Бағалы қағаздар нарығы. Қазақстан Республикасындағы даму серпіні

Пән: Қаржы
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 66 бет
Таңдаулыға:

1 Қазақстан Республикасының бағалы қағаздар нарығының қызмет етуінің теориялық аспектілері

1. 1 Бағалы қағаздардың түрлері жіктелу негіздері мен ерекшеліктері

Бағалы қағаздардың алуан түрлері жіктеу өлшемдерінің көптігін айқындайды.

Жалпы бағалы қағаздар нарығын оның қатысушылары арасындағы бағалы қағаздардың шығарылуы мен айналуына қатысты экономикалық қатынастар түрінде анықтауға болады

Бағалы қағаздар нарығы - бұл кез келген мемлекет нарығының құрама бөлігі.

Бағалы қағаз - онымен байланысты мүліктік құқықты көрсететін, нарықта өз бетімен айналым жасайтын, сатып алу-сату объектісі бола алатын, тұрақты және бір жолғы кіріс алу көзі болып қызмет ететін, ақша капиталының бір түрі болып қатысатын құжатты білдіреді.

Бағалы қағаздар - бұл өзінің негізімен ерекшеленетін, тіпті меншікті материалдық формаға ие ресурстарға құқық.

Келесідей негізгі талаптарға жауап беретін ресурстарға құқық қана бағалы қағаздар түрінде танылады:

1) айналымдылық - нарықта бағалы қағаздардың сатылып алушылық және сатушылық, сондай-ақ көптеген жағдайларда басқа тауарлардың қозғалысын жеңілдететін дербес төлем құралы түрінде қатысу қабілеті;

2) азаматтық айналым үшін түсініктілік - бағалы қағаздардың тек сатып алушылық және сатушылық қана емес, сонымен бірге барлық мәмілелерді өзіне енгізе отырып (зайым, сыйға беру, сақтау, тапсырма беру), басқа азаматтық қатынастардың объектісі бола білу қабілеті;

3) стандарттылық - бағалы қағаздың стандарттық мазмұны болуы тиіс (бағалы қағаздар беретін, құқықтардың стандарттылығы, қатысушылардың стандарттылығы, сауданың мерзімдері мен орындары, есеп жүргізу ережесі, бағалы қағаздарды бір қолдан бір қолға өткізумен байланысты мәмілелердің стандарттылығы, бағалы қағаздар формаларының стандарттылығы), стандарттылық қана, бағалы қағаздарды айналым жасауға қабілетті тауар жасайды;

4) сериялық - бірыңғай сериялармен, кластармен шығару мүмкіндігі;

5) бағалы қағаздардың құжаттылығы - бұл қағаз сертификаты формасында немесе шоттар бойынша аударымдар формасындағы жазбалар түрінде өмір сүретіндігіне қатыссыз, әрқашанда құжат болып табылады. Бағалы қағаздың құжат ретінде міндетті түрде реквизиттері болуы тиіс. Олардың тым болмағанда біреуінің болмауы бағалы қағаздардың жарамсыздығына әкеледі;

6) реттелгіштігі және мемлекеттің тануы - бағалы қағаздар мәртебесіне таласушы қор құралы, оның жақсы реттелушілігі мен халықтың сенімін қамтамасыз ететіндей түрде мемлекет таныған болуы тиіс;

7) нарықтылық - егер айналымдылық-бағалы қағаздардың тек айрықша тауар екендігін көрсететін болса, онда тауар сол бойынша жұмыс ережесі мен өзіне тән ұйымдастыру белгісі бар өз нарығы болуы тиіс;

8) өтімдік - нарық құнының көп ауытқымауы мен өткізуге жұмсалатын шығындардың көп болмауы жағдайында, оның иелері үшін түбегейлі шығындарсыз, бағалы қағаздардың ақшаға тез айналушылығы мен тез сатылушылық қабілеті [1, 90] .

