Болмыстың екі сигналдық жүйесі

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 8 бет
Таңдаулыға:

5.10.2. Болмыстың екі сигналдық жүйесі
Бізге белгілі, жануарлардың нерв жүйесінің жоғары бөліміне келіп, сыртқы орта мен оргаиизмнің өзіндегі езгерістер мен құбылыстарды сигналдайтын импульстердің көзі сол өзгерістер меи құбылыстардың өздері болып табылады. Бұл -- болмысты тікелеи сигншдаужүйесі. Ол адамға да тән. БіраҚ болмысты сигнадцаудың тағі.і бір ерекше, адамға ғана тән жүйесі бар. Ол 2 ші сигналдық жүйе. Бүл арқылы сыртқы және ішкі ортада болып жатқан құбылыстар, өзгерістер сөз аркылы хабарланады. Мүны Павлов "бірінші сигналдың сигналы" -- деп атады. Екі сигнаддық жүйеге сай адамныі і рецепторларынаәсерететінтітіркендір гіштердіңөзі 2түрлі: тікелей жәнесшдік. Сөздіңөзі кез келгентікелейтітіркендіргіштердіңәс ерін ауыстыра алады, сондыктан оларға сай реакцияларды тудыра алады 2-ші сигналдық жүйе аркылы адам болмысты толығырақ, аныгыра к бейнелейді, одан дерексіздене де алады, тольш жатқан тікелей тітіркендіргіштерді жинақтай алады. Осы жаңа, жинақталғам сигналдарды анализдеу мен синтездеу ерекше адамдық жогары ойды қүрайды. 2-ші сигналдық жүйенің таңкаларлық ерекшелігі шартгы байланыстар жасалуының жылдамдығы: адам бір ретестіо не кітаптан оқыса болғаны, оның ми қыртысында жаца байланыстар гіайда болады. Олардыңмықтылығы соншалық, кейде ешқандай бекітусіз көітгеген жылдар бойы сақталады. Саналы ойлау сөз, сөйлеу арқылы көрінісін, мазмұнын білдіреді, яғни тіліс байланысты.
5.10.3. Тіл қызметі рефлекторлык сипатта
Бізге белгілі, жануарлардыңжоғары нерв әрекетінің 1 -сигналді.і і жүйесінің бірінші және негізгі заңы -- үлкен жарты шарлар қыртысында жүретін процестердің рефлекторлық сигіаты болын табылады. Бүл заңньщ күші екінші сигналдык, жүйе үшін до жоғалмайды. Сез сойлегендетілдіңкозғалысының рефлекторлык сипатының болатьшдығы туралы пікірді кезінде И. М. Сеченов айтқаі і болатын. Дыбыс сіңірлеріне, тілге және бүкіл сөйлеу аппараты ім келетін эфференттік импульстер осы органдардың жүмысын қамтамасыз етеді. Сойтіп сөз сейленеді. Ал бұл кезде туатым афференттік импульстер ағыны ми қыртысынатүсіп, сез сейлеудп әрбір сатысын сигаалдап отырады.
Егер де адамға белгілі бір қимыл актысын ойла десе, сол сәтіг осы қимыл актысына қатысы бар еттердің функциональдық қалл ы өзгереді, соларға сәйкес органдардың қанмен жабдықталум жақсарады, кейдетіптісолактының әреңбайқалатынэлементточ декөрінеді. Кевде адам өзіНше (іцггей) ойлағанның өзінде, екінші сөзоен аигқанда, іштеи сөйлегенде де жоғарыдағы айтқанымызға үқсас кұбылыстар байқалады. Бұл кездерде эфференттік импульстер естілетін сөздерді; сөйлеуді туғызбаса да, кейде адамның ерш жыбырлад, хілі аздап ҚОзғалады, тіпті кей жағдаиларда эфференттік ИмпуЛЬстердің күшею салдарынан біраз дыбыс шығарып, сөилеп те кетеді
Фйзиологиялық көзкарас түрғысынан ойлау актысының өзі, Г1ПТ1 ол сөзарқылы берілмесе Де, күрделі тізбекті рефлекс болып таоылады. Сөилеу органыца келетін импульстер онда өзгерістер туғызып, соның нөтижесінде үлкен жарТы шарлар қыртысына баратын афферентпк жауап сигналдары пайда болып, ал олар қайтадан жаңа эфференпік импульстер туғызады. Сондықтан уздіксіз, бірш-б.рі тудь,рЬП) отыратьш афференттік және зфференттік импульстер 0йлаудың негізінде жататын физиологаялық процестщ Иегізгі бір компонент! дсп қаралу ксрек.
