (ахира) және рухтың өлмейтіндігіне сену. Адам өлгеннен соң оның рухы денесінен ажырайды. Адам өлгендердің ішінен ахырет күні болатын сот күні қайта тіріледі.
Исламға мынадай сөздермен сенім білдіріледі: Алладан басқа Тәңір жоқ, Мұхаммед Оның елшісі (арабша - Лә иллаһа илла Аллаһ уә Мұхаммадан Расуллу Ллах).
Исламның бес түрлі тірегі бар: сенім немесе куәлік беру (шахада), намаз оқу (салят), діни салық - зекет беру, ораза (саум) және Меккеге барып қажылық жасау.
Исламда христиандық түсініктегі құпиялық жүйесі жоқ. Мұсылман болу үшін бірнеше қадірменді адамдардың қатысуымен ислам тірегінің белгісін ауызша айтса болғаны. Сондай-ақ кейбір исламға сенушілер мұсылман болу үшін адам Құдайды жүрегімен тануы керек дейді. Ислам күніне бес рет күннің шығуы мен батуы арасында, бесін ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz
Реферат
Курстық жұмыс
Диплом
Материал
Диссертация
Практика
Презентация
Сабақ жоспары
Мақал-мәтелдер
1‑10 бет
11‑20 бет
21‑30 бет
31‑60 бет
61+ бет
Негізгі
Бет саны
Қосымша
Іздеу
Ештеңе табылмады :(
Соңғы қаралған жұмыстар
Қаралған жұмыстар табылмады
Тапсырыс
Антиплагиат
Қаралған жұмыстар
kz