Бағалы қағаз бірқатар міндетті реквизиттерге ие және тараптар арасындағы мүліктік қатынастарды білдіретін, қандайда бір мүлікке немесе ақша сомасына құқығын бекітетін, тиісті түрде ресімделген құжат болып саналады.

Осы құқықтарды жүзеге асыру мүмкіндіктерін айқындайтын қандайда бір жағдайларға қатысты, бағалы қағаздардың әралуан түрлері шығарылады.

Бағалы қағаздардың алуан түрлері жіктеу өлшемдерінің көптігін айқындайды. Бұл кесте 1 көрсетілген.

Кесте 1. Бағалы қағаздардың жіктелуі және түрлері

Жіктелу тәртібі

Бағалы қағаздар түрлері

Жіктелу тәртібі: 1

Бағалы қағаздар түрлері: 2

Жіктелу тәртібі: Экономикалық табиғаты бойынша

Бағалы қағаздар түрлері:

үлестік (акциялар)
ұзақ мерзімді (облигациялар, ипотекалық куәліктер, қазынашылық міндеттемелер, ҚР Ұлттық банкінің ноталары)
заттық иелік беретін құжаттар (коносамент)
еркін қаржылық құралдар (фьючерстер, опциондар, варранттар, своп және т. б. )

Жіктелу тәртібі: Бағалы қағазбен куәландыратын құқұқ беру әдісіне қарай

Бағалы қағаздар түрлері:

Атаулы
ұсынушыға
ордерлік

Жіктелу тәртібі: Шығару формасына қатысты

Бағалы қағаздар түрлері:

құжаттық
құжатсыз

Жіктелу тәртібі: Айналым мерзіміне қатысты

Бағалы қағаздар түрлері:

қысқа мерзімді
орта мерзімді (2-5 жылға дейін)
ұзақ мерзімді (5-25 жылға дейін)
мерзімсіз

Жіктелу тәртібі: Кесте 1-дің жалғасы

Бағалы қағаздар түрлері:

Жіктелу тәртібі: 1

Бағалы қағаздар түрлері:

2

Жіктелу тәртібі: Айналым территориясына байланысты

Бағалы қағаздар түрлері:

аймақтық
ұлттық
халықаралық

Жіктелу тәртібі: Эмитенттерге байланысты

Бағалы қағаздар түрлері:

мемлекеттік (бұған Үкімет атынан шығарылатын, яғни Қаржы министрлігі шығаратын бағалы қағаздар жатады)
муниципалдық (жергілікті билік органдарының және муниципалдық иеліктегі кәсіпорындардың бағалы қағаздары )
корпоративті
шетелдік

Жіктелу тәртібі: Кірістерді төлеу әдістеріне қатысты

Бағалы қағаздар түрлері:

әрдайым кірісті
бір реттік табыс
тағайындалған пайыздық ставкасы бойынша
өзгермелі пайыздық ставка бойынша

(Қазақстан Республикасының азаматтық кодексіне сәйкес) Қазақстан Республикасында келесі бағалы қағаздардың түрлері орын алады: акциялар, облигациялар, коносаменттер және басқа да заңдық актілермен бекітілген бағалы қағаздарға қатысты құжаттар

Олар арқылы куәландырылатын, құқықтың кімге жататындық белгісі бойынша бағалы қағаздардың бөлінуі дәстүрлі жіктеу болып саналады. Құқық мыналарға жатуы мүмкін:

бағалы қағаздар ұсынушыға;
бағалы қағазда аталған тұлғаға;
бұл құқықты өзі жүзеге асыруы мүмкін немесе өзінің өкімімен тағайындауы мүмкін, бағалы қағазда аталған тұлғаға.

Осыған сәйкес: бағалы қағаздарды ұсынушыға бағалы қағаздар, ұсынушыға атаулы қағаз, атаулы қағазға және ордерлік бағалы қағазға ажыратылады.