Сөилеу негізп үш түрлі Қьізмет
атқарады: коммуникативтік (өзара қарым-қатынас орцатуЩы) түсіндіруші және реттеуші.
Коммуникативтж қызметте субъектпі.ң екі жағы қатысады: бір жаіынан тиісті акдаратты сө3 аРкылы айтатын, хабарлаушы субъект болады (экспрессивті форМадаеы сөз) ал екінші жағьшан Сол
сөиленген сезді қабылдаушЫ; ТЫндаушы субъект (сөздің тпрессивт формат) болады. Сейлеудіңтүсіңдіруші қызмегі тиісті гүсінік, абстракциялық ошіау тудырады. Бүл үшін түскен ақпарат лнализденіп - синтездедеді, түжырым-корытынды, үғымдар қалыптасады. Сейлеудщ ре1теуші қызметі а ы оргаНизмдегі әр і үрлі жүиелердщ (жүрек, асқазан, екпе, бүйрек, зат алмасу, т. б.) ;рекеп езгереді. Бір сөздің өзі Қалай айтылғанына карай адамның көңіл-күйін өр түрлі бағытга, деңгейде, түрде өзгерте алатыны омірден белгілі.
Сөйлеудің үш формасьін ажыратады: акустикаяЫқ (дыбыстық сигналдар түрінде көрінеді)) оптикалық (әріптік симіюлдарды
анализдеу-синтездеутүріндебайқалады ) және кинествзияяық (сөздің
дыбыстык формасын үйымдастырушы артикуляциялық органдардағы ет аппаратының жүмысынан керінеді).
Сөйлеуді іске асыруға үш анализатор қатысады: сойлеу қшгалыс, wwiey-ecmy, сөилеу-көру анализаторлары. Бұлармен катар аса үжен рөлді ми кыртысының маңдай бөлімі атқарады. Сөйлеу-козғалыс анализаторы тілден, ауыз куысынан, көмекейден, диафрагмадан шығатын сигналдарды кабыддайды да сөзді құрауга жоие айтуға катысады. Ми қыртысы ядр0сы мандайдағы екінші және үшінші иректер облысында (Брок орталыгы), Бродманның 44, 45, 46- аландарында орналасады. Сөйцеу _ есту анализаторы сол жактағы ми
ыңарл арынын, жогаргы самай облысында (Вернике орталыгы), ^ойлеу-көру анализаторы шуйде облысында жатады. Аталған ^елімдердің қатысуында акустикалық, символдық сөздердің ^сүрделі декодылануы жүреді.
5.10.4. Екі сигнаддық жүйенің функциональдық бірлігі
Адамның қалыптасу барысында екінші сигналдық жүйе бірінш і ^игналдық жүйе негізінде, қоғаңцык-еңбек нәтижесінде пайда болды '^сәне біртіндеп омірлік қатынастардың ең түрақты, негізгі ' реттеушісіне айналады. Бірақ, бұдан 1-ші сигналдық жүйе енді 2-ші (іланға кошті деген үғым тумауы тиіс. 2-ші сигналдық жүйе 1-шінің (-іегізінде, сонымен байланысты болып қана қызмет атқара алады Poundкі сигналдық жүйе әр уақытта функциональдық бірлікте болады, ^ондықтан болмысты толық және терең бейнелеу ге мүмкіндігі бар. Давловтың айтуынша: "Адам болмысты ен алдымен бірінші сигналдық жүйе арқылы сезеді (қабылдайды), содан-соң екінші сигналдық жүйе арқылы сол болмыстың қожасына айналады (со ; сөйлеу, ғылыми ойлау)".
Сипіалдык жүйелерді11 бірінде пайда болған шартты байланыс екіншісінде де пайда бола алады. Мысалы, қызыл жарықка жасалған шартты қимыл рефлексін қызыл жарықтың озіп корсетпей, бірақ оның әсерін созбен ауыстырса да алуға болады және керісінше. Осындай жүйенің бір-біріне байланысты қызмет атқаруының негізінде қозудың бір жүйеден екіншіге тандаи иррадиациялануы (таралуы) жатады. Тандаудың шамасы меи дөрежесіне қарай екі сигналдык жүйенің бір-біріне әсері де түрлішс болады.