Ұсынушыға бағалы қағаз қожайын құқығының толық сай келушілігін орындауды талап етпейді, оған иелік етушінің атына тіркелмейді. Бағалы қағаздармен ұсынушының куәландырылған құқығы жай тапсыру жолымен басқа тұлғаға беріледі.

Бағалы қағаз белгілі бір тұлға атына жазылып береді. Атаулы бағалы қағазбен куәландырылған құқық талаптарға жол беру үшін белгіленген тәртіпте беріледі.

Ордерлік бағалы қағаз алғашқы сатып алушының атына немесе «оның бұйрығына» жазылып беріледі. Бұл онда көрсетілген құқықтың қағазбен жасалған беру жазбалары - индоссаментке қатысты берілуі мүмкін екендігін білдіреді.

Бағалы қағаздарда белгіленген өлшемдері немесе шығару мақсаты бойынша: қысқа мерзімді нарықтың бағалы қағаздарын және капиталдар нарығына бөлуге болады. Ақша нарығында айналым мерзімі бір күннен бір жылға дейінгі қысқа мерзімді бағалы қағаздар сатып алынады және сатылады, олар зайымдық қатынастарға негізделген. Шығару мақсаты - төлем және ақша айналымының үзбеліксіздігін қамтамасыз ету болып табылады.

Инвестициялар нарығы капиталдар қозғалысын көрсетеді және орта мерзімді (5 жылға дейін), ұзақ мерзімді (бес жылдан асатын) бағалы қағаздар, сондай-ақ мерзімі шектеусіз қор құндылықтары түрінде таныстырылған.

Инвестициялық қағаздарды өз кезегінде екі санатқа (категорияға) бөлуге болады:

1) займ қатынастарына негізделген және пайыздарды төлеу, келісілген мерзімге борыштың негізгі сомасын өтеу бойынша эмитент міндеттемелерін жүзеге асыратын борыштық бағалы қағаздар;

2) меншік қатынастарын білдіретін және акционерлік қоғам капиталындағы меншік үлесін куәландырушы болып саналатын бағалы қағаздар.

Сол арқылы бағалы қағаздар шығарылатын мәмілелерге қатысты олар қор (акциялар мен облигациялар) және сауда (чектер, коносаменттер, кепілдік куәліктері) инвестициялық қағаздары болып бөлінеді.

Бағалы қор қағаздары эмиссияның жаппай түрде болатындығымен өзгешеленеді және қор биржаларында айналым жасайды.

Бағалы сауда қағаздары коммерциялық бағытқа ие. Олар басты түрде сауда операциялары бойынша есеп айырысулар мен тауарларды орналастыру процесіне қызмет көрсетуге бағытталған.

Эмитенттің құқықтық мәртебесін инвестициялық және несие тәуекелдерінің дәрежелерін, инвесторлардың мүдделерін қорғау кепілдіктері мен басқа да факторларды ескере отырып, бағалы қор қағаздары: мемлекеттік, муниципалдық және мемлекеттік емес топқа бөлінеді. Мемлекеттік қор бағалы қағаздарының ішінен жергілікті билік органдарының қазынашылық міндеттемелері неғұрлым кең таралған болып саналады.

Мемлекеттік емес бағалы қағаздар корпоративтік және қаржы құралдары арқылы таныстырылған.

Кәсіпорындардың, ұйымдардың, банктердің, акциялары және борыштық міндеттемелер корпоративтік бағалы қағаздар болып қызмет етеді.

Нарықтағы айналымдылық ерекшеліктері бағалы қағаздардың нарықтық (айналым жасайтын) және нарықтық емес (айналым жасамайтын) болып бөлінуін болжайды.

Нарықтық бағалы қағаздар биржалық және биржадан тыс айналым шеңберіндегі қайталама нарықта еркін сатып алынуы және сатылуы мүмкін. Олар шығарылғаннан кейін эмитентке мерзімінен бұрын ұсына алмайды.

Нарықтық емес бағалы қағаздар қолдан қолға еркін өте алмайды, яғни қайталап айналым жасау мүмкіндігі жоқ. Бұл, мысалы, эмитент оны шығару кезінде эмитенттің өзі сатуға және сатып алуға болмайтын шарт қоятын бағалы қағаздарға жатады.

Өзінің атқаратын рөлі бойынша бағалы қағаздар негізгі (акциялар, облигациялар), көмекші (чектер, сертификаттар) және негізгі бағалы қағаздарды сатып алу және сату құқығын куәландыратын туынды бағалы қағаздар болып бөлінеді (варранттар, опциондар, қаржы фьючерстері, сатып алу басым құқығы) .

Көптеген бағалы қағаздар эмиссия шегін құрайды (эмиссиялық бағалы қағаздар) . Бағалы қағаздардың өтеу мерзімдері бойынша жіктеу, яғни міндеттеме талап еткен кезде орындалатын нақты өтеу мерзімдері мен қағаздар көрсетілген шұғыл бағалы қағаздарға жіктеу дұрыс болып саналады.

Бағалы қағаздарды сондай-ақ басқа да белгілері бойынша жіктеуге болады (құжаттамалық және құжаттамалықсыз, шақырулы және шақырусыз, белгіленген және ауытқымалы кірістермен және т. б. ) . Бағалы қағаздарды топтастыру туралы мәселені шешу кезінде әрқашанда жіктеу мақсатын ескеру қажет.

Капитал беру формалары мен табысты төлеу тәсіліне қатысты бағалы қағаздар борыштық және үлестік болып бөлінеді.

Борыштық бағалы қағаздар әдетте белгіленген пайыздық ставкаға ие және келешекте белгілі бір күнге олардың алдындағы борыш сомасын төлеу міндеттемесі болып саналады (облигациялар, сертификаттар) .

Үлестік бағалы қағаздар - нақты меншіктегі оның иесінің тікелей үлесін білдіреді және шектелмеген уақыт аралығында дивидендтер алуды қамтамасыз етеді (акциялар) .

Бағалы қағаздар - ең алдымен мүлікті иемденуге құқық беретін ақшалы құжат немесе қарыз берушіге қарыз алушының берген қарыз міндеттемесі. Бағалы қағаздар толтырылуы немесе жазылуы жөнінен екі түрі болуы мүмкін: заң жүзінде бекітілген жеке құлжат түрі, немесе есепшотқа енгізілген жазу түрі.

Жалпы бағалы қағаздардың негізгі және туынды түрлері бар. Негізгі түрлеріне жататындар бұл акциялар - әдетте, акция түрінде, оны құру кезінде, кәсіпорынның немесе ұйымның акционерлік қоғамға айналуы немесе екі яки оданда көп акционерлік қоғамдардың қосылуы негізінде, сондай-ақ жарғылық капиталдың көбеюі кезінде ақша қаражаттарын жұмылдыру үшін шығаратын бағалы қағаздар түсіндіріледі. Сондықтан акцияны акционерлік қоғамның жарғылық капиталынан белгілі бір үлесін салғандығы туралы куәлік деп санауға болады.

Сонымен акция дегеніміз, бұл - оның иесінің дивидендтер алуға, акционерлік қоғамды таратудан кейін қалған мүліктің бөлігін басқаруға қатысуға оның құқығын бекітетін бағалы эмиссиялық қағаз.

Оның иелерін:

- жеке (жеке меншік) ;

- ұжымдық (институционалдық) ;

- корпоративтікке бөлуге болады.

Эмитент акцияларын шығаруға келесідей ережелер қолданылады:

1) акционерлік қоғам акцияларды сатып алуға салынған олардың капиталын инвесторларға қайтаруға міндетті емес. Олардың акцияларды сатып алуы акцияларды ұстаушылардың эмитент шығындарын ұзақ мерзімдік қаржыландыруы ретінде қаралады;

2) дивиденттерді төлеуге кепілдік берілмейді;

3) дивидендтердің көлемі пайдаға қатысты емес түрде еркін белгіленеді. Тіпті өндірісті дамытуға бағытталатын таза пайда болғанның өзінде дивидендтер төленбейді.