Кейде адам шартты кимыл рефлексін жасайды, ол туралы айтады да, бірақ тікелей тітіркендіргіштердің әсерін жоққ;і шығарады ("Баллонды бастым, неге екенін өзім де білмеймін"). Кейде адамның жауап реакциясы 2-ші сигналдық жүйедс- байқалмайды: ол тітіркендіргішті коргендігін жоққа шығармайды. бірақ қимыл реакциясын жасаған жоқпын дейді, расында ол , ^ ^ймұщ-щбасады. Мүндай жа^Цайлардың болатын себебі, кыргысқа [ъ] ' келетін импульстердің бәрінің күші бірдей емес болу керек, яғн 11 нерв клеткасын бәрі бірдей жеткілікті қоздыра алмайды. Адам ө и де байқамайтын, автоматты қимылдар, бірінші сигналдык жүйедеп болып жатқандардың 2-де толық керінісінің жоқтығымем түсіндіріледі. Қозудың бірінші сигналдык жүйеден екіншілерн шектеліп берілуі адамның үлкен жарты шарлар кыртысы қызметінің негізгі бір ерекшелігі болып табылады, осығап байланысты санаға шамадан тыс көп тітіркендірулер ағыны кел
алмайды. Мұның негізінде екінші сигналдык жүйенің кыртыстағы белгілі пункттеріндегі тежелу жатады.
Адам көпшілік жағдайда бір затты, мысалы, алманы көрмей-ак, бірак оныңтүсін, дәмін, иісін көз алдына елестете алады. Бұл кезде кыртыстағы процесс I сигналдык жүйеге тереңірек қозғау салады, сүйтіп зат туралы толық мағлүмат туып, сілекей ағады. Түрліше адамдарда ойлау процесі кезінде 1 сигналдық жүйенің катысуы іүрліше болады. Осыған байланысты Павлов жалпы типтермен қатар адамдарда кейбір жекетиптердің болатынын көрсетгі: көркем, ойшыл және ортаиіа. Кәркем типте 1 сигналдықжүйе көбірек қатысады. Ал ойшыл тип кобінесе болмыстан жекеленген, аулактатылған абстракциялық ойға ыңғайлы келеді. Ондайлар кейде болмыстагы қалыпты катынасты бұрмалап корсетуі мүмкін. Адамдардың кепшілігі орташа типке жатады, олардағы ойлаудың айрыкша басым көрінген көркемдік те, ойшылдық та сипаты болмайды.
5.10.5. Баланың жоғары нерв әрекетінің дамуынын негізгі белгілері
Баланың жоғары нерв әрекетінің дамуы ол туа салысымен басталады. Туған сәтте бала сапа жағынан өзгеше, жаңа орта жағдайына кошеді. Ол сыртқы және ішкі ортаныңтолып жаткан тітіркендіргіштеріне кездеседі жене соңғылардың әсері адамның бүкіл өмірі бойында тоқтамайды.Жаңажағдайға бейімделуге бала iurre жатып-ақ дайын болады. Оған дәлел: мерзімінен бүрын туған балада да қорғану және тамак шартты рефлекстерін жасауға болады. Дегенмен біріиші шартты рефлекстер баяу жасаладыжәне олар алғашқы кезде оте тұрақсыз келеді. Мұнын себебі, жаңа туған балаларда козу мен тежелу процестерінің ми қыртысындагы иррадиациясы айқын болады.
Туғаннан кейінгі екінші айдыц басында шартты гамак және корғану рефлекстерініңтүрақтылығыкүшейіп және оларды кез- келген рецепторлардан алуға болады. Осылармен қатар бұл кезде дифференцировканың түрақтылығы мен нәзіктігі де көбейеді.
Адамнын жоғары нерв өрекетінде ерекше мацызы бар рефлекстер қатарына жөн білу (бағдарлау) - зерттеу рефлскстері жатады.
Шартсыз бағдарлау рефлекстерінін маңызы олардың шартты бағдарлау рефлекстеріментығыз байланыста болатындындығынан арта түседі.
Балаларда ең қарапайым бағдарлау рефлекстері олар туғанның І-күндерінде-ақ байқалады. Ал шартты бағдарлау рефлекстері кешірек, туғаннан кейін 3-4 ай еткен сон пайда болады. Бұдан кейін олардың жасалуы өте жеңілдейді жөне балянын, жүріс-тұрысында елеулі рөл атқара бастайды. Балалар үшін бағдарлау рефлексін тудыратын маңызды шарггы тітіркендіргіш - адамның барлығын хабарлайтын сөз болып табылады. Сөйлеу балаларда біртіндегі дамиды. Туғаннан кейінгі І-жылдыңорта шенівде айтылған сөздік тітіркендіргіштерге шартты рефлекстер байқалады. Ол алғашқыда түрлі шартсыз тітіркендіргіштерді сигналдайтын сөздерге белгілі жауап реакцияларын ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.