Инвесторды акцияларға төмендегілер тартады:

1) акцияларға салынған капиталды айырбастауға дауыс құқығы. Акционер басқаруға қатысу үшін мүмкіндік алады;

2) кіріс алуға, яғни дивидендтер түрінде акционерлік қоғамның таза пайдасының бір бөлігін алуға құқығы;

3) нарықтағы акциялар бағасының өсуімен байланысты капиталдың өсуі. Бұл, негізі бойынша, акцияларды сатып алудың негізгі себебі болып саналады;

4) акционерлік қоғам өзінің акционерлеріне бере алатын қосымша жеңілдіктер. Олар акционерлік қоғам өндіретін өнімдерді сатып алу кезінде немесе қызметтерді пайдалану кезінде (жеңілдікті жол жүру ақылары, қонақ үйде тұруға жеңілдікті бағалар) шегерімдер (жеңілдіктер) формасын қабылдайды;

5) акциялардың жаңа шығарылымдарын басым түрде сатып алу құқығы;

6) барлық несие берушілермен есеп айырысқаннан және оны таратқаннан кейін қалған акционерлік қоғамның мүлкіне құқығы.

Акциялар келесідей қасиеттерге ие:

а) акция - бұл меншік титулы, яғни акцияларды ұстаушы осы құқық арқылы акционерлік қоғамның қосалқы иегері болып саналады;

ә) оның өмір сүруінің белгілі мерзімі жоқ, яғни акцияларды ұстау құқығы акционерлік қоғам өмір сүріп тұрған кезде сақталатын болады;

б) жауапкершіліктің шектеулі болуы оған тән болып саналады, яғни акционер акционерлік қоғам міндеттемелері бойынша жауап бермейді. Сондықтан инвестор банкроттыққа ұшыраған кезде акцияға салған салымдарынан артық ештеме жоғалтпайды;

в) акцияларға бөлінбеушілік тән болып саналады, акцияларға бірлесіп иелік ету меншік иелері арасындағы құқықтардың бөлінуімен байланысты емес, олардың бүкілі бір тұлға ретінде қатысады;

г) акциялар бірігуі мүмкін.

Бір акция бірнеше акцияға айналуы мүмкін. Эмитент акциялардың бұл қасиетін акциялардың аталған түріне деген ұсынысты азайту үшін пайдалана алады. Оның қозғалуы кезінде жарғылық капиталдың көлемі өзгермейді. Яғни, егер көрсетілген құны 1000 теңге кезінде 4 жаңа акция шығарылады, сондықтанда жаңа акциялардың көрсетілген құны 250 теңгеге тең болады. Акционерлерден ескі сертификаттар алынып, олар акциялардың көп санына ие екендігін көрсететін жаңа сертификаттар беріледі.

Акциялардың санын біріктірген кезде олардың саны азаяды, бұл жағдай өз кезегінде акциялардың нарықтық бағасын өсіруге әкеліп соғуы мүмкін. Сонымен бірге көрсетілген құнның өсуі мүмкін, ал жарғылық капиталдың көлемі сол бұрынғы қалпында қалады. Акциялардың иегерлері сондай-ақ қайтарып алынған сертификаттарға айырбасқа жаңа сертификаттар алады, онда жаңа акциялардың аз саны көрсетілетін болады.

Акцияларға иелік ету (легитимациялау тәсілі) тәртібіне қатысты:

а) атаулы;

ә) ұсынушыға арналып шығарылған акциялар болуы мүмкін;

а) атаулы акциялар акционерлік қоғамда жүргізілетін арнаулы тіркеу журналында жазылады. Онда әрбір атаулы акциялардың деректері, оны сатып алу уақыты, жекелеген акционерлердің осындай акцияларының саны көрсетіледі. Атаулы акциялардың қозғалысы міндетті тіркеуге жатады, акцияларды басқа қожайынға беру нотариалдық ресімдеуді талап етеді.

ә) ұсынушыға акциялар, тіркеу журналында оның жалпы саны ғана белгіленеді. Бұл акциялардың қозғалысы тіркеуге жатпайды және оны басқа қожайынға беру нотариалдық ресімдеуді талап етпейді.

Акциялардың құқық көлеміне қатысты:

а) қарапайым;

ә) артықшылық берілген акциялар болып бөлінеді.

а) кәдімгі акциялар бойынша эмитенттің пайдасына қатысты олардың иегерлеріне дивидендтер төленеді. Мұндай акциялардың иегерлері акционерлердің жалпы жиналысында дауыс құқығына ие, басқару органы мен тексеру комиссиясын сайлауға, бақылауды жүзеге асыру мен іскерлік саясатын бекітуге қатысады.

Кәдімгі акцияларды ұстаушылар арасында таза пайдаларды бөлу артықшылық берілген акциялар бойынша дивидендтер төлеп және құрылтайшылық құжаттар мен акционерлер жиналысының шешімімен қараған резервтерді толықтырғаннан кейін жүзеге асырылады.

ә) артықшылық берілген акция акционерлердің жалпы жиналысында дауыс құқығын бермейді, ал мұндай акциялар иегерлерінің артықшылықтары қоғам таратылған кезде төленетін, тұрақты ақша сомасында немесе артықшылық берілген акциялардың көрсетілген құнына пайыздар түрінде анықталатын дивидендтер көлемінің жарғыда айқындалғандығынан тұрады. Пайданың жеткіліксіздігі жағдайында артықшылық берілген акциялар бойынша дивидендтер төлеу резервтік қор есебінен жүргізіледі.

Артықшылық берілген акциялар эмитенттің жарғылық қорының сомасынан 25% асып кеткен жағдайда шығарылмайды.

Мұндай акциялар бойынша дивидендтер эмитент қызметінің нәтижелеріне қатыссыз түрде төленеді. Сонымен бірге артықшылық берілген акциялар тәуекелі салыстырмалы түрде алып қарағанда төмен болады; сонымен бір мезгілде бұл негізінен, кәдімгі акциялар бойынша төленетін дивидендтер деңгейімен салыстырғанда неғұрлым төмен және дивидендтердің көлемі бойынша орта деңгейде көрінеді.

Сонымен бірге артықшылық берілген акциялар иегерлерінің дауыс құқығынан айырылуын сөзбе сөз түрде түсіну көзделмейді. Заң мұндай акциялардың иегерлері:

- қоғамды қайта құру және тарату туралы;

- артықшылық берілген акциялар иегерлерінің, акционерлердің құқығын шектейтін немесе өзгертетін қоғамның жарғысына өзгертулер мен толықтырулар енгізу туралы мәселелерді шешу кезінде дауыс құқығымен акционерлердің жалпы жиналысына қатысу құқығын алатын кездегі жағдайды айқындайды.

Акционерлердің жылдық жиналысында белгіленген дивидендтерді төлеу немесе толық төлемеу туралы шешім қабылданған жағдайда артықшылық берілген акциялардың иегерлері дауыс құқығын алады.

Акционерлік қоғамдар туралы артықшылық берілген акциялардың кумулятивті немесе өзге валютаға еркін айналатын бір немесе бірнеше типтерін шығаруды қарайды.

Сурет 1. Артықшылық берілген еркін айналыстағы акцияларды шығарылу тәртібі

Артықшылық берілген акциялар еркін айналыстағы акциялар түрінде шығарылады, яғни опциондық еркін айналыспен белгілі бір жағдайлар мен сәйкестіктерде сол эмитенттің жай акциялары түрінде шығарылады.

Артықшылық берілген еркін айналыстағы акциялар бойынша дивидендтер ставкасы, әдетте, өтімді емес, артықшылық берілген акциялардан төмен болады, өйткені еркін айналыстағы акциялардың иегері оны кәдімгі акцияларға айырбастау қосымша артықшылықтарына ие болуға және егер кәдімгі акциялардың нарық конъюнктурасын қалыптастыратын нарық бағасы өсетін болса, қосымша кіріс алу артықшылығына ие болады.

Еркін айналыстағы акцияларды шығару кезінде оның кезеңін, сәйкестігін және айырбас бағамын белгілеу қажет. Бұл жоғарыда келтірілген сурет 1 көрсетілген.

Акционерлік қоғам заң бойынша артықшылық берілген акциялардың екі және одан да көп типтерін шығаруы мүмкін.

Шақырылған немесе артықшылық берілген қайтарылатын акциялар көбірек таралған. Олардың маңыздылығы, кәдімгі акциялардан айырмашылығы, олар өтелген болуы мүмкін, акцияларды шығарған акционерлік қоғамдар өмір сүріп тұрған кезде олар жойылмайды.

Шақыруды немесе қайтаруды акционерлік қоғамдар әртүрлі тәсілдер арқылы қамтамасыз етуі мүмкін.

Сыйлықпен төлем жасау. Сыйлық оған жататын кіріс көзін ұстап тұрған инвесторға өзіндік өтем рөлінде қатысады. Осыған орай сатып алу белгілі бір мерзімде толық немесе бөліп-бөліп төлеу туралы хабарлағаннан кейін, тұтастай алғанда кез келген уақытта жүзеге асырылуы мүмкін. Өтеу төленбеген дивидендтерді ескере отырып, көрсетілгеннен жоғары түрде белгіленген баға бойынша жүргізіледі.

Төлем құны немесе қорлар арқылы сатып алу. Сатып алу қорын қалыптастыру жыл сайын қайталама нарық арқылы артықшылық берілген шақырылған акциялардың белгілі бір бөлігін сатып алуға мүмкіндік береді және сол арқылы өз акциялары нарығының тұрақтылығына ықпал етеді.

Ретрективтік артықшылық берілген акцияларды шығару есебінен акция иесінің бастамасы бойынша мерзімінен бұрын сатып алу кепілдігін қамтамасыз ету. Эмитентте сатып алу көмегі арқылы өтеу жолымен артықшылық берілген акцияларды шақыру абсолюттік кепілдіктері жоқ болған кезде, акциялар шығаруға жүгіреді. Артықшылық берілген акциялардың мұндай типтерін шығару кезінде акциялардың иесі оны өтеу мерзімін өзі белгілеп, бұл туралы эмитентті хабардар етеді және өтеу мерзімі келген кезде эмитентке ол талаптарын білдіреді.

Акционерлік қоғам, қатысу үлесімен, артықшылық берілген акциялар шығаруы мүмкін. Мұндай акциялар оның иесіне оны шығару кезінде белгіленген дивидендтке құқын ғана емес, сонымен бірге жыл қорытындысымен кәдімгі акциялар бойынша дивидендті өсірген кезде қосымша дивиденд алу құқығын береді [1, 96] .

Қазақстан Республикасында жекешелендіру барысында А және Б типтеріндегі өзгешелікті артықшылық берілген акциялар пайда болды. А және Б типтеріндегі акциялар мемлекеттік кәсіпорындарды жекешелендіру процесінде қолданылады және жабық жазылу бойынша өткізіледі. Жабық жазылу - бұл жеңілдік жағдайларында жекешелендіру туралы заңдарға сәйкес, оған теңестірілген жекешелендірілетін кәсіпорындардың жұмысшыларына немесе тұлғаларға акцияларды сату немесе беру.

Б типіндегі акциялар оның иесі болып мүлік қоры қатысатын жарғылық капитал үлесі есебінен шығарылады. Соңғы, бұл акциялардың айрықша иесі болып саналады. Мүлік қорының мұндай акцияларды сату сәтінде олар жекешелендіру процесінде өздігінен бірде бір қатынасы бойынша кәдімгі акцияларға еркін айналады.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.